Wykład 10

Wykład 10

ZARZĄDZANIE 

ZARZĄDZANIE 

BEZPIECZEŃSTWEM PRACY

BEZPIECZEŃSTWEM PRACY

 

 



Dokument bezpieczeństwa



Pojęcie zarządzania bezpieczeństwem 
pracy



Pojęcie układu społeczno - technicznego



Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w 
układach społeczno - technicznych



Zakładowy system bezpieczeństwa pracy



System bezpieczeństwa pracy a 
wypadkowość



Sterowanie zakładowym systemem 
bezpieczeństwa pracy – polityka, cele



Metody realizacji polityki i celów

DOKUMENT BEZPIECZEŃSTWA

DOKUMENT BEZPIECZEŃSTWA



Dokument bezpieczeństwa stanowi 
zbiór wewnętrznych regulacji oraz 
dokumentów umożliwiających ocenę i 
dokumentowanie ryzyka zawodowego 
oraz stosowania niezbędnych środków 
profilaktycznych zmniejszających to 
ryzyko w zakładzie górniczym





Dokument bezpieczeństwa powinien 
zawierać w szczególności:

•

strukturę organizacyjną zakładu 
górniczego

•

opis zagrożeń w zakładzie górniczym

•

odpowiedzialność za stan 
bezpieczeństwa i higieny pracy

•

sposób aktualizacji dokumentu 
bezpieczeństwa

•

sposób oceny i dokumentowania 
ryzyka

• opis postępowania związanego z 

bezpiecznym prowadzeniem ruchu zakładu
górniczego, w zakresie:

‒ bieżącego przeprowadzania analiz i badań 

niezbędnych dla bezpiecznego
prowadzenia ruchu zakładu górniczego

‒ projektowania, wykonywania, wyposażenia 

i przekazywania do użytkowania
nowych miejsc i stanowisk pracy

‒ zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsc i 

stanowisk pracy, powodujących
zmianę warunków pracy

‒ ochrony przed zagrożeniami 

występującymi w zakładzie górniczym

‒przeglądów maszyn i urządzeń dla 

utrzymywania ich w stanie sprawności 

‒zatrudniania i koordynacji prac wykonywanych 

przez inne podmioty
gospodarcze

‒obiegu dokumentów pokontrolnych organów 

nadzoru zewnętrznego, osoby oceny i 
dokumentowania ryzyka

●opis postępowania związanego z 

bezpieczeństwem zatrudnionych w ruchu zakładu 
górniczego, w zakresie:

‒identyfikacji i monitorowania zagrożeń, oceny i 

dokumentowania ryzyka dla miejsc i stanowisk 
pracy, wykonywanych w oparciu o ogólne 
wytyczne dla oceny ryzyka zawodowego

‒

opracowania instrukcji bezpieczeństwa i higieny 
pracy

‒

konsultowania i udziału pracowników w sprawach 
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym 
przy opracowywaniu instrukcji

‒

informowania pracowników o ryzyku i sposobach 
zapobiegania zagrożeniom

‒

zatrudniania pracowników posiadających wymagane 
kwalifikacje lub potrzebne umiejętności

‒

identyfikacji i wykonywania prac szczególnie 
niebezpiecznych

‒

przeprowadzania badań profilaktycznych 
pracowników

‒

szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

‒

badań przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy 

• opis postępowania w sytuacjach 

awaryjnych dotyczących: 

‒sposobów ewakuacji i zapewnienia 

środków ratunkowych 

‒organizacji ratownictwa i pierwszej 

pomocy medycznej

‒zapewnienia łączności, systemów 

ostrzegawczych i alarmowych



Do sporządzania dokumentu 
bezpieczeństwa mogą być wykorzystane
posiadane przez przedsiębiorcę dokumenty 
i opracowania

POJĘCIE ZARZĄDZANIA 

POJĘCIE ZARZĄDZANIA 

BEZPIECZEŃSTWEM PRACY

BEZPIECZEŃSTWEM PRACY



Definicje:
- zarządzanie bezpieczeństwem pracy to 
przestrzeganie regulacji prawnych
- zarządzanie bezpieczeństwem pracy to 
działanie praktyczne wykorzystujące 
wiedzę z różnych dziedzin (prawa, 
organizacji, psychologii itp.)
- zarządzanie bezpieczeństwem pracy w 
przedsiębiorstwie (zakładzie) to stan 
poczucia bezpieczeństwa przez załogę

- 

zarządzanie bezpieczeństwem pracy to 

połączenie zasad bezpieczeństwa pracy z 

zasadami zarządzania
- zarządzanie bezpieczeństwem pracy to 

twórcze wykorzystanie zarządzania jakością



zarządzanie bezpieczeństwem wymagane 

jest także przez dyrektywy Unii Europejskiej 

(82/501/EEC z dnia 24 czerwca 1982r. oraz 

89/391/EEC).



w polskim ustawodawstwie obowiązek 

zarządzania bezpieczeństwem pracy zawarty 

jest w Kodeksie Pracy (art. 226)



profilaktyka bhp jest podstawą zarządzania 

bezpieczeństwem pracy
Rozwój systemu zarządzania 

bezpieczeństwem pracy w okresie ostatnich 

30 lat obrazuje rys. nr 1 



Dla  potrzeb  zarządzania  bezpieczeństwem 

pracy niezbędne jest:
-  zidentyfikowanie  zagrożeń  i  przyczyn 

niebezpiecznych błędów,
- oszacowanie i redukowanie ryzyka,
-  formułowanie  polityki  i  celów  w  obszarze 

bezpieczeństwa 

pracy 

oraz 

planowanie 

działań dla ich realizacji,
-  angażowanie  odpowiednich  ludzi  zdolnych 

do realizacji przyjętej polityki i celów,
- 

podnoszenie 

kwalifikacji 

załogi 

i 

motywowanie dla bezpiecznych zachowań,
- kontrolowanie  warunków  pracy  i  zachowań 

ludzi,
- stałe usprawnianie systemu bezpieczeństwa 

pracy.



brak  profilaktyki  bhp  lub  nieprofesjonalne  jej 

realizowanie sprawia, że w zakładach o niższym 

poziomie  zagrożeń  jest  więcej  wypadków  niż  w 

zakładach  o  wyższym  poziomie  zagrożeń,  w 

których 

ta 

profilaktyka 

jest 

prawidłowo 

realizowana



brak profesjonalizmu może być skutkiem:
-  traktowania  rygorów  bhp  jako  sprzecznych  z 

wymaganiami produkcji,
- niedostatecznego 

uwzględnienia 

ludzkiej 

zawodności
-  zawężenia  profilaktyki  tylko  do  utrzymania 

wyposażenia we właściwym stanie
- sporadycznego  zajmowania  się  sprawami  bhp 

(np. po wypadku)
-  traktowania  profilaktyki  chorób  zawodowych 

jako obowiązku dostarczenia ochron osobistych

POJĘCIE UKŁADU SPOŁECZNO - 

POJĘCIE UKŁADU SPOŁECZNO - 

TECHNICZNEGO

TECHNICZNEGO



definicja – układ społeczno–techniczny to układ 
złożony  z  ludzi,  wyposażenia  technicznego, 
technologii  i  reguł  postępowania,  którego 
celem  jest  realizacja  określonego  zadania 
(zakład pracy, państwo)



twórcą  układów  społeczno  –  technicznych  jest 
człowiek,  który  projektuje  cele  i  procedury  dla 
ich realizacji



kultura  bezpieczeństwa  to  oczekiwana  przez 
ludzi  powinność  chronienia  ich  życia  i  zdrowia 
przez  systemy  bezpieczeństwa  zakładu  pracy  i 
państwa



poziom  wypadkowości  i  zachorowalności 
zawodowej 

w 

układach 

społeczno 

– 

technicznych zależy od:
- obowiązującego prawa
- 

nieformalnych 

elementów 

kultury 

bezpieczeństwa pracy (postawy wobec ryzyka)
- wiedzy 

z 

zakresu 

zarządzania 

bezpieczeństwem pracy



podstawowym  celem  układu  społeczno  – 
technicznego jest:
- tworzenie produktów nie zagrażających życiu 
i zdrowiu
-  zapewnienie  warunków  nie  zagrażających 
uczestnikom układu

- 

niedopuszczanie 

do 

powstania 

niepożądanych 

zmian 

w 

otoczeniu 

przyrodniczym na skutek działania układu
-  nie  stwarzanie  zagrożeń  dla  osób 
trzecich 

