Uzależnienia,

jego mechanizmy

i konsekwencje.

Uzależnienie

Jest to psychiczny, a niekiedy fizyczny stan

wynikający z interakcji między żywym
organizmem a substancją, charakteryzujący
się zmianami zachowania i innymi reakcjami,
do których należy konieczność przyjmowania
substancji w sposób ciągły lub okresowy, w
celu doświadczenia jego wpływu na
psychikę, a niekiedy aby uniknąć przykrych
objawów towarzyszących braku substancji.

Zależność psychiczna

Potrzeba, pragnienie przyjmowania danej

substancji. Pragnienie może mieć
charakter przymusu i często jest
najsilniejszym czynnikiem prowadzącym
do powtórnego przyjmowania substancji
psychoaktywnych.

Zależność fizyczna

Wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego

do danej substancji psychoaktywnej. Nagłe jej
odstawienie wywołuje wystąpienie zespołu
abstynenckiego (zespołu odstawienia), będącego
grupą objawów o zmiennym przebiegu i
nasileniu. Pojawienie się tych objawów i przebieg
zespołu abstynenckiego są ograniczone w czasie
i zależą od typu substancji psychoaktywnej oraz
od dawki stosowanej bezpośrednio przed
zaniechaniem lub ograniczeniem przyjmowania
środka.

Tolerancja

Zmniejszenie wrażliwości na działanie

narkotyku spowodowane ich ciągłym
używaniem. Skutkiem jest zwiększone
zapotrzebowanie organizmu na dawki
substancji, by uzależniony doznawał
pierwotnych wrażeń.

Tolerancja krzyżowa

Tolerancja w stosunku do pokrewnego typu

leku o podobnym mechanizmie działania, na
przykład heroina wykazuje tolerancję
krzyżową w stosunku do morfiny, alkohol do
barbituranów.

Zespół uzależnienia

Jest to stan psychiczny i fizyczny

spowodowany używaniem substancji
psychoaktywnych (składa się na niego
zespół zjawisk fizjologicznych,
behawioralnych, poznawczych), kiedy
zachowania związane z przyjmowaniem
substancji uzyskują wyraźną przewagę nad
innymi, które były charakterystyczne dla
danej osoby.

Zespół abstynencyjny

Są to zaburzenia czynnościowe występujące

po przerwaniu przyjmowania lub wyraźnym
zmniejszaniu tolerowanej dawki. Objawy
ulegają zmniejszeniu po podaniu środka
działającego agonistycznie.

Objawy zespołu uzależnienia



Silna potrzeba lub przymus używania substancji

psychoaktywnej,



Utrata samokontroli w używaniu substancji

psychoaktywnej



Wystąpienie zespołu abstynencyjnego po

przerwaniu przyjmowania substancji,



Wzrost tolerancji,



Postępujące zaniedbywanie innych zainteresowań

lub przyjemności na rzecz zdobywania i

przyjmowania substancji uzależniającej,



Zażywanie środka mimo wyraźnych szkód

(fizycznych, psychicznych, społecznych), o których

wiadomo, że mają związek z przyjmowaniem

środka,

Substancje uzależniające



Alkohol



Nikotyna



Kofeina



Komputer i internet



Praca



Zakupy



Hazardu



Jedzenia



Narkotyki (opiaty, kokaina, marihuana,

haszysz itp.)

Alkohol

Alkoholizm- nałogowe

spożywanie alkoholu etylowego.
Ogranicza zarówno sprawność
fizyczną jak i umysłową, staje
się przyczyną chorób
psychicznych, ciężkich schorzeń
wątroby, nerek, żołądka, serca
itd. Zwiększa przestępczość,
sprzyja szerzeniu się chorób
przenoszonych drogą płciową,
wpływa ujemnie na potomstwo.

Motywy picia alkoholu



Aby się lepiej odprężyć



Aby dobrze się poczuć



Aby złagodzić stresującą sytuację w domu



Aby się pobudzić, gdy jest się zmęczonym



Aby złagodzić nudę



Aby ugasić pragnienie



Dlatego, ze ktoś proponuje



Ponieważ taki jest zwyczaj towarzyski



Ponieważ alkohol pomaga zasnąć



Aby uzyskać pozycję w grupie
rówieśniczej



Aby wyrazić bunt (przeciwko rodzicom,
władzy itp.)



