Problemy z rozwiązywaniem sylogizmów u osób

starszych i

u dysforycznej młodzieży: rola pojemności pamięci

operacyjnej

Grzegorz Sędek

Grzegorz Sędek

[e-mail]

[e-mail]

Współrealizatorzy

Współrealizatorzy

projektu:

projektu:

Dr Aneta Brzezicka-

Dr Aneta Brzezicka-

Rotkiewicz

Rotkiewicz

Mgr Katarzyna Dąbrowska

Mgr Mateusz Kurcewicz

Grant KBN i Konferencja w
Kazimierzu Dolnym



Analiza porównawcza strategii przetwarzania
informacji w stanach psychologicznych
potencjalnie pogarszających funkcje
poznawcze – w depresji, w starości przy
stereotypizacji (Grant KBN 2001-2004)



Cognitive processes in psychological states
potentially impairing adaptive functioning
(Kazimierz Dolny, 8-12 wrzesień, 2002)

Cambridge University Press (2005)

Cognitive Limitations in Aging and

Psychopathology

  

Edited by:

Randall W. Engle (

Georgia Institute of Technology, USA

)

Grzegorz Sedek

(SWPS i IP PAN)

Ulrich von Hecker (

Cardiff University, UK

)

Daniel N. McIntosh (

University of Denver, USA

)

Wersja przetłumaczona na język polski
(Ewa Czerniawska, UW), PWN i Academica, jesień
2006

"All psychologists are stupid; some Germans are

psychologists - what follows?"

Dlaczego depresja i starszy wiek?

Podobne modele teoretyczne zaburzeń

poznawczych



Ograniczenie zasobów poznawczych



Upośledzenie funkcji hamowania



Obniżona efektywność wykonywania
złożonych operacji poznawczych



Zaburzenia wykonywania operacji
łączonych z funkcjonowaniem płatów
czołowych (funkcje wykonawcze)



Badania nad porządkami liniowymi
(Sędek i von Hecker 2004 JEP:
General)

- osoby depresyjne – trudności z

integracją informacji

- osoby starsze – problemy z

odtwarzaniem materiału (mniejsza
pojemność pamięci operacyjnej)

…ale

Porządek 1 (Poziom Trudn. I) Porządek 6 (Poziom trudn. III)

Faza studiowania

(czas dowolny)

Bożena jest szybsza niż Alicja

Alicja jest szybsza niż Dorota

Dorota jest szybsza niż Celina

Faza testowa

(czas dowolny)

Dorota szybsza niż Celina : Prawda

czy Fałsz ?

(relacja sąsiadująca)

Alicja szybsza niż Celina: Prawda czy

Fałsz ?

(relacja 2-kroki)

Bożena szybsza niż Celina: Prawda

czy Fałsz ?

(relacja końców)

Model Umysłowy:

Bożena > Alicja > Dorota > Celina

Faza studiowania

(czas dowolny)

Dawid jest szybszy niż Czesław

Adam jest szybszy niż Bronek

Bronek jest szybszy niż Dawid

Faza testowa

(czas dowolny)

Bronek szybszy niż Adam: Prawda czy

Fałsz ?

(relacja sąsiadująca)

Bronek szybszy niż Czesław: Prawda

czy Fałsz ?

(relacja 2-kroki)

Adam szybszy niż Czesław: Prawda

czy Fałsz ?

(relacja końców)

Model Umysłowy:

Adam > Bronek > Dawid > Czesław

Old adults (65-76 yrs.)

High school students (17-19
years)

Starsi dorośli a licealiści: Poziom wykonania

depressed
non-
depressed

Depresyjni i kontrolni studenci: Poziom

poprawności

Rola pojemności pamięci operacyjnej
w procesach rozumowania



Rozwiązywanie sylogizmów



Rozwiązywanie zadań angażujących
pojemność WM



W grupie osób depresyjnych oraz
starszych



Jaka rola pojemności pamięci
operacyjnej w każdej z grup (mediator
czy moderator)?

Rodzaje zadań mierzących pojemność
pamięci operacyjnej



Reading Span

(RSPAN; Daneman i Carpenter

1980, 1983)



Każdy koń ma trzy nogi. Prawda? Fałsz? (nogi)



Słońce świeci w dzień. Prawda? Fałsz? (dzień)



Operational Span

(OSPAN; Turner i Engle 1986)



Czy 6:3+2=7?

