HISTORIA BADAŃ
CZYTELNICZYCH

POCZĄTKI



2/XIX w.: badania czytelnicze w pedagogice,

psychologii, socjologii, literaturoznawstwie,

bibliotekarstwie



badania rynku czytelniczego



odbiór lektur w procesie dydaktycznym



pierwsze większe badania czytelnictwa – 70/XIX,

USA – zainteresowania czytelnicze młodzieży

(wyniki w „Library Journal”)



Europa – 1880, E. Javal (Francja) badania

psychofizycznego procesu czytania, 1882, H.

Wolgast (Niemcy) pedagogika czytelnictwa



1884-1906, A.D. Ałczewska (Rosja) obserwacje

czytelnicze, 1895 M. Rubakin



Polska – 1890, A. Potocki i Z. Wasilewski; 1891-

1895, A. Szycówna, czytelnictwo dzieci i

młodzieży („Przegląd Pedagogiczny”)

PIERWSZE POLSKIE PRÓBY BADAŃ
NAD CZYTELNICTWEM (1881-1918)

(A.

ZDANOWICZ)



Królestwo Polskie, nowi czytelnicy miejscy: 1881

pierwsze obliczenia dotyczące poczytności różnych

działów księgozbioru w czytelniach bezpłatnych

Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności



1892, czytelnictwo dorosłych

(powieści historyczne; powieści

współczesne i tygodniki; poezje, dramaty, komedie; podróże; powieści

współczesne tłumaczone; historia, literatura’ dziełka ludowe”; dzieła
naukowe; religijne)

i młodzieży

(utwory historyczne, podróże,

powiastki, „Przyjaciel Dzieci” i „Wieczory Rodzinne”, pogadanki naukowe)



Dlaczego? Dowieść kształcącego gusty publiczności

wpływu biblioteki WTD, pokazać własne upodobania

czytelników, „tem bardziej, że w pewnej mierze musimy

naginać się do tych gustów, aby nie utracić swego

wpływu na czytelnika”



90/XIX – w formularzach sprawozdań bibliotek WTD

pytania o poczytność prac naukowych, beletrystycznych,

poezji, o charakterystykę czytelników w poszczególnych

dzielnicach



1896 – także najpopularniejsze tytuły, liczba wypożyczeń

PIERWSZE POLSKIE...



Cele badań warstw niższych: poznać –
pobudzać – kontrolować – kierować



Cele badań warstw wykształconych: obliczyć
– uświadomić – „rozwiać złudzenia”

PIERWSZE POLSKIE... BADANIA
LUDOWE



1894, czytelnie WTD, pierwsze badania ankietowe:

-

Która z książek przeczytanych była najciekawszą?
Dlaczego? Opisać treść książki

-

Które książki najmniej zajmowały? Dlaczego?



1896, Stanisław Michalski, sekretarz Wydziału
Czytelń WTD, kwestionariusz 19(15) pytań

-

biografie czytelnicze, preferencje lekturowe,
orientacja w kanonie literackim, co nieciekawe, czego
brakuje, metryczka



1905, ankieta WTD, sprawdzenie o jakie książki
użytkownicy prosili, a jakie otrzymali (ok. 50%,
prawie 7 tys. osób) – dostali mniej beletrystyki dla
dorosłych i mniej dzieł religijnych, więcej książek dla
dzieci i naukowych

PIERWSZE POLSKIE... BADANIA
LUDOWE



1907-1912 Biblioteka Publiczna w Warszawie –

frekwencja czytelników, 1913, 1916 – także

szczegółowe informacje o poczytności dzieł



Badania czytelnicze w Radomiu, Kielcach, Dąbrowie

Górniczej



1890 – w warszawskich pismach „Głos” i „Wisła”, a

potem w osobnych odbitkach – kwestionariusze

adresowane do inteligencji, dotyczące czytelnictwa

chłopów

-

Antoni Potocki i Zygmunt Wasilewski – 104 pytania, z

których 49 dotyczyło czytelnictwa w danej

miejscowości

-

Mieczysław Brzeziński – 27 pytań, z których 17

dotyczyło czytelnictwa



1882 Towarzystwo Oświaty Ludowej, 1891

Towarzystwo Szkoły Ludowej, Galicja – dane z bibliotek:

liczba czytelników i wypożyczonych tomów, wielkość

księgozbioru, tytuły prenumerowanych pism

PIERWSZE POLSKIE... BADANIA
„WYŻSZE”



