Spostrzeganie

Spostrzeganie

społeczne: jak

społeczne: jak

dochodzimy do

dochodzimy do

rozumienia innych ludzi

rozumienia innych ludzi

dr Julia Łosiak

dr Julia Łosiak

wykład, 2014/2015

wykład, 2014/2015

Instytut Pedagogiki UJ

Instytut Pedagogiki UJ

Plan wykładu

Plan wykładu



Komunikowanie się: zachowanie werbalne

Komunikowanie się: zachowanie werbalne

i niewerbalne

i niewerbalne



Ukryte teorie osobowości

Ukryte teorie osobowości



Atrybucja przyczyn

Atrybucja przyczyn



Stosowanie skrótów poznaczych podczas

Stosowanie skrótów poznaczych podczas

dokonywania atrybucji

dokonywania atrybucji



Na ile dokładne są nasze atrybucje i

Na ile dokładne są nasze atrybucje i

wyobrażenia

wyobrażenia

Komunikowanie się

Komunikowanie się



Język i gesty

Język i gesty

Język

Język



Istota:

Istota:

-jednostki elementarne (dźwięki, znaki)

-jednostki elementarne (dźwięki, znaki)

-zespoły jednostek (słowa)

-zespoły jednostek (słowa)

-zespoły słów (zdania)

-zespoły słów (zdania)



Sygnały nie będące przekazem

Sygnały nie będące przekazem

językowym (krzyki ostrzegawcze

językowym (krzyki ostrzegawcze

ptaków)

ptaków)



Narzędzie komunikacji werbalnej

Narzędzie komunikacji werbalnej



Występuje wyłącznie u człowieka

Występuje wyłącznie u człowieka

Struktura

Struktura

lingwistyczna języka

lingwistyczna języka



Poziom fonologiczny

Poziom fonologiczny



Poziom gramatyczny

Poziom gramatyczny



Poziom semantyczny

Poziom semantyczny

Stosowanie reguł

Stosowanie reguł

gramatycznych i

gramatycznych i

semantycznych

semantycznych



W wypadki kraj miód strzelają

W wypadki kraj miód strzelają



Wypadki wiozą miód między domy

Wypadki wiozą miód między domy



Wypadki grożą motocyklistom na

Wypadki grożą motocyklistom na

szosach

szosach



Zapamiętanie zdań (56%, 80%,

Zapamiętanie zdań (56%, 80%,

89%)

89%)

Uczenie się języka

Uczenie się języka

przez dzieci

przez dzieci



Od pojedynczych słów, poprzez

Od pojedynczych słów, poprzez

zdania z dwóch, trzech słów do

zdania z dwóch, trzech słów do

złożonych

złożonych



Powiększanie słownika (2,3 – 1 rok,

Powiększanie słownika (2,3 – 1 rok,

50 – 2 lata, 1000 – 3 lata)

50 – 2 lata, 1000 – 3 lata)



Przyswajanie fonemów ojczystego

Przyswajanie fonemów ojczystego

języka

języka



Przyswajanie reguł gramatycznych

Przyswajanie reguł gramatycznych

Znaczenie języka

Znaczenie języka



Środek komunikacji werbalnej

Środek komunikacji werbalnej



Przekazywanie doświadczenia

Przekazywanie doświadczenia



Rozumienie zdarzeń („

Rozumienie zdarzeń („

mama zaraz wróci”

mama zaraz wróci”

)

)



Myślenie abstrakcyjne (słowa – pojęcia)

Myślenie abstrakcyjne (słowa – pojęcia)



