gospodarka rynkowa i planowa



GOSPODARKA PLANOWANA A GOSPODARKA RYNKOWA



Aby porównać oby dwie formy gospodarki trzeba najpierw wyjaśnić pojęcie gospodarki rynkowej i planowanej, podać ich charakterystykę oraz różnice by móc je łatwiej odróżnić i zrozumieć, po czym porównać.

Na samym początku warto zaznaczyć, że gospodarka planowana posiada kilka nazw, jednoznacznych, które można stosować zamiennie. Można posługiwać się następującymi określeniami:

By poznać czym była gospodarka planowana, najlepiej przytoczyć definicję. Gospodarka planowa to gospodarka funkcjonująca na zasadzie planów kilkuletnich określających kierunek rozwoju państwa i jego najważniejsze cele. W gospodarce centralnie planowanej to władza określa, co ma być produkowane, ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Państwowy urząd planowania decyduje o tym 'co jak i dla kogo' się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz do pracowników.

Ten typ organizacji gospodarki jest stosowany w okresie wojny. Stosowany był też w większości państw które posiadały ustroje socjalistyczne, a ich tworzenie i realizowanie jest jednym z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas zjazdów partyjnych. W historii PRL powszechnie znany był plan trzyletni i plan sześcioletni.

To władze odpowiadają za to co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Nadrzędnym celem w gospodarkach tego typu w państwach socjalistycznych miał być sprawiedliwy podział dóbr, nie zaś zysk właścicieli kapitału jak w przypadku państw kapitalistycznych. Racjonalne planowanie miało rozwiązać problemy nadprodukcji oraz cykli koniunkturalnych, które są typowe dla gospodarki kapitalistycznej. Od strony teoretycznej gospodarką planową jest alternatywą dla wolnego rynku.

System centralnego planowania gospodarczego jest w praktyce nieefektywny i prowadzi do gospodarki niedoboru.

Gospodarkę niedoboru można scharakteryzować jako pojęcie, które zostało wprowadzone w latach 80. XX wieku, kiedy zauważono, że taki typ gospodarki (gospodarki niedoboru) funkcjonuje w wielu państwach, w których gospodarka była kierowana centralnie przez mechanizmy państwowe. Miało to miejsce w czasach komunizmu. W takim państwie mamy do czynienia z upaństwowieniem, gdzie wiele sfer życia ekonomicznego i gospodarczego kierowanego było przez państwo. Dzięki temu zauważyliśmy, że organy władzy państwowej nie były w stanie same radzić sobie ze wszystkim i powstały niedobory towarów, przez co cierpiało całe społeczeństwo. Jednak w wielu krajach wciąż spotykamy się z takimi realiami min. w Chinach, czy też na kubie, gdzie władza nie rozumie jak skutecznie zarządzać swoim państwem i ludźmi.

Gospodarka planowana jest charakterystycznym dla socjalizmu modelem zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze.

W odróżnieniu od gospodarki rynkowej, będącej systemem społeczno-gospodarczym, który kształtował się w drodze długotrwałej ewolucji, gospodarka centralnie planowana była systemem, który nigdy przedtem nie funkcjonowała w praktyce i w tym sensie była próbą wcielenia w życie pewnej teoretycznej, a zarazem ideologicznej konstrukcji. Tą konstrukcją była wyrosła z totalnej krytyki własności prywatnej i kapitalizmu marksowska wizja komunizmu.
Ogólny jej zarys przedstawił K. Marks w drugiej połowie XIX wieku.

W XX wieku dokonywały się istotne i zmiany w systemach funkcjonowania gospodarek. W Europie Środkowej i Wschodniej funkcjonowała gospodarka centralnie planowana. Od praktycznej strony ta gospodarka zaczęła funkcjonować od czasów rewolucji październikowej w Rosji w 1917 roku, a dopiero potem, po II wojnie światowej dominowała w większości krajów Europy Środkowej. W Rosji bolszewicy na czele z Leninem przyjęli rozwiązania, które upowszechniły się później w zmodyfikowanej, stalinowskiej wersji w dość licznej grupie, przy czym znacznej części z nich, w tym Polsce, zostały narzucone wraz z końcem drugiej wojny światowej. Miało to charakter komunizmu lojalnego, który następnie chciano ukierunkować na wykorzystanie pewnych elementów rynku w ramach nowej ekonomicznej polityki. Był to okres stosunkowo krótki i z chwilą dojścia do władzy Stalina nastąpiła silna centralizacja gospodarki oraz kolektywizacja rolnictwa. W latach 30 i kolejnych prowadzono proces industrializacji.

