Procesy grupowe

Procesy grupowe

Julia Łosiak

Julia Łosiak

Instytut Pedagogiki UJ

Instytut Pedagogiki UJ

Wykład, 2014/2015

Wykład, 2014/2015

Plan wykładu

Plan wykładu



Czym jest grupa?

Czym jest grupa?



Grupy niespołeczne: skutki fizycznej

Grupy niespołeczne: skutki fizycznej

obecności innych (facylitacja

obecności innych (facylitacja

społeczna/ próżniactwo społeczne)

społeczna/ próżniactwo społeczne)



Deindywiduacja: zagubienie w tłumie

Deindywiduacja: zagubienie w tłumie



Grupy społeczne: jak podejmowane

Grupy społeczne: jak podejmowane

są decyzje (grupowe a indywidualne

są decyzje (grupowe a indywidualne

podejmowanie decyzji, myślenie

podejmowanie decyzji, myślenie

grupowe, polaryzacja grupy)

grupowe, polaryzacja grupy)

Definicje: czym jest grupa



grupa niespołeczna – grupa, w której dwie osoby lub
więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym
samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą



grupa społeczna – grupa, w której dwie osoby lub
więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od
siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i
osiąganiu celów musi na sobie polegać

Grupy niespołeczne: skutki
fizycznej obecności innych

 

Facylitacja społeczna: kiedy obecność innych mobilizuje

nas



facylitacja społeczna: napięcie wynikające z obecności innych

osób i możliwości naszego działania, czego rezultatem jest lepsze
wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań
trudniejszych

Zajonc: badania nad karaluchami – prędkość ich ucieczki w
obecności innych karaluchów i bez widowni (szybsze gdy z
widownią)



wyjątkiem jest sytuacja, w której wykonane ma być zadanie

trudne – wtedy obecność obserwatorów wpływa ujemnie na jakość
wykonania

Pobudzenie i dominująca
reakcja

Zajonc:



obecność innych podwyższa pobudzenie psychiczne

ludzi



w trakcie takiego pobudzenia można łatwo wykonywać

czynności proste, jednak trudno poradzić sobie z
zadaniami nowymi lub skomplikowanymi

Michaels - sala bilardowa - u dobrych zawodników
pobudzenie wywołane obecnością innych wpłynęło na
poprawę ich poziomu gry, natomiast nowicjusze w tej
sytuacji mieli mniej trafień

Teorie wyjaśniające rolę
pobudzenia w facylitacji
społecznej:



obecność innych może nas ożywiać; czasami zachowania ludzi są
trudne do przewidzenia, dlatego w obecności innych osób
znajdujemy się w stanie wyższej gotowości (musimy być
przygotowani na to, że inna osoba uczyni coś, co będzie wymagało
naszej reakcji); teoria ta odnosi się zarówno do wyników badań nad
zwierzętami, jak i ludźmi



uwrażliwienie na fakt bycia ocenianym: co myślą o mnie inni? „lęk
przed oceną” wywołuje u nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyż
zdajemy sobie sprawę, że inni oceniają nasze postępowanie; ten
czynnik jest tylko jednym z wielu źródeł pobudzenia i nie tylko on
tłumaczy efekty facylitacji społecznej



wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozproszeniem
naszej uwagi; w związku z zakłóceniami (obecność innych) w
trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt; podobny
efekt wywołują także różne niespołeczne źródła rozproszenia
uwagi, np. migoczące światło

Próżniactwo społeczne: kiedy
obecność innych uspokaja nas



W przypadku facylitacji społecznej obecność innych ludzi sprawia, że
czujemy się „wysunięci na pierwszy plan”, obawiamy się bycia ocenianym,
a to wywołuje napięcie. Jednak bycie z innymi może także oznaczać
wtopienie się w grupę, stanie się mniej zauważalnym. Gdy przebywamy w
grupie trudniej rozpoznać rezultaty naszego indywidualnego działania, a
to powoduje, że czujemy się spokojniejsi.



Próżniactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem, że
przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania;
uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie
zadań trudnych



Williams, Harkins, Latane: prosili studentów, żeby głośno krzyczeli; w
jednej grupie studenci myśleli, że robią to samodzielnie, w drugiej – ze
razem z pięcioma innymi (mieli słuchawki I opaski na oczach); wyniki:
kiedy myśleli, że są sami, starali się bardziej i krzyczeli głośniej



Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie można
odróżnić, działanie będzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie będą
zwracać uwagi na oceny innych (staną się wtedy spokojniejsi i zmniejszy
się prawdopodobieństwo, że ulegną naporowi złożonego zadania)

Facylitacja społeczna czy
próżniactwo społeczne: co jest
kiedy



gdy wysiłki mogą zostać ocenione, obecność innych
powoduje czujność i pobudzenie; prowadzi to do
efektów społecznej facylitacji, a więc lepszego
wykonywania prostych zadań, lecz pogorszenia
wykonania zadań złożonych



gdy wysiłki nie mogą zostać ocenione obecność
innych powoduje odprężenie; prowadzi to do efektów
próżniactwa społecznego, a więc lepszego
wykonywania trudnych zadań, lecz pogorszenia
wykonania zadań łatwych

Deindywiduacja:
zagubienie w tłumie

deindywiduacja: utrata poczucia własnego ja, prowadząca do utraty
normalnej kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu
impulsywności i patologicznych czynów



Mullen: na podstawie analizy samosądów popełnionych w USA w latach

1899-1946, stwierdził, że im więcej osób liczył tłum, tym większe
wykazywał okrucieństwo



Watson: analiza danych etnograficznych – wojownicy, którzy przed

walką zmieniali wygląd (np. malując twarze), cechowali się większą
skłonnością do zabijania

Gdy tłum jest liczny, ludzie znajdujący się w nim czują się bardziej
anonimowi, co może powodować deindywiduację. Ddwa czynniki
związane z tym zjawiskiem:



zmniejszona odpowiedzialność za własne czyny wywołana

obecnością innych (lub będąca wynikiem przebrania)



obniżona samoświadomość i utrata koncentracji na normach

moralnych

Znaczenie ograniczonej
odpowiedzialności



W miarę wzrostu prawdopodobieństwa przyłapania nas na robieniu czegoś
nieakceptowanego tracimy na to ochotę. Poczucie anonimowości
powoduje odczucie, że można się rozgrzeszyć ze skutków własnych
uczynków - im większy tłum tym mniejsze poczucie odpowiedzialności.
Zawsze, gdy ludzie stają się bardziej anonimowi, wzrasta
prawdopodobieństwo popełnienia przez nich impulsywnych,
antyspołecznych czynów.



Dodd: pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali się niewidzialni i nie byłoby
szans wykrycia ich postępowania; ponad połowa wyznała że popełniłaby
czyny nielegalne lub patologiczne



Zimbardo: badania studentek, które miały aplikować koleżankom impulsy
elektryczne; grupa 1 – w fartuchach i kapturach, przy słabym świetle, grupa
2 – we własnych ubraniach, z identyfikatorami, jasne światło; grupa 1 była
bardziej agresywna, wywołane przez nie bodźce dłuższe i intensywniejsze
niż w grupie 2



Rehm, Steinleitner, Lillie: 5-osobowe drużyny uczniów rozgrywały mecze
piłki ręcznej; zawsze jedna drużyna ubrana była w jednakowe
pomarańczowe stroje, druga grała we własnych ubraniach; dzieci w
jednakowych koszulkach grały agresywniej

Znaczenie ograniczonej
samoświadomości



 

Samoświadomość: skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i

wartościach



w sytuacji skłaniania nas do zachowania dewiacyjnego albo
antyspołecznego kontrola naszego zachowania przez zasady moralne i
wartości będzie tym większa, im bardziej będziemy świadomi siebie
samych



gdy mamy ograniczoną samoświadomość, w mniejszym stopniu myślimy o
akceptowanych zasadach, a wówczas wzrasta prawdopodobieństwo
niezgodnego z nimi działania

Kiedy można osiągnąć stan ograniczonej świadomości?



gdy nie odczuwamy, że inni zwracają na nas uwagę



w warunkach dużej stymulacji ze strony otoczenia, która będzie rozpraszała
naszą uwagę, uwaga będzie skierowana na zewnątrz, a nie na siebie



pod wpływem alkoholu albo narkotyków

Deindywiduacja –

Deindywiduacja –

podsumowując…

podsumowując…



Deindywiduacja sprzyja nietypowym, dewiacyjnym czynom.
Jednak nie wszystkie impulsywne czyny muszą mieć charakter
przemocy lub agresji. Innymi przejawami takich zachowań są:
nadmierne objadanie się lub zwariowany taniec w czasie zabawy



Czynnikiem determinującym ujawnienie pozytywnych albo
negatywnych zachowań w stanie deindywiduacji jest
uzależnienie od kontekstu sytuacyjnego zachęcającego do
negatywnego albo pozytywnego postępowania

Grupy społeczne:
jak podejmowane są decyzje.

