CZYTELNICTWO

metody i techniki badań czytelniczych

METODY BADANIA NAUKOWEGO



metoda nauk teoretycznych – prowadząca do
formułowania hipotez i ujawniania praw



metoda historyczna – badająca
charakterystyczne przebiegi zjawisk w czasie



metoda teleologiczna – zmierzająca do
budowy teorii działania celowego



próby badawcze – PRAWDOPODOBIEŃSTWO
występowania danego zjawiska (relacji,
zależności)

PRAWDOPODOBIEŃSTWO



stosunek występowania badanego zdarzenia
do ogólnej liczby zdarzeń

P(A) = a⁄a+b



a – zdarzenia sprzyjające zdarzeniu A,



b – zdarzenia przeciwne zdarzeniu A



prawidłowość – zdarzenie o
prawdopodobieństwie wysokim, zachodzące
często



przypadek – zdarzenie o
prawdopodobieństwie niskim, zachodzące
rzadko

METODY BADAŃ EMPIRYCZNYCH



metoda

estymacji

– oszacowanie stanu,

parametrów, cech określonego zjawiska

(zbiorowości, prawdopodobieństwa relacji) w

CAŁOŚCI – na podstawie wyników obserwacji

cząstkowej



metoda

weryfikacji hipotez

– empiryczne

sprawdzenie (potwierdzenie, negacja)

prawdopodobieństwa wysuniętych wstępnie

przypuszczeń



hipoteza

– propozycja twierdzenia naukowego, zdanie

twierdzące, które trzeba sprawdzić



sugeruje prawdopodobne relacje między zmiennymi

(czynnikami występującymi w zjawisku, cechami o

różnych wartościach); czynnik o charakterze przyczyny

zwany jest

zmienną niezależną

, pozostałe (reagujące

na przyczynę, czyli skutki) to

zmienne zależne

PROBLEMATYKA BADAWCZA



ogólny zespół zagadnień będących
zasadniczym obiektem dociekań



pole badań – CO ma być badane



perspektywa badawcza – JAK obserwować
pole badań

NA PRZYKŁAD: „SAGA ZMIERZCH”



Pole badawcze: przyczyny popularności
tekstu



Perspektywa badawcza:

-

ujęcie semiotyczne: O wampirach?

O nastolatkach? O miłości?

-

psychologiczne: Rozrywka? Tęsknota?
Ucieczka?

-

socjologiczne: Moda? Marketing?

-

historyczne: relatywnie nowość, ale początek
trendu...

NA PRZYKŁAD: WŁOCHY



Pole badawcze: przyczyny

popularności tekstu



Perspektywa badawcza:

-

ujęcie semiotyczne:
Lato? Ciepło? Wino? Zabytki?

-

psychologiczne: Tęsknota? Swoboda?
Wypoczynek?

-

socjologiczne: Moda? Marketing?

-

historyczne: nasilenie?

NA PRZYKŁAD: AUDIOBOOKI



Pole badawcze: perspektywy rozwoju
czytelnictwa w Polsce



Perspektywa badawcza:

-

ujęcie semiotyczne: popularne tytuły?
tematyka?

-

psychologiczne: indywidualizm? ucieczka?

-

socjologiczne: pośpiech? marketing?

-

historyczne: przełamanie bariery nośnika?

-

ekonomiczne...

PROCES BADAWCZY



wstępne sformułowanie problemu – główne kierunki
badań, szczegółowe określenie problematyki, pola i
perspektywy



tworzenie hipotez roboczych (na podstawie wiedzy,
doświadczenia, inwencji)



konkretyzacja problematyki, pola, perspektywy
badawczej, hipotez – tworzenie modeli zjawisk i
procesów



operacjonalizacja badań – określenie czynności do
wykonania, wybór technik badawczych, zespołu
elementów (zbiorowości do analizy), niezbędnych
wskaźników, przemyślenie kryteriów i sposobów
opracowania końcowych wyników badań

PROCES BADAWCZY (2)



dobór zbiorowości próbnej (reprezentatywnej) do
bezpośredniego przebadania, wybór i konstrukcja
narzędzi badawczych



badania pilotażowe – sprawdzenie sprawności
narzędzi i organizacji badań



realizacja badań właściwych – zbieranie
informacji empirycznych o analizowanych
zjawiskach, sprawdzenie uzyskanych materiałów,
ich analiza i opracowanie (ilościowe), weryfikacja
hipotez, wnioskowanie uogólniające



raport z badań

PRÓBA REPREZENTATYWNA



zbiorowość w całości – zbiorowość generalna



zbiorowość próbna – niektóre elementy

zbiorowości generalnej, tak dobrane, aby ją

reprezentowały



reprezentatywność próby – możliwa bliskość

struktury względem zbiorowości generalnej,

zachowane proporcje występowania cech



dobór próby – losowy (równe szanse wyboru) lub

celowy; kryteria merytoryczne



losowanie – systematyczne, warstwowe,

wielostopniowe



formy doboru celowego – tworzenie próby według

statystycznej zależności cech; według równych

kwot (grupy równe ilościowo, reprezentujące różne

wartości tej samej cechy)

BADANIE CZYTELNICTWA

Przedmiot



relacje między książką a czytelnikiem



rozpoznawanie procesu odbioru tekstów pisemnych

w całej złożoności



zachowania czytelnicze



skutki czytania



społeczne funkcje tekstów (np. inicjacje)



społeczny zasięg i kanały obiegu tekstów

pisemnych

Cel



objaśnienie procesu lekturowego we wszystkich

wariantach



poznanie dynamiki zjawisk (około-)czytelniczych



działalność wydawnictw, księgarń, bibliotek

BADANIA CZYTELNICTWA – POPRZEZ
CZYTELNIKA



zasób językowy odbiorcy



zdolności percepcyjne



poziom interpretacji



reakcje uczuciowe



zakres poznania

BADANIA CZYTELNICTWA – POPRZEZ
AKT CZYTANIA



Kim jest (co reprezentuje) czytelnik?



