Transformacja systemu

gospodarczego w Polsce – od

gospodarki centralnie

planowanej do gospodarki

rynkowej.

Kryzys gospodarki polskiej z przełomu lat

siedemdziesiątych i osiemdziesiątych

• Polską gospodarkę próbowano reformować w latach ; 1956 -1958,

1973 -1975 oraz 1980 - 1982. Próby te jednak nie zapobiegły
kryzysom i nie wpłynęły na istotę gospodarki centralnie planowanej.

• Kryzysy obejmowały sfery: polityczną, gospodarczą, społeczną,

moralną itd.

• Największy kryzys powstał na przełomie lat siedemdziesiątych i

osiemdziesiątych. Zapoczątkowany został przez niego masowy protest
robotniczy z 1980r, co w konsekwencji doprowadziło do upadku
gospodarki centralnie planowanej w Polsce.

• Kryzys ten przejawiał się spadkiem produkcji, dochodu narodowego,

wydajności i dyscypliny pracy, obniżeniem się stopnia wykorzystania
majątku produkcyjnego, niemal całkowitym rozkładem rynku
wewnętrznego, załamaniem się eksportu i importu oraz gwałtownym
wzrostem zadłużenia zagranicznego kraju.

• Popierana w 1971r. przez E. Gierka strategia dynamicznego

rozwoju kraju zakończyła się klęską po 10 latach.

• Zadłużenie państwa systematycznie wzrastało z 0,5mld dolarów w

końcu 1970r. do około 25mld dolarów w 1980r. i ponad 40mld
dolarów w 1989r.

• Średnie roczne tempo wzrostu gospodarczego mierzone

wytworzonym dochodem narodowym w latach 1971 – 1975 miało
poziom 9,8%. W roku 1979 po raz pierwszy dochód spadł o 2,3%,
1980 o 6%, 1981 o 12%, 1982 o 5,5%. W 1983r. dochód wzrósł o
6%. W latach następnych tempo wzrostu było spadkowe i w 1989r.
wyniosło 0,2%. Gospodarka zmierzała do upadku.

Reformowanie gospodarki – lata

osiemdziesiąte

• Wielką rolę odegrał tutaj protest robotniczy z 1980r i powstanie

NSZZ solidarność.

• Zmiany systemowe rozpoczęły się w 1982r. podczas stanu

wojennego. Był to czas rozkładu rynku, olbrzymiego zadłużenia,
oraz sankcji ekonomicznych państw zachodnich.

• Według programu reformy gospodarka miała być oparta na trzech

filarach:

- samodzielnym przedsiębiorstwie
- centralnym planowaniu gospodarki
- pośrednich (ekonomicznych) narzędziach polityki gospodarczej

Zasada „3s”

• Według reformy przedsiębiorstwo miało otrzymać rangę

podstawowej jednostki. Miała funkcjonować zasada „3s” czyli
samodzielność, samofinansowanie się oraz samorządność w które
miało być wyposażone każde przedsiębiorstwo.

Samodzielność

• Przedsiębiorstwa uzyskały dość dużą samodzielność w

podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Organy administracyjne
miały ingerować w ich działalność tylko w przypadkach
przewidzianych przez ustawę.

• centralną kategorią systemu ekonomicznego stał się wynik

finansowy, tzn. zysk.

• wynagrodzenia pracowników podzielono na część obciążającą

koszty (płacę wraz z rekompensatami wzrostu kosztów
utrzymania) i część wypłacaną z udziału w zyskach (nagrody,
premie).

Samofinansowanie

• Samofinansowanie oznaczało uzyskiwanie nadwyżki przychodów

ze sprzedaży produktów i usług w stosunku do poniesionych na ich
wytworzenie nakładów. Skarb państwa nie odpowiada za
zobowiązania przedsiębiorstwa a więc prowadzi ono działalność na
własną odpowiedzialność. Zasada ta wyklucza stosowanie dotacji
podmiotowych, a brak środków na pokrycie zobowiązań
finansowych może spowodować upadłość przedsiębiorstwa. Jednak
była to tylko teoria. W rzeczywistości dalej funkcjonowały dotacje
podmiotowe i ulgi podatkowe, a przyznawanie kredytów nie
zostało poddane rygorom komercyjnym. W rezultacie w okresie lat
osiemdziesiątych, poza bardzo rzadkimi przypadkami, nie
wystąpiło zjawisko upadłości nieefektywnych przedsiębiorstw.