(ludność 

mieszkająca 

w 

otoczeniu systemu)



czynniki 

warunkujące 

bezpieczeństwo 

funkcjonowania  systemów  społeczno  – 
technicznych pokazano na rys. 2

ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM 

ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM 

PRACY W UKŁADZIE SPOŁECZNO - 

PRACY W UKŁADZIE SPOŁECZNO - 

TECHNICZNYM

TECHNICZNYM



zarządzanie 

bezpieczeństwem 

pracy 

polega na:
-        ocenie stanu aktualnego bhp
-        projektowaniu zmian (profilaktyki)
-        wdrażaniu profilaktyki
-        ocenie efektów
-        korygowaniu



model 

systemu 

zarządzania 

bezpieczeństwem pracy pokazuje rys. 3



najskuteczniejszym systemem zarządzania 

bezpieczeństwem  pracy  jest  zapobieganie 

niebezpiecznym  zdarzeniom  i  likwidacja 

(ograniczenie) zagrożenia u źródła



coraz  częściej  w  praktyce  zarządzania 

bezpieczeństwem  pracy  stosowane  są 

zasady profilaktyki wypadkowej Du Pont’a 

(amerykański koncern chemiczny):
- wszystkim wypadkom można zapobiec
-  za  organizację  zapobiegania  wypadkom 

odpowiada dyrektor i kierownictwo
-  każdy  pracownik  jest  odpowiedzialny  za 

własne  bezpieczeństwo  i  bezpieczeństwo 

na swoim stanowisku pracy

-  bezpieczeństwo  pracowników  zależy  od 

stopnia  ich  przeszkolenia  i  wdrożenia  do 

bezpiecznego wykonywania zadań
- 

stan 

bezpieczeństwa 

środowiska 

naturalnego,  wyposażenia  i  postępowania 

ludzi musi być kontrolowany
- wszystkie  odchylenia  od  norm  muszą  być 

niezwłocznie usunięte
- 

każdy 

wypadek 

oraz 

niebezpieczne 

zdarzenie  bezwypadkowe  należy  dokładnie 

badać, a poznane ich przyczyny uwzględniać 

w projektowaniu działań profilaktycznych
- należy uczyć ludzi rozpoznawania zagrożeń 

i  bezpiecznego  postępowania  zarówno  w 

pracy jak i poza pracą

- zapobieganie wypadkom jest opłacalne
- warunkiem 

sukcesów 

w 

profilaktyce 

wypadkowej  jest  zaangażowanie  się  wszystkich 

zatrudnionych 

w 

realizację 

programu 

bezpieczeństwa pracy



w praktyce zarządzanie bezpieczeństwem pracy 

polega  na  utworzeniu  zakładowego  systemu 

bezpieczeństwa 

pracy 

i 

kierowaniu 

jego 

działaniem



główne 

elementy 

systemu 

zarządzania 

bezpieczeństwem pracy obejmują:
- 

zaprojektowanie 

zakładowego 

systemu 

bezpieczeństwa pracy
- sformułowanie polityki i celów bezpieczeństwa 

pracy
- 

stworzenie 

organizacyjnych 

warunków 

realizacji polityki i celów

- 

zaprojektowanie 

technicznych 

i 

organizacyjnych  metod  realizacji  polityki 
celów
-  zaprojektowanie  procedur  przygotowania 
ludzi do bezpiecznej pracy
- 

aktywne 

i 

reaktywne 

monitorowanie 

warunków  pracy,  wyposażenia  i  postępowania 
ludzi
-  ocenianie  sprawności  procesu  zarządzania 
bezpieczeństwem pracy w zakładzie (audyt)
- korygowanie



stosowanie  w  praktyce  różnych  systemów 
zarządzania 

bezpieczeństwem 

pracy 

przyczyniło  się  do  zmniejszenia  wypadkowości 
(Longden 1993, Studenski 1995)

ZAKŁADOWY SYSTEM 

ZAKŁADOWY SYSTEM 

BEZPIECZEŃSTWA PRACY

BEZPIECZEŃSTWA PRACY



należy  zidentyfikować  zagrożenia  występujące 
w zakładzie pracy



zagrożenia mogą wynikać:
-        z usytuowania zakładu w terenie
-        

ze 

stosowanych 

procesów 

technologicznych
-        

z 

poziomu 

kultury 

technicznej 

zatrudnionych
-        z zachowania wobec ryzyka



zidentyfikowane 

zagrożenia 

należy 

objąć 

kontrolą polegającą na:

-  oszacowaniu  ryzyka  utraty  zdrowia  lub  życia 

wynikającego z zagrożenia

- określeniu metod redukcji ryzyka
- określeniu procedur utrzymania zagrożenia pod 

kontrolą

- wyznaczeniu osób odpowiedzialnych za kontrolę 

poszczególnych zagrożeń (stworzyć strukturę)

-  ustaleniu  trybu  projektowania  i  wdrażania 

profilaktyki

-  utworzeniu  systemu  szkolenia  pracowników 

bądź pozyskaniu wyszkolonych

- 

określeniu 

sposobu 

raportowania 

o 

zagrożeniach oraz zasad ich usuwania

- określeniu sposobu raportowania o wypadkach

- określeniu  sposobu  informowania  załogi  o 

ryzyku
-  przyjęciu  mierników  i  kryteriów  oceny  stanu 

bezpieczeństwa 

oraz 

procedur 

korygowania 

systemu bezpieczeństwa



funkcjonowanie 

systemu 

zarządzania 

bezpieczeństwem 

pracy 

wymaga 

zasilania 

finansowego



dobrze 

zorganizowany 

system 

zarządzania 

bezpieczeństwem 

pracy 

jest 

opłacalny 

ekonomicznie



w  systemie  bezpieczeństwa  pracy  wyróżnia  się 

podsystemy:
- sterowania
- informacyjny
- logistyczny
- wykonawczy



podsystem 

sterowania 

stanowi 

główny 

czynnik  organizujący  bezpieczeństwo  w 
zakładzie pracy



w  podsystemie  sterowania,  w  oparciu  o 
otrzymywane informacje, opracowywane są:
- polityka bezpieczeństwa pracy
- profilaktyka bhp
- cele doraźne i strategiczne



skuteczność 

podsystemu 

sterowania 

uzależniona jest od:



- zdolności do rozpoznawania zagroże
- adekwatności stosowanej profilaktyki
-  stopnia  wykorzystania  informacji  zwrotnej 
do korygowania profilaktyki



podsystem  informacyjny  –  zbiera  i  przetwarza 

zebrane informacje dla podsystemu sterowania



podsystem informacyjny zwykle lokalizuje się w 

dziale bhp



podsystem 

informacyjny 

powinien 

mieć 

możliwość udzielenia odpowiedzi na pytania:
§  czy  warunki  pracy  są  zgodne  z  przyjętymi 

standardami
§ czy 

postępowanie 

pracowników 

jest 

bezpieczne
§ czy  wypadkowość  wzrasta,  nie  zmienia  się, 

maleje
§ 

czy 

zachorowalność 

zawodowa 

rośnie, 

utrzymuje się, maleje
§  czy  poziom  wypadkowości  i  zachorowalności 

zawodowej jest niski, średni, czy wysoki

§  jakie  straty  ponosi  zakład  na  skutek 

wypadków i chorób zawodowych
§  jaka  jest  wypadkowość  i  zachorowalność 

zawodowa na poszczególnych wydziałach
§  jakie  są  bezpośrednie  i  pośrednie 

przyczyny wypadków i chorób zawodowych

podsystem logistyczny to wydziały pomocnicze 

zajmujące się zabezpieczeniem realizacji 

celów w zakładzie pracy przez wydziały 

główne (zaopatrzenie, remonty, kadry itp.)

działania podsystemu logistycznego 

ukierunkowane są na:

- zapewnienie wymaganych (na wydziałach 

głównych) standardów techicznych

- 

redukowanie 

ludzkiej 

zawodności 

(szkolenia) poprzez:
- uświadamianie zagrożeń towarzyszących 
wykonywanej pracy
-  eliminowanie  tolerancyjnych  postaw 
wobec podejmowania ryzyka
-  eliminowanie  fatalistycznych  poglądów 
(nieuchronność wypadków)
- motywowanie do bezpiecznych zachowań

  podsystem  wykonawczy  –  to  realizator 
celów (wydziały główne)



elementami podsystemu wykonawczego są:
- osoby dozoru
- robotnicy



dozór odpowiedzialny jest m.in. za:
- 

utrzymywanie 

warunków 

środowiska 

i 

wyposażenia na wymaganym poziomie
- projektowanie  i  organizowanie  bezpiecznych 
zadań
- nadzór  zapewniający  prawidłową  realizację 
zadań



robotnicy odpowiedzialni są m.in. za:
- przestrzeganie przepisów bhp
- stosowanie się do poleceń dozoru
- rozpoznawanie zagrożeń i zgłaszanie ich 
dozorowi 



komparator  systemu  jest  elementem 
pozasystemowym 

wydającym 

ocenę 

systemu (PIP, SIP, PIS, OUG, RN)



komparator  systemu  jest  czynnikiem 
wpływającym na formułowanie w systemie 
celów, 

polityki 

oraz 

motywację 

do 

bezpiecznych zachowań

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA PRACY A 

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA PRACY A 

WYPADKOWOŚĆ

WYPADKOWOŚĆ



wypadkowość 

w 

systemach 

społeczno-

technicznych  podlega  fluktuacji  powodowanej 
zmianami  w  działalności  profilaktycznej  oraz 
zmianami w stanie i strukturze systemu



wypadkowość w zakładzie pracy jest funkcją:
- zagrożenia 

pierwotnego 

występującego 

w 

zakładzie
- 

efektywności 

stosowanej 

profilaktyki 

(środowisko, wyposażenie, ludzie)



redukcja wypadkowości uzależniona jest od 
rodzaju wprowadzonych zmian w stosowanej 
profilaktyce 



utrzymanie  uzyskanego  poziomu  obniżenia 
wypadkowości 

wymaga 

stałego 

podtrzymywania 

zastosowanych 

nowych 

działań profilaktycznych



brak  wypadku  w  jakimś  okresie  nie  może 
uspakajać,  lecz  wymaga  nasilenia  działań 
profilaktycznych



system 

nie 

zasilany 

nową 

„energią 

profilaktyczną”  starzeje  się  i  wypadkowość 
wzrasta 

(zużycie 

maszyn, 

przestarzałe 

technologie, nowi niewykwalifikowani ludzie)



do  wyjaśnienia  zmian  zachodzących  w 
systemach  społeczno-technicznych  można 
wykorzystać  teorię  katastrof  R.  Thoma 
(1980), wg której:

-  wypadkowość  jest  funkcją  poziomu 

zarządzania bezpieczeństwem pracy

- zmiana zarządzania prowadzi do:
- liniowej, 

powolnej 

zmiany 

w 

fazie 

początkowej

- do  gwałtownego  przeskoku  na  poziom 

wyższy  lub  niższy  przy  dalszych  zmianach 
(rys. 5)

STEROWANIE ZAKŁADOWYM 

STEROWANIE ZAKŁADOWYM 

SYSTEMEM BEZPIECZEŃSTWA 

SYSTEMEM BEZPIECZEŃSTWA 

PRACY – POLITYKA, CELE

PRACY – POLITYKA, CELE



sterowanie 

zakładowym 

systemem 

bezpieczeństwa  pracy  obejmuje  następujące 
czynności:
- 

sformułowanie 

polityki 

zdrowia 

i 

bezpieczeństwa pracy
- zaplanowanie celów
- 

zbudowanie 

struktury 

organizacyjnej 

ułatwiającej realizację polityki i celów
- wyznaczenie odpowiedzialności i władzy
- dobór kompetentnych realizatorów polityki i 
celów



polityka 

bezpieczeństwa 

jest 

zapisanym 

i 

formalnie  ustanowionym  programem  organizacji 

bezpiecznej pracy w zakładzie (regulamin pracy)



polityka 

bezpieczeństwa 

przedstawia 

w 

szczególności:
- najważniejsze założenia podejmowanych działań
-  cele  i  kierunki  działań  dla  uzyskania 

wymaganego poziomu bezpieczeństwa



polityka bezpieczeństwa składa się z:
· wprowadzenia (intencje kierownictwa)
·  głównych obszarów pełnej odpowiedzialności za 

bezpieczeństwo  i  ochronę  zdrowia  zatrudnionych 

(nazwisko,  podpis,  za  co  odpowiada  dozór, 

robotnicy)
·  ogólnych  zasad  zarządzania  bezpieczeństwem 

informujących o:

- odpowiedzialnym za szkolenie
- 

pracach 

wymagających 

szczególnego 

przeszkolenia

- 

odpowiedzialnym 

za 

bezpieczeństwo 

pożarowe, kontrole dróg ucieczkowych itp.

- 

odpowiedzialności 

za 

bezpieczeństwo 

pracowników firm obcych

- lokalizacji punktów opatrunkowych
- 

osobach 

przeszkolonych 

w 

zakresie 

udzielania pierwszej pomocy

- innych...

·  informacji  o  zagrożeniach  i  sposobach 
utrzymywania ich w stanie kontrolowanym, w 
szczególności o:

-  obowiązujących  zasadach  postępowania 
dotyczących 

urządzeń 

elektrycznych, 

maszyn, substancji niebezpiecznych itp.
- sposobach 

używania 

i 

konserwacji 

środków ochrony indywidualnej
- specyficznych dla zakładu zagrożeniach
- podstawach  prawnych  zobowiązujących 
do działania na rzecz bezpieczeństwa



pisemnie 

sformułowaną 

politykę 

bezpieczeństwa pracy podpisuje dyrektor



z  polityką  bezpieczeństwa  pracy  powinny 
być zapoznane osoby dozoru i robotnicy



politykę  bezpieczeństwa  należy  okresowo 

aktualizować  (nowe  technologie,  materiały, 

wyroby)



osoby  dozoru,  po  zapoznaniu  się  z  tekstem 

polityki 

bezpieczeństwa 

powinny 

złożyć 

podpisaną 

przez 

siebie 

deklarację 

przystąpienia 

do 

realizacji 

polityki 

bezpieczeństwa



niezależnie  od  podpisania  deklaracji  ogólnej, 

każda osoba dozoru powinna mieć wpisane do 

swojego  zakresu  obowiązków  służbowych 

odpowiednie  zadania  wynikające  z  polityki 

bezpieczeństwa dla tego stanowiska pracy



treść  polityki  bezpieczeństwa  pracy  powinna 

być przekazana załodze (robotnikom) w bardzo 

uproszczonej  formie  –  rys.  6  (przekazuje 

przełożony, plus tablice ogłoszeń)

POLITYKA ZDROWIA I BEZPIECZEŃSTWA

…………………………………………………

nazwa zakładu pracy

      Jesteśmy zainteresowani dobrymi wynikami pracy.

WYNIKI PRACY SĄ DOBRE, GDY SĄ OSIĄGANE 

BEZPIECZNIE.
     

 Moim obowiązkiem jest zapewnienie warunków, aby 

każdy mógł pracować bez                   wypadków i narażenia 
zdrowia.

NASZ ZAKŁAD MOŻE BYĆ WOLNY OD WYPADKÓW 

I CHORÓB ZAWODOWYCH.

Cel taki osiągniemy tylko wówczas, gdy każdy będzie 

wykonywał swoją pracę zgodnie z przepisami 
bezpieczeństwa, nawet gdyby to wydłużało czas 
realizowanych zadań. 

DLATEGO POLECAM, ŻEBY WSZYSCY WYKONYWALI 

SWOJĄ PRACĘ 

Z MYŚLĄ O BEZPIECZEŃSTWIE WŁASNYM

 

I SWOICH WSPÓŁPRACOWNIKÓW

      

Jest to w interesie każdego z nas i naszych rodzin.

                                                                            



planowane  cele  bezpieczeństwa  pracy  dzieli  się 

na:
- cele doraźne
- cele długoterminowe



cele  powinny  być  tak  sformułowane,  aby  można 

było łatwo stwierdzić stopień ich wykonania (np. 

wymiana  uszkodzonej  części  maszyny,  obniżenie 

poziomu wypadkowości itp.)



