Gospodarka rynkowa jest RACJONALNA w skali społecznej. Elementy zapewnienia tej racjonalności:

• Obiektywność kryteriów ekonomicznego wyboru (ceny jako obiektywne wskaźniki)

• Efektywny system motywacji gospodarczej powiązany z odpowiedzialnością ekonomiczną za rozdysponowane środki (ciąży na przedsiębiorcach- „kara” wymierzana przez rynek).

ROLA PAŃSTWA:

1. Obowiązki wobec gospodarstwa społecznego:

   1. Ramy prawne dla gospodarczej działalności obywateli

   2. Bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne

   3. Działanie na rzecz stabilizacji waluty (współpraca z bankiem emisyjnym)

   4. Przeciwdziałanie zmowom na rynku

2. Ingerencja w dziedzinę gospodarki:

   1. Etatyzm- państwo jako przedsiębiorca w dziedzinach, w których brak jest podmiotów prywatnych ze względu na zbyt małą opłacalność Dotyczy to produkcji dóbr, do których dostęp dla ludzi jest nieograniczony. Etatyzm łączy się z zasadą pomocniczości, tzn. że państwo nie wkracza do sektorów, w których lepiej prosperują prywatne podmioty.

   2. Interwencjonizm ekonomiczny- wspomagająca ingerencja państwa w naturalne procesy gospodarcze, działając zgodnie z prawami ekonomicznymi. Reaguje na niekorzystne zmiany w gospodarce, próbuje zwalczać przesilenie gospodarcze narzędziami polityki fiskalnej : monetarną (podaż pieniądza) oraz fiskalną (opodatkowanie).

Etatyzm i interwencjonizm nie zastępują działania mechanizmów rynkowych, dlatego nie wykluczają gospodarki rynkowej.

1. Przymus państwowy-> wyklucza wolność konkurencji, likwiduje gospodarkę rynkową i wprowadza gospodarkę planową.

GOSPODARKA PLANOWA- przymus państwowy, brak swobody konkurencji, twór sztuczny człowieka. Wprowadza czynnik arbitralności do działalności gospodarczej, na skutek braku obiektywnych kryteriów podejmowania decyzji ekonomicznych. Gospodarka jest terenem silnych wpływów czynnika politycznego. Rodzaje:

1. Stosująca państwowy przymus cen

2. Oparta na państwowym monopolu zaopatrzenia i zbytu

3. Stosująca opodatkowanie czynników produkcji

4. Kolektywistyczna

5. Koncesyjno-reglamentacyjna

KOLEKTYWISTYCZNA GOSPODARKA PLANOWA/TYPU SOWIECKIEGO (1950-1989)

• Likwidacja prywatnej własności-> upaństwowienie własności

• Centralizacja gospodarowania-> brak komercyjnych struktur= brak mech. rynkowego

• Centralny Planifikator(CP)- organ władzy państwowej, mający wyłączne prawo decyzji ekonomicznych

• Przedsiębiorstwo jedynie jako jednostka wykonawczo-produkcyjna-> producent tylko w sensie technicznym. CP producent w sensie ekonomicznym.

• CP dokonuje decyzji ex ante(przyszłościowych)->może to dotyczyć tylko czynników, które sa pod kontrolą CP, jest to tzw. „przyszłość kontrolowana”.

• Czynniki wymykające się spod kontroli CP (żywioły, choroby itp). To „przyszłość koniukturalna” -niezależna od woli CP

• Gospodarstwo społeczne jako wielka całość a nie zbiór indywidualnych podmiotów.

• Planowanie ekonomiczne ma zastąpić naturalne procesy rynkowe i koordynować funkcjonowanie gospodarstwa społecznego

• Kryteria ekonomicznego wyboru (nie jest nim cena) :

  • Potrzeb- nie daje wskazówek, które potrzeby zaspokajać pierwsze, nie informuje o stopniu nasilenia potrzeb- nie można sprostać zadaniom racjonalnego gospod.

  • T echniczne- rozwiązuje tylko zagadnienie jak wykorzystać posiadanie środki, by uzyskać sprawnie i skutecznie zamierzony cel (a nie jak rozdysponować środki, by suma zadowolenia była jak najwyższa).

  • Imitacji

• CP- wyznacza wielkość, strukturę produkcji, metody wytwarzania i podział dochodów. Nie może dysponować w sposób bezpośredni zasobami pracy, bo to oznaczałoby przymus pracy. Przesyła nakazy i wytyczne do przedsiębiorstw.