Grupowe a indywidualne podejmowanie

Grupowe a indywidualne podejmowanie

decyzji

decyzji



w pewnych warunkach na decyzjach grupy nie można polegać;



zależy to od

typu zadania

typu zadania

: grupy mają przewagę nad jednostkami

: grupy mają przewagę nad jednostkami

w zadaniach dysjunktywnych

w zadaniach dysjunktywnych



Zadania addytywne:

Zadania addytywne:

wykonanie jest uzależnione od wysiłku

wykonanie jest uzależnione od wysiłku

wszystkich osób – są efektywne wtedy, gdy każdy wnosi odpowiedni

wszystkich osób – są efektywne wtedy, gdy każdy wnosi odpowiedni

wkład pracy; łatwo o próżniactwo społeczne (np. przeciąganie liny)

wkład pracy; łatwo o próżniactwo społeczne (np. przeciąganie liny)



Zadania koniunktywne:

Zadania koniunktywne:

wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje

wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje

najsłabszy jej członek (np. jak szybko zespół alpinistów połączonych

najsłabszy jej członek (np. jak szybko zespół alpinistów połączonych

liną dotrze na szczyt)

liną dotrze na szczyt)



Zadania dysjunktywne:

Zadania dysjunktywne:

poziom rozwiązywania zależy od pracy

poziom rozwiązywania zależy od pracy

najsprawniejszego członka grupy (np. wspólne rozwiązywanie zadań

najsprawniejszego członka grupy (np. wspólne rozwiązywanie zadań

matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywność zależy od

matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywność zależy od

zdolności przekonywania najzdolniejszego członka do swoich racji

zdolności przekonywania najzdolniejszego członka do swoich racji

Ale..

Ale..

Skuteczność

burzy mózgów

burzy mózgów

Burza mózgów: technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez
zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu;



zasady:

im więcej pomysłów, im są odważniejsze, tym lepiej

im więcej pomysłów, im są odważniejsze, tym lepiej

mów o wszystkich pomysłach, nie zastanawiając się jak ocenią je inni i czy są

mów o wszystkich pomysłach, nie zastanawiając się jak ocenią je inni i czy są

dobre

dobre

nie oceniaj pomysłów innych, dopóki trwa szukanie rozwiązania

nie oceniaj pomysłów innych, dopóki trwa szukanie rozwiązania

udoskonalaj i rozwijaj pomysły sformułowane wcześniej, ale ich nie krytykuj

udoskonalaj i rozwijaj pomysły sformułowane wcześniej, ale ich nie krytykuj

Pojedyncze osoby uzyskują lepsze wyniki niż te uzyskane podczas burzy mózgów, ze
względu na stratę poniesioną w czasie procesu: w grupie może mówić tylko jedna
osoba w danym momencie, podczas gdy inni siedzą, słuchają i zapominają co chcieliby
dodać, a przy tym pod wpływem tego co słyszą zmieniają kierunki własnego myślenia
o problemie. Kiedy jedni mówią, inni czują się poza uwagą - dekoncentrują się i
zaczynają myśleć o czymś innym (podobnie jak w próżniactwie społecznym).
 



Jak zaradzić:

–

Trening w tym zakresie

–

dać czas na poszukiwanie pomysłów przed spotkaniem

–

umożliwić robienie notatek o własnych i cudzych pomysłach



Badania dotyczą zazwyczaj ludzi, którzy się wcześniej nie
znali i nie są ze sobą związani; w rzeczywistych sytuacjach,
gdy członkowie grupy się znają, a zadania są ważnymi
problemami, mogą zachodzić jeszcze inne zjawiska.



myślenie grupowe: rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy
się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż
realistyczne uwzględnianie faktów; występuje gdy:



grupa jest zwarta



grupa jest oddzielona od poglądów przeciwnych własnym
opiniom



kieruje nią jeden dominujący przywódca usilnie forsujący
własne pogląd

 
Jak uniknąć grupowego
myślenia?



