PODSTAWOWE

KATEGORIE

GOSPODARKI

RYNKOWEJ

Gospodarka naturalna a

towarowa

Gospodarka naturalna-

jest to typ gospodarki, w której

bezpośrednim motywem wytwarzania dóbr i usług jest

zaspokojenie własnych potrzeb producentów.

Charakteryzuje się ona całkowitym brakiem lub

marginesowym znaczeniem wymiany i rynku. Gospodarka

naturalna była pierwszym typem gospodarowania, jaki

wykształcił się w toku rozwoju cywilizacji. Miała ona

dominujące znaczenie we wczesnych systemach społeczno-

gospodarczych - przejawiała się wysokim stopniem

samowystarczalności pierwotnych wspólnot plemiennych

lub rodowych (wspólnota pierwotna), latyfundiów

niewolniczych (niewolnictwo) oraz folwarków

pańszczyźnianych (feudalizm)

Postęp w zakresie społecznego i technicznego podziału pracy

oraz ugruntowanie się prywatnej własności czynników
wytwórczych powodowały stopniowe ograniczanie zakresu
gospodarki naturalnej na rzecz gospodarki towarowej.

Gospodarka towarowa-

jest to taka organizacja

produkcji , w której producenci przekazują produkty swojej
pracy innym podmiotom w drodze ekwiwalentnej wymiany,
w drodze kupna i sprzedaży. Przedmiot wymiany uzyskuje w
tym procesie nowe właściwości- staje się

towarem.

Towarem nazywamy dobro przeznaczone do sprzedaży,
dobro uosabiające społeczny stosunek sprzedawcy i
nabywcy.

Gospodarka towarowa…

…powstaje w wyniku procesów zachodzących w gospodarce

naturalnej. Wyłania się z niej, gdy zostają spełnione dwie

przesłanki:

1)

Społeczny podział pracy.

Społeczny podział pracy jest warunkiem koniecznym ale nie

wystarczającym do powstania gospodarki towarowej.

2) Ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na tle

prywatnej własności czynników produkcji.

Występuje ono wówczas gdy producent jest właścicielem

czynników produkcji. W wyniku zorganizowanego przez

producenta procesu produkcji, w czasie którego następuje

połączenie pracy właściciela z należącymi do niego innymi

czynnikami produkcji, powstaje produkt, który jest jego

własnością.

Pieniądz – materialny lub niematerialny środek, który można

wymienić na towar lub usługę

.

Cena…

Cena-

ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za

przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich
praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów je kupić
aby do tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in.
towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych
cena równa się wartości danego dobra.

Funkcje cen.

• Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala

określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także
parametru pobudzającego do określonego działania.
Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby
pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny
informują o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on
sprzedaży.

• Redystrybucyjna – (wtórny podział, rozdział). Ceny są

narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania
dochodów od jednych grup społecznych do innych i do
budżetu państwa. Państwo również może dokonywać
redystrybucji dochodów przy pomocy cen – różnicując
obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne/
maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.

Funkcje cen. Cd.

• Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i

odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest

opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do

zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen

zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji.

Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do

zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości

użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność).

Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do

ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.

Czy cena jest jedynie odzwierciedleniem procesów rynkowych, czy

też posiada głębsze zakotwiczenie, głębiej sięgające związki?

Pytanie dlaczego w długim okresie cena jakiegoś towaru, np.

samochodu utrzymuje się na poziomie wyższym od ceny
innego towaru, np. roweru można wyjaśnić za pomocą dwóch
koncepcji.

1)

Według koncepcji zapoczątkowanej przez A. Smitha i
D. Ricardo, a wyeksponowanej przez K. Marksa,
zasadniczym źródłem wartości są nakłady ludzkiej
pracy tkwiące w towarach.

2)

Według koncepcji zapoczątkowanej również przez A.
Smitha a rozwijającej później przez J. B. Saya oraz
ekonomistów neoklasycznych (zwłaszcza J. B. Clarka)
wszystkie czynniki produkcji, tzn. praca, kapitał,
ziemia, są wartościotwórcze. Każdy z nich tworzy
część wartości towarów i za tę usługę otrzymuje
odpowiednie wynagrodzenie

Pojęcie i funkcje rynku.

Rynek

-

jest to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz

warunków, w jakich one przebiegają.

Funkcje rynku:
1)

Informacyjna;

2)

Równowagi;

3)

Akceptacji produktów;

4)

Alokacyjna;

5)

Selekcyjna

Klasyfikacja rynków

Rynek można klasyfikować według różnych kryteriów podziału:
- Według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić rynek

produktów i usług konsumpcyjnych oraz rynek
czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału);

- Według zasięgu geograficznego możemy wyróżnić rynek

lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy,
światowy;

- W zależności od sytuacji rynkowej może mówić o rynku

sprzedawcy i ryku nabywcy;

- W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji

możemy wyróżnić rynek homogeniczny (jednorodny) i rynek
heterogeniczny;

- W zależności od stopnia wyrównywania się ceny wyróżniamy

rynek doskonały i niedoskonały;

Rynek doskonały i rynek

monopolistyczny

Rynek doskonały

– elastycznie reagują wszystkie elementy rynku na

zmiany warunków i czynników wpływających na układ stosunków
rynkowych.

