Romantyzm jenajski i jego teoretycznoliterackie konsekwencje (...) K.Karpińska
Romantyzm jenajski - (od miasta Jena) I faza romantyzmu niemieckiego, inaczej „wczesny romantyzm”. Datuje się na lata 1796( przybycie A.W. Schlegla na zaproszenie Schillera do Jeny) do 1801(śmierć Novalisa, A.W.Schlegel przeniósł się do Berlina, F.Schlegel w 1802 wyjechał do Paryża). Markowski proponuje datować inaczej: od pierwszego spotkania Schlegla z Novalisem do 1812.W latach 1798-1800 Schleglowie wydawali „Athenaeum”- najważniejsze czasopismo literackie tego okresu. Poglądy Friedricha Schlegla ogólnie - Literatura-proces nieustannego „stawania się”, łączenie poezji z filozofią, nigdy nie traktuje dzieła jako teleologiczne. W „ Rozmowie o poezji” porusza 4 najważniejsze dla siebie kwestie: 1. Konieczność historycznego spojrzenia na literaturę ( patrzy okiem filozofa, szuka uogólnień, dostrzega w dziejach epoki literackie)2. Brak swoistych środków formalnych (brak mitologii), 3. Wagę powieści w lit. przyszłości, 4. O formach krytyki literackiej. W rozprawie „O niezrozumiałości” omawia kwestię ironii romantycznej, a we „Fragmentach” ukazywał wielorakość spojrzeń na poezję i inne dziedziny życia. teoria poezji -„ poezja romantyczna to progresywna poezja uniwersalna”. 1.Poezja transcendentalna-opisuje „refleksyjne doświadczenie twórczego podmiotu”; dołączenie refleksji na tem. procesu twórczego, powoduje to nieustanny autotematyzm, wykracza poza dzieło w sposób iluzoryczny. 2.Skok na całość- zgoda na wielość( języków, mitologii); odzyskanie wspólnego języka romantyków, bo twórczy chaos nie przeczy zasadzie jedności. 3. Nieosiągalność spójnej teorii (syntezy) poezji- teoria sprzeczna i ironiczna, autor sam potrafi zaprzeczyć swojemu stanowisku, bohaterowie Schlegla często wygłaszają sprzeczne poglądy. Związana jest z ideą edukacji, (trzeba mieć oczytanie i wiedzę, nie dla powierzchownych dyletantów), ideą rządzenia, jest synkretyczna-łączenie różnych gatunków, ważne- romantyzowanie: „upowieściowienie” egzystencji, proces romantyzowania to forma interpretacji w duchu przyjętych założeń, mitologizowanie - mówi, że potrzebujemy nowej mitologii, ale jest to nieosiągalne; potrzeba trwałego i zrozumiałego fundamentu dla literatury, wszelka poezja powinna być symboliczna.
Powieść- najważniejsza forma wypowiedzi, była dla niego „nadgatunkiem”, nie wiązał jej z tradycyjnymi wyznacznikami tego gat. A) Jest najwyższym przejawem poezji romantycznej. Ma być: B )sentymentalna- w znaczeniu jakie nadał powieści Schiller, C) synkretyczna- łączenie różnych elementów; synonimiczne określenia dla powieści- groteska, arabeska. D) ironiczna i metakrytyczna. Opisanie dwóch przeciwstawnych postaw: poeta naiwny- jest z natury i poeta sentymentalny- jest świadomy swojego wyobcowania. Dziecięcość i dojrzałość są sobie przeciwstawne. Poezja powinna wyrażać całość doświadczenia artysty i przekształcać jego egzystencję. Powieścią, do której odnosił się z uznaniem np. Diderot „Kubuś Fatalista i jego pan”. ironia romantyczna- przeniesienie ironii z dziedziny retoryki w obręb filozofii. Ironia jako postawa twórcza, życiowa, technika artystyczna. Jej środki artystyczne: autotematyczność, mieszanie stylów(to, co dot. powieści). Permanentna parabaza-deziluzja świata przedst; wychylanie się autora. Transcendentalna bufoneria-dystans do własnego dzieła; gra konwencjami, dygresyjność( źródło: włoska komedia dell`arte). Autodestrukcja i autokreacja- kreacja i demaskacja świata wykreowanego (źródło: autoparodia Sokratesa). Jest formą wolności artysty, choć uświadamia nierozwiązywalne sprzeczności. Ironia obiecuje spełnienie, ale okazuje się, że nie ma końca. Należy zerwać z tradycją literatury dla wybrańców. Ironia spotkała się z krytyka myślicieli m.in.Hegla i Kierkegaarda. Hegel „Wykłady o estetyce”: ironia to czysta subiektywność, to ”nieskończona absolutna negatywność”, skutkiem ironii jest melancholia, perspektywa historyczna: ironia uniemożliwia postęp ducha. Kierkegaard uważał zarówno stanowisko Schlegla jak i Hegla za idealistyczne wizje. Ironię w rozumieniu Schlegla określił jako formę samowoli, przejaw pychy podmiotu. Dostrzegał w ironii znaczenie i istotę prawdy, ale w ironii romantycznej nie dostrzegał twórczego dochodzenia do prawdy. Każda idea dotknięta przez ironię neguje samą siebie, a podmiot ironiczny jest pusty. THE END.