Bezpieczeństwo społeczne

Zróżnicowania społeczne jako

Zróżnicowania społeczne jako

wyzwanie dla podmiotów

wyzwanie dla podmiotów

dbających o bezpieczeństwo

dbających o bezpieczeństwo

społeczne

społeczne

Zróżnicowania społeczne jako

Zróżnicowania społeczne jako

wyzwanie dla podmiotów

wyzwanie dla podmiotów

dbających o bezpieczeństwo

dbających o bezpieczeństwo

społeczne

społeczne

Zróżnicowanie społeczne

• cechy biologiczne (wzrost, płeć, wiek, kolor

oczu, tusza, itp.)

• społeczne (np. wykształcenie, zamożność,

władza).

Zróżnicowanie może

dotyczyć:

• Dóbr materialnych

(bogactwa)

• Władzy

(panowanie, wpływ na innych)

• Prestiżu

(szacunek, uznanie społeczne,

akceptacja, sława)

• Wykształcenia
• Zdrowia

Dostęp do tych dóbr jest z natury ograniczony

co często bywa powodem napięć społecznych i

konfliktów.

Dostęp do tych dóbr jest z natury ograniczony

co często bywa powodem napięć społecznych i

konfliktów.

Stratyfikacja społeczna

• System nierówności istnieje wówczas, gdy

pewne kategorie społeczne otrzymują
więcej cenionych w danym społeczeństwie
dóbr aniżeli inne.

• Podstawowymi kategoriami opisu zróżnicowań,

podziałów i nierówności społecznych są klasa i
warstwa.

• Klasa społeczna: wielki segment społeczeństwa

obejmujący osoby o podobnej sytuacji
własnościowej (zwłaszcza w zakresie posiadania
środków produkcyjnych, czyli kapitału
ekonomicznego).

• Warstwy społeczne: kategorie i grupy

społeczne powiązane realną więzią subiektywną i
obiektywną, różniące się między sobą zbiorowymi
szansami osiągania społecznie cenionych dóbr –
bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji itp. oraz
wynikającym z tego poziomem i stylem życia,
typową ideologią i obyczajami.

Zróżnicowanie społeczne – wskazuje na różne
źródła zróżnicowania, cechy biologiczno – fizyczne,
psychiczne, demograficzne, społeczne.

•Cechy biologiczne, demograficzne i psychiczne
prowadzą do powstania kategorii społecznych

•Różnice społeczne prowadzą do kształtowania się
zbiorowości społecznych. Są podstawą wyróżnienia
struktury społecznej.

Bliskoznaczne pojęcia

Nierówności

społeczne

–

zróżnicowanie

społeczne

rozpatrywane

w

aspekcie

wartościującym, normatywnym ( a nie wyłącznie
opisowym). Odwołujemy się tutaj do poczucia
sprawiedliwości i niesprawiedliwości.

Struktura społeczno – zawodowa jako

podstawa zróżnicowań:

Jest to sposób uporządkowania ludzi według funkcji,
jakie pełnią w społeczeństwie. W podziale tym
odwołujemy się do podziału zawodowego – podziału
pracy.

Co to jest zawód?

•Musi istnieć wymóg klasyfikacji

•Czynności wykonywane są względnie stale.

•Przynosi dochód, daje utrzymanie osobie, która go
wykonuje.

•Sam zawód nie wystarcza, aby umiejscowić
jednostkę w danej strukturze.

Strukturę społeczno – zawodową wyróżnia się

w oparciu o:

•Zawód

•Wykształcenie

•Miejsce w systemie zarządzania

Ranking
prestiżu

zawodów

Współczesne teorie nierówności społecznych

Współczesne teorie nierówności społecznych

Teoria trwałości klasowego podziału
Powstała w latach 40. XX wieku.

Podział na klasy „pracującą” i „biznesu” utrzymuje
się nadal, pomimo ogromnych zmian społecznych
jakie zaszły w ostatnich 50 latach.