1890, Zdzisław Prażmowski („Kurier Codzienny”) – wypożyczenia w
ciągu 5 lat niemal 7000 klientów jednej z warszawskich bibliotek
płatnych



68% czytelników – kobiety, 29% - Żydzi, 44,38% - przedstawiciele
mniej zamożnych sfer mieszczańskich (średni urzędnicy, kupcy,
bogatsi rzemieślnicy), 37,63% - inteligencja (adwokaci, lekarze,
profesorowe, zamożniejsi kupcy)



1900, „Kurier Warszawski”, prośba do inteligencji polskiej (z trzech
zaborów i zagranicy) o wskazanie w najbliższych im dziedzinach
najwybitniejszych dzieł rodzimego piśmiennictwa powstałych w XIX w.

-

450 odpowiedzi – polski kanon literacki i naukowy XIX stulecia (Pan Tadeusz
Mickiewicza, Mazepa Słowackiego Zemsta Fredry, Trylogia Sienkiewicza)



Konstanty Krzeczkowski, 1905, czytelnictwo studentów UW – analiza
wszystkich (748) kart studenckich BUW za rok 1899/1900: chaotyczny
dobór lektur, brak czasu na czytanie, płytkość wiedzy



1911-1917 badania poczytności książek Biblioteki Publicznej w
Zakopanem: od 188 osób w 1911 do 1827 w 1917, 20 wypożyczeń
rocznie, głównie beletrystyka

PIERWSZE POLSKIE... BADANIA
MŁODZIEŻY



1887 Jan W. Dawid Program postrzeżeń
psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem –
notować, co dziecko czyta, co lubi, „jak przyjmuje
pisarskie moralizowanie”, różne reakcje na różne
typy lektur i opowiadania, wpływ lektur na
wyobraźnię



1894 Aniela Szycówna, 50 dzieci z różnych warstw
– różnice upodobań lekturowych, przejmowanie od
starszych wzorów lektury, różne typy czytelników



1904 Marian Falski, ankieta polskich uczniów
starszych klas szkół średnich w 7 miastach Litwy i
Rusi (99): 89 czytało chętnie książki, 67 –
czasopisma, 38% 11-15 godz/tyg. na lekturę,
głównie beletrystykę

PIERWSZE POLSKIE... BADANIA
MŁODZIEŻY



1908, Mieczysław Rudnicki, badanie wykazów
książek przeczytanych przez młodzież
łódzką: lektura w językach innych niż polski
(chłopcy: niemiecki i rosyjski, dziewczęta:
francuski, rosyjski, niemiecki)



1912, Władysław Dropiowski, kwestionariusz
zajęć pozaszkolnych 727 uczniów IV
Gimnazjum we Lwowie (klasy I-VIII), ponad
81% chłopców ponad godzinę dziennie
przeznaczało na lekturę, raczej wypożyczenia
z bibliotek płatnych niż szkolnych

F.CZERWIJOWSKI, BIBLIOTEKARZ.
KRÓTKIE WSKAZANIA DLA
PRACUJĄCYCH W BIBLIOTEKACH.
WARSZAWA 1912

Statystyka czytelnictwa prowadzona sumiennie i
umiejętnie jest rzeczą pierwszorzędnej wagi
zarówno dla badacza ruchu umysłowego danego
społeczeństwa, jak i dla praktycznych celów,
stworzonych sobie przez organizatorów bibliotek,
czytelń i wypożyczalni – w pierwszym rzędzie
ludowych. (...) statystyka, oparta na możliwie
ścisłych i masowych obliczeniach, musi dać
pojęcie o tem: 1-o kim są nasi czytelnicy, 2-o jakiej
strawy duchowej dostarczają im nasze książki i 3-
o jak one na nich oddziaływują. (...) Ażeby
otrzymać odpowiedź, jak książki oddziaływują na
czytelnika, należy co pewien czas rozdawać
czytelnikom kwestionariusze, które oni wypełniają.