Samorządność

• Głównym organem samorządu uczyniono radę pracowniczą.

Samorząd decydował w zasadzie we wszystkich istotnych
sprawach przedsiębiorstwa poza bieżącym zarządzaniem. Do
samorządu miało należeć: uchwalanie planów, współdecydowanie
o kwestiach organizacyjnych (łączenie i podział przedsiębiorstwa,
struktura zakładów, powoływanie zrzeszeń) oraz podziale
wygospodarowanych środków finansowych. Pełnić miał również
funkcje kontrolne, opiniodawcze i inspirujące. W większości
przedsiębiorstw (z wyjątkiem przedsiębiorstw o tzw. podstawowym
znaczeniu dla gospodarki) dyrektora miała powoływać rada
pracownicza w procedurze konkursu. W rzeczywistości nie
wszystkie z tych uprawnień były wykorzystywane przez
samorządy. W stanie wojennym działalność samorządów została
zawieszona. Po stanie wojennym w niektórych przedsiębiorstwach
aktywność rad pracowniczych była minimalna, natomiast w innych
rady paraliżowały pracę dyrekcji.

Plany pięcioletnie

• Reforma zakładała że gospodarka będzie działać na zasadzie

centralnego planowania z wykorzystaniem mechanizmu
rynkowego. Oznaczało to nadrzędność systemu planowania
centralnego nad mechanizmami rynku. Kluczową rolę odgrywały
tutaj plany pięcioletnie. Zawierały one decyzje i założenia
dotyczące rozwoju gospodarki. Pomagać w realizacji tych planów
miały plany roczne.

• W programie reformy postulowano również wzrost roli narzędzi pośrednich

(ekonomicznych), takich jak cena, zysk i stopa procentowa, w realizacji gospodarczej
państwa. Twórcy tego programu uważali, że stosowanie tych narzędzi będzie stwarzać
możliwości racjonalnego centralnego sterowania procesami ekonomicznymi oraz
wyzwalać silne motywacje do efektywnego działania samorządowych przedsiębiorstw.

• Oceniając bilans przedsięwzięć reformatorskich lat osiemdziesiątych, należy wyraźnie

stwierdzić, że koncepcja tej reformy i niektóre jej rozwiązania skonkretyzowane w
uchwalonych przez Sejm aktach prawnych (np. ustawa o przedsiębiorstwie państwowym
z 1981r., a także ustawy o podejmowaniu działalności gospodarczej z udziałem
podmiotów zagranicznych z 1988r.) były dojrzalsze i stanowiły krok naprzód w stosunku
do wcześniejszych prób przebudowy systemu gospodarki polskiej. Także zakres i
charakter projektowanych zmian nie miały równych w przeszłości. Zgodnie z założeniami
programowymi reforma obejmowała nie tylko system funkcjonowania przedsiębiorstw, ale
także strukturę stosunków społecznych (samorządy pracownicze i lokalne, związki
zawodowe) oraz organizację, rolę i funkcje organów władzy i administracji państwowej.
Wprawdzie omawiana reforma nadała przemianom systemowym właściwy kierunek
(decentralizacja, urynkowienie) i dokonała poważnego wyłomu w konstrukcji systemu
nakazowo – rozdzielczego, to jednak nie zdołała stworzyć mechanizmu ekonomicznego,
który spowodowałby wyraźną poprawę proporcji gospodarczych (np. eliminację
niedoborów dóbr konsumpcyjnych i czynników produkcji) i efektywności działania
przedsiębiorstw.

• Wykształcił się specyficzny system funkcjonowania gospodarki.

Charakteryzował się rozbudowanymi elementami uznaniowości i przetargów
oraz hybrydowymi narzędziami polityki gospodarczej (połączenie narzędzi
administracyjnych i ekonomicznych). Ten system funkcjonowania gospodarki
został określony mianem pośredniej centralizacji. W systemie tym układ
proporcji rzeczowych planu centralnego miał charakter pierwotny, a układ
narzędzi ekonomicznych – wtórny, podporządkowany realizacji zadań
rzeczowych planu. Narzędzia te miały wprawdzie formę rynkową, ale nie
były wyznaczane przez rynek, lecz przez proporcje planu centralnego.