Aby się dobrze bawić



Ponieważ alkohol smakuje



Aby złagodzić kaca

Motywy picia wg. Antoniego
Kępczyńskiego
(style picia)



Neurasteniczny- dla redukcji zmęczenia i
rozdrażnienia



Kontaktywny- dla uzyskania lepszego
kontaktu z ludźmi



Dionizyjski- dla uzyskania oszołomienia i
ucieczki od rzeczywistości



Heroiczny- dla osiągnięcia poczucia mocy



Samobójczy

Objawy ostrzegawcze



Sięganie po alkohol przede wszystkim dlatego, że jego
działanie odpręża i daję ulgę, redukuje napięcie i
niepokój, osłabia poczucie winy, ośmiela itp.



Poszukiwanie, inicjowanie i organizowanie okazji do
wypicia oraz picie z chciwością, powtarzające się
przypadki upicia,



Picie alkoholu pomimo zaleceń lekarskich sugerujących
konieczność powstrzymywania się od picia,



Możliwość wypicia większej niż uprzednio ilości alkoholu,
tzw. Mocna głowa świadcząca o wzroście tolerancji na
alkohol



Trudności z odtworzeniem wydarzeń, które

miały miejsce podczas picia, tzw. „urwane

filmy”, „przerwy w życiorysie”,



Picie alkoholu w samotności przez osoby, które

uprzednio piły wyłącznie w sytuacjach

towarzyskich, a obecnie świadomie ukrywają

swoje picie,



Powtarzające się przypadki prowadzenia

samochodu po niewielkiej nawet ilości alkoholu,



Unikanie rozmów na temat swojego picia, a

później reagowanie gniewem bądź agresją na

sygnały sugerujące potrzebę ograniczenia picia,



Reagowanie rozdrażnieniem w sytuacjach

utrudniających dostęp do alkoholu,



Podejmowanie „cichych” prób ograniczania

picia, aby udowodnić sobie, że jeszcze posiada

się kontrole nad piciem alkoholu.

Mity związane z
alkoholizmem



Alkoholicy piją codziennie



Alkoholicy łatwo się upijają



Klin to zwykła rzecz



Jeśli nie piję przez jakiś czas - nie jestem

alkoholikiem



Tylko wódka uzależnia - piwo to nie alkohol



Po leczeniu można pić w sposób kontrolowany



Picie alkoholu jest korzystne dla zdrowia - w

niektórych sytuacjach



Są grupy ludzi, zawody w których nie ma

alkoholików

Kobieta i alkohol

Wśród osób leczonych z powodu

uzależnienia od alkoholu
spotyka się 2,5-3 razy mniej
kobiet, niż mężczyzn.

W ostatnich latach obserwuje się

na świecie wyraźny wzrost
odsetka kobiet pijących w
sposób szkodliwy dla zdrowia
oraz kobiet, u których można
stwierdzić obecność objawów
uzależnienia od alkoholu.

Typy alkoholizmu kobiecego
wg Schwoona i Saake.

1.

Młode kobiety o dużym, uwarunkowanym raczej

środowiskowo spożyciu alkoholu,

2.

Kobiety pijące w celu zapobiegania stresowi, u których

nie stwierdza się poważniejszych skutków

zdrowotnych,

3.

Kobiety pijące przewlekle alkohol, głównie z powodu

osamotnienia i mające za sobą wiele nieudanych prób

leczenia,

4.

Kobiety pijące w ilościach średnio wysokich, z

somatycznymi powikłaniami uzależnienia,

5.

Kobiety pijące głównie z przyczyn środowiskowych, bez

poważniejszych powikłań zdrowotnych.

Kobiety inaczej reagują na alkohol oraz

inaczej wygląda przebieg procesu
uzależniania się – wiąże się to zarówno
z czynnikami biologicznymi ,
psychologicznymi jak i
socjokulturowymi.