BADANIA NAD CZYTELNICTWEM W II
RP

(A. ZDANOWICZ)



Znaczny przyrost badań



Rozwój teorii: Helena Radlińska, Stanisław Orsini-

Rosenberg, Paweł Rybicki, Maksymilian J. Ziomek, Aniela

Mikucka



Helena Radlińska (1926) – seminarium w Studium Pracy

Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w

Warszawie (tzw. szkoła warszawska) – analizy statystyczne



Aniela Mikucka – nauka o czytelnictwie jest – jak pedagogika

– nauką stosowaną, służy wypracowaniu „nowych metod

pracy w udostępnianiu i najwszechstronniejszym

spożytkowywaniu dorobku piśmienniczego”; badania nad

czytelnictwem zajmują się „wzajemną zależnością,

zachodzącą między książką i czytelnikiem, uwzględniając

szereg czynników ubocznych, warunkujących powstanie i

obieg książki, a także kształtowanie się i rozwój psychiki

czytelnika i wypracowując na tej zasadzie nowe podstawy

tego stosunku”



Maksymilian Ziomek – statystyka czytelnictwa jako

statystyka konsumpcji dóbr kulturalnych

BADANIA NAD CZYTELNICTWEM W II
RP



Paweł Rybicki – główny przedmiot badań socjologicznych

nad czytelnictwem powinny stanowić „kręgi czytelnicze”

oraz wszystkie czynniki społeczne, które przyczyniają się

do ich uformowania



Krąg społeczny – „zbiór ludzki, których cechuje

podobieństwo postawy i zachowania wobec pewnych

przedmiotów, przy czem to podobieństwo opiera się

przynajmniej częściowo na ich przynależności grupowej,

ich zależności od tych samych czynników społecznych,

najogólniej na jednakowej sytuacji społecznej”



Kręgi czytelników: arcydzieł, nowości wydawniczych,

piśmiennictwa specjalistycznego i fachowego; prasy,

publicystyki i piśmiennictwa ideowego; literatury

młodzieżowej; literatury sensacyjnej i kryminalnej



Badania: mechanizmy powstawania i utrzymywania się

norm i opinii dotyczących czytelnictwa, funkcjonowanie

autorytetów w tej dziedzinie

BADANIA NAD CZYTELNICTWEM W II
RP



Badania empiryczne – głównie organizacje

oświatowe, zawodowe, osoby prywatne

(bibliotekarze, dziennikarze, nauczyciele)



Czytelnictwo biblioteczne: funkcjonowanie

poszczególnych sieci placówek, czytelnictwo w

bibliotekach jednego miasta lub organizacji



Badania środowiskowe: preferencje lekturowe,

drogi rozwoju umysłowego poszczególnych grup

społecznych



Analizy konkretnych problemów: funkcjonowanie

powieści zeszytowej, oddziaływanie książki na

odbiorcę w zależności od sposobu jej otrzymania,

wpływ grafiki książki na szybkość jej czytania,

czytelnictwo powieści w wypożyczalniach

miejskich

BADANIA NAD CZYTELNICTWEM W II
RP



ankiety,



analiza dokumentacji
bibliotecznej,



studia nad dokumentami
autobiograficznymi i
wypowiedziami
konkursowymi,



wywiady z czytelnikami,



plebiscyty prasowe,



testy,



brak kwestionariuszy w
czasopismach



najchętniej czytane książki
(dział, forma, tytuły) i
czasopisma,



ulubieni pisarze polscy i
obcy,



zainteresowania
odbiorców,



źródła pozyskiwania
publikacji,



księgozbiory własne,



warunki i intensywność
lektury

techniki badawcze:

tematy badawcze:

BADANIA NAD CZYTELNICTWEM W II
RP
A BADANIA WCZEŚNIEJSZE



nastawienie bardziej pragmatyczne



ambicja badania kultury



poznawanie życia umysłowego, potrzeb duchowych

narodu, zasięgu cywilizacji, rozpowszechnienia wiedzy



szkoła warszawska: cele pedagogiczne nad poznawczymi



W latach 1918-1939 interesowano się głównie

preferencjami lekturowymi; usiłowano dociec ich

motywów psychicznych i przyczyn społecznych, przy

czym zauważone różnice najczęściej tłumaczono

podstawowymi zmiennymi społeczno-demograficznymi:

płcią, wiekiem i uprawianym zawodem. Rzadziej

odwoływano się do wiedzy o środowisku badanych i jego

kulturze. Zdarzało się natomiast, że jako kontekst do

refleksji nad czytelnictwem traktowano dane o

uczęszczaniu do kina (i ulubionych filmach), cyrku lub

teatru. (JW)

MIKOŁAJ RUBAKIN



1916, Lozanna, Instytut Biopsychologii



podejście psychologiczne do zjawisk czytelniczych



indywidualne, „wewnętrzne” przeżycia czytelnicze

w kontekście struktury psychicznej odbiorcy



z obu uczestniczących w procesie czytania

elementów czynnik książki jest podporządkowany

świadomości odbiorcy



tekst ma odbicie w świadomości czytelniczej; owe

odbicia różnią się od siebie (możliwość odmiennej

interpretacji tekstu)



nie każdy czytelnik może poradzić sobie z każdym

tekstem, ale każdy może znaleźć dla siebie JAKIŚ

tekst odpowiedni

RUBAKIN – PODEJŚCIE
PSYCHOLINGWISTYCZNE



indywidualizacja odbioru języka –
subiektywizacja znaczeń słownych i ich
związków ze świadomością odbiorcy



wieloznaczny charakter języka mowy i pisma



rozdzielenie procesu funkcjonowania tekstu
na tworzenie, odbiór i wpływ na odbiorcę

WALTER HOFMAN, NIEMCY



1914 – Lipsk, szkoła bibliotekarska, później Instytut
Czytelnictwa i Piśmiennictwa



podejście socjologiczne



postawy i zachowania jednostki, w tym
zainteresowania czytelnicze, ZDETERMINOWANE
przez czynniki zewnętrzne – krąg życia (wiek, płeć,
klasa społeczna) i krąg kultury (środowisko
geograficzne, moment historyczny)



ALE – ryzyko pominięcia cech osobowościowych



książki jako instrument wychowawczy, założenie
podporządkowania czytelnika kształtującemu
oddziaływaniu książki



podział na czytelników inteligenckich, mieszczańskich
i proletariackich – odmienne cele wychowania i książki

BADANIA AMERYKAŃSKIE



Chicago, szkoła bibliotekarstwa (kształcenie do

poziomu doktorskiego) – l. 20/XX w.



badanie czytelnictwa w perspektywie

psychologicznej, pedagogicznej, bibliotekoznawczej



nie tylko książki



psychofizyczny proces czytania: technika czytania,

praca oka przy czytaniu

W.S. Gray:



analiza predyspozycji i bodźców zewnętrznych

(chęć

czytania, czas na lekturę, zainteresowania, świadomość celów,

uznawanie wartości czytania)



analiza materiału treściowego

(walory intelektualne i

ideologiczne tekstu, czytelność)



analiza dojrzałości czytelniczej

(reakcje, umiejętność

rozumienia znaczeń, wykorzystanie treści)