• Reformy wprowadzane w Polsce do roku 1990 były zorientowane na tzw.

parametryczny system zarządzania. W systemie tym zarządza się
gospodarką za pomocą takich instrumentów, jak ceny, instrumenty
cenopodobne (kursy walut, stopa procentowa), płace, mierniki oceny
działalności gospodarczej przedsiębiorstw, bodźce i inne nazywanych
parametrami ekonomicznymi. Parametry ekonomiczne kreowane są przez
centralną administrację gospodarczą , a przedsiębiorstwa podporządkowują
swoją działalność kryteriom oceny stosowanym przez instytucje ustalające
owe parametry.

• pierwszą przyczyną niepowodzenia reform był niedemokratyczny

system polityczny i utrzymujący się, nieznacznie tylko zmieniony,
monocentryczny ład społeczny.

• drugą przyczyną było instrumentalne traktowanie rynku i jego

stosunku do wszechogarniającego planu. Centralne planowanie
traktowano jako swoisty dogmat. Tego rodzaju podejście do roli
planu i rynku w gospodarce okazało się nieporozumieniem . W
gospodarce, w której nie funkcjonuje mechanizm rynkowy, próby
doskonalenia planowania i zwiększania efektywności
gospodarowania kończą się niepowodzeniem. Jest tak przede
wszystkim dlatego, że praktyka planistyczna pozbawiona jest
miarodajnej, obiektywnej bazy przy podejmowaniu decyzji.
Wielkości ekonomiczne, takie jak ceny, koszty, zyski, rentowność,
są tu kształtowane w sposób administracyjny i w gruncie rzeczy są
wielkościami przypadkowymi – wynikają z przetargów,
kompromisów, niedoskonałości ewidencji itp.

Przyczyny niepowodzenia reform

Plan Balcerowicza

• pierwszy niekomunistyczny rząd w historii powojennej Polski

przystąpił do realizacji programu radykalnych w systemie
funkcjonowania gospodarki. Rząd miał na celu stworzenie systemu
rynkowego zbliżonego do modelu, jaki istnieje w krajach wysoko
rozwiniętych.

• głównym celem i założeniem było szybkie zbudowanie systemu

rynkowego, aby skrócić uciążliwy okres przejściowy.

• podjęto dwa rodzaje działań:
- stabilizację gospodarki (opanowanie inflacji)
- przebudowę systemu funkcjonowania gospodarki (głębokie jej

urynkowienie i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych)

Uważano również, że skuteczne wprowadzenie działań

stabilizacyjnych, zwłaszcza „zduszenie” inflacji jest warunkiem
sukcesu przeobrażeń systemowych.

Wymagania stabilizacji gospodarki

1) rygorystyczna polityka budżetowa (wzmocnienie dyscypliny

egzekwowania dochodów budżetu i odpowiednie administrowanie
wydatkami oraz ograniczenie dotacji i ulg podatkowych , a także
dopłaty do eksportu,

2) zliberalizowanie systemu kształtowania cen (rozszerzono zakres

cen wolnorynkowych z około 50% do 90%)

3) deflacja polityki dochodowej oparta na wysokim i progresywnym

opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń powyżej pewnej centralnie
ustalonej normy

4) polityka urealnionych stóp procentowych (kształtowanych

stosownie do tempa inflacji) oraz znaczna redukcja zakresu
preferencji kredytowych

5) wewnętrzna wymienialność złotego i stabilizacja kursu dolara.