Klasa biznesu to właściciele kapitału akcyjnego,
zaś klasa pracująca to ludzie żyjący z pracy
najemnej – pracownicy fizyczni i umysłowi.

Teoria trwałości klasowego podziału

Lundberg – „Ameryka 60-ciu rodzin” - 1939:

W Ameryce wystąpiła koncentracja kapitału w rękach
nielicznych – w rękach 60-ciu najbogatszych rodzin.
Główne przemiany w strukturze klasowej polegają
na:

•Przekształceniu kapitału rzeczowego w kapitał
akcyjny.

•Koncentracji kapitału w rękach „business-class” i
wzrost liczby najemnych pracowników „working-
class”.

Teoria równowagi interesów:

Struktura

współczesnych

społeczeństw

industrialnych

jest

strukturą

klasową.

Stosunki między tymi klasami są w stanie
równowagi.

Laski, Truman, Riesman:

•Klasy społeczne ulegają ogromnym przemianom

•biznesmeni rozpadają się na szereg grup o
odmiennych

interesach

–

rozwarstwienie

akcjonariatu.

•oddzielenie

panowania

ekonomicznego

od

panowania

politycznego.

Pojawiają

się

menedżerowie.

•Naciski grup interesów wzajemnie się równoważą,
dlatego

władze

polityczne

podejmują

kompromisowe decyzje.

•Podstawowe grupy: kapitaliści, farmerzy i
robotnicy

wywierają

wpływy

na

różnych

szczeblach.

•System taki sprawia, że nie tworzą się przywileje i
upośledzenia społeczne, niweluje on nierówności
społeczne.

Teoria dekompozycji struktury klasowej

i instytucjonalizacji konfliktu:

Następuje dekompozycja klas społecznych, klasy
przekształcają się w warstwy.

Dahrendorf:

•następuje

oddzielenie

własności

od

kierownictwa – specjalizacja kadry menedżerskiej.

•Społeczeństwa kapitalistyczne przekształcają
się w społeczeństwa menedżerskie, w których
wszyscy (w tym także akcjonariusze) są pracownikami
najemnymi.

•Dekompozycja dotyczy także klasy robotniczej:
pojawiają się różne grupy specjalistów spełniających
różne role i posiadających różne grupy interesów.

•Instytucjonalizacja

konfliktu

–

nastąpiło

uchwalenie praw człowieka, co w efekcie przyniosło
zniesienie krańcowej nierówności społecznej.

Rodzaje nierówności:

•Nierówności polityczne

•Nierówności ekonomiczne

•Nierówności społeczne – np. nierówne możliwości
kształcenia się.

Pojęcie

nierówności

jest

odnoszone

do

wyobrażeń tego, co równe i sprawiedliwe,
dlatego jest pojęciem wartościującym (podział
wedle urodzenia i pozycji społecznej; wedle
zasług – każdemu tyle, ile przyznaje mu prawo,
każdemu to samo itp.).

W socjologii równość społeczną rozumie się
jako:

•równe traktowanie, czyli równość miary

•równe możliwości, czyli równość szans

•równe pozycje, czyli równość sytuacji

W socjologii równość społeczną rozumie się
jako:

•równe traktowanie, czyli równość miary

•równe możliwości, czyli równość szans

•równe pozycje, czyli równość sytuacji

Dwa rodzaje nierówności:

•nierówności uniwersalne – wynikają z istoty
życia społecznego
(kierownicy vs. kierowani)

•nierówności swoiste – są wynikiem danego
systemu społecznego
(Tutsi – Hutu).

Jedna Polska czy dwie Polski?

Jedna Polska czy dwie Polski?