Gospodarka centralnie planowana charakteryzowała się dwiema zasadniczymi cechami: dominacją państwowej własności czynników produkcji oraz nierynkową alokacją zasobów gospodarczych. Państwowa własność czynników produkcji odnosiła się przede wszystkim do dóbr kapitałowych, w mniejszym stopniu do ziemi, a w najmniejszym do pracy. Jednakże nawet w przypadku pracy państwo stosowało- ze zmiennym nasileniem w różnych okresach-rozliczenie administracyjne regulacje i reglamentacje (np. limity przyjęć do szkół, limity zatrudnienia, tzw. nakazy pracy dla absolwentów), których efektem było de facto znaczne "upaństwowienie" tego czynnika produkcji.
Z dominacją państwa i państwowej własności czynników produkcji związane były zasadnicze cechy systemu funkcjonowania gospodarki planowej:

Roczne narodowe plany gospodarcze, przygotowywane przez powołane do tego agendy rządowe i zatwierdzane przez parlament, mają charakter dyrektywny - określone w nich zadania, wraz z przyznanymi środkami na ich realizację są adresowane do konkretnych podmiotów gospodarczych, które też odpowiadają za ich realizację.

Dyrektywne planowanie gospodarcze w skali makroekonomicznej jest możliwe dzięki wyłączności lub dominacji społecznej (państwowej lub spółdzielczej) własności materialnych czynników wytwórczych. Plany roczne są uszczegółowieniem planów wieloletnich, a te - perspektywicznych, wyznaczających długofalowe kierunki rozwoju.

Gospodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).


Gospodarka planowa w dobie PRL

Gospodarka planowa w Polsce miała miejsce w latach 1947 – 1989. Trzeba wydzielić tu dwa okresy: pierwszy od 1947 do 1955 roku, kiedy władza komunistyczna dopiero się umacniała w Polsce, a gospodarka planowa była nastawiona na odbudowę państwa i tworzenie podstaw państwowego przemysłu ciężkiego. W 1952 roku nazwę państwa zmieniono na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Drugi okres od 1955 do 1989 roku po zakończeniu planu 6-letniego to czas, gdy gospodarka planowa jest nastawiona na rozwój przemysłu i budowę społecznej gospodarki państwowej.

Ogłoszony 22 lipca 1944 roku Manifest Polskiego Komitet Wyzwolenia Narodowego zapowiadał zmiany w gospodarce kraju i opierał się na wzorcach radzieckich. Manifest zapowiadał: Aby przyspieszyć odbudowę kraju i zaspokoić odwieczny pęd chłopstwa polskiego do ziemi, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przystąpi natychmiast do urzeczywistnienia na terenach wyzwolonych szerokiej reformy rolnej. Reforma rolna rozpoczęła się 6 września 1944 roku.

Rozpoczęto również nacjonalizację przemysłu, w 1945 r. pod zarządem państwa znalazło się 10% wszystkich zakładów przemysłowych. Powstanie Ministerstwa Przemysłu  i decyzja o nacjonalizacji kluczowych gałęzi przemysłu rozpoczęło jawną nacjonalizację, natomiast przywrócenie własności zapowiadane w manifeście nie nastąpiło.

W 1947 roku władza rozpoczęła bitwę o handel, która doprowadziła do opanowania przez państwo sektora handlowego. Dnia 27 września 1947 roku w Szklarskiej Porębie zebrali się przedstawiciele 9 partii komunistycznych. Spotkanie doprowadziło do powstania Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych, mającego koordynować działania partii, celu instalacji radzieckich wzorców politycznych i ekonomicznych w krajach Europy Wschodniej.

