Dr hab. Teresa H. Bednarczyk prof.

Dr hab. Teresa H. Bednarczyk prof.

nadzw.

nadzw.

Ubezpieczenia

Ubezpieczenia

Wy 7. Elementy gospodarki

Wy 7. Elementy gospodarki

finansowej ubezpieczycieli

finansowej ubezpieczycieli

Literatura uzupełniająca



Ubezpieczenia. Podręcznik
akademicki, red. J. Handschke, J.
Monkiewicz, Poltext, Warszawa
2010, r. 7.

Pojęcie gospodarki

Pojęcie gospodarki

finansowej

finansowej

W świetle nauki finansów

W świetle nauki finansów

gospodarka

gospodarka

finansowa to wszelkie czynności związane z

finansowa to wszelkie czynności związane z

tworzeniem, gromadzeniem i wydatkowaniem

tworzeniem, gromadzeniem i wydatkowaniem

zasobów pieniężnych.

zasobów pieniężnych.

Gospodarka finansowa

Gospodarka finansowa

przedsiębiorstwa

przedsiębiorstwa

– to

– to

szeroko rozumiane operacje i procesy

szeroko rozumiane operacje i procesy

finansowe

polegające

na

ciągłym

i

finansowe

polegające

na

ciągłym

i

odpowiednim

organizowaniu

procesu

odpowiednim

organizowaniu

procesu

gromadzenia

dochodów

oraz

realizacji

gromadzenia

dochodów

oraz

realizacji

wydatków.

wydatków.

Gospodarka finansowa

Gospodarka finansowa

przedsiębiorstwa

przedsiębiorstwa

obejmuje

następujący

zakres

obejmuje

następujący

zakres

działań:

działań:



planowanie

planowanie

operacji pieniężnych

operacji pieniężnych

,

,



realizację

realizację

operacji pieniężnych

operacji pieniężnych

,

,



ewidencję

ewidencję

operacji pieniężnych

operacji pieniężnych

,

,



ocenę

ocenę

przebiegu operacji

przebiegu operacji

pieniężnych

pieniężnych

Podstawowe

cele

gospodarki

finansowej



maksymalizacja nadwyżki
finansowej;



rozwój inwestycji, które posłużą do
zwiększania efektywności;



powiększanie kapitału własnego.

Gospodarka finansowa

ubezpieczycieli

Regulacja prawna gospodarki

finansowej zakładów

ubezpieczeń

Regulacja ogólna -

rozdział 7 ustawy

z dnia 22 maja 2003 r. o
działalności ubezpieczeniowej

(Dz.U.2003, Nr 124, poz. 1151)

Gospodarka finansowa

ubezpieczycieli prowadzona jest

według następujących reguł:



zachowanie stałej wypłacalności,



zachowanie stałej płynności finansowej

(właściwe planowanie procesu dopływu

składek i zróżnicowana struktura

lokat);



utrzymywanie odpowiedniej proporcji

między aktywami i rezerwami

techniczno-ubezpieczeniowymi

(pokrycie rezerw aktywami).

Gospodarka finansowa

ubezpieczycieli

różni się od

gospodarki finansowej innych

przedsiębiorstw:



podstawowym źródłem finansowania
działalności są składki ubezpieczeniowe



proces występowania szkód jest losowy,
stąd koszty odszkodowań i świadczeń
obarczone są losowością;



ubezpieczyciel musi przewidywać, czyli
obliczać wartość oczekiwaną przyszłych
zobowiązań, które mogą pojawić się
nawet po wygaśnięciu umów

c.d.