- geneza i istota zróżnicowań społecznych

- geneza i istota zróżnicowań społecznych

Przegląd przykładowych kryteriów służących opisowi

Przegląd przykładowych kryteriów służących opisowi

zróżnicowania społeczeństwa polskiego po roku

zróżnicowania społeczeństwa polskiego po roku

1990

1990

Przegląd przykładowych kryteriów służących opisowi

Przegląd przykładowych kryteriów służących opisowi

zróżnicowania społeczeństwa polskiego po roku

zróżnicowania społeczeństwa polskiego po roku

1990

1990

bogaci – średnio zamożni – biedni

odgrywający rolę aktorów – widzowie przemian

społecznych

uczciwi – oszukujący

zdolni do adaptacji – niezdolni do adaptacji

innowatorzy – konformiści

wygrani – przegrani

optymiści – realiści – pesymiści

aktywni zawodowo – bierni zawodowo

aktywni życiowo – bierni życiowo

zajmujących wysokie pozycje społeczne – średnie – niskie

akceptujący zmiany społeczne – nieakceptujący zmian

Historia ma znaczenie

Historia ma znaczenie

Dynamika polskiej przestrzeni

Dynamika polskiej przestrzeni

Dynamika polskiej przestrzeni

Dynamika polskiej przestrzeni

Procesy kształtowania się terytorium państwa

polskiego charakteryzowała znaczna dynamika,

która pozostawiła wyraźne ślady w krajobrazie

kulturowym, demograficznym, gospodarczym i

społecznym, różnicując dzisiejsze terytorium

Polski i wyznaczając podziały regionalne.

Polska w orbicie cywilizacji europejskiej

Polska w orbicie cywilizacji europejskiej

Polska w orbicie cywilizacji europejskiej

Polska w orbicie cywilizacji europejskiej

1. Wpływ innych cywilizacji (np. bizantyjsko-

prawosławnej albo tureckiej) w porównaniu z
inspiracjami zachodnimi pozostawał uboczny

2. Czerpane wzory były i są często moralnie

przeciwstawne (tolerancja religijna – wyznaniowy
fanatyzm; prawa człowieka – praktyki systemów
despotycznych, etc.)

3. Wędrówki wzorów kultury w przeciwnym kierunku

były nader rzadkie (Polska dla Europy była na
peryferiach; wyjątki – Chopin, Skłodowska-Curie,
Paderewski – ale już nie Mickiewicz).

Jak jest
teraz?

4. Na opóźnienie rozwojowe jesteśmy skazani
także dziś, z uwagi na nasz stosunkowo słaby
potencjał gospodarczy i olbrzymi ekonomiczny
koszt nowatorstwa .

5. Młodzież wychowana już w okresie wolnego
rynku, nie czuje przywiązania do szkolnego
kanonu lektur czy do symboli walk o
niepodległość – mogą się więc zacierać kontury
narodowych kultur.

Dziedzictwo zaborów

Dziedzictwo zaborów

Dziedzictwo zaborów

Dziedzictwo zaborów

ZABÓR PRUSKI
Ziemie te wchodziły w skład szybko
modernizującego się państwa europejskiego
(Wielkopolska i Pomorze). Zbiorowość polska
funkcjonowała w warunkach szacunku dla prawa,
pracy, oszczędności i bogacenia się – wartości,
które sprzyjają rozwojowi kapitalizmu.

ZABÓR ROSYJSKI
Ziemie te znajdowały się w kręgu cywilizacji
będącej pod przemożnymi wpływami azjatyckimi i
były w sposób dla niej charakterystyczny
administrowane. Administracja ta była
niesprawna, źle opłacana i mocno skorumpowana,
co społecznie działało silnie demoralizująco.

ZABÓR AUSTRIACKI
Ziemie te były pod silnym wpływem europejskiej
cywilizacji, lecz dotyczyło to głównie większych
ośrodków miejskich (Kraków, Lwów). Duża
autonomia kulturalna i polityczna, rozwój
szkolnictwa. Wielonarodowość Monarchii
Habsburskiej sprzyjała rozwojowi tolerancji.