Tworzenie wyobrażeń

Tworzenie wyobrażeń



Sygnały i wzmocnienia językowe

Sygnały i wzmocnienia językowe



Znaczenie ewolucyjne - przewaga

Znaczenie ewolucyjne - przewaga

adaptacyjna gatunku wyposażonego w

adaptacyjna gatunku wyposażonego w

zdolności językowe

zdolności językowe

Zdolności językowe

Zdolności językowe

zwierząt

zwierząt



Rozumienie języka ludzi

Rozumienie języka ludzi



Brak możliwości zróżnicowanej

Brak możliwości zróżnicowanej

artykulacji i modulacji dźwięków

artykulacji i modulacji dźwięków



„

„

Język” delfinów – brak struktury

Język” delfinów – brak struktury

lingwistycznej, sygnalizowanie

lingwistycznej, sygnalizowanie

obecności, identyfikacja, lokalizacja,

obecności, identyfikacja, lokalizacja,

ogólne wskazówki o stanie

ogólne wskazówki o stanie

emocjonalnym

emocjonalnym



Uczenie szympansów języka migowego

Uczenie szympansów języka migowego

Komunikacja

Komunikacja

niewerbalna – język

niewerbalna – język

ciała

ciała



Cechy głosu

Cechy głosu



Ekspresja mimiczna

Ekspresja mimiczna



Spojrzenie

Spojrzenie



Gesty, ruchy, pozycja ciała

Gesty, ruchy, pozycja ciała



Relacje przestrzenne partnerów

Relacje przestrzenne partnerów

interakcji

interakcji

Cechy głosu

Cechy głosu



Intonacja, melodia

Intonacja, melodia



Parajęzyk

Parajęzyk



Podkreślanie lub zaprzeczanie

Podkreślanie lub zaprzeczanie

komunikatu słownego

komunikatu słownego

Spojrzenie

Spojrzenie



Wpatrywanie się i jego znaczenie

Wpatrywanie się i jego znaczenie



Mit „złego spojrzenia”

Mit „złego spojrzenia”



Kontakt wzrokowy - patrzenie w

Kontakt wzrokowy - patrzenie w

oczy, spuszczanie wzroku

oczy, spuszczanie wzroku

Gesty, ruchy, pozycja

Gesty, ruchy, pozycja

ciała

ciała



Pozytywny efekt umiarkowanej

Pozytywny efekt umiarkowanej

gestykulacji (nauczyciele,

gestykulacji (nauczyciele,

terapeuci)

terapeuci)



Gest – komunikat (wskazywanie

Gest – komunikat (wskazywanie

palcem, krzyżowanie rąk)

palcem, krzyżowanie rąk)



Sposób chodzenia (pewność siebie,

Sposób chodzenia (pewność siebie,

status)

status)



Pozycja ciała (status, napięcie)

Pozycja ciała (status, napięcie)

Relacje przestrzenne

Relacje przestrzenne

partnerów interakcji

partnerów interakcji



„

„

bańka prywatności”

bańka prywatności”



Różnice kulturowe (kultury dłoni,

Różnice kulturowe (kultury dłoni,

łokcia i ramienia)

łokcia i ramienia)



Status

Status



Obrona „bańki prywatności” w

Obrona „bańki prywatności” w

tłumie

tłumie

Znaczenie komunikacji

Znaczenie komunikacji

niewerbalnej

niewerbalnej



Uzupełnienie, uwiarygodnienie i

Uzupełnienie, uwiarygodnienie i

wzmocnienie przekazu werbalnego

wzmocnienie przekazu werbalnego



Zaufanie do komunikatu werbalnego

Zaufanie do komunikatu werbalnego

„kocham cię”:

„kocham cię”:

–

7 % słowa

7 % słowa

–

38 % cechy głosu

38 % cechy głosu

–

55 % mimika

55 % mimika



Ograniczone możliwości przekazu

Ograniczone możliwości przekazu

informacji

informacji



Sygnalizowanie emocji i postaw

Sygnalizowanie emocji i postaw



Powszechność w świecie zwierząt

Powszechność w świecie zwierząt

Zachowania
niewerbalne



Wyobrażenia o innych tworzymy szybko i bez wysiłku,
jednym ze źródeł informacji są zachowania
niewerbalne (mimika i ruchy ciała)



Co wiemy o innych, gdy spotkamy ich po raz pierwszy?



to, co możemy usłyszeć - kanał komunikacji werbalnej



to, co możemy zobaczyć - cechy fizyczne:
atrakcyjność, wyraz twarzy



kanał komunikacji niewerbalnej - czyli sposób, w
jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź
nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne to:
mimika, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i
spoglądanie

Funkcje zachowania
niewerbalnego wg Michaela
Argyle



wyrażanie emocji



przenoszenie postawy (okazywanie jej)



informowanie o cechach osobowości



ułatwianie komunikacji werbalnej (wg
Ekmana wskazówki niewerbalne uzupełniają
lub powtarzają komunikat językowy, inne
przeciwstawiają się mu np.: sarkazm)

KANAŁY KOMUNIKACJI
NIEWERBALNEJ - mimiczne wyrazy
emocji

Darwin: podstawowe emocje przenoszona za pomocą wyrazu
twarzy są uniwersalne - wszyscy ludzie wszędzie wyrażają te
emocje w ten sam sposób i wszyscy potrafią zinterpretować je z
jednakową dokładnością (bo są gatunkowo specyficzne,
ewolucyjne, gwarantują przetrwanie). Czy tak jest rzeczywiście?