• Brak systemu motywacji gospodarczej jako skutek likwidacji własności prywatnej

• Podział społeczeństwa na dwie części: wąską elitę, podejmującą decyzje, rozdysponowującą zasobami oraz resztę- rzeszę wykonawców stosujących się do wydawanych poleceń ( szczebel decyzyjny i wykonawczy)

• Szczebel wykonawczy jest premiowany za wykonany plan- środek motywacji

• Brak odpowiedzialności za źle wykorzystane środki -> marnotrawstwo

• Brak dbałości o aprobatę konsumentów

• Długi okres decyzyjny – rok kalendarzowy (uniemożliwia wycofanie w porę decyzji, które okazały się błędne).

• Pieniądz ma charakter bonu konsumpcyjnego

• Planiści sporządzają formalny plan ekonomiczny

• Brak działania „niewidzialnej ręki”

GOSPODARKA KONCESYJNO-REGLAMENTACYJNA

• W Polsce po 1989r.

• Dopuszcza własność prywatną

• Oparta na zasadzie koncesjonowania działalności gospodarczej i drobnej reglamentacji życia gospodarczego za pomocą normy prawnej (by rozpocząć działalność gospodarczą, musimy otrzymać koncesję. By jej nie stracić musimy przestrzegać regulujących przepisów prawa).

• Reglamentacja inicjatywy ekonomicznej (wyklucza to istnienie wolności gospodarczej).

Koncesja- pozwolenie od władz na prowadzenie ściśle określonej działalności, udzielone na ściśle określony czas tzn. że o produkcji przedsiębiorstwa decyduje urzędnik, upoważniając go np do tego na 5 lat ( można powiedzieć, że jest to niejaki plan produkcji).

• Brak działania „niewidzialnej ręki”

• Naturalne procesy blokowane są przez reglamentację inicjatywy ekonomicznej

• „planiści” nie muszą określać metod wytwarzania, sporządzać planu ekonomicznego

• Brak ceny rynkowej, będącej podstawą racjonalnej gospodarki

• Poprzez koncesjonowanie, do rynku dopuszczona jest tylko pewna ilość oferentów -> brak możliwości „wyłowienia” najlepszych pod względem efektywności zaspokajania oraz brak prawdziwej konkurencji, która istnieje tylko przy braku ingerencji z zewnątrz (państwa).

• Oferenci nie musza się obawiać nowych konkurentów i troszczyć się zbytnio o zadowolenie konsumentów

• Oferenci często zawiązują ciche umowy o charakterze kartelowym-> ceny rynkowe zastąpione są cenami administracyjnymi, właściwymi dla karteli.

• Brak efektywnego systemu motywacji, którą jest społeczno-ekonomiczna funkcja własności prywatnej. Koncesjonowanie i reglamentacja uniemożliwia posiadaczom wykonywanie prawa własności, które wymaga wolności gospodarczej.

• Przymus państwowy-> brak swobody kapitału dla prywatnych przedsiębiorstw, które muszą stosować się do różnych zarządzeń

• Symbioza świata polityki ze światem interesów- walka o pozycję ekonomiczną.

WARUNKI ISTNIENIA WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ:

1. Wolność zatrudnienia

2. Wolność inicjatywy ekonomicznej

3. Wolność kapitalizacji

4. Wolność wyboru konsumpcji

DOCHÓD NARODOWY- strumień dóbr i usług płynących z produkcji w danym okresie (u nas jest to roczny cykl produkcji). Prosto: ostateczna suma dochodów pieniężnych z tytułu pracy i własności, wypłacanych w związku z produkcją dóbr i usług ( kasa z tego co społeczeństwo wytworzy w ciągu roku). Przedstawiany jest w wymiarze pieniężnym, czyli NOMINALNYM. Podwójny wymiar dochodu narodowego:

1. Ogólny roczny zarobek właścicieli czynników produkcji, czyli: płace pracowników najemnych+ procenty od pożyczek kapitałowych + zyski przedsiębiorców + renty wypłacane właścicielom ziemi + dochody netto przedsiębiorstw rodzinnych niezatrudniających pracowników najemnych

2. Całkowita wartość netto (po odtrąceniu wartości surowców i materiałów do produkcji) wytworzonych dóbr i usług w ciągu roku.

Przedstawienie graficzne na rysunku: ruch pieniężny od produkcji do gospodarstw za czynniki produkcji oraz od gospodarstw do produkcji w zamian za dobra i usługi.

