Ubezpieczenia gospodarcze
Ubezpieczenia:
społeczne
gospodarcze
zdrowotne
Źródła regulacji:
Ustawy z 22 V 2003
o działalności ubezpieczeniowej
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych
o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych
o pośrednictwie ubezpieczeniowym
W KC uregulowana została jedynie umowa ubezpieczenia.
Istotną rolę odgrywają ogólne warunki ubezpieczenia, opracowywane przez zakłady ubezpieczeń dla poszczególnych rodzajów ubezpieczeń, stosowane jako wzorce umów w rozumieniu art. 384
Na podstawie umowy nawiązują się ubezpieczenia dobrowolne, a także obowiązkowe wskazane w ustawie. Ubezpieczenia obowiązkowe → na określone podmioty - ubezpieczających, nałożony został obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia z wybranym przez nie ubezpieczycielem (zakładem ubezpieczeń), wykonującym działalność ubezpieczeniową w zakresie danego ubezpieczenia, przy czym zakład ten nie może odmówić zawarcia umowy. Ubezpieczenia obowiązkowe:
OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów
OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego
Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych
Ubezpieczenia przewidziane jako obowiązkowe w innych ustawach lub ratyfikowanych przez RP umowach międzynarodowych
Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę
Umowa dwustronnie zobowiązująca, odpłatna, konsensualna.
Problem wzajemności → spór w doktrynie. W zależności od tego, co uznamy za świadczenie zakładu ubezpieczeń:
Szponar → wypłata określonej sumy pieniężnej w razie zajścia wypadku. A więc nie jest wzajemna, bo jeśli nie ma wypadku, nie ma świadczenia
Udzielenie ochrony ubezpieczeniowej od zawarcia umowy, więc jest wzajemna
Poza tym charakter umowy związany jest z masowym i adhezyjnym sposobem jej zawierania. Stosunek zobowiązaniowy tylko wtedy może spełniać swą funkcję, gdy dojdzie do nawiązania wielkiej liczby stosunków ubezpieczeniowych danego rodzaju.
Podmioty:
Ubezpieczyciel (dawniej zakład ubezpieczeń) → działalność ubezpieczeniową mogą wykonywać wyłącznie zakłady ubezpieczeń mające formę prawną spółki akcyjnej albo towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (ma na celu ubezpieczanie członków towarzystwa na zasadzie wzajemności).
Ze względu na wymóg, że ubezpieczycielem może być tylko profesjonalista ubezpieczenie określa się jako kwalifikowany stosunek zobowiązaniowy.
Drugą stroną umowy - ubezpieczającym - może być osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna określona w art. 33¹
Zawierając umowę we własnym imieniu, ubezpieczający może jednak uczynić to dla ubezpieczenia interesu innej osoby i wtedy ubezpieczonym jest ta osoba. W tej sytuacji występuje umowa określona mianem umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Wtedy podmiotami są: ubezpieczyciel, ubezpieczający i osoba trzecia będąca ubezpieczonym. Do zawarcia na cudzy rachunek umowy ubezpieczenia na życie, a także do jej zmiany, wymagana jest uprzednia zgoda ubezpieczonego.
Z tytułu tej umowy przysługuje ubezpieczonemu bezpośrednio wobec ubezpieczyciela roszczenie o spełnienie należnego świadczenia.
Wynikające z umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązki, do których zalicza się przede wszystkim płacenie składki, obciążają wyłącznie ubezpieczającego i tylko przeciwko niemu ubezpieczyciel może wystąpić o jej zapłatę. Na ubezpieczonego nakłada się natomiast określone powinności (obowiązki o charakterze nieobligacyjnym) np. zapobieżenie szkodzie, udzielenie informacji, zawiadomienia o wypadku
Ubezpieczony może domagać się od ubezpieczyciela informacji o treści umowy i ogólnych warunkach ubezpieczenia, w zakresie odnoszącym się do praw i obowiązków ubezpieczonego.
Od umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek należy odróżnić stosowaną w ubezpieczeniach osobowych umowę określaną jako umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej. Ubezpieczenie obejmuje własny interes niemajątkowy ubezpieczającego (a więc jest on ubezpieczonym), przy czym ubezpieczający zastrzega, że świadczenie ubezpieczeniowe ma otrzymać wskazana przez niego osoba. W stosunku ubezpieczenia jest ona podmiotem nazywanym uprawnionym albo uposażonym.