cele  formułowane  są  przez  kierownictwo  lub 

zespoły bezpieczeństwa na podstawie:
- szacunku ryzyka
- wyników inspekcji
- statystyki wypadków i chorób zawodowych
- informacji o stratach ponoszonych przez zakład 

pracy w wyniku wypadków i chorób zawodowych
- aspiracji kierownictwa



struktura 

organizacyjna 

dla 

realizacji 

polityki  bezpieczeństwa  i  celów  obejmuje 
następujące działania:
- zaprojektowanie struktury organizacyjnej
-  określenie  odpowiedzialności  i  władzy  w 
dziedzinie bhp
- obsadzenie 

stanowisk 

kompetentnymi 

ludźmi



bezpieczeństwem  pracy  w  zakładzie  zajmują 
się wszyscy, a w szczególności:
-  Komisja  Bezpieczeństwa  i  Higieny  Pracy 
(art. 237¹² KP)
- służba bhp
- dział szkolenia



komisja 

bhp 

projektuje 

profilaktykę 

i 

podejmuje  strategiczne  decyzje  w  sprawach 
bezpieczeństwa  pracy  i  ochrony  zdrowia,  a  w 
szczególności:
- formułuje  politykę  bezpieczeństwa  i  cele 
profilaktyki
- określa sposoby osiągnięcia założonych celów
- zatwierdza budżet na cele bezpieczeństwa
-  śledzi  postępy  działań  profilaktycznych  i 
informuje załogę o skutkach
- ocenia oddziały i kierujące nimi osoby
- 

przeprowadza 

przeglądy 

i 

analizy 

bezpieczeństwa



służba  bhp  tworzona  jest  w  zakładach  pracy 
zatrudniających powyżej 100 ludzi



służba 

bhp 

nie 

odpowiada 

za 

stan 

bezpieczeństwa pracy w zakładzie lecz
- kontroluje warunki pracy w zakładzie
- prowadzi dochodzenia powypadkowe
-  gromadzi  dokumentację  wypadkową  i 
chorób zawodowych
-  raz  w  roku  przekazuje  pracodawcy  raport 
o  stanie  bezpieczeństwa  w  zakładzie  i 
propozycję poprawy
-  sprawuje  rolę  doradczą  dla  pracodawcy  w 
zakresie bhp



służba  bhp  w  strukturze  organizacyjnej 
podlega 

bezpośrednio 

pod 

dyrektora 

zakładu



dział 

szkolenia 

musi 

przygotować 

odpowiednich pracowników poprzez szkolenia



pracodawca może tworzyć w zakładzie własny 
dział 

szkolenia 

lub 

zlecić 

szkolenia 

wyspecjalizowanej firmie



wskazanym  jest,  aby  dział  szkolenia  ściśle 
współpracował ze służbą bhp



określenie 

odpowiedzialności 

i 

władzy 

sprowadza 

się 

do 

zorganizowania 

zakładowego systemu bezpieczeństwa pracy



zgodnie  z  KP  za  bezpieczeństwo  w  zakładzie 
pracy odpowiada pracodawca



część  swojej  odpowiedzialności  pracodawca 
deleguje na kierownictwo i dozór



członkowie kierownictwa zatrudniają personel, 

ustanawiają procedury kontrolne, technologię, 

sposób wykonania zadań itp.,



wyznaczenie odpowiedzialności wymaga:
-  rozpoznania  zagrożenia  i  ustalenia  sposobu 

utrzymania ich pod kontrolą
-  włączenia  obowiązku  dbania  o  bhp  do 

zakresu  czynności  komórek  organizacyjnych  i 

poszczególnych  osób  dozoru  (np.  zagrożenie 

pożarowe, drogi ucieczkowe itp.)



kierownicy 

działów 

(oddziałów) 

muszą 

odpowiadać  za  warunki  bezpieczeństwa  i 

sposób  postępowania  osób  zatrudnionych  w 

swoich działach



podobnie  odpowiedzialność  ta  rozciąga  się  na 

niższe 

szczeble 

(mistrzowie, 

brygadziści, 

przodowi)



odpowiedzialności  za  bezpieczeństwo  musi 

towarzyszyć 

przydzielenie 

odpowiedniej 

władzy 

(ile 

odpowiedzialności 

tyle 

decyzyjności)



realizacja polityki bezpieczeństwa pracy musi 

być  powierzona  osobom  kompetentnym,  ale 

także przekonanym o słuszności tej polityki



osoby,  którym  powierzono  realizację  polityki 

bezpieczeństwa,  oprócz  wiedzy  fachowej 

muszą  być  zwolennikami  probezpiecznych 

zachowań wobec ryzyka



osoby 

kierownictwa 

i 

dozoru 

muszą 

manifestować 

swoje 

probezpieczne 

zachowania 

i 

negację 

wobec 

postaw 

preferujących 

zachowania 

ryzykowne 

i 

niebezpieczne



załoga  musi  być  przekonana  o  tym,  że 
bezpieczeństwo  pracy  jest  rzeczywiście 
stawiane przed produkcją



Każ                      da  czynność  musi  być  w  taki 
sposób  zaplanowana  i  zrealizowana,  aby 
zachowane  były  zasady  bhp  i  nie 
spowodowała ona zdarzenia wypadkowego

METODY REALIZACJI POLITYKI I 

METODY REALIZACJI POLITYKI I 

CELÓW

CELÓW



do metod realizacji polityki bezpieczeństwa 

pracy zalicza się:
- rozpoznanie zagrożenia i redukowanie 

ryzyka
- ustanowienie standardów bezpieczeństwa
- ustanowienie standardów kontroli



obowiązkiem  pracodawcy  jest  zapewnienie 

pracownikom  bezpiecznych  warunków  pracy 

oraz 

poinformowanie 

pracowników 

o 

zagrożeniach 

występujących 

na 

ich 

stanowiskach pracy



pracodawca,  po  oszacowaniu  wielkości  ryzyka 

powinien:

- zaprojektować 

działania 

redukujące 

ryzyko
-  poinformować  pracowników  o  ryzyku 
zaakceptowanym  na  ich  stanowiskach 
pracy
- stworzyć  system  blokujący  dostęp  do 
zadań  trudnych  osobom  do  tego  nie 
przygotowanym



projektowanie 

działań 

redukujących 

ryzyko przebiega wg schematu (rys. 7)



działania  redukujące  ryzyko  pierwotne 
mogą  być  podjęte  jednorazowo  lub  muszą 
by stosowane stale



najbardziej 

skuteczne 

działania 

ograniczające zagrożenie są w kolejności:
- ograniczające zagrożenie u źródła
- 

zmniejszające 

możliwość 

kontaktu 

człowieka z niebezpieczną energią
- usprawniające  funkcjonowanie  człowieka 
w sytuacji zagrożenia
- 

usprawniające 

samoratowanie 

się 

człowieka lub ratowanie



działania  redukujące  ryzyko  mogą  być 
wspomagane pytaniami wg listy (tabela 1)



zgodnie  z  art.  226  KP  pracodawca 
zobowiązany  jest  do  poinformowania 
pracownika  o  zagrożeniu  występującym 
na  jego  stanowisku  pracy.  Wzór  karty 
informacyjnej przedstawia rys. 8.

Lp.

Pytanie

Tak/N
ie

1. 

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Czy można zmniejszyć wykorzystywaną 
lub zagrażającą energię?
Czy można zastąpić materiały lub 
substancje niebezpieczne bezpiecznymi 
lub mniej niebezpiecznymi?
Czy można zmniejszyć ciężar lub 
zwiększyć stateczność transportowanych 
lub montowanych elementów?
Czy można zastosować lub usprawnić 
środki ochrony zbiorowej?
Czy można umieścić barierę (osłonę) na 
źródle energii ograniczającą do niego 
dostęp?
Czy można umieścić barierę między 
źródłem energii a organizmem 
człowieka?
Czy można ograniczyć zagrożenie 
zdrowia przez zastosowanie środków 
ochrony indywidualnej?

Lp
.

Pytania

Tak/N
ie

8.

9.

10
.

11
.

12
.

13
.

Czy można zastosować nowe rozwiązania 
techniczne lub organizacyjne 
pozwalające na odsunięcie pracowników 
z zagrożonego miejsca?
Czy można zredukować liczbę osób 
zatrudnionych w zagrożeniu?
Czy można przenieść pracę na godziny 
zmniejszonego ryzyka?
Czy można poprawić pomiar lub 
rozpoznawanie zagrożenia?
Czy można zwiększyć skuteczność 
ostrzegania o niebezpieczeństwie, 
którego nie można zmniejszyć?
Czy można lepiej wyposażyć, zwiększyć 
wiedzę oraz poprawić sprawność 
pracowników zatrudnionych w 
zagrożeniu w celu podniesienia ich 
zdolności do bezpiecznego postępowania 
pomimo zagrożenia?

Lp
.

Pytania

Tak/N
ie

14
.

15
.

Czy można poprawić indywidualne 
wyposażenie i zwiększyć zdolność 
pracowników do samoratowania się w 
sytuacji wystąpienia niebezpiecznego 
zdarzenia?
Czy istnieje możliwość zwiększenia 
stopnia gotowości do podjęcia akcji 
ratowniczej i skutecznego jej 
przeprowadzania w przypadku 
wystąpienia niebezpiecznego 
wydarzenia?