Czynniki biologiczne



Szkody zdrowotne (uszkodzenia organów i narządów)

występują u kobiet średnio po14 latach intensywnego

picia alkoholu, podczas gdy u mężczyzn po ok.. 20

latach,



Objawy marskości wątroby u kobiet pojawiają się już

po 5 latach intensywnego picia, podczas gdy u

mężczyzn okres ten wynosi 10-20 lat, umierają one z

powodu marskości w młodszym wieku niż mężczyźni,



Pełny obraz zespołu uzależnienia od alkoholu rozwija

się u kobiet w znacznie krótszym czasie niż u

mężczyzn,



Stwierdzono związek między piciem alkoholu a

występowaniem raka sutka u kobiet

Czynniki psychologiczne



Częściej pija w związku z problemami
emocjonalnymi (mężczyźni z przyczyn socjalnych);



Częściej cierpią z powodu objawów nerwicowych
oraz zaburzeń snu;



Częściej przeżywają poczucie winy, depresję lub
stany lękowe;



Częściej piją w związku z sytuacją domową
(mężczyźni – z pracą );



Częściej zaczynają pić po traumatyzujących
wydarzeniach lub stresie;



Piją z powodu samotności (np. Gospodyni
domowa);



Mogą pić ze względu na wahania nastroju
związane ściśle z cyklem miesiączkowym;



Piją w związku z objawami tzw. Zespołu
opuszczonego gniazda;



Częściej nadużywają alkoholu, jeżeli w
dzieciństwie były molestowane lub
wykorzystywane seksualnie.

Czynniki socjokulturowe



Jest osobą odpowiedzialną za dom i wychowanie dziecka,

a więc za jakość życia rodzinnego;



Nie jest akceptowana jako osoba pijąca, co determinuje

bardziej staranne ukrywanie picia, późniejsze

uświadomienie sobie problemu oraz odwlekanie decyzji

dotyczącej zwrócenia się o pomoc;



Zdarza się, że pije w związku z zachowaniami partnera

(niejednokrotnie picie z partnerem spowodowane

uległością, chęcią niedopuszczenia, żeby się upił itp.);



Szybciej niż mężczyzna jest odrzucana przez otoczenie i

szybciej schodzi na tzw. margines.

Stwierdzono również,
że kobiety



Zaczynają pić później niż mężczyźni,



Częściej piją samotnie i ukrywają swoje
uzależnienie,



Szybciej niż mężczyźni osiągają kolejne
stadia uzależnienia,



Częściej są rozwiedzione.

Alkohol -
problemy zdrowotne

Układ oddechowy



miokardiopatia alkoholowa – uszkodzenie mięśnia

sercowego nie będące następstwem niedokrwienia,

stanowi do 45% wszystkich przypadków, często prowadząc

do niewydolności serca i śmierci,



zaburzenia rytmu serca- dwa najczęściej spotykane

rodzaje zaburzeń rytmu serca będące następstwem

nadużywania alkoholu to migotanie przedsionków i

stanowiący zagrożenie dla życia częstoskurcz komorowy;

komorowe zaburzenia rytmu serca mogą być przyczyna

nagłego zgonu,



choroba niedokrwienna serca- badacze fińscy

stwierdzili, że u osób okresowo nadużywających alkoholu

ryzyko zgonu z powodu zawału serca jest sześciokrotnie

wyższe niż u osób pijących w sposób umiarkowany,



udar mózgu – nadużywanie alkoholu może zwiększać

ryzyko jego wystąpienia,



nadciśnienie tętnicze - jest wywoływane lub nasilane

przez nadużywanie alkoholu.