W latach 1947-49 realizowano 3-letni plan odbudowy państwa ze zniszczeń wojennych, którym kierował Centralny Urząd Planowania złożony z przedwojennych ekonomistów. Plan zakładał wzrost produkcji przemysłowej o 110%, a dochodu narodowego o 10%  w porównaniu do 1938 roku. Plan wykonano przed terminem. Pod koniec realizacji planu 3-letniego gospodarka Polski upodobniła się prawie całkowicie do nakazowo-rozdzielczej gospodarki ZSRR, nie licząc kolektywizacji wsi, która miała się dopiero rozpocząć. Po rozwiązani CUP-u kierowanie rozwojem gospodarki przejęła Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego, kierująca gospodarką od zakończenia planu odbudowy. W jej skład weszli politycy, a nie ekonomiści.



Plan 6-letni zaplanowany na lata 1950-55 zakładał rozwój przemysłu ciężkiego  i zbrojeniowego. Planowano wzrost produkcji przemysłowej o 159%, rolnej o 50%, dochodu narodowego o 112%. Plan zakładał likwidację rolnictwa prywatnego. Opór społeczny spowodował, że skolektywizowano w Państwowe Gospodarstwa Rolne jedynie 18% powierzchni uprawnej.

W 1950 roku inflacja skłoniła władzę do wymiany pieniędzy. Nowy złoty był w relacji 1:1 do rubla, kurs wymiany wynosił 3:100, oszczędności w Polskiej Kasie Oszczędnościowej 1:100. Zamysł przyspieszonego uprzemysłowienia jako podstawy budowy socjalizmu tkwił głęboko w każdym komunistycznym planie gospodarczym i negatywnie odbijał się na całokształcie gospodarczym. Plan 6-letni spowodował uprzemysłowienie Polski, państwo utrwaliło monopol w gospodarce. Rozwój gospodarczy nie był równomierny, rozbudowa przemysłu ciężkiego hamowała rozwój pozostałych sektorów gospodarki. W konsekwencji realizacji planu 6-letniego pogorszyła się stopa życiowa obywateli, co doprowadziło do rozruchów.

Gospodarka planowa działająca na postawie systemu nakazowo-rozdzielczego kierowanego przez państwo pojawiła się po przejęciu władzy w Polsce przez komunistów, którzy na wzór ZSRR budowali w Polsce socjalizm. Gospodarka planowa była zawarta w doktrynie socjalizmu o budowie sprawiedliwego państwa. Po zakończeniu planu 6-letniego każdy kolejny okres dzielono na pięciolatki na wzór radziecki. Plan gospodarczy Gomułki zakładał dalszą industrializację, gdyż tylko taka polityka miała dać pracę społeczeństwu, podnieść stopę życiową mas.

Podczas realizacji drugiego plan 5-letniego na lata 1961-1965 dochód narodowy wzrósł o 35% zamiast planowanych 40%. Był to okres tzw. małej stabilizacji, władza ograniczyła terror, ograniczono industrializację i kolektywizację. Dzięki czemu poprawiło się zaopatrzenie. Pod koniec planu gospodarka zaczęła zwalniać, inwestycje ograniczono o 18%, fundusze przenosząc na produkcję żywności. Rozwój był ekstensywny i chaotyczny.

Do 1980 r. zrealizowano siedem planów 5-letnich. Podobnie jak w PRL-u próbowano pogodzić zasady ekonomii z doktryną gospodarki socjalistycznej.

W 1987 roku Polska miała 39,2 mld dolarów długu. Pieniądze zastały zainwestowane w takie przedsięwzięcia jak: Huta Katowice nastawiona na produkcję dla ZSRR, Port Północny, Rafineria Gdańska. Nastąpił jednak kryzys, ponieważ pieniądze wydawano według zasad polityki partii, a nie zasad ekonomii. Sytuację pogarszał nierentowny handel z ZSRR, za jednego dolara płacono 0,65 rubla.