przywódca powinien być bezstronny



otwarty na bezstronne opinie spoza grupy



grupa podzielona na małe zespoły, które najpierw spotkałyby
się oddzielnie, a potem dyskutowały na forum



można zarządzić tajne głosowanie lub zebrać anonimowe
opinii na piśmie

Polaryzacja grupy: dążenie do

Polaryzacja grupy: dążenie do

skrajności

skrajności



polaryzacja grupy: tendencja grup do podejmowania
decyzji, które są bardziej skrajne niż początkowe inklinacje
członków (bardziej odważne lub bardziej ostrożne)



Kogan, Wallach: badani rozwiązywali kwestionariusz
rozwiązywania dylematów (seria opowiadań o dylematach
bohatera; należy oszacować prawdopodobieństwo sukcesu i
dokonać wyboru jednej z alternatyw) – najpierw
samodzielnie, potem rozpatrywali każdy przypadek w
grupie; grupy podejmowały decyzje bardziej ryzykowne niż
jednostki  zjawisko przesunięcia ryzyka

cd.

cd.



Grupy umacniają początkowe skłonności swoich członków na skutek:



czynników poznawczych: wszyscy członkowie grupy podają własne
argumenty przemawiające za ich stanowiskiem, dochodzi do
gromadzenia się informacji



czynników motywacyjnych: gdy ludzie dyskutują w grupie,
określają najpierw stanowisko innych na dany temat; w celu zdobycia
sympatii innych wiele osób przyjmuje nie stanowisko ogólnie
podzielane, lecz bardziej skrajne (dzięki temu szanuje wartości grupy,
a jednocześnie prezentuje się w pozytywnym świetle)

 



Teoria wartości kształtowanej kulturowo: jedne kultury bardziej
cenią ryzyko (np. USA), inne ostrożność (kraje afrykańskie); gdy
dochodzi do grupowych dyskusji, wzmacniają one to wszystko, co jest
wzmacniane przez wartości kulturowe w danym społeczeństwie.

Podsumowując…

Podsumowując…



Zatem grupy podejmują często nie lepsze (bywa, że gorsze)

Zatem grupy podejmują często nie lepsze (bywa, że gorsze)

decyzje niż jednostki. Jest to wyraźne zwłaszcza wówczas, gdy

decyzje niż jednostki. Jest to wyraźne zwłaszcza wówczas, gdy

grupa pracuje nad: zadaniem addytywnym – dochodzi do

grupa pracuje nad: zadaniem addytywnym – dochodzi do

próżniactwa społecznego; nad zadaniem koniunktywnym –

próżniactwa społecznego; nad zadaniem koniunktywnym –

praca osoby najmniej sprawnej zaniża wyniki pracy grupy; nad

praca osoby najmniej sprawnej zaniża wyniki pracy grupy; nad

zadaniem dysjunktywnym – dochodzi do straty w toku procesu,

zadaniem dysjunktywnym – dochodzi do straty w toku procesu,

jeżeli ludzie nie uwzględniają wskazówek najsprawniejszego

jeżeli ludzie nie uwzględniają wskazówek najsprawniejszego

członka grupy.

członka grupy.



Gdy grupa jest bardzo spójna dochodzi do myślenia grupowego.

Gdy grupa jest bardzo spójna dochodzi do myślenia grupowego.

Grupy będą podejmowały lepsze decyzje, jeśli uchronią się

Grupy będą podejmowały lepsze decyzje, jeśli uchronią się

przed stratą ponoszoną w toku procesu i od innych będą

przed stratą ponoszoną w toku procesu i od innych będą

zdobywały informację, której same nie mają. Wreszcie, w

zdobywały informację, której same nie mają. Wreszcie, w

grupach występuje tendencja do podejmowania decyzji bardziej

grupach występuje tendencja do podejmowania decyzji bardziej

skrajnej niż te, które są podejmowane przez jednostki; przy

skrajnej niż te, które są podejmowane przez jednostki; przy

czym ta radykalizacja zmierza w tym samym kierunku, ku

czym ta radykalizacja zmierza w tym samym kierunku, ku

któremu skłania się każdy członek grupy na początku.

któremu skłania się każdy członek grupy na początku.