suma zobowiązań umownych ubezpieczycieli

nosi nazwę

rezerw techniczno-

ubezpieczeniowych,

a ich wartość musi

być adekwatna do skali prowadzonej

działalności – problem ustalenia ich

wysokości jest ważny i jednocześnie trudny



ubezpieczyciele muszą tworzyć z zysku

dodatkowe fundusze rezerwowe w postaci

kapitału zapasowego i rezerwowego



reasekuracja

Odwrócony

ODWERÓCONY CYKL UBEZPIECZENIOWY

działalność przygotowawcza

faza I – akwirowanie

faza II – polisowanie

faza III – ochrona ubezpieczeniowa

faza IV - świadczenie odszkodowania

S

S

kutki odwróconego cyklu

kutki odwróconego cyklu

produkcyjnego

produkcyjnego

ubezpieczycieli

ubezpieczycieli



konieczność tworzenia

konieczność tworzenia rezerw

rezerw

techniczno-ubezpieczeniowych

techniczno-ubezpieczeniowych



i

i

nwestowanie równowartości rezerw

nwestowanie równowartości rezerw

w

w określone prawem rodzaje aktywów

określone prawem rodzaje aktywów



u

u

stawowa

stawowa ingerencja państwa w

ingerencja państwa w

gospodarkę finansową z powodu

gospodarkę finansową z powodu

wysokich kosztów upadłości i

wysokich kosztów upadłości i

zagrożenia dla stabilności rynków

zagrożenia dla stabilności rynków

finansowych

finansowych

Sprawozdanie finansowe

Sprawozdanie finansowe

ubezpieczycieli

ubezpieczycieli

Bilans

Bilans

ubezpieczycieli

ubezpieczycieli

- cechy

- cechy

specyficzne

specyficzne

1.

1.

Zawiera pozycje typowe tylko dla

Zawiera pozycje typowe tylko dla

ubezpieczycieli

ubezpieczycieli

2.

2.

Kryterium płynności nie jest

Kryterium płynności nie jest

nadrzędne

nadrzędne, aktywa uporządkowane są
według ich znaczenia w gospodarce
finansowej oraz zgodnie z potrzebami
oceny wypłacalności (według

rodzaju

instrumentów działalności lokacyjnej).

c.d.

c.d.

3

3

.

.

P

P

asyw

asyw

a

a

nie są porządkowane

nie są porządkowane

według kryterium wymagalności lecz

według kryterium wymagalności lecz

według tytułów ich tworzenia

według tytułów ich tworzenia

4

4

. Rezerwy techniczno-

. Rezerwy techniczno-

ubezpieczeniowe

ubezpieczeniowe

– główna pozycja

– główna pozycja

pasywów

pasywów

prezentowane są w ujęciu

prezentowane są w ujęciu

brutto oraz na udziale reasekuratora

brutto oraz na udziale reasekuratora

Majątek ubezpieczycieli
występuje w trzech
postaciach:

1/

Wartości niematerialne i prawne

2/ Nieruchomości
3/ Aktywa finansowe

Majątek trwały będący w dyspozycji zakładu

ubezpieczeń nie jest wykazywany w
odrębnej grupie, zawiera się w 2
grupach: .



B. Inwestycje



E. Inne składniki aktywów

Charakterystyka aktywów

Charakterystyka aktywów

A. W

A. W

artości niematerialn

artości niematerialn

e

e

i prawn

i prawn

e

e

Do wartości niematerialnych i

Do wartości niematerialnych i

prawnych zalicza się: prawo do

prawnych zalicza się: prawo do

projektów, patentów, znaków

projektów, patentów, znaków

towarowych, licencji, koncesji, prawo

towarowych, licencji, koncesji, prawo

do korzystania z doświadczeń

do korzystania z doświadczeń

naukowych, oprogramowanie

naukowych, oprogramowanie

komputerowe, wartość firmy itp.

komputerowe, wartość firmy itp.

B. Lokaty (Inwestycje

B. Lokaty (Inwestycje

)

)

Przez

Przez

lokaty (

lokaty (

inwestycje

inwestycje

)

)

rozumie

rozumie

się aktywa nabyte

się aktywa nabyte w celu

w celu

osiągnięcia korzyści

osiągnięcia korzyści

wynikających

wynikających

z przyrostu ich wartości,

z przyrostu ich wartości,

uzyskania odsetek, dywidend lub

uzyskania odsetek, dywidend lub

innych pożytków w tym również z

innych pożytków w tym również z

ich sprzedaży

ich sprzedaży

z zyskiem

z zyskiem

.