Wypadek ubezpieczeniowy → zdarzenie losowe, niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub w dobrach majątkowych albo zwiększenie potrzeb majątkowych po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową.
Zdarzenia losowe uwzględniane w umowach ubezpieczeń muszą należeć do zakresu tzw. ryzyka ubezpieczeniowego, której jest objęte ochroną w ramach działalności danego zakładu ubezpieczeń.
Kiedy ubezpieczyciel wypłaci odszkodowanie mimo wystąpienia winy umyślnej?
ubezpieczenie na życie - samobójstwo, jeżeli doszło do niego po upływie 2 lat od zawarcia umowy
OC posiadaczy pojazdów mechanicznych - sprawca działał np. pod wpływem alkoholu
Ubezpieczenia gospodarcze:
majątkowe
osobowe
Ubezpieczenia majątkowe mają za przedmiot interes majątkowy → każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu.
Zmieniony art.821 uwzględnia tzw. Teorię interesu ubezpieczeniowego, wg której ochronie ubezpieczeniowej podlega interes ubezpieczonego w uniknięciu strat w jego majątku, jakie mogą powstać wskutek określonego wypadku.
Przy ubezpieczeniu majątkowym świadczenie ubezpieczyciela przybiera postać odszkodowania, w tym wypadku zawsze będącym świadczeniem pieniężnym.
Ubezpieczenia osobowe mogą w szczególności dotyczyć śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku (ubezpieczenia na życie), a także uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku (ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków).
Przedmiotem ubezpieczeń osobowych są dobra osobiste. W razie zdarzenia losowego, ubezpieczyciel obowiązany jest do zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia (np. pokrycie kosztów leczenia)
Umowa ubezpieczenia dochodzi do skutku w drodze złożenia oferty (przez ubezpieczającego) i jej przyjęcia (przez ubezpieczyciela). Ubezpieczyciel występuje w roli oferenta, gdy przyjmuje ofertę ubezpieczającego z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści.
Ubezpieczający może złożyć ofertę wybranemu przez siebie ubezpieczycielowi, prowadzącemu działalność w zakresie danego rodzaju ubezpieczeń. Oferta składa jest zazwyczaj w postaci wniosku o ubezpieczenie, na typowym formularzu przygotowanym przez ubezpieczyciela, zawierającym również pytania do ubezpieczającego o okoliczności istotne dla oceny ryzyka w danym rodzaju ubezpieczenia.
Z reguły umowa ubezpieczenia będzie uznana za zawartą z chwilą doręczenia ubezpieczającemu przez ubezpieczyciela dokumentu ubezpieczenia → najczęściej polisa ubezpieczeniowa, zawierająca postanowienia umowy ubezpieczenia. Znaczenie tego dokumentu polega na potwierdzeniu, że umowa została zawarta, a jego doręczenie ubezpieczającemu nie jest koniecznym elementem dojścia umowy do skutku.
Jeżeli doręczony oferentowi dokument ubezpieczenia zawiera postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel powinien zwrócić ubezpieczycielowi na to uwagę na piśmie przy doręczeniu dokumentu ubezpieczenia, wyznaczając zarazem termin co najmniej 7 dni do zgłoszenia sprzeciwu. Jeżeli ubezpieczyciel tego nie zrobi, zmiany dokonane na niekorzyść ubezpieczającego nie są skuteczne i tym samym umowa ubezpieczenia zostaje zawarta zgodnie z treścią zawartą w ofercie.
Gdy ubezpieczyciel, wykonując swój obowiązek, przestrzegł oferenta i wyznaczył mu termin do zgłoszenia sprzeciwu, wówczas, w razie braku reakcji z jego strony, uważa się, że umowa ubezpieczenia doszła do skutku zgodnie z treścią dokumentu ubezpieczenia następnego dnia po upływie terminu do zgłoszenia sprzeciwu.
Do zawarcia umowy ubezpieczenia może również dojść w drodze negocjacji.
Stosowane przez ubezpieczyciela ogólne warunki ubezpieczenia oraz tekst umowy powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Niejednoznaczne postanowienia umowy należy interpretować na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.