1 lipca 1980 roku wprowadzono podwyżki cen żywności, co spowodowało liczne strajki na terenie kraju. Dnia 14 lipca zastrajkowała Stocznia Gdańska, powstał tam Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, na którego czele stanął Lech Wałęsa. Wystosował on 21 postulatów ekonomiczno-politycznych. Żądano powstania niezależnego związku zawodowego. Dnia 31 sierpnia podpisano porozumienie ze strajkującymi, powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność. Strajki sierpniowe stały się końcem dekady Gierka, a nowym sekretarzem został Stanisław Kania.

Pogorszenie się produkcji rolnej zmusiło władze do wprowadzenia kartek na podstawowe produkty konsumpcyjne.

13 grudnia 1981 roku Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego wprowadziła w PRL stan wojenny w celu dokonania rozprawy z opozycją i unormowania gospodarki. W 1981 roku luka inflacyjna wynosiła pół biliona złotych.

W 1988 roku sytuacja społeczna  i ekonomiczna doprowadziła do rozmów okrągłego stołu, rozpoczętych 6 lutego 1989 roku. Zakończyły się one podpisaniem porozumienia 5 kwietnia, które gwarantowały prawie wolne wybory. W czasie wyborów 4 czerwca zwyciężyły ugrupowania opozycyjne na czele z Solidarnością. Komunizm w Polsce upadł a z nim system planowej gospodarki nakazowo-rozdzielczej.

Gospodarka nakazowo-rozdzielcza nie jest w stanie istnieć w demokratycznym kraju, ponieważ jako taka jest sposobem kontroli obywateli przez władzę. Gospodarka planowa miała miejsce w II RP i byłaby dalej kontynuowana gdyby nie wybuch wojny. Komunistyczny model gospodarki zastał natomiast wprowadzony pod bagnetami Armii Czerwonej, gdyby nie przejęcie władzy w Polsce przez komunistów, nigdy by nie zaistniał w wolnej i niezawisłej Polsce. Skutki gospodarki PRL Polska odczuwa do dnia dzisiejszego – zacofanie technologiczne, konieczność spłacania wielomiliardowych długów spowodowało, że gospodarce Polski było trudno wkroczyć w wolny rynek.

Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki planowej w kilku krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.



Gospodarka planowa - wady i zalety



Z punktu widzenia gospodarki planowej przynosi ona następujące korzyści:



Drugą, niekorzystną stroną tego typu gospodarki są:



Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa jest formą gospodarki w której alokacja i podział czynników wytwórczych, takich jak ziemia, kapitał i praca, dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy bardzo niewielkim a praktycznie znikomym udziale państwa. O tym jak zostaną podzielone te czynniki, ile przy użyciu ich wyprodukuje się produktów i towarów oraz w jakiej cenie i dla kogo one będą przeznaczone, decydują podmioty gospodarcze, które w głównej mierze kierują się własnym interesem (zazwyczaj maksymalizacją zysku) i racjonalnym gospodarowaniem (tutaj można zaliczyć minimalizację kosztów oraz strat).

Podmioty gospodarcze podejmując decyzje bazują na informacjach, które dostarcza im rynek. Do tych informacji możemy zaliczyć: ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, kursy walut oraz papierów wartościowych. Dodatkowo brane są pod uwagę spekulacje co do kształtowania się w przyszłości wielkości i zmian cen wyżej wymienionych aspektów. Gospodarka rynkowa zawdzięcza swoją nazwę przede wszystkim temu że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek który jest samoczynnie działającym mechanizmem, wpływającym na zachowanie podmiotów gospodarczych, te zachowania przesądzają o alokacji zasobów gospodarczych. Nie możliwe jest to aby państwo w którym działa gospodarka rynkowa nie miało nic do powiedzenia w kwestii ustalania cen, wielkości dóbr i usług. Jest możliwość modyfikowania tego w pewnym tylko stopniu poprzez takie działania jak: nakładanie podatku, ceł, cen minimalnych/maksymalnych, ustalenie stóp procentowych oraz wiele innych, tylko po to by ochronić obywatela (w tym kontekście również potencjalnego konsumenta) przed drapieżczym zachowaniem rynku i producentów. W tym kontekście państwo pełni rolę „stróża nocnego”, który ingeruje tylko wtedy gdy producenci mogliby zaszkodzić konsumentom oraz rynkowi – głownie skupia się na ochronie własności prywatnej oraz zapewnianiu bezpieczeństwa obywatelom. Bardzo ważną wartością w tej formie rynku jest własność prywatna, która skłania też do efektywnej konkurencji między przedsiębiorstwami. Producenci dążąc do największego zysku produkują więcej, lepiej od konkurencji i przede wszystkim jak najtaniej. Wymaga to szukania od nich takich kombinacji czynników produkcji, które są najtańsze oraz wprowadzenia nowoczesnych technologii czy form organizacji aby obniżyć jeszcze dodatkowo koszty produkcyjne. Podmioty gospodarcze działające na rynku, zarówno przedsiębiorstwa jaki i gospodarstwa domowe kierują się zasadą "trzech S", czyli są samorządne, samofinansujące oraz samodzielne. Występują oni na rynku jako nabywcy i sprzedający, zawierając między sobą umowy. Płacą za dobra gotówką lub pieniądzem elektronicznym za cenę, która została ukształtowana na poziomie równoważącym popyt i podaż.