Cechy rynku doskonałego:
1.Duża liczba kupujących i sprzedających, pojedyncza transakcja nie

wpływa na warunki, w jakich zawierane są pozostałe transakcje;

2.Homogeniczność towarów - jednorodność towarów pod względem

konsystencji fizycznej i ekonomicznej;

3.Bliski kontakt uczestników - całkowita przejrzystość rynku co do

cen i zamiarów poszczególnych uczestników (doskonała
informacja)

4.Brak dyskryminacji- kupujący i sprzedający nie są skrępowani przy

zakupie żadnymi ograniczeniami ( łatwość wejścia i wyjścia)

5.Analogie to rynki formalne - giełdy, jarmarki

Rynek monopolistyczny

Rynek monopolistyczny-

jest przeciwieństwem rynku

doskonałego. Przy najwyższym stopniu monopolizacji
oznacza on sytuację, w której występuje jedno
przedsiębiorstwo mające wyłączność po stronie produkcji i
zbytu jakiegoś towaru. Przedsiębiorstwo monopolistyczne
kontroluje wiec w pełni sytuację rynkową, ma możliwość
ustalania rozmiarów podaży i cen; w tej sytuacji cena nie
jest dla niego parametrem branym z rynku; to on jest
„dawcą” ceny. Jednakże taka uprzywilejowana nie oznacza
zupełnej dowolności, czy tez braku ograniczeń przy
ustalaniu ceny. Monopolistyczny dawca ceny musi
uwzględniać uwarunkowania popytowe i podażowe w swojej
polityce cen.

Popyt i czynniki go

określające

Popyt

-ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w

określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności
innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje
zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje
wzrost wielkości popytu.

Rodzaje popytu

Popyt efektywny-

chęć nabycia towaru poparta jest

posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

Popyt potencjalny-

oznacza pragnienie nabycia określonego

dobra nie poparte możliwościami dochodowymi. W
przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt
potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny.

W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić

na trzy kategorie:

1)

Popyt funkcjonalny

- wynika z cech jakościowych danego dobra,

jest funkcją jego wartości użytkowej.

2)

Popyt

niefunkcjonalny

-wynika z oddziaływania tzw. Efektów

zewnętrznych na użyteczność. Oznacza to, że użyteczność

danego dobra może ulegać zmianie w zależności od zachowań

innych konsumentów.

Można wyróżnić trzy rodzaje zachowań konsumentów
- Efekt owczego pędu- oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta

dlatego, że inni konsumenci to dobro. Oznacza on potrzebę

utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia.

- Efekt snobizmu- oznacza, iż popyt na dane dobro maleje

wskutek tego, że inni kupują to dobro. Oznacza on zatem

potrzebe wyróżnienia się, bycia ekskluzywnym, odmiennym od

innych.

Efekt veblenowski- dotyczy popytu na tzw. Dobra

prestiżowe. Ich konsumpcja świadczy o statusie
konsumenta, nosi znamiona konsumpcji
ostentacyjnej; dlatego popyt na takie dobra
będzie wzrastał wraz ze wzrostem ich cen.

3)

Popyt spekulacyjny-

wiąże się z oczekiwaniami co

do kształtowania się cen w przyszłości.

Popyt jest funkcja wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika

niejako z definicji- jest to cena. Oprócz niej są jeszcze inne,
pozacenowe determinanty popytu:

Dochody nabywców, ceny dóbr komplementarnych i

substytucyjnych, oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej,
gusty i preferencje nabywców, zmiana liczby i struktury
ludności. Zmiana popytu może następować w wyniku
równoczesnych zmian wielu czynników.

Jeśli chcemy uchwycić związki miedzy zmianami popytu a

zmianami tylko jednego z czynników, stosujemy klauzulę
ceteris paribus. Oznacza to następujące postępowanie
badawcze: jeśli jakaś wielkość określona jest przez kilka
czynników i chcemy uchwycić związki miedzy zmianami tej
wielkości a zmianami jednego z nich, przyjmujemy, że inne
czynniki nie ulęgają zmianie. Jeśli chcemy zbadać zależność
między popytem (Pр) a ceną (c), zakładamy, że czynniki
pozacenowe nie ulegają zmianie

Popyt a cena. Krzywa

popytu.

Zależność miedzy popytem a ceną jest na ogół zależnością

odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu; spadek
ceny powoduje wzrost popytu.

Zmiana ceny powoduje dwojaki

efekt :

- Efekt substytucyjny-

wzrost ceny jednego dobra narusza

dotychczasowa strukturę cen, czyni to dobro relatywnie
droższym. Skłania to nabywcę do rezygnacji z dobra
relatywnie droższego i zastępowania go (substytucji) innym
dobrem, relatywnie tańszym.