INFORMACJA O RYZYKU NA STANOWISKU

               ………………………………………………………………………
nazwa stanowiska
1.      Istota ryzyka: rodzaj zagrożenia- wypadkowe lub chorobowe; 
co zagraża- element   maszyny, niebezpieczne czynności, 
niebezpieczny materiał, czynnik fizycznego środowiska pracy, 
możliwość upadku itp.
2.      Cechy ryzyka: wielkość, stałość lub zmienność, mierzalność, 
postrzegalność.
3.      Jak może dojść do kontaktu z zagrożeniami: pomyłka, 
pogwałcenie przepisów, niezastosowanie zabezpieczeń, stała 
ekspozycja w warunkach przekroczenia NDS lub NDN itp.
4.      Skutki ryzyka: Wypadkowe: śmierć, kalectwo, całkowita 
niezdolność do pracy,   konieczność zmiany zawodu lub stanowiska, 
stałe obniżenie sprawności, czasowe obniżenie sprawności.  
Chorobowe: Obniżenie sprawności i wydolności organizmu, 
konieczność zmiany stanowiska lub zawodu, częściowa lub 
całkowita niezdolność do pracy, cierpienie spowodowane chorobą, 
skrócenie trwania życia.
5.      Prawdopodobieństwo skutków: Wskaźnik wypadków lub 
chorób zawodowych.
6.      Symptomy zagrożenia: Jak pracownik ma kontrolować stan 
bezpieczeństwa i po czym może rozpoznać zagrożenia?
7.      Sposób reagowania w sytuacji zagrożenia. Jak można usunąć 
zagrożenie, komu zgłosić, jakie warunki należy spełnić w sytuacji 
pracy w zagrożeniu, kiedy bezwzględnie trzeba wycofać się z 
zagrożenia?
     Informację sporządził………………………………….
     Informację zaakceptował………………………………
     O ryzyku został poinformowany……………………….
 Data…………………….. Podpis………………………



informację  o  zagrożeniu  można  przedstawić 
również  w  postaci  znaków,  plakatów,  a  także 
poprzez szkolenia, pouczenia realizowane przez 
dozór



dla  zapewnienia    bezpieczeństwa  pracy  na 
stanowiskach  o  podwyższonym  ryzyku  należy 
sporządzić  wykaz  takich  prac  oraz  wykaz  osób 
upoważnionych do ich wykonania



dla  prac  szczególnie  niebezpiecznych  można 
również  wprowadzić  system  zezwoleń  (np. 
spawanie w kopalni)



standardy 

bezpieczeństwa 

w 

zarządzaniu 

bezpieczeństwem  pracy  oznaczają  dokumenty 
określające  jak  ma  być  lub  jak  należy 
postępować, 

aby 

bezpiecznie 

osiągnąć 

zamierzony cel



standardy bezpieczeństwa mogą dotyczyć:
- warunków środowiska
- wyposażenia
- zachowania się pracowników



standardy  bezpieczeństwa  można  podzielić 

na (Studenski 1992)
- formalne (przepisy)
- nieformalne (złe lub dobre)



kierownictwo  powinno  popierać  standardy 

formalne, a z nieformalnych jedynie dobre



każde nowe, niebezpieczne zadanie powinno 

mieć  oszacowane  ryzyko  i  wyznaczone 

standardy  (sposoby)  ich  wykonania  (prace 

nietypowe, sporadyczne, wykonywane po raz 

pierwszy)



procedury 

kontroli 

w 

zarządzaniu 

bezpieczeństwem  określają  sposób  wykonywania 
standardów  bezpieczeństwa  sformułowanych  na 
podstawie  polityki  bezpieczeństwa  i  przyjętych 
celów (Sanders, Peay 1988)



kontrola  jest  centralną  funkcją  w  stosunku  do 
wszystkich innych działań kierowniczych



głównym celem kontroli jest obserwacja realizacji 
sformułowanej polityki bezpieczeństwa pracy



kontrola realizowana jest przez specjalne zespoły, 
ale  przede  wszystkim  przez  osoby  kierownictwa  i 
dozoru



wskazanym 

jest 

ustalenie 

planów 

kontroli 

poszczególnych stanowisk pracy, a także realizacji 
celów i zadań ujętych w polityce bezpieczeństwa



z 

przeprowadzonej 

kontroli 

należy 

sporządzić  protokół,  a  jej  wyniki  należy 
omówić z osobą kontrolowaną

Wykład 11

Wykład 11

PRZYGOTOWANIE LUDZI DO 

PRZYGOTOWANIE LUDZI DO 

BEZPIECZNEJ PRACY

BEZPIECZNEJ PRACY



Dobór pracowników i adaptacja zawodowa



Doskonalenie zawodowe



Motywowanie do bezpiecznej pracy



Stres zawodowy i sposoby jego redukcji

DOBÓR PRACOWNIKÓW I ADAPRACJA 

DOBÓR PRACOWNIKÓW I ADAPRACJA 

ZAWODOWA

ZAWODOWA



ludzie  są  największym  kapitałem  każdego 
zakładu pracy



dla 

osiągnięcia 

założonego 

celu 

ekonomicznego należy posiadać:
- dobrze wyszkoloną kadrę
- nowoczesne i dobre wyposażenie techniczne
- bezpieczne technologie



źle  wykształcona  załoga  może  zniszczyć 
nowoczesną technikę i bezpieczne technologie 
narażając  się  przez  to  na  wypadki  i  choroby 
zawodowe



przygotowanie  pracowników  do  bezpiecznej 
pracy  jest  procesem  składającym  się  z 
następujących etapów:
- doboru 

pracowników 

i 

ich 

adaptacji 

zawodowej
- szkolenia
- motywowania do bezpiecznej pracy
-  rozpoznania  przyczyn  stresu  zawodowego  i 
jego redukcji



pracownik 

powinien 

mieć 

kwalifikacje 

potrzebne na danym stanowisku – ani wyższe, 
ani niższe



przydatność pracownika do pracy w zależności 
od jego kwalifikacji ilustruje rysunek



każda  praca  wymaga  posiadania  pewnego 
optimum wiedzy
-  za  niskie  –  praca  jest  zbyt  trudna 
(niedostrzeganie zagrożenia)
- za 

wysokie 

– 

praca 

jest 

zbyt 

łatwa 

(lekceważenie zagrożenia)



prace  proste  mogą  wykonywać  ludzie  o 
niższych kwalifikacjach (w tym fizycznych)



prace 

skomplikowane 

lub 

bardziej 

odpowiedzialne  powinni  wykonywać  ludzie  o 
wysokich kwalifikacjach



przydatność do pracy określa się:
- na 

podstawie 

dokumentów 

(dyplom) 

(prognozowanie)
- na podstawie efektów pracy



dla 

sformułowania 

prognozy 

przydatności 

zawodowej należy określić:
- rodzaj pracy, w jakiej kandydat będzie zatrudniony
- jakie wymagania w pracy będzie musiał spełnić
- czy  kandydat  wykazuje  oczekiwane  predyspozycje 
zawodowe (badania psychotechniczne)



przeprowadzający  badanie  może  określić  warunki, 
jakie muszą być spełnione, aby badany kandydat na 
pracownika  mógł  być  przydatny  na  oczekiwanym 
stanowisku  (np.  dodatkowe  szkolenie)  lub  wskazać 
stanowisko, na którym może pracować



okres  adaptacji  zawodowej  pracownika  powinien 
być  odpowiednio  zorganizowany  (jest  to  rola 
dozoru)



pracownik 

nowoprzyjęty 

powinien 

zaakceptować 

probezpieczne 

zachowania 

obowiązujące w zakładzie pracy – nie odwrotnie



pracownik  nowoprzyjęty  z  reguły  chce  się 

przypodobać  pozostałym  pracownikom  lub 

zaimponować im



okres 

adaptacji 

zawodowej 

to 

okres 

kształtowania 

osobowości 

przyszłego 

pracownika



„starzy”  pracownicy  powinni  być  przygotowani 

na przyjęcie „nowego”



dozór 

powinien 

przedstawić 

„nowego” 

pracownika „starym”



pracownik 

nowoprzyjęty 

powinien 

mieć 

wcześniej  przygotowanie  miejsce  pracy,  aby 

odniósł wrażenie, że był oczekiwany



pracownik  nowoprzyjęty  powinien  być 
zapoznany z zakładem pracy, jego historią 
oraz 

obowiązującymi 

w 

zakładzie 

przepisami



warunkiem szybkiej i poprawnej adaptacji 
pracownika 

jest 

przydzielenie 

mu 

opiekuna  na  ten  okres  oraz  stała  ocena 
postępów  pracownika  nowoprzyjętego  i 
korekta jego niewłaściwych zachowań

DOSKONALENIE ZAWODOWE

DOSKONALENIE ZAWODOWE



program 

doskonalenia 

zawodowego 

pracowników powinien zawierać:
- szkolenie
- instruowanie
- akcje bezpieczeństwa
- przekazywanie  umiejętności  samoratowania 
się



doświadczenie pokazuje, że pracownicy dobrze 
wyszkoleni pracują bezpieczniej



szkolenie  powinno  mieć  wcześniej  wytyczane 
cele



nadrzędnymi celami każdego szkolenia jest:

-  przekazanie  wiedzy  i  umiejętności  jej 
praktycznego zastosowania
-  wyposażenie  uczestników  szkolenia  w 
motywację  do  bezpiecznego  stosowania 
zdobytej wiedzy



każde  szkolenie  powinno  zakończyć  się 
oceną zdobytej wiedzy



szkolenie  powinno  zawierać  następujące 
etapy:



rozpoznanie potrzeby szkolenia można dokonać 

w oparciu o:
- rozbieżności między obowiązującymi wzorcami 

a faktyczną realizacją zadania
-  stwierdzone  podczas  inspekcji  przypadki 

zaniedbań stanu bhp na stanowiskach pracy
- częstotliwości wypadków i chorób zawodowych 

oraz stwierdzonych ich przyczyn
- wyniki dyskusji na temat bhp (burza mózgów)



pomocne  w  rozpoznaniu  potrzeby  szkolenia  są 

przyczyny  wypadków  wymienione  na  tablicy 

(strona 10)



cele  szkolenia  przedstawiają  to,  co  pracownik 

powinien wiedzieć i umieć zrobić po szkoleniu



cele  szkolenia  powinny  być  tak  zapisane,  aby 

łatwo  można  było  sprawdzić  ich  realizację 

(przykład – tabela na stronie 11)

Przykłady błędów wypadkowych

Przykłady błędów wypadkowych

Rodzaj błędu

Liczba 

wypadków

BŁĘDY POPEŁNIONE PRZEZ 

ROBOTNIKÓW

1.

Nierozpoznanie zagrożenia

2.

Niesprawdzenie stanu 
bezpieczeństwa przed przystąpieniem 

do zadania

3.

Niezastosowanie obowiązującej 
procedury sprawdzania stanu 

bezpieczeństwa

4.

Nieusunięcie zidentyfikowanych 
zagrożeń i utrudnień

5.

Zastosowanie niebezpiecznych 
ułatwień

6.

Przebywanie w niebezpiecznej strefie

7.

Nieuważne postępowanie

9

16

6

3

14
12
10

BŁĘDY POPEŁNIONE PRZEZ DOZÓR

1.

Nierozpoznanie zagrożeń

2.

Niespowodowanie usunięcia zagrożeń

3.

Niespowodowanie wykonania zabezpieczeń, 

przejść itp..

4.

Niezaprojektowanie technologii

5.

Dobór niewłaściwego sposobu wykonania 

zadania

6.

Niezapewnienie wymaganego wyposażenia

7.

Tolerowanie złego stanu wyposażenia

8.

Nieudzielenie instruktażu

9.

Tolerowanie ryzykownych metod pracy

10.

Niedostateczny nadzór realizacji zadań

13

6

13

4

12

4
3
3
6

16

Cele i mierniki szkolenia

Cele i mierniki szkolenia

Algorytm projektowania celów i mierników 

szkolenia

1.

Czy istnieje potrzeba szkolenia?



W zakładzie obserwuje się przypadki pracy w 
zapyleniu wskutek niewłaściwego wykorzystania 

ochron zbiorowych oraz nieużywania ochron 
indywidualnych.



Dozór często nie reaguje na nieużywanie ochron 

przeciwpyłowych.



Przeprowadzone rozmowy wskazują, że dozór i 
robotnicy nie uświadamiają sobie chorobowych 
skutków pracy w zapyleniu.

2.

Wniosek: Obok organizacyjnych działań 
motywacyjnych należy     przeprowadzić 
szkolenie dozoru i robotników na temat ochrony 
zdrowia przed działaniem pyłu.

3.

Jakie cele szkolenia należy zrealizować?



Nabycie wiedzy o mechanizmie powstawania pylicy, 
odczuwanych dolegliwościach i wpływie pylicy na czas 
trwania życia.



Nabycie umiejętności doboru indywidualnych ochron 

do specyfiki    zagrożenia.



Nabycie umiejętności prawidłowego wykorzystania 
środków ochrony zbiorowej.



Nabycie umiejętności wymiany zużytych filtrów w 
masce przeciwpyłowej.

4.

Jak zostanie zmierzona efektywność szkolenia?



Test wiadomości ujmujący przyczyny i symptomy 
pylicy oraz zagrożenie pyłami szkodliwymi dla 

zdrowia występujące w zakładzie



Wykonanie przez uczestników szkolenia trzech 
pomiarów zawartości pyłu w powietrzu i dokonanie 

oceny stopnia przekroczenia NDS



Próba doboru środków ochronnych do warunków: 
pracownik ma dobrać do każdego z trzech opisów 

warunków zapylenia jedną z trzech różnych, 
wyłożonych masek ochronnych



Próba zastosowania stanowiskowej wentylacji 
miejscowej do odciągania pyłu (ustawienie i 

włączenie).



Próba wymiany zużytych filtrów w masce 
przeciwpyłowej: uczestnik otrzymuje maskę z 

poleceniem wymiany filtru. Ma dokonać wymiany 
filtru zużytego na czysty w ciągu na przykład jednej 
minuty.



zdobytą  wiedzę  należy  „zmierzyć”  (testy,  próby 

pracy)



sprawdzenie osiągnięcia celu szkolenia powinno 

odbywać 

się 

poprzez 

zademonstrowanie 

nabytych umiejętności



cele  szkolenia  i  sposoby  „pomiaru”  wiedzy  po 

szkoleniu 

powinny 

być 

znane 

zarówno 

wykładowcy  jak  i  uczestnikom  szkolenia  przed 

rozpoczęciem szkolenia



rozpoznanie  potrzeby  szkolenia  określa  zwykle 

kto powinien być przeszkolony



program  szkolenia  powinien  określać  jego 

rodzaj  (czas  trwania,  oddelegowanie,  wykłady, 

ćwiczenia itp.)



materiały szkoleniowe powinny być odpowiednio 

przygotowane  (83%  informacji  zapamiętujemy 

poprzez 

wzrok, 

11% 

poprzez 

słuch, 

6% 

pozostałe,  po  trzech  dniach  pamiętamy:  10%  - 

słuch, 20% - wzrok, 65% - wzrok+słuch)

Instruowanie

Instruowanie



najwięcej  (procentowo  do  ilości)  wypadków 

zdarza  się  przy  pracach  wykonywanych 

sporadycznie (brak doświadczenia)



instruowanie  jest  przekazywaniem  wiedzy  o 

sposobie postępowania w określonej sytuacji



instruktaż składa się z:
- przygotowania instrukcji
- przekazania instrukcji
- sprawdzenia odbioru instrukcji



instruktażu  należy  udzielać  pracownikom 

przystępującym  do  pracy  nietypowej,  nowej, 

trudnej, niebezpiecznej



w  zakładzie  pracy  powinien  być  wykaz  prac 
wymagających instruktażu



przygotowanie instruktażu to określenie:
- celu zadania
- rodzaju narzędzi i materiałów, które będą użyte
- potrzebne kwalifikacje
- zagrożenia dla wykonawców i osób trzecich
- jak monitorować zagrożenie
- jak informować o zagrożeniu
- jak redukować ryzyko
- jakie 

procedury 

zabezpieczające 

należy 

stosować



przekazanie  instruktażu  -  to  przekonanie 
pracownika  o  potrzebie  zastosowania  się  do 
treści instrukcji



w  przekazie  instrukcji  należy  zwrócić 
uwagę  na  kolejność  czynności,  miejsca 
szczególnie  niebezpieczne,  na  pokusę 
podjęcia ryzyka, sprzęt itp.



po 

przekazaniu 

instrukcji 

należy 

sprawdzić,  czy  pracownik  go  właściwie 
zrozumiał (dyskusja)

Akcja bezpieczeństwa

Akcja bezpieczeństwa



profilaktyka  –  to  działanie  stałe,  obejmujące 
także 

działania 

doraźne 

– 

akcje 

bezpieczeństwa



akcje 

bezpieczeństwa 

– 

to 

ściśle 

zaprojektowane  działanie  skoncentrowane  na 
uzyskaniu 

szczegółowego 

celu 

profilaktycznego



akcje bezpieczeństwa mogą być podejmowane:
- po niebezpiecznym zdarzeniu
- 

wyprzedzająco 

– 

dla 

zapobieżenia 

niebezpiecznym zdarzeniom



efekty  akcji  bezpieczeństwa  pozostają  w 
związku:
- z rodzajem zaprojektowanych celów
- z przyjętymi środkami oddziaływania
- z wprowadzeniem działań wzmacniających 
uzyskane wyniki



akcja  bezpieczeństwa  jest  adresowana  do 
całej załogi lub jej części



każda  akcja  bezpieczeństwa  powinna  być 
powiązana  z  hasłem  (znak  graficzny  lub 
sygnał dźwiękowy)



działania  wzmacniające  to  przekazywanie 
efektów  akcji  załodze  na  szkoleniach, 
pouczeniach (nagrody)



celem akcji może być także przygotowanie 
ludzi na niebezpieczeństwo, wtedy należy:
- 

przygotować 

pracowników 

do 

samoratowania się,
- ustalić procedury ratownicze
-  rozwiesić  w  odpowiednich  miejscach 
instrukcje postępowania



przykład instrukcji podano w tabeli



poziom przygotowania pracowników do 
samoratowania można ocenić za pomocą 
listy pytań

KIEDY USŁYSZYSZ ALARM 

PRZECIWPOŻAROWY:

1.