Dzięki dużej ilości i różnorodności producentów produkt nie jest jednolity oraz jest go dużo, co nie ogranicza konsumpcji oraz wyboru. To samo dotyczy rynku pracy – jest on zróżnicowany pod względem jakościowym, ilościowym, stawianych wymogów przyszłemu pracownikowi co daje nam pełny wachlarz możliwości zawodowych. Wszystkie podmioty powinny postępować zgodnie z normami etycznymi i prawnymi. W gospodarce rynkowej postawa etyczna przejawia się m.in. szacunkiem dla partnerów w biznesie, sprawiedliwym traktowaniem pracowników i unikaniem agresji.

Gospodarkę rynkową można krótko scharakteryzować jako rynek gdzie:


Gdyby jednak państwo nie ingerowało zupełnie w to co się dzieje na rynku otrzymalibyśmy skrajną formę gospodarki rynkowej – mianowicie gospodarkę wolnorynkową, która jest całkowicie pozbawiona wpływów państwa. Obecnie nigdzie na świecie nie występuje taka forma rynku.



Wprowadzenie gospodarki rynkowej w Polsce w 1989 roku.

Struktura gospodarki rynkowej w Polsce jest warunkiem gospodarczego i technologicznego zbliżenia się do państw Europy Zachodniej oraz stopniowego nadrabiania opóźnienia cywilizacyjnego spowodowanego długotrwałą izolacją w ramach systemu komunistycznego.

W drugiej połowie 1989 roku rząd Tadeusza Mazowieckiego podjął działania mające na celu zmianę systemu gospodarczego w Polsce i wprowadzenie gospodarki rynkowej. Podstawowym problemem, jaki utrudniał prowadzenie tej formy rynku był proces transformacji czyli proces przejścia ze starej formy rynku (planowanej) do nowej (rynkowej). Aby pokonać te przeszkodę minister finansów Leszek Balcerowicz utworzył 10 ustaw (zwanych z resztą od jego nazwiska „planem Balcerowicza”), które w 1989 zostały przyjęte przez Sejm. Zatwierdzenie przez Sejm i Senat „planu Balcerowicza” nazywane było początkiem końca gospodarki planowanej w Polsce oraz otworzeniem drzwi gospodarce rynkowej. Za główne cele „planu Balcerowicza” możemy uważać: zwalczenie hiperinflacji oraz budowę systemu gospodarki rynkowej. Transformacja systemowa gospodarki w Polsce po 1989 roku wiązała się z takimi zmianami cząstkowymi jak: deregulacja (ograniczanie bezpośredniej ingerencji państwa w funkcjonowanie rynku), deetatyzacja (wycofywanie się państwa z bezpośredniego prowadzenia działalności gospodarczej), liberalizacja (powszechne wprowadzanie mechanizmu rynkowego w gospodarce i równości wszystkich podmiotów gospodarczych), prywatyzacja (zwiększanie roli i udziału przedsiębiorstw prywatnych w gospodarce), komunalizacja (przekazywanie majątku państwowego samorządom terytorialnym), komercjalizacja (powszechne egzekwowanie ekonomicznej odrębności wszystkich przedsiębiorstw, co sprzyja powstawaniu i rozwojowi konkurencji rynkowej) oraz restrukturyzacja (radykalne zmiany w strukturze majątkowej, kapitałowej, produkcyjnej oraz w strukturze zatrudnienia przedsiębiorstw, mające na celu ich dostosowanie do zmienionych warunków funkcjonowania).