Układ pokarmowy



uszkodzenia gruczołów ślinowych,



zapalenie języka i jamy ustnej,



próchnica, choroby dziąseł, prowadzące często do utraty

uzębienia,



zwiększone zagrożenie rakiem przełyku,



krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego,



zanik błony śluzowej żołądka,



upośledzenie w zakresie wytwarzania kwasu żołądkowego,



zapalenie błony śluzowej żołądka,



zwolniona perystaltyka żołądka, tym samym opóźnienia w

jego opróżnianiu,



upośledzenie wchłaniania jelitowego,



zmniejszenie wchłaniania wody i sodu, zmniejszenie

przyswajania węglowodanów, białek i tłuszczy w dwunastnicy,

witamin B1, B12 i kwasu foliowego (niedokrwistość),



upośledzenie pracy jelit, co powoduje biegunkę,



niedożywienie

Zaburzenia neurologiczne



zespół odstawienny przejawiający się drżeniami

mięśniowymi, drgawkami, omamami lub majaczeniem,



zaburzenia odżywiania układu nerwowego, takie jak

zespół Wernickego–Korsakowa, polineuropatia, pellagra,



alkoholowy zespól płodowy (FAS) związany z

używaniem/nadużywaniem alkoholu przez ciężarną

matkę,



schorzenia o nieznanej patogenezie związane z

nadużywaniem alkoholu takie, jak: otępienie alkoholowe,

zanik mózgu, zwyrodnienie móżdżkowe,



zaburzenia neurologiczne będące następstwem

uszkodzenia wątroby (encefalopatia wątrobowa).

Układ odpornościowy



zapalenie płuc,



gruźlica,



zakażenia krwi,



choroby układu moczowego,



bakteryjne zapalenie otrzewnej,



ropne zakażenia skóry i tkanki podskórnej,



zapalenie opon mózgowych.

Uszkodzenie wątroby

Wyróżnia się 3 fazy alkoholowej choroby

wątroby:

1.

Stłuszczenie wątroby jest stanem odwracalnym, zwykle

ustępuje po zaprzestaniu picia.

2.

Alkoholowe zapalenie wątroby charakteryzuje się

zmianami zapalnymi i martwicą tkanki wątroby. Stan

zapalny może być odwracalny po zaprzestaniu picia,

ale w ciężkich przypadkach prowadzi do zgonu.

Występuje u 50% osób nadużywających alkoholu.

3.

Alkoholowa marskość wątroby jest najbardziej

zaawansowaną formą uszkodzenia wątroby, występuje

u 15–30% osób nadużywających alkoholu. Zwykle

kończy się zgonem z powodu powikłań, jednak

zachowanie abstynencji może zwolnić ten proces.

Nikotyna



Alkaloid będący głównym składnikiem

psychoaktywnym tytoniu. Jest to substancja

zarówno stymulująca, zwiększająca poziom

aktywności neuronów, jak i środek

relaksacyjny. Nikotyna może poprawiać

zdolność koncentracji uwagi, obniżać poziom

lęku i drażliwości.

Nikotynę można używać w postaci

wdychanego dymu tytoniowego, "bezdymnego

tytoniu" np. tytoniu do żucia, tabaki, lub

nikotynowej gumy do żucia.

Nikotynizm



Uzależnienie od palenia papierosów, od
nikotyny znajdującej się w tytoniu
papierosowym. Człowiek uzależniony
czuje przymus zapalenia papierosa.

Dlaczego ludzie palą ?

Objawy uzależnienia od
nikotyny

1.

Silna potrzeba („głód”) lub poczucie przymusu używania

nikotyny.

2.

Subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości

kontrolowania zachowań związanych z paleniem, tzn.

trudności w:



Powstrzymywania się od palenia tytoniu,



Kontrolowaniu częstotliwości palenia tytoniu,



Kontrolowaniu ilości wypalanych papierosów,

3.

Obecność fizjologicznych objawów zespołu odstawienia

(niepokoju, rozdrażnienia), występujących przy próbach

przerwania bądź ograniczenia palenia,

4.

Występowanie zjawiska tolerancji,

5.

Zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań na

rzecz palenia tytoniu

6.

Palenie pomimo szkodliwych następstw (fizycznych,

psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają

związek z paleniem.