.

Lokaty

Lokaty

podział

podział



Krótko

Krótko



długoterminowe

długoterminowe

Ubezpieczyciele działu II posiadają

Ubezpieczyciele działu II posiadają

głównie lokaty płynne –

głównie lokaty płynne –

krótkoterminowe.

krótkoterminowe.

Ubezpieczyciele działu I – lokaty

Ubezpieczyciele działu I – lokaty

głównie długoterminowe

głównie długoterminowe

Kategorie lokat ubezpieczycieli:

Kategorie lokat ubezpieczycieli:



n

n

ieruchomości

ieruchomości



lokaty w jednostkach podporządkowanych

lokaty w jednostkach podporządkowanych

(akcje i udziały, pożyczki dla tych

(akcje i udziały, pożyczki dla tych

jednostek, dłużne papiery wartościowe

jednostek, dłużne papiery wartościowe

emitowane przez te jednostki

emitowane przez te jednostki

);

);



inne lokaty finansowe (akcje, udziały,

inne lokaty finansowe (akcje, udziały,

dłużne papiery wartościowe, pożyczki

dłużne papiery wartościowe, pożyczki

udzielone przez zakład zabezpieczone

udzielone przez zakład zabezpieczone

hipoteką lub polisą itp.),

hipoteką lub polisą itp.),



należności depozytowe od cedentów

należności depozytowe od cedentów

Należności depozytowe od cedentów

Należności depozytowe od cedentów

występują w bilansie tylko

występują w bilansie tylko

reasekuratorów czynnych

reasekuratorów czynnych

Jest to część należnej składki z tytułu

Jest to część należnej składki z tytułu

reasekuracji czynnej, pozostawionej

reasekuracji czynnej, pozostawionej

(zdeponowanej) u reasekuratorów

(zdeponowanej) u reasekuratorów

biernych (cedentów) jako

biernych (cedentów) jako

zabezpieczenie ich interesów

zabezpieczenie ich interesów

ekonomicznych.

ekonomicznych.

Zgodnie z założeniami wynikającymi
z MSSR4: Umowy ubezpieczenia

W bilansie ubezpieczyciela należy

przedstawiać oddzielnie każdy
portfel umów ubezpieczeniowych,
w tym odrębnie aktywa i
zobowiązania wynikające z
ubezpieczeń na życie z UFK (unit-
linked)

C.

C.

Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na

Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na

życie, gdzie ryzyko lokaty ponosi

życie, gdzie ryzyko lokaty ponosi

ubezpieczający

ubezpieczający



Są to aktywa których wartość jest

Są to aktywa których wartość jest

wykorzystywana do wyceny zysku z

wykorzystywana do wyceny zysku z

ubezpieczeń

ubezpieczeń gr. 3 działu I

gr. 3 działu I

, czyli

, czyli

ubezpieczeń na życie z UFK.

ubezpieczeń na życie z UFK.



Od wartości tych lokat zależ

Od wartości tych lokat zależ

y

y

wysokość

wysokość

przyszł

przyszł

ych

ych

świadcze

świadcze

ń,

ń,

jakie otrzym

jakie otrzym

ują

ują

ubezpieczający.

ubezpieczający.



Są one wyceniane przez zakład

Są one wyceniane przez zakład

według

według wartości godziw

wartości godziw

ej

ej

na dzień

na dzień

bilansowy.

bilansowy.

Wartość godziwa

Kwota za jaką w warunkach rynkowych dany składnik

mógłby być wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone

pomiędzy zainteresowanymi, niepowiązanymi i

dobrze poinformowanymi stronami .

Dla aktywów rzeczowych

ustala ją rzeczoznawca nie

rzadziej niż raz na 5 lat.