DOJRZAŁOŚĆ CZYTELNICZA



umiejętność dostosowania szybkości czytania
do interpretacji



trafne odczytanie znaczeń, idei oraz reakcje
na nie



zdolność rozszyfrowania opinii autora i jej
krytycznej oceny



zdolność wykorzystania treści



umiejętność osiągania lekturowej satysfakcji



stworzenie własnej strategii czytania,
zakładającej rozwój zainteresowań i
horyzontów myślowych

W.S. GRAY



wpływ umiejętności czytelniczych na poziom i jakość

procesów lekturowych



etapy indywidualnego rozwoju czytelniczego:

-

stadium gotowości (okres przedszkolny)

-

pierwsze stadium nauki czytania (klasy 1-3)

-

stadium szybkich postępów w czytaniu (klasy 4-5)

-

czytanie ze zrozumieniem i interpretacja (klasy 6-2G)

-

kształtowanie się gustów i zainteresowań (od klasy

3G)



motywy czytania: potrzeby intelektualne i duchowe,

własny rozwój kulturalny, powody „obywatelskie”,

poznanie aktualnych wydarzeń, potrzeby bieżące,

umiejętności zawodowe, prestiż, obowiązek, nawyk,

rozrywka, „zabicie” czasu

BERNARD BERELSON



współtwórca zmodyfikowanej techniki
zmatematyzowanej analizy treści



typologia czytelnictwa i skutków czytania:

-

Instrumentalne

-

prestiżowe

-

podbudowa własnych poglądów

-

estetyczne

-

wypoczynkowe

WILBUR SCHRAMM

motywy czytania:



nawyk



relaks



poczucie wewnętrznego bezpieczeństwa



poszukiwanie wartości dla wewnętrznego zabezpieczenia



doświadczenie zastępcze



substytut kontaktów społecznych



przeżycia estetyczne



prestiż



ułatwienie życia codziennego



poradnictwo w postępowaniu



wzbogacenie światopoglądu



pomoc w objaśnieniu informacji

motywacje czytelnicze – wprost proporcjonalne do oczekiwanej

satysfakcji z procesu lekturowego, a odwrotnie

proporcjonalne do niezbędnego wysiłku towarzyszącego

lekturze

BADANIA POLSKIE



M.J. Ziomek (30/XX) – analiza wypożyczeń

miesięcznych w jednej z krakowskich bibliotek

(błędne, zbyt uogólnione wnioski)



H. Radlińska – relacje między stanem aktywności

czytelniczej a wiekiem, płcią, poziomem

inteligencji, umiejętnością czytania i jej

zaawansowaniem, psychofizyczne aspekty

czytania; poczytność literatury; czytelnictwo

młodzieży



A. Mikucka – czytelnik jako „obiekt” psychiczny,

ukształtowany częściowo przez otoczenie

(okoliczności zewnętrzne), które z kolei posiadały

także pewien wpływ na powstanie i obieg

książki; podwójny kontekst zjawisk czytelniczych

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Obcowanie z wielkimi dziełami uczy sztuki – dla rozwoju

Rzeczypospolitej koniecznej –

sztuki wybierania

. Wśród

sprzecznych opinii i interesów, wśród chaosu rozmaitych

sposobów pojmowania, wskazuje źródła oraz wspólne cele i

wzajemne związki. Ułatwia kształtowanie poglądów,

własnego zdania czy upodobań – przy równoczesnym

wzbudzaniu szacunku dla szczerych przekonań innych.



W bibliotece [publicznej] dokonuje się akt wychowawczy

wielkiej wagi –

nauka sztuki samodzielnego wybierania

.