Przekształcenia systemowe

1) zniesienie wszelkich form administracyjnego rozdzielnictwa

produktów

2) dokonanie istotnej zmiany w stosunkach kredytowych między NBP

a rządem, wyeliminowanie możliwości zaciągania w NBP
nieoprocentowanego kredytu pokrywającego deficyt budżetowy

3) zliberalizowanie handlu zagranicznego
4) zapoczątkowanie procesu demonopolizacji gospodarki
5) rozpoczęcie operacji prywatyzacji sektora państwowego,

zwłaszcza w handlu, budownictwie, w mniejszym zakresie w
transporcie i łączności oraz przemyśle

6) wprowadzenie elementów rynku kapitałowego
7) podjęcie przebudowy systemu podatkowego

Plusy realizacji planu Balcerowicza

• stłumienie hiperinflacji w drodze terapii szokowej, czyli poprzez skokowe

podniesienie cen na początku 1990r. a następnie wyhamowanie wzrostu
cen poniżej 10% miesięcznie; redukcję inflacji osiągnięto głównie za
pomocą pełnej blokady płac w sektorze państwowym, sztywnego kursu
dolara i ograniczenia dotacji budżetowych

• zrównoważenie rynku dóbr konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych i

inwestycyjnych, wynikające ze zmniejszenia popytu na produkty i usługi
przedsiębiorstw i konsumentów

• wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego, który dzięki temu jest

pieniądzem prawdziwym na polskim wynku (zahamowano „dolaryzację”
obrotów pieniężnych)

• dynamiczny rozwój sektora prywatnego i jego aktywności gospodarczej
• znaczny wzrost obrotów handlu zagranicznego i szybkie zmiany jego

struktury (m.in. istotny wzrost obrotów w handlu z krajami zachodnimi,
zwłaszcza z Niemcami

• poprawę efektywności gospodarowania czynnikami produkcji w

przedsiębiorstwach (zmniejszenie marnotrawstwa zasobów pracy i kapitału

Minusy realizacji planu Balcerowicza

• spadek aktywności gospodarczej i poziomu życia szerokich warstw

społeczeństwa, które wystąpiły w początkowym okresie wprowadzania
planu

• koszty ekonomiczne i społeczne terapii skokowej okazały się bardzo

wysokie na ogół znacznie wyższe od zakładanych oficjalnie na początku
1990r.

• w porównaniu z rokiem poprzednim PKB obniżył się w 1990r. O 11,6%, w

1991r. o 7%. Produkcja przemysłowa obniżyła się w tych samych latach z
23 do 14,2%.

• pojawienie się masowego bezrobocia
• duży spadek przeciętnej płacy realnej i wystąpienie obszarów ubóstwa
• załamanie się budownictwa mieszkaniowego
• żywiołowo przebiegające procesy urynkowienia i prywatyzacji gosp. zrodziły

pewne zjawiska patologiczne związane z nielegalnym importem towarów,
korupcją, sprzedażą majątku przedsiębiorstw państwowych ze stratą dla
skarbu państwa, powstawaniem „spółek nomenklaturowych”, udziałem
członków rządu i parlamentu w spółkach.

Przemiany własnościowe

• postępujące spontaniczne procesy powstawania nowych jednostek

gospodarczych (w tym tzw. prywatyzacja założycielska), oraz
przemiany dokonujące się w ramach istniejących form własności.

• w przypadku Polski i innych krajów postkomunistycznych chodzi tu

o prywatyzację (w tym reprywatyzację) przedsiębiorstw
państwowych. Niektóre podejmowane odgórnie przez państwo
działania (np. zmieniające prawo lub tworzące odpowiedni
„klimat”) mogą wyzwalać oddolne procesy spontaniczne, a z kolei
te spontaniczne procesy mogą skłaniać do pewnych działań
odgórnych.

Przemiany własnościowe w Polsce

• prywatyzacja założycielska (oddolna) – jej istotą jest powstawanie i rozwój

całkowicie nowych przedsiębiorstw prywatnych. Nowe przedsięwzięcia mają istotny
wpływ na procesy demonopolizacji gospodarki, zachodzące w niej przekształcenia
strukturalne oraz mechanizmy pobudzania wzrostu gospodarczego.

• prywatyzacja istniejących już zakładów i przedsiębiorstw państwowych może

przebiegać według różnych metod.

1) mała prywatyzacja – dot. głównie stosunkowo drobnych obiektów usługowych i

handlowych, będących zazwyczaj w gestii władz lokalnych.

