Umysłowa kontrola

nastroju i myśli

związanych z nastrojem

PARADOKSALNY

(IRONICZNY) PROCES

MONITORUJĄCY

Wegner, D. M., Erber, R., Zanakos, S. (1993).
Ironic processes in the mental control of
mood and mood-related thought. Journal of
Personality and Social Psychology, 65, 1093-
1104.

Kontrola stanu (emocji i

myśli)

Są sytuacje w których kontrola naszych
emocji i myśli wydaje się być zupełnie
nieskuteczna
Działają pewne siły paradoksalne
Teoria procesu paradoksalnego
(ironicznego) sugeruje, iż w sytuacjach
stresu lub obciążenia, gdy szczególnie
chcemy kontrolować swój aktualny nastrój,
często odnosimy odwrotny skutek;
niepożądany stan wzmaga się

Teoria Procesu
Paradoksalnego

(Wegner)

Chcemy
zapanow
ać nad
myślami
i
emocjam
i
Proces
Selekcji
Stanu

PROCES

KONTROLI UMYSŁOWEJ

INTENCJONALN
Y PROCES
DZIAŁANIA

IRONICZNY
PROCES
MONITORUJĄCY

DANE PAMIĘCIOWE, SENSORYCZNE

Cechy paradoksalnego

procesu monitorującego

Zwykle nie jest świadomy
Wyszukuje sygnały niepowodzenia w

kontrolowaniu stanu
Inicjuje ponowny proces kontroli
Jest autonomiczny i nie może być

świadomie zahamowany dopóki kontrola

umysłowa będzie podtrzymywana
Jego czujność jest źródłem

paradoksalnych efektów – zwiększa

dostępność treści niezgodnych z

pożądanym stanem

Umysłowa kontrola myśli

Teoria Procesu Ironicznego

sugeruje, iż:

Intencja tłumienia

Intencjonalny proces
działania

Ironiczny proces monitorujący

Intencja tłumienia

Intencjonalny proces
działania

+

Obciążenie umysłu

Ironiczny proces
monitorujący

Nie będę
się
denerwow
ał przy
szefie !

Eksperyment 1

Cel:

Zbadanie efektywności

próby kontroli

„zamierzonego” nastroju

na rzeczywisty nastrój
Zbadanie tego wpływu w

warunkach obciążenia

poznawczego umysłu
Wykazanie efektu

działania procesów

paradoksalnych przy

poznawczym obciążeniu

Badany:

Spisuje „strumień świadomości”
Wyobraża sobie smutne/ szczęśliwe wydarzenie ze

swojego życia (warunek kontrolowanego nastroju)
Dostaje instrukcję by kontrolować nastrój/ nie

dostaje takiej instrukcji (warunek instrukcji do

nastroju):

Kierunek
pozytywny

Kierunek
negatywny

Brak
instrukcji

Zdarzenie
szczęśliwa

Poczuj to
szczęście

Staraj się nie
czuć
szczęścia

-

Zdarzenie
smutne

Staraj się nie
czuć smutku

Poczuj ten
smutek

-

Badany :

Dostaje do zapamiętania numer 741296835

lub nie dostaje nic (warunek obciążenia

poznawczego)
Dalej myśli o smutnym/ szczęśliwym

wydarzeniu
Kontynuuje zapisywanie myśli (strumień

świadomości)
Wypełnia formularz oceny swojego nastroju na

7 punktowej skali odnośnie 10 przymiotników

(szczęśliwy, spokojny, ponury, spięty, smutny, dobry,

sfrustrowany, natchniony, zlękniony, przygnębiony)

Wyniki I:

(opracowane na podstawie oceny

strumieni świadomości pod względem stopnia
dobrego nastroju)

Po pierwsze:

• Średnie oszacowywanego szczęścia przy smutnym

wydarzeniu były dużo niższe niż przy szczęśliwym

wydarzeniu

(efekt główny „kontrolowanego

nastroju”)

Po drugie:

• Wystąpił znaczący

efekt główny „instrukcji do

nastroju”

= przy pozytywnym kierunku instrukcji

średni poziom szczęścia był największy, przy braku

instrukcji mniejszy i przy negatywnym kierunku

instrukcji najmniejszy

Po trzecie:

• Wystąpił efekt interakcji pomiędzy

kierunkiem

instrukcji a obciążeniem poznawczym (tab.1):