Czynniki indywidualne splatają się przy tym ze społecznymi,

wykorzystane zostaje własne nastawienie poszukującego

książki odpowiedniej dla siebie. Biblioteka uspołecznia

czytelnictwo przez wprowadzenie człowieka w świat książek,

dobranych inaczej, pełniej i szerzej, niż to uczynić może

jednostka, dom, szkoła. Przez sam fakt spotkania się z

wieloma książkami, czytelnik nie tylko wchodzi w posiadanie

wielkiej ilości bogactw, lecz może wśród nich odnaleźć

najwłaściwsze w danej chwili, najbardziej mu potrzebne.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Bibliotekarz musi być nie tylko sługą ideału,
lecz i badaczem rzeczywistości, w którą ma
wprowadzić ideał. Aby móc dostarczyć
czytelnikom książek, odpowiadających ich
potrzebom i zrozumiałych dla ich języka
wewnętrznego, trzeba przede wszystkim
poznać książki i czytelników. Źródłem zaś
tego poznania jest poznanie samego siebie,
jako czytelnika.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Gdy chcemy zdobywać właściwą postawę wobec
czytelników – przebiegnijmy myślą drogę naszego
własnego czytelnictwa od samego początku, tj. od
pierwszej książki dzieciństwa aż do chwili obecnej.
Postarajmy się wywołać pamięcią różne etapy tej drogi,
to jest ulubione książki, przy których zatrzymywaliśmy
się dłużej. Zastanówmy się nad przyczynami, które
uczyniły dla nas dane książki tak ważnymi w danych
okresach życia, rozważmy źródła tych przyczyn. Czy
wypływają z wewnętrznych przeżyć, czy z
zewnętrznych okoliczności. W związku z tym, czy
wszystkie te książki-przyjaciele różnych okresów
naszego życia posiadają jakieś wspólne cechy? A jeżeli
te cechy istnieją, to czy odpowiadają naszemu ideałowi
i odzwierciedlają przemiany, jakim ten ideał ulegał?

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Dopiero potem przyjrzyjmy się dziejom naszych

książek-przyjaciół w rękach innych czytelników.

Niewątpliwie wzbudzi się w nas zainteresowanie, jaki

stosunek łączy „tych innych” z „naszymi” książkami.

Jeżeli stosunek ten odpowiada naszemu stosunkowi,

budzi sympatię i chęć dowiedzenia się, po jakich

drogach tamci do tych książek doszli. Czy po takich

samych, jak my?



Jeżeli stosunek ten jest inny, niż był nasz, zjawia się

pytanie, dlaczego tak jest? I tu należy odpowiedzieć

przykładem: jeśli książka, która wzrusza do łez nas,

którzy przeżyliśmy czasy niewoli i walczyli o

niepodległość, nie wzruszała pomiędzy wojnami

naszych dzieci, to przyczyny tego zjawiska należy

szukać nie w braku patriotyzmu dzieci, tylko w

przynależności do innej epoki, która „ma swe własne

cele i zapomina o wczorajszych snach”. Dla budzenia

tych samych uczuć trzeba w niej innych słów.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Kształcenie bibliotekarzy oświatowych odbywać powinno

się na poziomie szkoły wyższej (...).



Pierwszym, chyba najważniejszym postulatem jest

wyrabianie swoistej dla zawodu postawy wobec literatury.

Polega ona na dobrej znajomości rozległego zasięgu

piśmiennictwa, na sztuce stosowania kryteriów oceny,

wprowadzających czynnik zainteresowań i potrzeb

czytelników, wreszcie na własnej umiejętności czytania i

korzystania z książek.



Studiowanie psychologii może przygotować bibliotekarza

do wszechstronnego rozumienia zjawisk duchowych. (...)

Opanowanie

metody badań psychologicznych

jest bardzo

przydatne, gdy bibliotekarz ma przeprowadzać na szerszą

skalę planowanie organizacji czytelnictwa lub uczestniczyć

w akcji wydawniczej. W działalności praktycznej

bibliotekarza wykształcenie psychologiczne może ustrzec

przed przecenianiem jednego jakiegoś czynnika wpływu

lub powodzenia książki, wyprowadzić z dzisiejszych

sztucznych, zbyt ciasnych granic, w których odbywają się

spotkania czytelnika z książką.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI



Wykształcenie pedagogiczne, ściślej – pedagogiczne i

andragogiczne – uświadamia bibliotekarzowi istotę jego

pracy wychowawczej.