2) prywatyzacja kapitałowa – polega najczęściej na przekształceniu przedsiębiorstwa

w jednoosobową spółkę skarbu państwa, a następnie emisji i sprzedaży akcji (lub
udziałów) tej spółki osobom fizycznym i/lub prawnym, w tym również jej
pracownikom (z reguły na zasadach preferencyjnych). Odbywa się ona głównie w
drodze zaproszenia do rokowań tzw. Inwestorów strategicznych (zwłaszcza
zagranicznych) oraz w drodze oferty publicznej. Jest to metoda stosowana przede
wszystkim wobec przedsiębiorstw stosunkowo dużych, będących w dobrej kondycji
finansowej. Jest ona powolna i kosztowna z uwagi m.in. na konieczność starannej
wyceny wartości majątku przedsiębiorstw oraz nakłady związane z emisją i
sprzedażą udziałów. Do końca września 1995r. sprywatyzowano w ten sposób tylko
148 firm.

• prywatyzacja likwidacyjna – stanowi jak dotąd główną metodę prywatyzacji

polskich przedsiębiorstw państwowych. Polega ona na likwidacji
przedsiębiorstwa w celu sprzedaży całości lub wyodrębnionych części jego
mienia, wniesienia tego mienia do spółki lub przekazania go do odpłatnego
korzystania osobom fizycznym i/lub prawnym . W praktyce dominuje
„przekazywanie mienia do odpłatnego korzystania”, najczęściej w formie
tzw. Leasingu pracowniczego (czyli szczególnej formy dzierżawy
przedsiębiorstwa jego dotychczasowym pracownikom, w tym
menedżerom). Prywatyzacja likwidacyjna dokonywana była głównie na
podstawie art.37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13
lipca 1990r. (która obowiązywała do 7 kwietnia 1997r. lub art. 19 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych z 25 września 1981r. W pierwszym
przypadku prywatyzacja dotyczyła firm będących z reguły w niezłej
kondycji ekonomicznej, które były brane zwykle w leasing. Od 1997r.
metoda ta jest realizowana na podst. innych aktów prawnych i określana
jako prywatyzacja bezpośrednia. W drugim przypadku chodzi o
przedsiębiorstwa znajdujące się w złej kondycji ekonomicznej, które są
likwidowane ich mienie zaś wyprzedawane.

Program Narodowych Funduszy

Inwestycyjnych

• program narodowych funduszy inwestycyjnych – włączono do niego

512 przedsiębiorstw, reprezentujących łącznie około 10% potencjału
całego sektora publicznego. Warunkiem uczestnictwa w programie
było wykupienie powszechnego świadectwa udziałowego. Jego ceną
było 20zł. Świadectwa te podlegały wymianie na akcje Narodowych
Funduszy Inwestycyjnych, czyli spółek akcyjnych o charakterze
holdingów, których głównym zadaniem jest pomnażanie majątku
spółek uczestniczących w programie (tzw. spółek parterowych).
Utworzono 15 takich funduszy, przy czym ich akcje są notowane na
giełdzie. Majątek funduszy stanowią akcje owych 512 spółek
uczestniczących w programie. Podział tych akcji wyglądał
następująco: 60% akcji wszystkich spółek otrzymały Narodowe
Fundusze Inwestycyjne , 25% zatrzymało państwo, a pozostałe 15%
zostało przeznaczonych do podziału między pracowników spółek
uczestniczących w programie. Majątkiem poszczególnych funduszy
zarządzają wyłonione w drodze przetargu firmy zarządzające.

Tempo prywatyzacji przedsiębiorstw

państwowych w Polsce

• spośród 8735 takich przedsiębiorstw zarejestrowanych w dniu 30

czerwca 1990r różnymi programami przekształceń
własnościowych objęto do końca 1997r. 5887 przedsiębiorstw.
Spośród tych 5887, 1277 firm objęto tzw. komecjalizacją, która
polegała głównie na przekształceniu ich w jednoosobowe spółki
skarbu państwa w celu prywatyzacji indywidualnej i powszechnej,
1429 firm objęto prywatyzacją bezpośrednią (sprywatyzowano
1388), 1527 firm poddano likwidacji ze względów ekonomicznych
(zlikwidowano 614), 1654 włączono do Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa.

• podsumowując temp prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w

Polsce było wolne.

• zdecydowanie najjaśniejszą stroną polskiej prywatyzacji pozostaje

ciągle prywatyzacja założycielska (oddolna).