Ekman i Friesen, 1975: TAK, jeśli 6 głównych emocji: gniew,

szczęście, smutek, strach, niesmak, zdziwienie



Zdolność do interpretowania tych emocji jest międzykulturowa,

jest cechą człowieka, a nie wytworem międzykulturowego
doświadczenia.



Reguły ujawniania: kulturowo zdeterminowane reguły

określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do
ujawnienia (co można okazywać, a co nie).



Komplikacja przy trafnym odkodowaniu mimiki, gdy ujawniamy

mieszankę emocji.



Mikroekspresje: bardzo szybko zmieniające się wyrazy twarzy,

które odbieramy i interpretujemy - często nieświadomie, ale trafnie

Inne kanały
komunikacji
niewerbalnej



Duże znaczenie mają: kontakt wzrokowy i spojrzenie, gesty
rąk i ramion. Jesteśmy biegli w rozumieniu znaczeń
różnych specyficznych gestów. Takie niewerbalne gesty,
które są w danej kulturze dobrze zdefiniowane; mają
zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki



Nie są one uniwersalne, każda kultura wypracowuje swoje
własne emblematy, które nie są rozumiane przez ludzi z
innych kręgów kulturowych

Wielokanałowa
komunikacja
niewerbalna



W codziennym życiu najczęściej mamy do czynienia z sytuacjami,
gdzie informacje przekazywane są wieloma kanałami na raz. Jak
rozpoznajemy informacje? Czy robimy to adekwatnie? Rosenthal
opracował Profil Wrażliwości Niewerbalnej PONS: nagrania video z
aktorami odgrywającymi różne sceny z życia, dla każdej scenki widz
wybiera między dwoma możliwymi opisami (jeden prawdziwy jeden
nie), tego, co bohater odczuwa. Badani wykazywali dużą trafność
odpowiedzi.



Archer i Akert stworzyli test do badania wielokanałowego dekodowania
niewerbalnego tzw zadanie interpretacji społecznej (ZIS, SIT): test
zawiera 20 pokazujących naturalnie przebiegające zachowania
niewerbalne (nie inscenizacje, tylko rzeczywiste interakcje). Wyniki
badań: ludzie potrafią prawidłowo odczytywać sytuacje na poziomie
powyżej losowego (więc nie jest to zgadywanie).



Wnioski: informacje przekazywane są wielokanałowo.



Są ludzie, którzy robią to zdecydowanie lepiej niż inni (ekstrawertycy
przewyższają introwertyków w tych umiejętnościach).

Różnice płciowe w komunikacji
niewerbalnej



Kobiety są lepsze w nadawaniu i odkodowywaniu informacji
niewerbalnej, ale tracą przewagę w rozszyfrowywaniu, gdy
nadawca kłamie.



Rosenthal i DePaulo: kobiety są uprzejmiejsze niż mężczyźni i
choć odczytują te informacje to ignorują je. Interpretacja ta
pasuje do teorii roli społecznej Eagly: która mówi, że różnice
płciowe pojawiające się w zach. społ. wynika ze społ. podziału
pracy pomiędzy płciami; prowadzi to różnic w oczekiwaniach
wobec ról płciowych umiejętności związanych z płcią, które
określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i
mężczyzn. Chodzi o to, że od kobietom potrzebne są
umiejętności i cechy tj: komunikatywność, opiekuńczość,
wrażliwość, uprzejmość związane z rolami jakie najczęściej
pełnią (matki, żony), a to powoduje rożnicę w sferze zachowań
społ. (również niewerbalnych)

Ukryte teorie osobowości:
wypełnianie luk



UTO - schematy które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje
cech osobowości. Teorie te składają się z naszych własnych
przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości (np.
jeśli ktoś jest pomocny to jest też szczery)