TRANSFERY – nie stanowią część dochodu narodowego i polegają na zamianie jednego rodzaju zasobu na inny, np. jacek sprzedaje używany samochód za 5 tys. zł, tzn że tylko zamienia jeden zasób na inny. ALE: jeżeli jacek jest mechanikiem i naprawia samochody, co przynosi mu zyski 5 tys miesięcznie , to rocznie zarobi 60 tysięcy, co pomniejszone o wartość części zamiennych i materiałów użytych do naprawy, da nam cały dochód netto, który już będzie się wliczał do dochodu narodowego.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA POLEGA NA MAKSYMALIZACJI ZYSKU Z DZIAŁALNOŚCI, CZYLI KALKULACJI KOSZTÓW TEJ DZIAŁALNOŚCI WZGLĘDEM JEJ DOCHODÓW!!!!!!!!!!!!! Leczenie ludzi nie może być działalnością gospodarczą w sensie ekonomicznym, bo w naszym kręgu cywilizacyjnym nie możemy powiedzieć, jakie wymierne korzyści odniesiemy z wyleczenia człowieka i czy będzie to opłacalne względem poniesionych kosztów na leczenie chorego.

REALNY DOCHÓD NARODOWY to całkowita wartość wytworzonych dóbr i usług, której wyznacznikiem jest cena rynkowa poszczególnych dóbr. OBLICZENIE: ilość poszczególnych dóbr i usług pomnożona przez ich jednostkowe ceny. Ceny rynkowe tutaj pełnią funkcję narzędzia agregacji.

ZAGADNIENIE PODWÓJNEGO LICZENIA DOCHODU NARODOWEGO

1. Jeżeli mierzymy go jako strumień towarów, to mnożymy łączną ilości wytworzonych dóbr finalnych i usług w danym okresie [rok] przez cenę rynkową poszczególnych dóbr. Problem podwójnego liczenia pojawia się wtedy, gdy do rachunku wliczamy również wartość dóbr pośrednich użytych do produkcji dobra finalnego. Dlatego liczymy TYLKO wartość dóbr FINALNYCH.

2. Jeżeli mierzymy jako(koszty produkcji, które przekształcają się w dochody właścicieli czynników produkcji) strumień dochodów lub wynagrodzeń, to jest to suma wszystkich wynagrodzeń uzyskiwanych w całej gospodarce w ciągu roku za użycie czynników produkcji. By uniknąć podwójnego liczenia, liczymy tylko wartości dodane przez dane przedsiębiorstwo na poszczególnym etapie produkcji do już wytworzonej wartości (części składowej jakiegoś dobra finalnego).

W przypadku rozpatrywania jednej i tej samej gospodarki, obydwa mierniki powinny przynieść takie same wyniki. By to osiągnąć należy uwzględnić rząd oraz inwestycje.

RZĄD- jest konsumentem, czerpiącym pieniądze na swoje wydatki (zakupy, np. obrona kraju, wymiar sprawiedliwości) z podatków. Rodzaje podatków:

1. Podatki bezpośrednie – danina od dochodów, np. opłaty od wyprodukowanych dóbr i usług. Pojawia się dochód rozporządzalnych, czyli taki, który pozostaje do dyspozycji gospodarstwa domowego po opłaceniu podatków.

2. Podatki pośrednie- przymusowe opłaty związane z obrotem towaru, np. akcyza, VAT, które są już wliczone w cenę towaru.

+ wydatki rządowe to też płatności transferowe-przesunięcie istniejącego dochodu od jednego podmiotu do drugiego, bez otrzymania w zamian dóbr lub usług, np. emerytury, stypendia, zasiłki, renty. One NIE WLICZAJĄ się do dochodu narodowego.

INWESTYCJE NETTO PRZEDSIĘBIORSTW- Są to wydatki przedsiębiorstw przeznaczone na tworzenie nowego kapitału rzeczowego, tzn. że musi powstać np. nowa maszyna, most. Są to inwestycje brutto pomniejszone o wartość amortyzacji.

W zdrowej gospodarce konsumpcja jest mniejsza od dochodu narodowego. (konsumuje się mniej niż wyprodukuje).

Czasami kraj może więcej konsumować w danym roku niż wyprodukuje- następuje PRZEJADANIE SWOJEGO KAPITAŁU RZECZOWEGO, tzn że czynniki produkcji zatrudnione przy wytwarzaniu dóbr kapitałowych zostaną przeznaczone do produkcji dóbr konsumpcyjnych i w efekcie tego w przyszłości powstanie mniej dóbr konsumpcyjnych i zmniejszy się możliwość produkcyjna.

DOCHÓD NARODOWY- DO CAŁKOWITEJ KONSUMPCJI (GOSPODARSTW I RZĄDOWEJ) DODAJE SIĘ INEWSTYCJE NETTO.

INWESTYCJE BRUTTO- całkowita produkcja dóbr kapitałowych, nieuwzględniająca jakichkolwiek potrąceń związanych z zużywaniem się kapitału rzeczowego.