Zamknij okna, wyłącz urządzenia elektryczne i 
opuść pomieszczenie zamykając za sobą drzwi.

2.

Przejdź szybko drogą ucieczkową na zewnątrz 
budynku na świeże powietrze.

3.

Zgłoś się do osoby organizującej akcję 
ratowniczą lub na wyznaczone miejsce zbiórki.

4.

Nie usiłuj ponownie wejść do budynku.

KIEDY STWIERDZISZ POŻAR:

1.

Podnieś alarm – jeśli używasz telefonu, podaj 
swoje nazwisko i miejsce, skąd dzwonisz.

2.

Opuść pomieszczenie zamykając za sobą drzwi.

3.

Opuść budynek drogami ucieczkowymi.

4.

Zgłoś się do osoby organizującej akcję 
ratowniczą lub na wyznaczone miejsce zbiórki.

5.

Nie usiłuj ponownie wejść do budynku.

Lista sprawdzająca przygotowanie do ratowania 

Lista sprawdzająca przygotowanie do ratowania 

się w sytuacji katastrofy

się w sytuacji katastrofy

Lp.

Pytanie

Tak/Nie

1

2
3
4
5
6

7
8

Czy w zakładzie opracowano procedurę 
ewakuacji pracowników?
Czy pracowników zapoznano z procedurą 
ewakuacji?
Czy w zakładzie wyznaczono drogi 

ucieczki?
Czy drogi ucieczkowe są właściwie 
oznakowane?
Czy drogi ucieczkowe są oświetlone?
Czy wszystkie drzwi na drogach 
ucieczkowych są otwarte?
Czy drzwi otwierają się wyłącznie „na 
zewnątrz”?
Jeśli jakieś drzwi  (na przykład 

zewnętrzne) są zamykane, to czy klucz jest 
łatwo dostępny i czy na zamkniętych 
drzwiach znajduje się czytelna informacja, 
gdzie jest klucz?

Lp.

Pytanie

Tak/Nie

9

10
11

12

13

14

15

Czy sygnał informujący o ewakuacji jest 
słyszalny we wszystkich miejscach 

przebywania ludzi w zakładzie?
Czy ludzie znają sygnał wzywający do 
ewakuacji?
Jeśli występujące zagrożenia wymagają 
użycia sprzętu ochronnego lub 
ratowniczego, to czy jest on dostępny?
Czy pracownicy zostali zapoznani ze 
sposobem użytkowania sprzętu 
ochronnego lub ratowniczego?
Czy w budynkach są instrukcje mówiące o 
działaniach niezbędnych do podjęcia po 
usłyszeniu alarmu?
Czy ustalono miejsce zbiórki załogi po 
usłyszeniu alarmu?
Czy program ewakuacji został 

przetestowany?

MOTYWOWANIE DO BEZPIECZNEJ 

MOTYWOWANIE DO BEZPIECZNEJ 

PRACY

PRACY



ok.  95%  wypadków  popełnianych  jest  z 
winy człowieka



z  tej  puli  85%  powstaje  na  skutek 
złamania  przepisów,  a  15%  to  pomyłki, 
niewiedza



celem  motywowania  do  bezpiecznej  pracy 
jest  osiągnięcie  takiego  stanu,  aby 
wszyscy 

w 

zakładzie 

pracy 

chcieli 

wykonywać  swoje  zadania  zgodnie  z  bhp, 
nawet nie spodziewając się kontroli



bezpieczne  wykonanie  zadania  (B

W

)  jest 

iloczynem  zdolności  do  bezpiecznego 
wykonania  (Z

BW

)  oraz  motywacji  do 

bezpiecznego  wykonania  (M

BW

)  (Sanders, 

Peay 1988)

B

W 

= f(Z

BW

 x M

BW

)



z kolei

Z

BW

 = f [P x (W+D)]

gdzie: 

P – postawa wobec ryzyka

W – wiedza o zagrożeniach
D – doświadczenie w pracy w zagrożeniu



Natomiast

M

BW

 = f (OW

BW

 x OR

BW

 x V)

G gdzie:    OW

BW

 – oczekiwany wysiłek 

związany z bezpiecznym wykonaniem 
zadania
OR

BW

 – oczekiwany rezultat bezpiecznego 

wykonania zadania
V – wartość, jaką dla pracownika stanowi 
bezpieczne wykonanie



zmienne  występujące  we  wzorze  stanowią 
elementy 

stymulacji 

zachowań 

pracowników



motywowanie do bezpiecznej pracy można 
podzielić na etapy:
-        identyfikacja zagrożeń
-        informowanie o ryzyku
-        motywowanie i zachęcanie
-        

wzmacnianie 

bezpiecznych 

zachowań



motywowanie 

do 

bezpiecznej 

pracy 

przedstawia graficznie model:



motywowaniem 

do 

bezpiecznej 

pracy 

(postępowania) 

jest 

oddziaływanie 

na 

pracowników  z  zamiarem  wywołania  u  nich 

potrzeby 

dostosowania 

się 

do 

wzorców 

bezpieczeństwa



członków  kierownictwa  i  dozoru  obowiązują  te 

same 

przepisy 

bezpieczeństwa 

pracy 

co 

pozostałych pracowników



kierownictwo  i  dozór  powinni  dawać  przykład 

przestrzegania bhp



kary i nagrody jako elementy motywacji:
- nagroda  pokazuje  jak  i  co  należy  robić  w 

przyszłości
-  kara  tylko  blokuje  niepożądane  zachowania  na 

krótki czas

•

kary i nagrody należy stosować z komentarzem

•

kara  lub  nagroda  muszą  być  bezzwłoczne  i 

sporadyczne

STRES ZAWODOWY I SPOSOBY JEGO 

STRES ZAWODOWY I SPOSOBY JEGO 

REDUKCJI

REDUKCJI



stresem 

jest 

niepożądana 

reakcja 

psychologiczna  lub  fizyczna  człowieka  na 
niekorzystną dla niego sytuację. Inaczej – stres 
oznacza 

ogół 

zmian 

fizjologicznych, 

neurologicznych 

i 

zachowawczych 

zachodzących  w  organizmie  pod  wpływem 
niekorzystnych bodźców



na  stres  człowiek  reaguje  lękiem,  strachem, 
gniewem lub złością



stres  jest  zjawiskiem  niepożądanym,  gdyż 
obniża  zdolność  do  pracy  i  może  doprowadzić 
do wypadku



główne 

elementy 

sytuacji 

stresowej 

obrazuje schemat:





bodźce mające możliwość wywołania stresu 
nazywane są stresorami



wyróżnia  się  stresory:  fizyczne,  chemiczne, 
biologiczne oraz psychologiczne



stres bardzo silny dezorganizuje percepcję, 
podejmowanie decyzji i postępowanie



stres zawodowy to reakcja na bodźce stresowe 
(stresory) występujące w zakładzie pracy



stres 

zawodowy 

jest 

efektem 

błędnie 

zaprojektowanej  organizacji  w  kierowaniu 
zespołami ludzi



stresory  w  zakładzie  pracy  występują  w 
fizycznym i społecznym środowisku pracy



do  najbardziej  stresogennych  czynników  w 
pracy należy:
- brak 

narzędzi, 

materiałów, 

części 

zamiennych, ludzi
-  brak  wpływu  na  każdy  efekt  pracy  przy 
pełnej odpowiedzialności,
- niejasne i niezrozumiałe polecenia,

- nieodpowiednie natężenia pracy,
- presja czasowa,
- za niskie wynagrodzenie,
- nieodpowiedni czas pracy,
- niekompetentni przełożeni,
- brak 

możliwości 

uczestniczenia 

w 

decyzjach,
- konflikty międzyludzkie,
- lęk przed możliwością utraty pracy,



skutki  stresu  zawodowego  przenoszone  są 

do życia prywatnego i odwrotnie



długotrwałe przebywanie w stresie może być 

przyczyną  choroby  psychicznej  (stresor 

psychologiczny),  zawału  serca,  choroby 

wrzodowej itp.



skutkiem 

stresu 

może 

być 

również 

alkoholizm, 

objadanie 

się, 

agresja, 

niepewność siebie itp.



działania 

redukujące 

stres 

należy 

koncentrować na:
- identyfikacji 

i 

eliminowaniu 

stresorów 

zawodowych
- 

projektowaniu 

warunków 

pracy 

o 

ograniczonym potencjale wywoływania stresu
-  wyposażeniu  pracowników  w  wiedzę  i 
umiejętności do radzenia sobie ze stresem



identyfikację  stresorów  można  przeprowadzić 
w  oparciu  o  rozmowy  z  pracownikami, 
wywiady, listy pytań



zidentyfikowanym 

stresorom 

należy 

przeciwstawić odpowiednią profilaktykę 



ludzi  będących  w  stresie  należy  odsunąć 
od wykonywania odpowiedzialnych funkcji 
lub czynności (np. sterowania maszynami)



w redukcji stresu kluczową rolę odgrywają 
osoby dozoru.