Do obowiązków ubezpieczyciela należy doręczenie drugiej stronie, przed zawarciem umowy, ogólnych warunków ubezpieczenia, a jeśli tego zaniedbał, nie są one dla ubezpieczającego wiążące. Ubezpieczyciel obowiązany jest przedstawić ubezpieczającemu różnice między ogólnymi warunkami ubezpieczenia a postanowieniami zawieranej umowy - co powinno nastąpić w formie pisemnej przed zawarciem umowy. Niedopełnienie tego obowiązku ma ten skutek, ze ubezpieczyciel nie może powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego.
Dla zawarcia umowy ubezpieczenia przepisy KC nie przewidują żadnej szczególnej formy.
Początek odpowiedzialności ubezpieczyciela nie zbiega się z chwilą zawarcia umowy ubezpieczenia. Odpowiedzialność ta rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, ale nie wcześniej niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty, chyba że umówiono się inaczej.
Wyróżnia się:
formalny początek ubezpieczenia → data zawarcia umowy
materialny początek ubezpieczenia → chwila powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń
Obowiązki ubezpieczającego:
Na ubezpieczającym ciąży obowiązek podania do wiadomości ubezpieczyciela wszystkich znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które ubezpieczyciel pytał w formularzy oferty albo w innych pismach, zanim umowa ubezpieczenia została zawarta.
Naruszenie → zwolnienie ubezpieczyciela od odpowiedzialności za skutki tych okoliczności, których ubezpieczający nie ujawnił
Jeżeli umowę zawiera się przez przedstawiciela, obowiązek informacyjny rozciąga się także na niego. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, obowiązek ten spoczywa również na ubezpieczonym.
Ujawnienie okoliczności zwiększającej albo zmniejszającej prawdopodobieństwo wypadku uzasadnia zgłoszenie żądanie odpowiedniej zmiany wysokości składki, co otwiera możliwość wypowiedzenia umowy ubezpieczenia ze skutkiem natychmiastowym przez stronę, do której żądanie to zostało skierowane.
Do elementów przedmiotowo istotnych umowy ubezpieczenia należy obowiązek zapłacenia składki przez ubezpieczającego. Składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej przysługuje zwrot składki → wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na jaki została zawarta umowa.
Zapłata składki powinna nastąpić jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia, chyba że w umowie postanowiono inaczej.
Niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może prowadzić do ustania odpowiedzialności ubezpieczyciela, ale tylko wtedy, gdy zastrzeżono ten skutek w umowie albo w ogólnych warunkach ubezpieczenia.
Ubezpieczający ma obowiązek zawiadomienia ubezpieczyciela o wypadku, co ma znaczenie dla terminu spełnienia przez niego świadczenia.
W ubezpieczeniach majątkowych na ubezpieczającego nałożony jest obowiązek, ażeby w razie zajścia wypadku podjął starania, przy użyciu dostępnych środków, dla ratowania przedmiotu ubezpieczenia, zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów. Skutki zawinionych zaniedbań (wina umyślna, rażące niedbalstwo) ponosi ubezpieczający (ubezpieczony) i w tym zakresie ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności.
Obowiązki ubezpieczyciela:
Podstawowy → spełnienie świadczenia przewidzianego w umowie w razie zajścia określonego tą umową wypadku.
W zakresie ubezpieczeń majątkowych świadczenie ubezpieczyciela polega na zapłaceniu odszkodowania. Odszkodowanie ubezpieczeniowe zawsze przybiera postać pieniężną.
Wypłacona przez ubezpieczyciela suma pieniężna nie może szkody przewyższać, chyba że umowa stanowi inaczej.
Odszkodowanie ubezpieczeniowe obejmuje z reguły tylko szkodę w postaci doznanej przez ubezpieczonego straty (damnum emergens), nie obejmuje utraconej korzyści (lucrum cessans).
Ograniczenia odszkodowania ubezpieczeniowego: udział własny poszkodowanego w odszkodowaniu oraz franszyza
Na wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego wpływa również suma ubezpieczenia → kwota na jaką zawarto ubezpieczenie - stanowi ona górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. Może być ona równa wartości ubezpieczonego mienia → wartość ubezpieczeniowa, może być od tej wartości niższa → niedoubezpiecznie, wyższa → ponadubezpieczenie.