Tempo reprywatyzacji przedsiębiorstw

państwowych w Polsce

• reprywatyzacja (zwrot mienia byłym właścicielom (w naturze, w

postaci bonów reprywatyzacyjnych bądź w innej formie). Nie
uzyskano jeszcze tutaj kompleksowego uregulowania i sprawa nie
wyszła w gruncie rzeczy poza etap ostrych sporów politycznych.
Wiele niepowodzeń zanotowano również w przypadku prywatyzacji
ziemi i majątku trwałego po byłych PGR – ach.

• podsumowując tempo reprywatyzacji jest niższe od tempa

prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w Polsce.

Postępy prywatyzacji w

różnych sektorach gospodarki

Sektor prywatny

• sektor prywatny. Dane agregatowe opisujące rozwój sektora prywatnego są

wynikiem dwóch różnych procesów: prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i
prywatyzacji założycielskiej (oddolnej, społecznej).

• w myśl definicji przyjętej przez GUS, sektor prywatny obejmuje nie tylko

przedsiębiorstwa i majątek będące własnością prywatną sensu stricto, lecz także
wszystkie pozostałe podmioty niepubliczne, w tym spółdzielcze.

• sektor prywatny, oprócz jego składników rejestrowanych przez statystykę

oficjalną, obejmuje w rzeczywistości tzw. szarą strefę, czyli prywatną aktywność
gospodarczą nie rejestrowaną.

• w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych nastąpiła eksplozja prywatnej

przedsiębiorczości:

a) liczba krajowych spółek prawa handlowego (spółek z ograniczoną

odpowiedzialnością i spółek akcyjnych) wzrosła z około 15,7 tys. w końcu 1989r.
do około 87,1 tys. W końcu 1996r,

b) liczba spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego również

dynamicznie wzrosła w tym okresie z około 0,43 tys. do 28,6 tys.

c) liczba zakładów osób fizycznych (głownie małych przedsiębiorstw rodzinnych) i

spółek cywilnych wzrosła w rozpatrywanym okresie z 813,5 tys. do około 2mln

• dynamiczny rozwój przedsiębiorczości prywatnej był efektem

głównie prywatyzacji założycielskiej (oddolnej).

• mimo krytycznych ocen tempa prywatyzacji formułowanych przez

niektórych ekonomistów, udział sektora prywatnego w gospodarce
Polski nadal rośnie. Sektor ten wytwarzał w 1996r. 60% PKB i
zatrudniał 65% pracujących w polskiej gospodarce. Udział sektora
prywatnego w tym roku wynosił: w tworzeniu produkcji sprzedanej
przemysłu – 45,2%, budownictwa – 88%, rolnictwa – 90%, w
sprzedaży detalicznej towarów – 92,9%, w imporcie – 77,5%, w
eksporcie – 62,2%.

Sektor ubezpieczeń

• reforma systemu ubezpieczeń została zapoczątkowana w momencie wejścia w

życie ustawy z 28 lipca 1990r. O działalności ubezpieczeniowej. Ustawa ta
znowelizowana w czerwcu 1995r. stworzyła podstawy prawne urynkowienia
systemu ubezpieczeń w Polsce. W ustawie przyjęto wiele przepisów i dyrektyw
stosowanych w Unii Europejskiej. Przełomowy charakter tej ustawy polegał na
likwidacji monopolu ubezpieczeniowego państwa, co oznaczało dopuszczenie
możliwości tworzenia prywatnych firm ubezpieczeniowych w oparciu o kapitał
krajowy lub zagraniczny. Dzięki tej ustawie szybko zaczęły rozkwitać firmy
ubezpieczeniowe. W 1989r w Polsce były 4 firmy ubezpieczeniowe, w 1992r. 27
firm, w 1994r. 36, w 1995r. 40, a w 1996r. 46.

• w 1995r. na polskim rynku działało 7 firm z przewagą kapitału państwowego i 33

firmy z przewagą kapitału prywatnego krajowego i zagranicznego. Udział sektora
prywatnego w ogólnej liczbie firm wynosił 80%, natomiast jego przychody
wynosiły 35%.