Przy ustalaniu

wartości godziwej

papierów

wartościowych bierze się pod uwagę kursy notowań z

trzech kolejnych miesięcy przed dniem bilansowym.

Wartość godziwą dla lokat położonych za granicą ustala

się według prawa tamtejszego.

D. Należności

D. Należności

Jako

Jako

należności

należności

traktuje się bezsporne

traktuje się bezsporne

kwoty od dłużników.

kwoty od dłużników.

Roszczenia -

Roszczenia -

to kwoty kwestionowane

to kwoty kwestionowane

przez dłużników np. regresy dochodzone

przez dłużników np. regresy dochodzone

na drodze sądowej.

na drodze sądowej.

Należności ubezpieczycieli

Należności ubezpieczycieli

dzielą się na 3 grupy:

dzielą się na 3 grupy:



z tytułu ubezpieczeń

z tytułu ubezpieczeń

bezpośrednich (należności od

bezpośrednich (należności od

ubezpieczających, innych

ubezpieczających, innych

ubezpieczycieli, pośredników,

ubezpieczycieli, pośredników,

sprawców szkód itp.),

sprawców szkód itp.),



należności z tytułu reasekuracji

należności z tytułu reasekuracji



inne należności.

inne należności.

E. Inne składniki

E. Inne składniki

aktywów

aktywów

Składniki te są przeznaczone na potrzeby

Składniki te są przeznaczone na potrzeby

bieżącej działalności ubezpieczycieli i

bieżącej działalności ubezpieczycieli i

obejmują:

obejmują:



rzeczowe składniki majątku (środki

rzeczowe składniki majątku (środki

transportu, urządzenia techniczne –

transportu, urządzenia techniczne –

ich udział jest zwykle niewielki)

ich udział jest zwykle niewielki)

Zasady ewidencji wyceny są takie same jak

Zasady ewidencji wyceny są takie same jak

w innych jednostkach.

w innych jednostkach.



środki pieniężne (czeki obce, weksle,

środki pieniężne (czeki obce, weksle,

środki pieniężne w drodze)

środki pieniężne w drodze)



pozostałe składniki aktywó

pozostałe składniki aktywó

w

w

F. Rozliczenia międzyokresowe

F. Rozliczenia międzyokresowe

czynne

czynne

:

:

W zakładach ubezpieczeń występują 2 pozycje

W zakładach ubezpieczeń występują 2 pozycje

specyficzne

specyficzne

:

:

aktywowane koszty akwizycji oraz

aktywowane koszty akwizycji oraz

zarachowane odsetki i czynsze

zarachowane odsetki i czynsze

a także aktywa z

a także aktywa z

tytułu odroczonego podatku dochodowego i inne

tytułu odroczonego podatku dochodowego i inne

rozliczenia międzyokresowe

rozliczenia międzyokresowe



aktywowane koszty akwizycji

aktywowane koszty akwizycji

- są to rozliczane w

- są to rozliczane w

czasie koszty akwizycji, ponoszone w okresie

czasie koszty akwizycji, ponoszone w okresie

bieżącym, które w części przypadają na przyszłe

bieżącym, które w części przypadają na przyszłe

okresy sprawozdawcze;

okresy sprawozdawcze;



zarachowane odsetki i czynsze

zarachowane odsetki i czynsze

– są to dochody

– są to dochody

naliczane na dzień bilansowy, które nie są jeszcze

naliczane na dzień bilansowy, które nie są jeszcze

zapadalne lub należne (będą realizowane w okresach

zapadalne lub należne (będą realizowane w okresach

następnych) np. należne czynsze płatne z dołu;

następnych) np. należne czynsze płatne z dołu;

Pasywa
ubezpieczycieli



Kapitały własne



Pozostałe pasywa
traktowane jako obce
źródłą finansowania

Kapitały

Kapitały

własne

własne

zakładu

zakładu

ubezpieczeń

ubezpieczeń

Na kapitały własne składają się

Na kapitały własne składają się

:

:



środki wniesione bezterminowo do

środki wniesione bezterminowo do

firmy przez założycieli (kapitały –

firmy przez założycieli (kapitały –

założycielskie)

założycielskie)



w

w

ypracowane przez firmę zyski, które

ypracowane przez firmę zyski, które

nie zostały wypłacone w ramach

nie zostały wypłacone w ramach

dywidendy, czyli zysk

dywidendy, czyli zysk

i

i

zatrzyman

zatrzyman

e

e



oraz fundusze tworzone z zysku.

oraz fundusze tworzone z zysku.