Czego czytelnik oczekuje?



Co zawiera tekst?



W jaki sposób dochodzi do kontaktu
czytelnika z tekstem?



Jaka jest istota czytania?



Co wynika z czytania?

POWOJENNE POLSKIE BADANIA
CZYTELNICTWA



drogi rozchodzenia się książki



społeczne ramy obiegu książki



cechy wyróżniające publiczność czytelniczą z
całej populacji



wybory czytelnicze



uwarunkowania sposobów odbioru dzieł
literackich

TECHNIKI BADAŃ CZYTELNICTWA



ankieta, wywiad, test



obserwacja, obserwacja uczestnicząca



eksperyment



studium przypadku (monografia biblioteki)



metoda statystyczna (statystyka
wydawnicza, księgarska, biblioteczna)



zmatematyzowana analiza treści



metody historyczne, np. analiza dokumentów
osobistych (listów, pamiętników itp.)

BADANIA ANKIETOWE



uzyskanie pisemnej odpowiedzi na usystematyzowane

pytania, zestawione w postaci kwestionariusza



pośredni charakter badań – zbieranie odpowiedzi bez

udziału badacza



budowa kwestionariusza: część wstępna (objaśnienia),

część zasadnicza (pytania), metryczka (informacja o

respondencie)



weryfikacja wypowiedzi przez pytania kontrolne



kluczowa: czytelność pytań dla respondentów



pytania: otwarte, zamknięte (alternatywne,

dysjunktywne, koniunktywne)



anonimowość wypowiedzi



cechy respondenta potrzebne dla badań – w metryczce



szczególnie użyteczne w analizach zjawisk masowych

TECHNIKA WYWIADU



uzyskiwanie informacji w drodze bezpośredniej

rozmowy między ankieterem a respondentem



bezpośredni i zwrotny charakter relacji między

uczestnikami badania, komunikacja werbalna



wywiady: uschematyzowane (skategoryzowane,

standardowe) i nieuschematyzowane (wolne), ew.

formy pośrednie



fazy: wstępna, wywiad właściwy, zakończenie



pierwsze pytania: rozbudzenie ciekawości

respondenta, następnie logiczny rozwój tematu;

zwięzłość



możliwość weryfikacji uzyskanych informacji



najlepszy do badania jednostek i pojedynczych

zjawisk typowych, przykładowych, do analiz

szczegółowych



w czytelnictwie – analiza zjawisk w perspektywie

psychologicznej

BADANIA TESTOWE



test – wykonanie przez respondenta zaleconych

czynności lub udzielenie odpowiedzi na pytania



wystandaryzowana próba określająca reakcje w sposób

ilościowy



stosowane do badania zachowań i reakcji, a więc

sposobów i szybkości mobilizowania nawyków, do

analizy poziomu rozwoju umysłowego



w czytelnictwie: szybkość czytania, sprawność czytania

głośnego, stopień rozumienia tekstów



konieczna wiarygodna, zobiektywizowana skala

wartości



także: zasada symptomatyczności (stosowania tylko

zgodnie z przeznaczeniem), postulat obiektywności,

reguła rzetelności (wymaga tych samych wyników przy

wielokrotnym zastosowaniu wobec tych samych

zjawisk)



zalety: łatwość realizacji, sprawdzalność,

porównywalność, obiektywizm

OBSERWACJA



postrzeganie (planowane i systematyczne) zjawisk,
obiektów, zdarzeń w warunkach naturalnych



z góry przygotowany system rejestracji danych



jawna lub ukryta, wewnętrzna lub zewnętrzna



wady: niesprawdzalność danych, subiektywizm
poznawczy, utrudniona rejestracja materiału



obserwacja właściwa – ok. 20 min.



w fazie finalnej – budowanie hipotezy roboczej



obserwacja służy BUDOWIE, a nie weryfikacji
hipotez

EKSPERYMENT



czynna ingerencja i regulacja przebiegu
zjawiska przez bezpośrednie oddziaływanie
lub zmianę okoliczności



specjalne kształtowanie bodźców, czynników
sprawczych (zmiennych niezależnych),
będących głównym przedmiotem badań



problem oddziaływania zmiennych zależnych



kluczowa: aktywność badacza



eksperyment laboratoryjny (w warunkach
sztucznych) i naturalny



ewentualna grupa kontrolna

ZMATEMATYZOWANA ANALIZA
TREŚCI



sprawdzenie częstotliwości występowania
pewnych symboli w komunikacje



„zabarwienia” tychże symboli (lub ich
neutralności)



określenie intensywności ich występowania
oraz roli w kontekście



współcześnie: ilościowy i systematyczny opis
jawnej zawartości przekazów informacyjnych

ANALIZA DOKUMENTÓW



dokumenty jako wytwory różnych procesów



cel – uzyskanie informacji (pośredniej) o tych
procesach



wyodrębnienie poszukiwanych informacji z
całości dokumentu, ich przekonstruowanie
(kwantyfikacja) stosownie do przyjętego w
badaniach modelu, ocena wiarygodności
informacji



analiza dokumentów oficjalnych
(urzędowych) i osobistych



często w badaniach retrospektywnych
(historia czytelnictwa)

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE



kwantyfikacja uzyskanych danych
(przekodowanie na język liczb)



przekodowanie – obliczenia – wyniki jako
podstawa wnioskowania uogólniającego