WIEDZ

A

BOGACT

WO

WŁADZ

A

Zasoby działania

Zasoby działania

Atrybuty położenia społecznego

Atrybuty położenia społecznego

jednostek

jednostek

Nierówny dostęp

Nierówny dostęp

Nierówny dostęp

Nierówny dostęp

Nowy układ przywilejów

Nowy układ przywilejów

Nowy układ przywilejów

Nowy układ przywilejów

Immunitety

Immunitety

Przywileje gospodarcze

Przywileje gospodarcze

Przywileje branżowe i zawodowe

Przywileje branżowe i zawodowe

Przywileje korporacyjne

Przywileje korporacyjne

Przywileje dobrego urodzenia

Przywileje dobrego urodzenia

Przywileje to rodzaj korzyści przysługujących

Przywileje to rodzaj korzyści przysługujących

określonym osobom bądź grupom osób

określonym osobom bądź grupom osób

Klasa średnia – klasa uprzywilejowana?

Klasa średnia – klasa uprzywilejowana?

Inteligencja a klasa średnia – problemy definicyjne

Inteligencja a klasa średnia – problemy definicyjne

Inteligencja a klasa średnia – problemy definicyjne

Inteligencja a klasa średnia – problemy definicyjne

Klasa średnia może być rozumiana
jako zbiór jednostek:

Klasa średnia może być rozumiana
jako zbiór jednostek:

1)ulokowanych centralnie w schemacie

stratyfikacji społecznej

2)będących właścicielami środków produkcji i

jednocześnie je obsługujących

3)dysponujących kwalifikacjami i wykształceniem,

lecz nie sprawujących władzy

4)posiadających własne firmy i związany z tym

kapitał

5) realizujących swe zadania w oparciu o

określony etos przedsiębiorczości

6) zachowujących względną niezależność od

władzy państwowej dzięki posiadanym zasobom
(majątkowi, kwalifikacjom, wiedzy)

7) utożsamianych z kategoriami

inteligenckimi, a więc absolwentów uczelni

Klasa średnia wg H. Domańskiego

Klasa średnia wg H. Domańskiego

Klasa średnia wg H. Domańskiego

Klasa średnia wg H. Domańskiego

Za odpowiednik klasy średniej na polskim
gruncie przyjąć należy inteligencję, która ze
względu na swe cechy zbliżona jest do „nowej
klasy średniej”

Korupcja

Korupcja

- jako narzędzie budowania

- jako narzędzie budowania

nierówności

nierówności

PRL-owskie podwaliny pod rozwój korupcji w

PRL-owskie podwaliny pod rozwój korupcji w

okresie transformacji

okresie transformacji

PRL-owskie podwaliny pod rozwój korupcji w

PRL-owskie podwaliny pod rozwój korupcji w

okresie transformacji

okresie transformacji

1. Władza jest atrybutem, który w sposób

naturalny przekłada się na korzyści osobiste (a
ktoś kto ją posiada i postępuje inaczej jest
naiwny)

2. Umiejętność tworzenia przez ludzi władzy

układów korupcyjnych, które opierają się na
mniej lub bardziej ukrytej zasadzie wymiany
korzyści (brudne wspólnoty)

3. Utrwalone przekonania w kręgach ludzi władzy,

że prawdziwe centra władzy i podejmowania

decyzji istnieją poza oficjalnymi strukturami

państwa.

Kapitalistyczny grunt dla korupcji

Kapitalistyczny grunt dla korupcji

Kapitalistyczny grunt dla korupcji

Kapitalistyczny grunt dla korupcji

1. Przekonanie, iż kapitalizm jest ustrojem z natury

niemoralnym (pierwszy milion trzeba ukraść)

2. Łagodne przejście od ustroju poprzedniego do

obecnego (brak katharsis, gruba kreska)

Tadeusz Mazowieckie sejmowe expose, 24

sierpnia 1989

Bogusław Bagsik

: rok 1991 - poz. 8 na liście 100

najbogatszych Polaków tygodnika Wprost– czerwiec 1994 roku

zatrzymany przez policję na lotnisku w Zurichu

Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności
za hipotekę, którą dziedziczy. Ma ona jednak
wpływ na okoliczności, w których przychodzi nam
działać.