Plan Balcerowicza

Plan składał się z dwóch elementów – programu stabilizacyjnego i programu zmian systemowych.

Stabilizacja miała polegać na cięciach budżetowych, zniesieniu dotacji do większości towarów i usług, uwolnieniu cen (jednak z kontrolą cen paliw i energii), płac i stóp procentowych i wprowadzeniu wymienialności złotego.

Zmiany systemowe zakładały stworzenie jednolitego i prostego systemu podatkowego, pełną wolność w korzystaniu z praw własności, nieingerencję państwa w obrót gospodarczy oraz w ceny i płace oraz likwidację jawnych i niejawnych monopoli. A na koniec – pełną prywatyzację majątku państwa.

27 i 28 grudnia 1989 r. Sejm uchwalił 10 zasadniczych ustaw, wynikających z planu Balcerowicza.

- Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. 1989 nr 74, poz 437)

Likwidowała gwarancję finansowania z budżetu deficytowych przedsiębiorstw państwowych i wprowadzała przepisy o postępowaniu upadłościowym przedsiębiorstw nieefektywnych.

- Ustawa o prawie bankowym i Narodowym Banku Polskim (Dz.U. 1989, nr 74, poz 439)

Ograniczała prawo NBP do kupowania papierów dłużnych Skarbu Państwa, limitując je pułapem 2 proc. wydatków budżetu (art. 34 ustawy) i wprowadzała zasadę, że deficyt budżetowy państwa wolno finansować tylko kredytami, a nie emisją pieniędzy, uniemożliwiając tym samym nieograniczoną emisję pieniędzy bez pokrycia.

- Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych (Dz.U. 1989, nr 74, poz. 440)

Znosiła preferencje kredytowe dla przedsiębiorstw państwowych i wiązała stopę oprocentowania kredytów ze stopą inflacji. Od 1 stycznia 1990 r. NBP ustalał stopy procentowe powyżej wskaźnika inflacji. Firmy po raz pierwszy miały odczuć, co oznaczają „twarde ograniczenie budżetowe“, czyli brak pieniędzy na sfinansowanie działalności.

- Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń (tzw. popiwek) (Dz.U. 1989 nr 74, poz. 438)

Nowy podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń zmuszał przedsiębiorstwa przekraczające dopuszczalny wzrost płac (ustalany poniżej wskaźnika inflacji), do zapłaty 2 zł za każdą 1 złotówkę przekroczenia limitu. Jeśli przekroczenie było większe niż 3 proc. – nawet 5 zł podatku.

- Ustawa o nowych zasadach opodatkowania (Dz.U. 1989 nr 74, poz. 443)

Wprowadzała jednolity, 40-procentowy podatek we wszystkich sektorach gospodarki oraz podnosiła niektóre stawki podatkowe, uwzględniając inflację.

- Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych (Dz.U. 1989, nr 74, poz. 442)

Liberalizowała zasady przepływu kapitału, głównie w zakresie wywozu za zagranicę zysków generowanych przez przedsiębiorstwa zagraniczne w Polsce. Dodatkowo firmy te były zwolnione z popiwku, ale miały obowiązek odsprzedaży państwu zarobionych dewiz po kursie ustalonym przez Narodowy Bank Polski.

- Ustawa o prawie dewizowym (Dz.U. 1989, nr 74, poz. 441)

Likwidowała monopol państwa w handlu zagranicznym, wprowadzała jednolity dla wszystkich podmiotów i wszystkich rodzajów transakcji kurs walutowy. Przedsiębiorstwa eksportujące były zobowiązane do odsprzedawania bankom zarobionych dewiz, banki zaś do odsprzedawania nadwyżek (ponad pewien limit) do NBP. Polacy nie mogli bez zezwolenia NBP trzymać dewiz na kontach w zagranicznych bankach; zlikwidowano sprzedaż w tzw. eksporcie wewnętrznym (w sklepach Peweksu i Baltony).