Przechodząc do kształcenia fachowego – na pierwszym

miejscu należy postawić księgoznawstwo.



Tło dla techniki stwarza

teoria czytelnictwa

. Nowa ta

dyscyplina posiada jeszcze płynne granice, bywa traktowana

jako bibliopsychologia, jako pedagogika czytania, jako część

nauki o piśmiennictwie. W ujęciu, o którym już pisałam,

teoria czytelnictwa uwzględnia doświadczenia fizjologii i

psychofizyki dotyczące procesu czytania, wskazania higieny,

zasady kształcenia umysłowego, odkrycia psychologii

indywidualnej i społecznej, korzysta z syntez historii kultury i

socjologii. Stawia ona pedagogice nowe zadania, wydawcom

wskazuje wpływ grafiki na korzystanie z książki, przed

bibliotekarzami odsłania zagadnienia „stosowności” książki i

kierowania jej losami wśród ludzi, roli książki w utrzymaniu i

stwarzaniu więzi społecznej.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI
ROZDZ. 7. BADANIA NAD
CZYTELNICTWEM



Badania nad czytelnictwem przekraczają
granice nauki i sztuki (choć nie dążą do
tworzenia nowego rodzaju literackiego).
Badacz wpływu książki musi posiadać
umiejętność wczucia się w psychikę autora i
czytelnika w tym samym stopniu, co krytyk
literacki, charakteryzujący pisarza. Bez niej
ocena zainteresowań czytelników stałaby się
bezduszna, potrzeby i możliwości byłyby
schematyzowane: niedoceniania lub
szacowanie zbyt wysoko.

HELENA RADLIŃSKA KSIĄŻKA WŚRÓD
LUDZI
ROZDZ. 7. BADANIA NAD
CZYTELNICTWEM – POSTULATY
BADAWCZE



Na sprawność czytelnika oddziałuje

umiejętność

celowego używania różnych sposobów czytania

.



Zrozumienie języka książki jako warunku jej
powodzenia było przedmiotem badań,
zapoczątkowanych już dawno, ale nie bardzo
rozległych.



Wśród badań nad zainteresowaniami czytelników,
wystąpiła konieczność ustalenia pojęć
podstawowych (np. zainteresowanie a
zaciekawienie).



Badania zainteresowań wykazały głęboki wpływ
przeżyć, sytuacji społecznej i typu psychicznego.
Należy szukać wyjaśnienia spostrzeganych różnic.

POWSZECHNA ANKIETA CZYTELNICZA



1947-1948, Biuro Badań Czytelniczych SW
Czytelnik, Aniela Mikucka



70334 odpowiedzi, głównie środowiska
miejskie



wysoka przewaga beletrystyki w obiegu
książki (75%), zwłaszcza powieści
obyczajowych i historycznych



minimalne zainteresowanie poezją i
dramatem



pozostałe wyniki nieopracowane

INSTYTUT KSIĄŻKI I CZYTELNICTWA



1954, Biblioteka Narodowa, Krystyna
Remerowa (1955-64), Józef Kądzielski (1965-
67) Jadwiga Kołodziejska (1968-2000)



J. Ankudowicz, Jerzy Maj, Stanisław Siekierski,
Grażyna Straus, Katarzyna Wolf



ocena zasięgu książki w różnych
środowiskach społecznych



analiza funkcjonowania literatury pięknej i
popularnonaukowej w społeczeństwie



opis publiczności czytającej i dróg
rozchodzenia się książki



główne kierunki wyborów czytelniczych

IKICZ – POWSTANIE I STRUKTURY (N.
KRAŚKO)



projekt przejęcia zadań Państwowego Instytutu

Książki



zadania:

-

prowadzenie prac naukowo-badawczych

(bibliotekoznawstwo, czytelnictwo, metodologia

badań nad książką)

-

koordynacja działań innych instytucji

-

współpraca z organami centralnymi i organizacjami

masowymi w obszarze kulturalno-oświatowym

-

poradnictwo



pierwszy projekt – 1938, Związek Bibliotekarzy

Polskich



oficjalne rozpoczęcie działalności – 1.04.1955



dominacja działalności badawczej nad poradniczą –

od początku lat 70tych

IKICZ – ZAINTERESOWANIA
BADAWCZE (N. KRAŚKO)



1956 – początek serii „Z Badań nad Czytelnictwem”



1962 – faza stabilizacji; zakres badań:

-

funkcjonowanie instytucji sprzyjających kształtowaniu i

rozwojowi czytelnictwa (bibliotek, księgarń i innych

form kolportażu książki) oraz upowszechniających

wiedzę o książce w skali masowej (prasa, radio, kino,

TV)

-

społeczne skutki czytelnictwa: gromadzenie i

wykorzystanie oferty wydawniczej; aktualny stan i

kierunki przemian w zainteresowaniach czytelniczych

mieszkańców wsi, miasteczek i dużych miast; recepcja

poszczególnych typów literatury wśród odbiorców

indywidualnych



1969 – wspólnie z PAN „Wielki plebiscyt czytelniczy” –

ankieta dotycząca preferencji lekturowych



1972 – „Biblioteki Publiczne w Liczbach”

IKICZ – BADANIA CZYTELNICZE



L.50te – J. Ankudowicz: 2/5 społeczeństwa
czyta, głównie literatura sensacyjno-kryminalna
i klasyka; literatura współczesna nieznana;
dominacja radia, prasy, kina jako form rozrywki



1966 – czytelnictwo młodzieży wiejskiej (15-19
lat), 3/5 czyta książki (klasyka polska, lektury),
dominacja radia, prasy, kina jako form rozrywki



1969 – J. Ankudowicz: Książka w kulturze
miasta uprzemysławianego (Lubin) – formy
rozrywki: 90% ogląda TV, prasa, kino, książki
(ponad 25% nie pamięta tytułów); oferta
lokalnych instytucji kultury nie odpowiada
faktycznym LOKALNYM potrzebom

IKICZ – BADANIA CZYTELNICZE



1972 – badania nad zasięgiem oddziaływania książki
wspólnie z GUS, E. i E. Wnuk-Lipińscy;

kształtowanie

się potrzeb czytelniczych (zależnie od wykształcenia;
czynnik decydujący – wchodzenie na rynek pracy); nie
czytali: 2/3 w miastach, 1/3 na wsi; głównie klasyka
polska XIX-XX w., Hemingway, Siesicka



k. lat 70tych – K. Wolf: „Książka w życiu i kulturze
młodzieży”; dominuje TV, prasa, kino, więcej
czytelników ze względu na wydłużenie okresu
edukacji



1985 – badanie ogólnopolskie IKiCz: faktyczny zasięg
czytelnictwa – 1/3 społeczeństwa (znajomość tytułu),
przewaga czytelników sporadycznych, brak lektur
drugiego obiegu (nieufność wobec BN, wąski obieg)

IKICZ – BADANIA CZYTELNICZE



1987 – K. Wolf, Książka wśród młodzieży
wiejskiej: regres – czytanie wyłącznie szkolne,
niechęć wobec awansu edukacyjnego



1992 – IKiCz + Demoskop – badanie
piśmienności (książka + prasa, + kupowanie) –
G. Straus, K. Wolf: Polacy i książki

-

wyjątkowo wysoki 71% wskaźnik czytelnictwa,

-

dostępność książek (produkcja wydawnicza),

-

książka jako towar, ale swoisty – wymagający
kompetencji i nawyków,

-

zmiany ekonomiczne i prawne,

-

książka przed prasą