- Efekt dochodowy-

wpływa na możliwości nabywcze

konsumenta; obniża jego dochód realny. Konsument może
teraz nabyć mniej dóbr. Siła tego efektu zależy od udziału
dobra, którego cena wzrosła, w ogólnych wydatkach
konsumenta. Analogiczne efekty, tylko skierowane w druga
stronę występują przy spadku ceny.

Nietypowe reakcje popytu na

zmianę ceny:

- Popyt jest doskonale nieelastyczny albo sztywny. mówimy

wówczas, że nie reaguję na zmianę ceny. Dotyczy to dóbr,
które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają
substytutów: trumny, sól, niektóre lekarstwa;

- Popyt jest doskonale elastyczny tzn. reaguję na zmianę

ceny krańcowo elastycznie (teoretyczna sytuacja rynku
doskonałego);

- Popyt paradoksalny czyli zachowuje się nietypowo wraz ze

wzrostem ceny danego dobra popyt wzrasta, a spadek ceny
obniża popyt

Elastyczność popytu

- Elastyczność popytu służy mierzeniu siły z jaką wielkość

popytu reaguje na zmiany czynnika określającego popyt. W
zależności ot tego, który z tych czynników wpływa na
wielkość popytu wyróżnia się 3 rodzaje elastyczności
popytu:

- elastyczność cenowa popytu

- elastyczność mieszana popytu (krzyżowa)

- elastyczność dochodowa popytu

Podaż i czynniki ją określające

Podaż to zależność pomiędzy ceną dobra a jego ilością, jaką

producenci chcą sprzedać przy danej cenie.

Czynniki podaży cd.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się przede

wszystkim na skutek zmiany ceny. Możliwe są tu dwa
przypadki:

• kurczenie się podaży (efekt spadku ceny);

• rozszerzanie się podaży (efekt wzrostu ceny).

Czynniki podaży cd.

Wzrost podaży może zostać wywołany następującymi

czynnikami

:

• ograniczenie kosztów produkcji;

• korzystne zmiany cen innych towarów;

• postęp technologiczny;

• korzystne warunki atmosferyczne;

• korzystne zmiany w polityce państwa (np. niższe

opodatkowanie, subsydia).

Czynniki podaży cd.

Spadek podaży może zostać wywołany następującymi

czynnikami:

• wzrost kosztów produkcji;

• niekorzystne zmiany cen innych towarów. niekorzystne

warunki atmosferyczne;

• niekorzystne zmiany w polityce państwa (np. wyższe

opodatkowanie, cofnięcie subsydiów).

Pozacenowe Determinanty

Podaży

- ilość producentów danego dobra;

- polityka rządu wobec przedsiębiorstwa (podatki, subsydia,

dotacje);

- dostępność zasobów;

- technologia;

- koszty;

- rentowność produkcji dóbr substytucyjnych.

Wykres zmiany

kosztów produkcji a

położenie krzywej

podaży

Podaż i cena a czynnik czasu

W przeciwieństwie do popytu, który może zareagować

niemal natychmiast na zmianę determinant cenowych czy
pozacenowych, reakcja podaży na zmianę czynników ją
określających wymaga czasu.

W analizie procesów dostosowawczych po stronie podaży

możemy wyróżnić trzy sytuacje:

- Okres ultrakrótki;

- Okres krótki;

- Okres długi.

Podaż w różnych

okresach

Elastyczność podaży

• Elastyczność podaży mierzy się stosunkiem procentowej

zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.

• Współczynnik elastyczności podaży informuje nas jaka

będzie reakcja podaży na zmiany ceny.

• Współczynnik elastyczności cenowej podaży przyjmuje z

reguły wartości dodatnie, gdyż wzrost ceny dobra wywołuje
wzrost podaży

Równowaga rynkowa

• Równowaga rynkowa jest jednym z fundamentalnych pojęć

w ekonomii i w teorii ekonomii. Ogólnie, określa się tak
sytuację, w której wszystkie siły rynkowe równoważą się a
wartości zmiennych ekonomicznych pozostają niezmienne.
W szczególności, najczęściej mianem równowagi rynkowej
określa się stan rynku, w którym ilość dóbr nabywanych
przez konsumentów równa jest ilości tych dóbr
wytwarzanych przez producentów, czyli stan w którym
wielkość popytu na danym rynku jest równa wielkości
podaży. Czynnikiem równoważącym podaż i popyt jest
zazwyczaj cena. Cena, przy której występuje równowaga
rynkowa nazywana jest

ceną równowagi rynkowej.

Wykres równowagi rynkowej

Przesunięcie krzywej popytu

a cena równowagi

Przesunięcie krzywej podaży

a cena równowagi

Prezentację przygotowali:

Paulina Marecka i Robert Gulczyński

Bibliografia:

1. Elementarne zagadnienia ekonomii,

Redaktor naukowy Roman Milewski,
Wydawnictwo PWN, Warszawa 2004;

2.

http://www.newtrader.pl

;

3.

http://www.wikipedia.pl

.