Prawda? Fałsz?

Woda



Czy 5*12 – 10 =60 ?

Prawda? Fałsz?

Zeszyt

When at last his eyes
opened, there was no
look of awareness or
recognition. L

Andy was stopped by a
police officer for
speeding in the school
zone. M

The old lady was too
weak to open the heavy
church door. F

???

S reads the
sentence and the
letter.

“L, M, F”

Reading Span

IS (2/1)+1=

3 ? SNOW

IS (4x2)+3=

6 ?

DOG

IS (8/4)+4=

8 ?

NET

???

“Yes, Snow”

“No, Dog”

“No, Net”

Snow, Dog, Net

Operation Span

???

“1, 2, 3, 4, 4”

“1, 2, 3, 3”

“1, 2, 3, 4, 5, 6, 6”

4, 3, 6

Counting Span

Rozwiązywanie sylogizmów



Sylogizm, schemat dedukcyjny złożony z dwu
przesłanek, oraz wniosku – konkluzji
(Sternberg 2000)



Konkluzja rozumowania sylogistycznego jest
prawdziwa – przy założeniu prawdziwości
przesłanek – gdy wniosek w niej zawarty
wynika logicznie z obu przesłanek



Poprawność wykonania sylogizmów jest
wskaźnikiem poziomu rozumowania
dedukcyjnego



Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty



Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny



Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny



Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem



Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są złodziejami



Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są pisarzami

Uśmiechnięci

Manipulacja trudnością



Ilość modeli umysłowych potrzebna do
rozwiązania



o Jasiu

Jasiowie

Radośni

Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest

radosny

Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny



o kucharzach

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem

Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są złodziejami

Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są pisarzami

Tendencyjność przekonań (belief bias)

– przykład za

Gilinsky i Judd 1994

(Psychology and Aging)

Wszystkie matki są
kobietami

Wszystkie kobiety są
córkami

Konkluzja:

Wszystkie matki są
córkami

Wszystkie matki są
kobietami

Wszyscy rodzice są
matkami

Konkluzja:

Wszyscy rodzice są
kobietami

Wszystkie kwaśne owoce to
cytrusy

Wszystkie cytrusy to cytryny

Konkluzja:

Wszystkie cytryny są kwaśne

Wszystkie cytrusy są
kwaśne

Wszystkie cytryny są
cytrusami

Konkluzja:

Wszystkie cytrusy są
cytrynami

konkluzj
e

konkluzj
e

Przewidywania



Tendencyjność przekonań pojawia się u
osób, których funkcjonowanie
poznawcze z jakichś względów jest
upośledzone



mniejsza pojemność pamięci operacyjnej



depresja



starszy wiek

Badanie nad rozwiązywaniem sylogizmów
wiarygodnych i niewiarygodnych przez
osoby starsze



Sylogizmy, w których oceniane konkluzje są

zgodne lub niezgodne z przekonaniami

społecznymi osoby badanej, np.



Jeżeli każda opinia o tym że Cyganie są nieuczciwi

jest powszechnie znana, a



wszystkie powszechnie znane opinie są zgodne z

prawdą, to



opina, o tym że Cyganie są nieuczciwi, jest zgodna z

prawdą



Dodatkowo miara pojemności pamięci

operacyjnej (RSPAN)

Struktura zadań – program komputerowy na podstawie
indywidualnego profilu przekonań osoby badanej dobrał 16
sylogizmów dla każdej osoby badanej (studenci medycyny IV
roku lub emerytowani lekarze powyżej 65 r.)