Zewnętrzna ocena poziomu

szczęścia podczas badania 1

3,4

3,6

3,8

4

4,2

4,4

POZYTYWNY

BRAK

NEGATYWNY

kierunek instrukcji

po

zi

om

s

zc

zę

śc

ia

BEZ

OBCIĄŻENIA

Z

OBCIĄŻENIEM

Poczuj to

szczęście;

Nie

odczuwaj

smutku

Poczuj ten

smutek; Nie

odczuwaj

szczęścia

Tab.1 Poziom szczęścia na podstawie strumieni
świadomości

Pierwsze wnioski

• Obciążenie poznawcze

ma destrukcyjny wpływ

na kontrolę nastroju

podczas próby

opanowania nastroju

• Czysty dowód działania

procesów ironicznych tu

nie wystąpił

• Ale strumień

świadomości

odzwierciedla średni

nastrój podczas badania

a nie zmianę nastroju i

jego końcowy obraz

Wyniki II:

(opracowane na

podstawie własnej oceny nastroju po

badaniu)

Oszacowany własny poziom szczęścia
zależał znacząco od kontrolowanego
nastroju (szczęśliwa vs. smutna
historia)
W odróżnieniu od oszacowań
zewnętrznych nie wykazano ogólnego,
znaczącego efektu kierunku instrukcji
Wykazano jednak znaczącą interakcję
kierunku instrukcji i warunku
obciążenia poznawczego (tab.2)

Tab.2 Poziom szczęścia na podstawie
własnej oceny nastroju

Wewnętrzna ocena poziomu

szczęścia po badaniu 1

4,4

4,6

4,8

5

5,2

POZYTYWNY

BRAK

NEGATYWNY

kierunek instrukcji

po

zi

om

s

zc

zę

śc

ia

BEZ

OBCIĄŻENIA

Z

OBCIĄŻENIEM

Poczuj to

szczęście;

Nie

odczuwaj

smutku

Poczuj ten

smutek;

Nie

odczuwaj
szczęścia

Wnioski końcowe:

Kontrola umysłowa nastroju jest

efektywniejsza przy braku

obciążenia poznawczego
Wyniki wykazały, iż w warunkach

obciążenia poznawczego wpływ

ironicznego procesu monitorującego

jest jeszcze większy niż można było

się spodziewać (efekt kontroli

odwrotny od zamierzonego)

Eksperyment 2

Cel: Sprawdzenie

występowania
efektu ironii w
warunkach
myślenia o
nastroju oraz
tłumienia myślenia
o nastroju przy
obciążeniu
poznawczym.

Badanie

Badany przypomina sobie
osobistą porażkę/sukces
Warunek myślenia/ tłumienia
podczas testu
Warunek obciążenia poznawczego
wysokiego/ niskiego (liczby)
Badany wykonuje test Stroopa

Założenia

U badanych w warunkach generowania
myśli o nastroju, działanie procesu
paradoksalnego spowoduje krótszy czas
nazywania kolorów pojawiających się słów,
związanych z adekwatnym nastrojem
U badanych w warunkach tłumienia myśli
o nastroju, działanie procesu
paradoksalnego spowoduje dłuższy czas
nazywania kolorów słów związanych z
danym nastrojem

440

450

460

470

480

490

500

510

520

tłumienie myślenie tłumienie myślenie

niskie obciążenie wysokie obciążenie

cz

as

n

az

yw

an

ia

k

ol

or

ów

słowa nie

związane

z

nastrojem
słowa

związane

z

nastrojem

Wyniki eksperymentu 2

Wyniki:

Jednostki generujące myślenie o
nastroju szybciej nazywały kolory
słów zw. z nastrojem w warunkach
wysokiego obciążenia poznawczego
Jednostki tłumiące myślenie o
nastroju dłużej nazywały kolory
słów zw. z nastrojem w warunkach
wysokiego obciążenia poznawczego

Wnioski

Paradoksalny (ironiczny) proces
monitorujący działa szczególnie silnie
w sytuacjach dużego obciążenia
poznawczego
Kontrola nastroju i myśli o nastroju
może powodować występowanie
efektów paradoksalnych, gdy umysł
jest zaabsorbowany innymi kwestiami
(obciążenie poznawcze)