- Ustawa o prawie celnym (Dz.U. 1989 nr 75,poz. 445)

Wprowadzała jednakowe dla wszystkich podmiotów gospodarczych zasady clenia towarów importowanych.

- Ustawa o zatrudnieniu (Dz.U. 1989 nr 75, poz. 446)

Unieważniła ustawę o osobach uchylających się od obowiązku pracy oraz zmieniła zasady funkcjonowania biur pośrednictwa pracy. Formalnie sankcjonowała istnienie bezrobocia.

- Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracowników (Dz.U. 1990 nr 4, poz. 19)

Wprowadzała przepisy chroniące zwalnianych z pracy (zwłaszcza w drodze zwolnień grupowych), zapewniając odprawę finansową przy zwolnieniu i okresowe zasiłki dla bezrobotnych..

Aby zwalczyć hiperinflację Balcerowicz zastosował ograniczenie dotacji budżetowych, co spowodowało kilkukrotny wzrost cen. Ekonomiści ten zabieg nazwali terapią szokową, ponieważ nikt nie spodziewał się tak radyklanych kroków ze strony władz oraz przede wszystkim tak wielkich skutków jak kilkukrotne przebicie cen dotychczasowych. By zmniejszyć przyrost podaży pieniądza zaproponowano redukcję (zmniejszenie) oraz kontrolowanie płac w sektorze uspołecznionym. Ponadto zmieniono (podniesiono) kilkukrotnie oprocentowanie pożyczek zaciągniętych w bankach w roku 1989.

W celu realizacji drugiego podpunktu – prowadzenia gospodarki rynkowej – utworzono fundusz stabilizacyjny o wartości 1 mld USD. Zniesiono wszelkie kontyngenty oraz ograniczenia utrudniające handel z państwami zagranicznymi w celu otwarcia się na Zachód. Również w handlu krajowym zaszły pewne zmiany. Mianowicie pozostawiono kwestie ustaleń cenowych przedsiębiorcom, zlikwidowano przywileje i zakazy w handlu z przedsiębiorstwami krajowymi. Dodatkowo wprowadzono przyjazne przepisy o obrocie gruntem i lokalami użytkowymi co przyczyniło się do ożywienia rynku nieruchomości i ziem. Rozpoczęto prywatyzację i modernizację gospodarki oraz działów finansowych państwa. Zreformowana została również bankowość, system ubezpieczeń, system podatkowy oraz rynek kapitałowy. To wszystko przyczyniło się do spadku inflacji oraz takich rezultatów jak: usunięcie niedoborów rynkowych, zwiększenie asortymentu towarowego oraz poprawa jakości produktów. W związku z polepszeniem i rozwijaniem się koniunktury zaczęły powstawać coraz to nowsze przedsiębiorstwa usługowe, czy produkcyjne np. firmy consultingowe, biura reklamowe, rachunkowe, turystyczne, maklerskie, prywatne kancelarie notarialne, które w poprzednim systemie gospodarczym prawie w ogóle nie istniały.

Kolejnym etapem podnoszenia polskiej gospodarki z systemu planowanego była reforma monetarna z roku 1995 – denominacja polskiego złotego. Zastąpiono 10 tysięcy starych złotych (PLZ) na 1 nowego złotego (PLN). Dzięki temu Międzynarodowy Fundusz Walutowy uznał złotego za walutę wymienialną co zakończyło kryzys złotego na ten moment.

Nowy plan gospodarczy okrył olbrzymie perspektywy. Dostrzegli je nie tylko przedsiębiorcy ale też i pracownicy. Zmiany otworzyły furtkę i podsyciły chęci o prowadzeniu własnej działalności gospodarczej i pewnej niezależności od państwa. Przedsiębiorcy nauczyli się podejmować decyzje samodzielnie, które okazują się być efektywne ekonomicznie.

Warto również zauważyć wady i zalety każdego z systemów by umieć go dobrze ocenić.