• w sektorze publicznym takie instytucje jak PZU SA, czy Warta SA posiadają

wieloletnią tradycję, dziedzictwo monopolistyczne, reasekuracyjne wspieranie
przez zasoby skarbu państwa, co powoduje że większość przychodów leży po ich
stronie.

• rola prywatyzacji w sferze ubezpieczeń dopiero rośnie.

Sektor bankowy

• zmiany własnościowe w systemie bankowym, polegające na prywatyzacji i

komercjalizacji banków państwowych oraz spontanicznym powstawaniu
nowych banków, spowodowały zwiększenie efektywności funkcjonowania
całego systemu i wykształcenie się konkurencyjnej struktury podmiotów
bankowych. Dzięki prywatyzacji następuje stopniowe poszerzanie bankowej
oferty usług i „produktów” finansowych, które są coraz dojrzalsze i lepsze
jakościowo.

• wpływ na prywatyzację banków miała Ustawa – prawo bankowe z 1989r.

Ustawa ta spowodowała wyodrębnienie z NBP 9 banków państwowych,
które przekształcono w jednoosobowe spółki skarbu państwa (4 z tych
banków już sprywatyzowano) i liberalizację warunków tworzenia nowych
banków (również prywatnych) w ramach prowadzonej przez NBP polityki
licencyjnej. Wpłynęło to na zmianę struktury własnościowej w sektorze
bankowym na korzyść banków prywatnych. W 1989r. działało w Polsce 17
banków będących własnością państwa, 4 banki prywatne i 1664
spółdzielcze. W 1990r. odpowiednio: 16, 37 i 1663, 1993r. 15,72 (7 banków
zagranicznych i 3 oddziały tych banków) i 1653, w 1996r. 12, 64 (w tym 19
banków zagranicznych i 3 oddziały) i 1394.

• struktura własnościowa kapitału akcyjnego w bankach

komercyjnych w 1996r. przedstawiała się następująco:

 banki komercyjne należące do skarbu państwa, NBP i

państwowych osób prawnych – 49,4%

 banki komercyjne należące do gmin – 0,25%
 banki komercyjne podmiotów prywatnych – 20,5%
 banki komercyjne podmiotów zagranicznych – 29,79%

Bariery prywatyzacji

• niedostatek zasobów kapitałowych polskiego społeczeństwa i przedsiębiorstw

prywatnych – uniemożliwia on podjęcie inwestycji odtworzeniowo – modernizacyjnych
w ramach programu restrukturyzacji, którego realizacja jest często warunkiem
prywatyzacji. Również obywatele niechętnie lokują pieniądze w ryzykowne
przedsięwzięcia prywatyzacyjne. Zamiast tego wolą oni kupić np. obligacje.

• brak klarownej koncepcji i zdecydowania kolejnych ekip rządowych w kwestii

prywatyzacji wielkich przedsiębiorstw państwowych reprezentujących głównie
przemysł paliwowo – energetyczny, maszyn ciężkich, chemiczny itp. Prywatyzacji
poddano w Polsce do końca 1997r. około 25% dużych przedsiębiorstw, podczas gdy
na Węgrzech, w Estonii i Czechach ponad 50%.

• kolejną przeszkodą są: nieuregulowanie reprywatyzacji majątku, brak jasności w

zakresie praw własności gruntów i nieruchomości, niepełne rozwiązania prawno-
finansowe związane z finansowaniem zakupu akcji lub udziałów przez pracowników
prywatyzowanych przedsiębiorstw.

• wpływ klimatu społecznego na przekształcenia własnościowe. Klimat ten tworzą m.in.

Obawy pracowników przed konsekwencjami prywatnej formy własności
przedsiębiorstwa , a zwłaszcza przed zwolnieniami, zwiększonymi wymaganiami
pracodawców, zmianą kryteriów kształtowania płac, utratą wpływu na zarządzanie
przedsiębiorstwem itp..

Podsumowanie

• Według badań CBOS i Sopockiej Pracowni Badań Społecznych

Polacy nie akceptują w pełni prywatyzacji. Ludzie często wolą
pracować w przedsiębiorstwach państwowych lub spółkach
pracowniczych. Najczęściej małe poparcie ma prywatyzacja
wielkiego przemysłu. Jednak ogólnie prywatyzacja jako proces jest
popierana, chociaż niejednoznacznie.