Nikotyna a zdrowie



Rak :



Płuc



Jamy ustnej



Gardła



Krtani



Pęcherza moczowego



Stany zapalne oraz

wrzody żołądka



Choroba wieńcowa



Przewlekłe zapalenia

oskrzeli



Rozedma płuc



Uszkodzenia płodu

Narkotyki

Różnego rodzaju środki, substancje

chemiczne zmieniające nastrój,
zachowanie, a przede wszystkim
świadomość człowieka. Zażywane
powodują pojawienie się uzależnienia
czyli psychicznej i fizycznej zależności od
zażywanej substancji. Działają niszcząco
na organizm człowieka prowadząc do
wystąpienia wielu chorób, zaburzeń.
Niejednokrotnie są przyczyną śmierci.
Najczęściej stosowane w Polsce to :
amfetamina, marihuana, heroina,
"kompot" tzw. polska heroina, kokaina,
metamfetamina, ekstaza, LSD, grzybki
halucynogenne, kleje, rozpuszczalniki.

Amfetamina

Objawy:



Pobudzenie ruchowe, wzmożona aktywność umysłowa,
przyspieszenie toku myślenia,



Przyspieszenie czynności serca,



Wzrost ciśnienia krwi,



Duszność,



Nadmierna potliwość,



Rozszerzenie źrenic,



Suchość w jamie ustnej,



Nudności i wymioty.

Kokaina

Objawy:



Poprawa samopoczucia,



Spadek łaknienia i potrzeby snu,



Wzrost aktywności fizycznej i intelektualnej,



Stan euforii przechodzący niejednokrotnie w
pobudzenie ruchowe i seksualne z lękiem.

Pochodne konopi
(marihuana i haszysz)

Objawy



Euforia,



Niezborność ruchowa,



Wolniejsza i zamazana mowa,



Szerokie źrenice,



Mocno zaczerwienione oczy



Nadwrażliwość na światło,



Kichanie,



Katar,



kaszel

Substancje
halucynogenne



Objawy fizyczne:

Rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia krwi,
przyspieszenie czynności serca, wzrost ciepłoty ciała,
ślinotok, nudności, drżenia mięśniowe.



Objawy psychiczne

Omamy, iluzje, urojenia o różnej treści, mistyczne
przeżycia religijne, lęk, zaburzenia percepcji czasu,
zaburzenia pamięci, napady paniki i agresji, uczucie
lewitacji.

Co daje narkotyk ?



Znosi bodźce bólowe



Zmienia odbiór sygnałów zmysłowych,
prowadząc do poczucia odrealnienia



Ułatwia proces uczenia się



Pomaga w akceptacji w danej grupie
społecznej (np. chęć przynależności do
subkultury)

Uzależnienie fizyczne

Głód narkotyczny:



Bóle mięśniowe



Niepokój



Mdłości



Biegunka



Osłabienie połączone z pobudzeniem



Zaburzenia termoregulacji

Uzależnienie psychiczne

Przymus przyjmowania narkotyku celem

uzyskania gratyfikacji emocjonalnej, czyli

uzyskania np. odprężenia lub poprawy

nastroju. Uzależnienie psychiczne jest istotnie

większym problem niż uzależnienie fizyczne,

gdyż to właśnie one jest przyczyną powracania

do destrukcyjnego schematu przyjmowania

substancji.

Uzależniony ponownie sięga po narkotyk ze

względu na „pozytywne” efekty psychiczne –

nie zaś ze względu na uniknięcie negatywnych

objawów narkotycznego głodu.

Uzależnienie społeczne

Jest to zażywanie wymuszone

podporządkowaniem się zasadom występującym

w określonej grupie (np. subkultura). Jeżeli dana

grupa w schemat funkcjonowania ma wpisane

zażywanie substancji, jej członek musi

bezwzględnie i bezkrytyczne się do tego

zastosować, pod groźbą wykluczenia. Co prawda

nie powinno się etykietować żadnych grup, ale

często podaje się przykład subkultury

hippisowskiej.

Bibliografia

Wojciechowski M.: Psychologia narkomani

czyli jak do tego dochodzi że ktoś się
uzależnia. Laboratorium Psychologii
Stosowanej. Warszawa 1993

Woronowicz B. T. : Bez tajemnic. O

uzależnieniach i ich leczeniu. Instytut
Psychiatrii i Neurologii. Warszawa 2001