Dzięki gospodarce rynkowej w danym kraju możliwe jest:



Jednak jak każdy medal ma dwie strony tak i drugą stroną zalet są wady. Do najważniejszych wad gospodarki rynkowej należą:



Gospodarka rynkowa a planowana - porównanie

Jedną z podstawowych różnic między tymi dwoma gospodarkami jest właściciel. W przypadku gospodarki planowanej tę funkcje pełni państwo i jest ono praktycznie jedynym właścicielem środków produkcji, natomiast w gospodarce rynkowej posiadaczem jest osoba prywatna, stara się działać stroniąc od wsparcia czy nawet ochrony państwa. Co za tym idzie? Osoba prywatna sama ponosi ryzyko i straty finansowe w wyniku niepowodzenia, w przeciwieństwie do gospodarki planowanej gdzie to państwo ponosi koszty ryzyka i strat, a finansuje je z podatków i wyższych cen.

W kwestii kapitału powinniśmy postawić sobie pytanie: Skąd jest pozyskiwany owy kapitał? W przypadku gospodarki planowanej kapitał pochodzi z opodatkowania produkcji. W drugim typie gospodarki kapitał jest wprowadzany do obrotu poprzez inwestorów prywatnych i instytucje pożyczkowe. Kolejnymi cechami skrajnymi jest konkurencja. W gospodarce rynkowej możemy zaobserwować pełną konkurencję oraz brak planu centralnego. Centralne (rządowe) instytucje opracowują jedynie prognozy i analizy rozwoju. Konkurencja w gospodarce planowanej nie występuje konkurencja w ogóle.

Celem gospodarki centralnie planowanej jest polityka pełnego zatrudnienia. Państwo w pełni kontroluje miejsce i rodzaj zatrudnienia ale w zasadzie istnieje też bardzo niewielki margines wyboru miejsca pracy. Całkowicie odwrotnie jest w gospodarce rynkowej gdzie mamy do czynienia z pełną wolności wyboru miejsca pracy. Skoro jesteśmy przy kwestii pracowniczej jest też ich płaca. W gospodarce rynkowej płace i zyski osób prywatnych są ściśle związane z efektami pracy, czyli np. stopień zaspokojenia potrzeb przez producenta oraz jakości pracy pracowników. Natomiast w gospodarce planowanej płace naliczane są w zależności od statusu zawodu i społecznej użyteczności i politycznej akceptacji zawodów.

Kolejną różnicą na którą chcę zwrócić uwagę jest regulacja cen dóbr i usług. W gospodarce rynkowej wysokość ceny określa popyt, podaż i zysk. Podczas gdy w gospodarce centralnie planowanej to głównie funkcjonariusze partyjni i państwowi ustalają ceny. Jeżeli mówimy już o pieniądzach należy wspomnieć również o wymienialności waluty. W gospodarce rynkowej występuje całkowita wymienialność waluty, a w centralnie planowanej pojawia się niewymienialna.















Olga Basak

Magdalena Cupryjak

Ewelina Iwaniuk

Angelika Walczak

8



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
gospodarka rynkowa i planowa
Prezentacja = Od gosp centralnie planowanej do gospodarki rynkowej
notatka gospodarka?ntralnie planowana gospodarka rynkowa
gospodarka rynkowa a gospodarka centralnie planowana (4 str), Ekonomia, ekonomia
gospodarka rynkowa a gospodarka centralnie planowana (4 str)
Istota gospodarki rynkowej
Gospodarka rynkowa 3
rynek kapitałowy i jego rola w gospodarce rynkowej (13 str), Ekonomia, ekonomia
gospodarka rynkowa1 id 193501 Nieznany
Gospodarka rynkowa
Podstawy Gospodarki Rynkowej 02 Nieznany
2 gospodarka rynkowa test, chomik, studia, STUDIA - 1 rok, Mikroekonomia
postawa, socjologia organizacji i kierowania, organizacja w warunkach gospodarki rynkowej
Audyt we wspolczesnej gospodarce rynkowej e 0e51
gospodarka rynkowa2 id 193502 Nieznany

więcej podobnych podstron