Przy ustalaniu odpowiedzialności ubezpieczyciela bierze się pod uwagę postępowanie ubezpieczającego, noszące znamiona winy. W razie umyślnego wyrządzenia szkody przez ubezpieczającego albo przez osobę, z którą pozostaje on we wspólnym gospodarstwie domowym, odpowiedzialność ubezpieczyciela jest wyłączona.
Ubezpieczyciel obowiązany jest zapłacić odszkodowanie ubezpieczającemu, chociażby osoba trzecia była zobowiązana do naprawienia szkody. Gdy ubezpieczyciel zapłaci odszkodowanie, przechodzą na niego z mocy samego prawa roszczenia ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej, do wysokości sumy zapłaconej przez ubezpieczyciela → regres ubezpieczeniowy.
W razie zbycia przedmiotu ubezpieczenia możliwe jest dalsze istnienie stosunku ubezpieczenia z udziałem nabywcy. Zbywca tego przedmiotu może przenieść na nabywcę, w drodze zawartej z nim umowy, prawa z umowy ubezpieczenia. Jest to jednak uzależnione od zgody ubezpieczyciela, chyba że inaczej stanowi umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia. Równocześnie na nabywcę przechodzą też obowiązki, które ciążyły na zbywcy. Zbywca odpowiada z nabywcą za zapłatę składki, jaka przypada za czas do chwili przejścia przedmiotu ubezpieczenia na nabywcę.
Z tytułu odpowiedzialności cywilnej poszkodowany, względem którego ubezpieczony ponosi odpowiedzialność, może bezpośrednio tzw. Actio directa dochodzić swych roszczeń od ubezpieczyciela.
Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody wyrządzone osobom trzecim, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Dla poszkodowanego, który realizuje actio directa znaczenie ma zakaz podnoszenia przeciw niemu przez ubezpieczyciela zarzutu, że ubezpieczający lub ubezpieczony naruszył po zajściu wypadki obowiązki (powinności) wynikające z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia.
W zakresie ubezpieczeń osobowych ubezpieczyciel obowiązany jest do zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
Ubezpieczyciel obowiązany jest wypłacić świadczenie ubezpieczonemu albo uposażonemu, to znaczy osobie wskazanej przez ubezpieczonego na wypadek jego śmierci.
Wskazanie uposażonego (uprawnionego) jest bezskuteczne, jeżeli zmarł on przed śmiercią ubezpieczonego, a także wtedy gdy umyślnie przyczynił się do śmierci ubezpieczonego.
Samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli nastąpiło po dwóch latach od zawarcia umowy ubezpieczenia.
Po trzech latach od zawarcia umowy ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawarciu umowy podano wiadomości nieprawdziwe, w szczególności, że zatajano chorobę ubezpieczonego.
Stosunek ubezpieczenia gaśnie z reguły z upływem czasu ustalonego w umowie.
Do wygaśnięcia dojdzie, gdy kontynuowanie ubezpieczenia nie jest możliwe np.: w razie unicestwienia jego przedmiotu.
W ubezpieczeniach osobowych możliwe jest przedwczesne ustanie ubezpieczenia w drodze wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego, w każdym czasie, z zachowaniem terminu określonego w umowie lub w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Za wypowiedzenie uważa się także niezapłacenie składki, mimo dodatkowego wezwania i uprzedzenia o wynikających stąd konsekwencjach.
W odniesieniu do ubezpieczeń majątkowych ubezpieczyciel może wypowiedzieć umową zawartą na czas określony jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie, a także z ważnych powodów określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia.
Ubezpieczający może odstąpić od umowy w terminie 30 dni, a jeżeli jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy, co dotyczy umów zawartych na okres dłuższy niż 6 miesięcy.
Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat 3, a początek biegu przedawnienia ustala się wg zasad ogólnych.
Roszczenia poszkodowanego z tytułu odpowiedzialności cywilnej → z upływem terminu przewidzianego dla tych roszczeń w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania zobowiązania.
Przerwa w biegu przedawnienia → zgłoszenie ubezpieczycielowi roszczenia o świadczenie lub zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. W takich przypadkach przedawnienie biegnie na nowo od dnia, w którym zgłaszający otrzymał pisemne oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.