Funkcje UTO: ekonomiczna - potrafimy ekstrapolować od małej do
wielkiej ilości informacji-na podstawie kilku niekompletnych inf.
Tworzymy sobie pełny obraz. Tworzymy wyobrażenia szybko i bez
wysiłku. UTO są uwarunkowane kulturowo (np. znamy typ
artystyczny, który charakteryzuje się określonym zbiorem cech-
niekonwencjonalność, temperament, twórczość, Chińczycy takiego
nie mają, mają za to swoje shi gu-osoba światowa, poświęcająca
się dla rodziny, towarzyska, powściągliwa). Hoffman stwierdził, że
te kulturowe ukryte teorie osobowości wpływają na sposób w jaki
ludzie postrzegają innych, tworzą wyobrażenia. Ponadto ogromne
znaczenie ma język, zgodnie z argumentem Whorfa, że wpływa on
na sposób w jaki myślimy o świecie. UTO są też zależne od
indywidualnych doświadczeń tzn. utożsamiamy piękno z dobrem, a
ktoś inny z zarozumiałością (tzw. idiosynkratyczność)

Atrybucja przyczyn: odpowiadanie na
pytanie „dlaczego?”



Teoria atrybucji - określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają
przyczyny tak swego zachowania jak i zachowania innych
ludzi, czyli jak wnioskujemy o powodach różnych zachowań
ludzi (Heider)



Atrybucja wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba
zachowała się w określony sposób ze względu na swe
właściwości, postawy, charakter czy osobowość (dyspozycje)



Atrybucja zewnętrzna - wnioskowanie, że ktoś zachował się
w określony sposób ze względu na właściwość sytuacji, w
której się znalazł (założenie -większość ludzi zachowało by się
podobnie w tej sytuacji (szczególny rodzaj atrybucji
zewn=sytuacyjna)

Teoria wnioskowania z
czynników towarzyszących: od
działań do dyspozycji (Jones i
Davis)



czyli jak wnioskujemy o dyspozycjach lub
wewnętrznych właściwościach osobowości,
korzystając ze związku z nimi zachowań lub działań



Teoria ta mówi, że dokonujemy wewnętrznych
atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy:

istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej

zachowania

zachowanie jest nieoczekiwane

Model współzmienności:
atrybucje wewnętrzne przeciw
atrybucjom zewnętrznym
(Kelly)

• Koncepcja wg której dokonujemy

atrybucji przyczynowych dotyczących
zachowania osoby na podstawie
obserwacji faktów zmieniających się wraz
z jej zach. (np.: jak zmienia się taniec
osoby gdy tańczy z tym a nie z innym
partnerem)

Stosowanie skrótów poznawczych
podczas dokonywania atrybucji

Stosowanie schematów i teorii =
podstawowy błąd atrybucji (Lee Ross)
- tendencja do przeceniania czynników
wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a
niedoceniania roli sytuacji. Gdy dysponujemy
teoria w myśl której dwie zmienne są powiązane,
mamy skłonność do postrzegania ich jako takich
właśnie, nawet jeśli tak nie jest (Chapman,
Chapman). Stosujemy to zarówno do atrybucji
przyczyn jak i wnioskowania wyjaśniającego.

Podstawowy błąd atrybucji: ludzie
jako psychologowie osobowości



Różnica między aktorem a obserwatorem -
tendencja do spostrzegania zachowań innych jako
następstwa ich dyspozycji, a swoich własnych
zachowania jako efektu wpływu sytuacji. Powodem
jest znowu wyrazistość spostrzeżeniowa, dla nas
samych (jako aktorów) bardziej wyrazista jest sytuacja
czy druga osoba (obserwatorzy) niż my sami.



Rola dostępności informacji - tendencja do
atrybucji sytuacji w ocenie zachowania nas samych
wynika z faktu iż znamy siebie lepiej niż obserwatorzy
nas, wiemy jak zachowujemy się w różnych sytuacjach

Atrybucje w służbie ego

Wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym
zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia obwiniają czynniki
zewnętrzne należące do sytuacji. Dlaczego? Bo lubimy mieć wysoką
samoocenę i mamy dostęp do różnych informacji

Atrybucje obronne wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić
świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia.
Forma atrybucji obronnych:
nierealistyczny optymizm - polega na przeświadczeniu ludzi, że
rzeczy dobre przydarzą się raczej im, niż ich partnerom, a złe spotkają
raczej innych niż ich samych;
wiara w sprawiedliwy świat - forma obronnej tryb gdzie zakłada
się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro dobrych (ludzie
otrzymują to, na co sobie zasłużyli ( - to bardzo niebezpieczne, gdyż

może powodować wnioskowanie typu ofiary gwałtu i maltretowania są
same sobie winne, bo złe rzeczy zdarzają się tylko złym ludziom)