Rodzaje k

Rodzaje k

apitałów

apitałów

własnych ubezpiecz

własnych ubezpiecz

ycieli

ycieli

:

:



kapitał zakładowy,

kapitał zakładowy,



kapitał zapasowy- tworzony ze sprzedaży

kapitał zapasowy- tworzony ze sprzedaży

akcji powyżej ich wartości, z odpisów

akcji powyżej ich wartości, z odpisów

wypracowanych zysków, z

wypracowanych zysków, z

oprocentowania lokat kapitału

oprocentowania lokat kapitału



kapitał rezerwowy – tworzony jest z różnic

kapitał rezerwowy – tworzony jest z różnic

wynikających z aktualizacji wyceny

wynikających z aktualizacji wyceny

(przeszacowania) środków trwałych i

(przeszacowania) środków trwałych i

przeszacowania innych składników

przeszacowania innych składników

majątku, gdy różnice te nie zostały

majątku, gdy różnice te nie zostały

uwzględnione w kosztach lub przychodach

uwzględnione w kosztach lub przychodach

c.d.

c.d.



pozostały kapitał rezerwowy, np.

pozostały kapitał rezerwowy, np.

na

na

pokrycie nabycia akcji własnych

pokrycie nabycia akcji własnych

w

w

wysokości równej cenie nabycia akcji

wysokości równej cenie nabycia akcji

,

,



fundusz organizacyjny lub fundusz

fundusz organizacyjny lub fundusz

prewencyjny, inne fundusze

prewencyjny, inne fundusze

przewidziane statutem.

przewidziane statutem.



zysk lub strata z lat ubiegłych,

zysk lub strata z lat ubiegłych,



zysk (strata) netto roku

zysk (strata) netto roku

obrachunkowego.

obrachunkowego.

Kapitały własne

Kapitały własne

są gwarantem stabilizacji

są gwarantem stabilizacji

i bezpieczeństwa finansowego,

i bezpieczeństwa finansowego,

Rola kapitałów własnych

Rola kapitałów własnych



Rola poszczególnych rodzajów kapitałów

Rola poszczególnych rodzajów kapitałów

własnych nie jest jednakowa

własnych nie jest jednakowa

.

.

W okresie

W okresie

tworzenia firmy pierwszoplanową rolę odgrywa

tworzenia firmy pierwszoplanową rolę odgrywa

kapitał zakładowy

kapitał zakładowy

(funkcja gwarancyjna).

(funkcja gwarancyjna).



W rozwiniętym stadium działalności firm

W rozwiniętym stadium działalności firm

ubezpieczeniowych

ubezpieczeniowych kapitał zapasowy

kapitał zapasowy

jest

jest

większy niż kapitał zakładowy i to on przejmuje

większy niż kapitał zakładowy i to on przejmuje

rolę pierwszoplanową. Decyduje tak naprawdę

rolę pierwszoplanową. Decyduje tak naprawdę

o poziomie wypłacalności zakładu.

o poziomie wypłacalności zakładu.



Kapitał akcyjny

Kapitał akcyjny

jest wyłącznie kapitałem

jest wyłącznie kapitałem

gwarancyjnym i nie powinien być

gwarancyjnym i nie powinien być

wykorzystywany do bieżącej wypłaty

wykorzystywany do bieżącej wypłaty

odszkodowań.

odszkodowań.