16 sylogizmów:



- 8 sylogizmów prawdziwych (konkluzje
wynikają z przesłanek), w których konkluzje w
4 przypadkach są zgodne, w 4 przypadkach
niezgodne z przekonaniami badanego



- 8 sylogizmów fałszywych (konkluzje nie
wynikają z przesłanek) , w których konkluzje
w 4 przypadkach są zgodne, w 4 przypadkach
niezgodne z przekonaniami badanego

Wykonanie osób młodszych

prawdziwa

nieprawdziwa

Wykonanie osób starszych

Interakcja wieku, prawdziwości oraz zgodności z
przekonaniami konkluzji: F (1,55) = 4.14 p < .05

prawdziwa

nieprawdziw
a

Gdy uwzględnimy pojemność pamięci
operacyjnej w modelu mediacyjnym (

klasycznym

wg. Barona i Kenny’ego, JPSP, 1986)

WIEK

ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM
(RSPAN)

-0,484***

-0,689***

0,51***

Zależności między zmiennymi

Gdy uwzględnimy pojemność pamięci operacyjnej
w modelu mediacyjnym (klasycznym wg. Barona i
Kenny’ego)…

WIEK

ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM
(RSPAN)

-0,258 n.i.

-0,689***

0,328*

Zależności między zmiennymi, po uwzględnieniu WM jako
mediatora

Badanie nad rozwiązywaniem
sylogizmów przez osoby depresyjne i
niedepresyjne



Sylogizmy wiarygodne



Dotyczą wniosków na temat normalnego
ogrodu



Sylogizmy niewiarygodne



Dotyczą wniosków na temat ogrodu
genetycznego



Dodatkowo miara pojemności pamięci
operacyjnej (OSPAN)

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

ogród normalny

ogród genetyczny

Przesłanki:
Wszystkie śliwki
mają pestki.
Wszystkie mirabelki
to śliwki.
Konkluzja:
Wszystkie mirabelki
mają pestki.

Przesłanki:
Niektóre wiśnie są słodkimi
owocami.
Wszystkie słodkie owoce mają
lepiące się nóżki.
Konkluzja:
Niektóre wiśnie mają lepiące się
nóżki.

Przesłanki:
Wszystkie brzoskwinie są delikatne.
Niektóre delikatne owoce są pyszne.
Konkluzja:
Niektóre brzoskwinie są pyszne.

Przesłanki:
Niektóre kwiaty są żółte.
Wszystkie słyszące rośliny
są kwiatami.
Konkluzja:
Niektóre słyszące rośliny są
żółte

Wyniki:

Wiarygodność x prawdziwość:

F(1,111) = 45,10

p < 0,001

Efekt główny depresji: F(1,111) = 21,70; p<0,001; efekt
interakcji Depresji, prawdziwości oraz wiarygodności
konkluzji: F(1,111) = 9,03; p<0,01

niedepresyjni

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

depresyjni

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

ogród normalny

ogród genetyczny

Efekt interakcji pojemności pamięci operacyjnej,
wiarygodności oraz prawdziwości sylogizmów: F(1,111) =
45.10, p < .001

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

genetyczny ogród

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,00

,90

,80

,70

,60

,50

,40

,30

,20

normalny ogród

genetyczny ogród

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,00

,90

,80

,70

,60

,50

,40

,30

,20

normalny ogród

ogród genetyczny

Efekt interakcji depresji, pojemności pamięci operacyjnej,
prawdziwości oraz wiarygodności sylogizmów: F(1,111) =
5.97, p < .02

osoby z dużą pojemnością
WM

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

osoby
depresyjne

osoby
niedepresyjne

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

genetyczny ogród

osoby
depresyjne

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

osoby
niedepresyjne

osoby z małą pojemnością
WM

Wnioski (pojęciowa replikacja wyników
badań nad porządkami liniowymi, Sędek i
von Hecker, 2004)



Odmienny charakter wpływu pojemności pamięci
operacyjnej na rozwiązywanie sylogizmów u osób
depresyjnych (moderacja) i starszych (mediacja)



Osoby starsze – zmiany w pojemności WM odpowiadają za
pojawiające się błędy podczas wnioskowania



Osoby dysforyczne – różnice w pojemności WM modyfikują
wpływ depresji na rozumowanie (gdy wysoka pojemność
WM zanika negatywna rola obniżonego nastroju)

Yes, BUT!!!!

Trzeba odróżnić, efekty krótkotrwałe
od efektów długotrwałych



Verhaeghen, P., Joormann, J., & Khan

(2005). Why we sing the blues: The relation

between self-reflective rumination, mood,

and creativity. Emotion, 5(2), 226-232.



Nastrój depresyjny i towarzyszące jej

ruminacje pogarszają generatywną

integrację informacji na krótką metę, ale

sprzyjają twórczemu myśleniu w dłuższym

dystansie czasowym