Przeszłość odkreślamy grubą linią.
Odpowiadać będziemy jedynie za to, co
uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego
stanu załamania.

Zróżnicowanie społeczna a wartości społeczne

Zróżnicowanie społeczna a wartości społeczne

Grupy czynników wpływających na system

Grupy czynników wpływających na system

wartości współczesnego społeczeństwa polskiego

wartości współczesnego społeczeństwa polskiego

Grupy czynników wpływających na system

Grupy czynników wpływających na system

wartości współczesnego społeczeństwa polskiego

wartości współczesnego społeczeństwa polskiego

1.

te, które pochodzą z przeszłości odległej (ze
społeczeństwa „przedsocjalistycznego”)

2.

te, które są efektem oddziaływania okresu
„realnego socjalizmu”

3.

te, które wywodzą się z historii najbliższej, żywej
jeszcze
w pamięci i doświadczeniu: historii działania
opozycji demokratycznej, Solidarności, represji
stanu wojennego
i uniesienia w momencie zmiany systemu

4.

te, które wywodzą się i oddziałują w
teraźniejszości

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Wpływ tradycyjnej kultury

Wpływ tradycyjnej kultury

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Wpływ tradycyjnej kultury

Wpływ tradycyjnej kultury



przywiązanie do wartości narodowych i
religijnych



brak poszanowania dla władzy państwowej



szczególna natura polskiej wspólnotowości –
wspólnota „romantycznego patriotyzmu”, walki
i poświęcenia, odczuć, symboli oraz masowych
manifestacji i wystąpień



słabo rozwinięty etos pracy – szlachecka
tradycja „klasy próżniaczej” versus ciężka dola
chłopa

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Dziedzictwo realnego socjalizmu

Dziedzictwo realnego socjalizmu

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Dziedzictwo realnego socjalizmu

Dziedzictwo realnego socjalizmu



specyficzny stosunek do władzy państwowej –
traktowana jako narzucona, ale też mająca
roztoczyć szeroką opieką
i gwarancją obywateli



wyuczona bezradność i zrzeczenie się
odpowiedzialności za państwo i za własne życie



dekompozycja czynników statusu (dochodu,
władzy i prestiżu)



słabe poszanowanie własności: własność
państwowa – niczyja, własność prywatna –
podejrzana



dyformizm systemów wartości: wartości
oficjalne, publiczne, traktowane jako narzucone
i nieautentyczne, przeciwstawiały się
wartościom „prawdziwym”, „oddolnym”,
prywatnym

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Doświadczenia historii najnowszej

Doświadczenia historii najnowszej

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Doświadczenia historii najnowszej

Doświadczenia historii najnowszej



kolejne protesty przeciw komunistycznej władzy i
działania opozycji demokratycznej



obchody Milenium Chrztu Polski



wizyty papieskie



Sierpień 1980 – powstanie Niezależnego
Samorządnego Związku Zawodowego
„Solidarność”



„miodowy miesiąc” transformacji po czerwcu
1989 roku, oparty na wspólnocie uczuć i wartości

Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan
Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego
Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania,
wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch
Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi.
Tej ziemi! Czerwiec 1979

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Współczesne uwarunkowania

Współczesne uwarunkowania

System wartości współczesnego społeczeństwa

System wartości współczesnego społeczeństwa

polskiego

polskiego

Współczesne uwarunkowania

Współczesne uwarunkowania



procesy globalizacyjne



Integracja z Unią Europejską



rozwój społeczeństwa informacyjnego



modernizacja imitacyjna – naśladowanie,
uleganie wpływom zewnętrznym – typ idealny:
kraje wysokorozwinięte



nowa kompozycja czynników statusu (dochodu,
władzy, prestiżu… wiedzy)

Nowe wymiary zróżnicowania
społecznego