Większość kapitałów obcych

Większość kapitałów obcych

ubezpieczycieli nie ma charakteru

ubezpieczycieli nie ma charakteru

klasycznego długu

klasycznego długu

Są to środki pieniężne

Są to środki pieniężne

pochodzące ze

pochodzące ze

składek ubezpieczeniowych

składek ubezpieczeniowych

–

– dominujący

dominujący

udział –

udział –

źródło typowe tylko dla

źródło typowe tylko dla

ubezpieczycieli

ubezpieczycieli



inne środki obce będące w czasowej

inne środki obce będące w czasowej

dyspozycji ubezpieczycieli

dyspozycji ubezpieczycieli

, np. kredyty,

, np. kredyty,

dłużne papiery wartościowe – rzadko są

dłużne papiery wartościowe – rzadko są

wykorzystywane przez ubezpieczycieli, w

wykorzystywane przez ubezpieczycieli, w

przeciwieństwie

przeciwieństwie do innych przedsiębiorstw

do innych przedsiębiorstw

Obce źródła finansowania

ubezpieczycieli

B. Zobowiązania podporządkowane
C. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe,
D. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na

udziale reasekuratora (wartość ujemna)

E. Oszacowane regresy i odzyski (wartość

ujemna)

F. Pozostałe rezerwy
G. Zobowiązania z tytułu depozytów

reasekuracyjnych

H. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne
I. Rozliczenia międzyokresowe

B. Zobowiązania

B. Zobowiązania

podporządkowane

podporządkowane



Pożyczki udzielane przez spółkę

Pożyczki udzielane przez spółkę

matkę spółkom powiązanym

matkę spółkom powiązanym



Długoterminowe (3-5lat)

Długoterminowe (3-5lat)



W przypadku likwidacji lub

W przypadku likwidacji lub

upadłości zakładu są spłacane na

upadłości zakładu są spłacane na

końcu, po zaspokojeniu wszystkich

końcu, po zaspokojeniu wszystkich

innych wierzytelności zakładu.

innych wierzytelności zakładu.

C. Rezerwy techniczno-

C. Rezerwy techniczno-

ubezpieczeniowe

ubezpieczeniowe



odgrywają najważniejszą rolę wśród obcych

odgrywają najważniejszą rolę wśród obcych

źródeł finansowania

źródeł finansowania



odzwierciedlają rzeczywiste zobowiązania

odzwierciedlają rzeczywiste zobowiązania

ubezpieczycieli z tytułu prowadzonej

ubezpieczycieli z tytułu prowadzonej

działalności ubezpieczeniowej.

działalności ubezpieczeniowej.



tworzenie ma charakter ewidencyjny i polega

tworzenie ma charakter ewidencyjny i polega

na rozliczaniu w czasie przychodów i kosztów

na rozliczaniu w czasie przychodów i kosztów

Cel i skutki tworzenia rezerw

Cel i skutki tworzenia rezerw

techniczno-

techniczno-

ubezpieczeniowych

ubezpieczeniowych

Cel główny - pokrycie bieżących i

Cel główny - pokrycie bieżących i

przyszłych zobowiązań

przyszłych zobowiązań

wynikających z umów

wynikających z umów

ubezpieczeniowych

ubezpieczeniowych

S

S

kutki

kutki

-

-

ich tworzenie i

ich tworzenie i

rozwiązywanie powoduje zmiany w

rozwiązywanie powoduje zmiany w

strukturze pasywów

strukturze pasywów

Rezerwy techniczno-

ubezpieczeniowe nie są

klasycznym długiem

Dług klasyczny

Rezerwy techniczno-

ubezpieczeniowe

Znany okres zapadalności
roszczenia

nieznany okres zapadalności
roszczenia

Znana wartość nominalna

roszczenia

nieznana wartość nominalna

roszczenia – charakter losowy

Dowolne przeznaczenie

Ściśle określone
przeznaczenie

Znany koszt kapitału

Zerowy koszt kapitału



Dziękuje Państwu za uwagę

Dziękuje Państwu za uwagę