Wykład 12

Wykład 12

KONTROLA SKUTECZNOŚCI 

KONTROLA SKUTECZNOŚCI 

ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM 

ZARZĄDZANIA BEZPIECZEŃSTWEM 

PRACY

PRACY

•

Monitorowanie przebiegu procedur 
zarządzania

•

Monitorowanie aktywne: 
§ warunków środowiska pracy
§ postępowania

•

Monitorowanie reaktywne

•

Monitoring w zakładowym systemie 
bezpieczeństwa

•

Audyt bezpieczeństwa pracy

MONITOROWANIE PROCEDUR 

MONITOROWANIE PROCEDUR 

ZARZĄDZANIA

ZARZĄDZANIA



w  miarę  upływu  czasu  zużywają  się 
maszyny,  urządzenia,  a  także  osłabia  się 
czujność ludzi realizujących zadania



procedury 

postępowania 

należy 

dostosować 

do 

zmieniających 

się 

warunków



ocenę zmieniających się warunków można 
uzyskać  przez  stałą  obserwację  stanowisk 
pracy 

i 

zachowania 

ludzi, 

czyli 

monitorowanie



monitorowanie  –  to  mierzenie,  obserwowanie, 
ocena zmian



monitorowanie  techniczne  –  dotyczy  maszyn, 
wyposażenia, 

monitorowanie 

biologiczne 

– 

dotyczy stanu zdrowia itp.



monitoring może być:
- aktywny
- reaktywny



monitoring 

aktywny 

ocenia 

zgodność 

postępowania  z  obowiązującymi  procedurami 
(pomiary, inspekcje)



monitoring 

reaktywny 

wyjaśnia 

skutki 

niebezpiecznych 

warunków 

pracy 

lub 

niebezpiecznego 

postępowania 

(wypadki, 

choroby zawodowe, awarie itp.)

MONITOROWANIE AKTYWNE 

MONITOROWANIE AKTYWNE 

WARUNKÓW ŚRODOWISKA PRACY

WARUNKÓW ŚRODOWISKA PRACY



warunki 

środowiska 

monitorowane 

są 

poprzez:
- pomiary warunków środowiska
- inspekcje



celem monitoringu jest rozpoznanie zagrożeń 

wypadkowych i chorobowych



pomiary czynników środowiska obejmują:
- skład atmosfery
- zapylenie, hałas, wibracje
- czynniki chemiczne i biologiczne
- mikroklimat
- promieniowanie
- oświetlenie



pomiary 

wykonywane 

są 

ręcznie 

lub 

automatycznie, 

często 

połączone 

z 

systemami alarmowymi



inspekcja warunków pracy obejmuje:
-  ocenę  zgodności  warunków  środowiska  z 

przyjętymi wzorcami
- 

ocenę 

zgodności 

postępowania 

pracowników z przyjętymi wzorcami



inspekcje 

tradycyjne 

kojarzą 

się 

ze 

stwierdzeniem usterek i karaniem winnych



nowoczesne formy inspekcji polegają na:
- starannie wcześniej zaplanowanej inspekcji
- rozszerzeniu celu inspekcji
- wprowadzeniu elementów nagradzających
- włączeniem do inspekcji robotników

- negocjowaniem terminu usunięcia usterek
- rozszerzeniem zakresu zwrotnej informacji o 

wynikach inspekcji



kontrola jest centralną funkcja zarządzania



kierownik  powinien  obejmować  kontrolą  cały 

podległy mu rejon w sposób planowy



planowanie inspekcji obejmuje:
- podzielenie obszaru na części
-  wydzielenie  w  poszczególnych  częściach 

obszaru  obiektów  i  zadań  wymagających 

szczególnej kontroli
- zaplanowanie  inspekcji  tak,  aby  każda  część 

obszaru była zwizytowana co najmniej 1 raz na 

tydzień
- 

przeznaczenie 

określonej 

ilości 

czasu 

wyłącznie na inspekcje bhp



rozszerzenie  celu  inspekcji  polega  m.in.  na 
pouczaniu pracowników o sposobie rozpoznania 
zagrożeń i bezpiecznym postępowaniu



elementy 

nagradzające 

w 

inspekcji 

to 

dostrzeganie  również  pozytywów,  omawianie  z 
pracownikami  wyników  inspekcji  –  zaczynać  od 
plus do minus



usterki 

stwierdzone 

w 

czasie 

inspekcji 

traktować 

jako 

problem 

do 

rozwiązania 

wspólnie z kontrolowanymi poprzez:
- ustalenie przyczyny usterki
- nazwanie stwierdzonej przyczyny
- wskazanie na możliwe skutki usterek
- usunięcie  samej  usterki,  a  następnie  jej 
przyczyny



wskazany  jest  udział  robotników  w  inspekcji  w 
celach szkoleniowych



negocjowanie  terminu  usunięcia  zaniedbań 
może  dotyczyć  tylko  takich  usterek,  które  nie 
zagrażają życiu lub zdrowiu. Inne usterki należy 
usuwać  niezwłocznie.  Odpowiedzialnym  jest 
dozór tego rejonu.



o  wynikach  inspekcji  należy  niezwłocznie 
poinformować  osobę  dozoru  odpowiedzialną  za 
rejon



robotników też należy poinformować o wynikach 
inspekcji  w  sposób  przyjęty  w  zakładzie  pracy 
(np. tablice ogłoszeń, radiowęzeł itp.)



inspekcja jest skuteczna jeśli ponowna kontrola 
nie wykaże uchybień poprzednio stwierdzonych

MONITOROWANIE AKTYWNE

MONITOROWANIE AKTYWNE



ponad  95%  wypadków  spowodowanych  jest 
błędami postępowania ludzi



dla  kontroli  sposobu  postępowania  i 
wykonania 

zadania 

należy 

(Neindorf, 

Fasching 1993):
- 

szczegółowo 

zdefiniować 

pojęcie 

niebezpiecznego postępowania
-  ustalić  sposób  przeprowadzenia  kontroli 
postępowania
-  określić  procedury  oceny  skuteczności 
metody kontroli postępowania



niebezpiecznym 

postępowaniem 

jest 

każde 

zachowanie sprzeczne z przepisami lub zasadami 
bezpieczeństwa 

sformułowanymi 

w 

obowiązującej regulacji prawnej lub przyjętymi w 
zakładzie 

pracy 

standardami 

bezpiecznego 

postępowania



kontrola postępowania składa się z:
- przygotowania kontroli
- obserwacji i oceny postępowania
- omówienia wyników z osobami kontrolowanymi



przygotowanie  kontroli  to  wybranie  stanowisk 
pracy, cyklu produkcyjnego, obłożenia



kontrole 

powinny 

przeprowadzać 

grupy 

dwuosobowe dozoru co najmniej 1 raz na tydzień



obserwacja  pracujących  powinna  odbywać  się 

przez  10-15  minut  podczas  wykonywania  przez 

robotników czynności zwykłych



w czasie obserwacji i oceny postępowania można 

wspierać się na liście następujących pytań:
- jak pracownicy reagują na kontrolę
-  jaką  pozycję  przyjmują  podczas  realizacji 

zadania
- czy stosują odpowiednie do zadania ochrony
- czy wyposażenie techniczne jest właściwe
-  czy  stosowane  są  procedury  zabezpieczające 

(np. badanie warunków przed pracą)
- czy na stanowisku pracy jest ład i porządek
-  jakie  prace  wykonywane  są  poprawnie,  a  jakie 

nie
- który  z  pracowników  zasługuje  na  nagrodę,  a 

który na karę



omówienie 

wyników 

kontroli 

następuje 

bezpośrednio  po  obserwacji.  Na  ten  czas  pracę 
należy przerwać.
- omawianie  wyników  należy  rozpocząć  od 
pozytywów
-  zachowania  niebezpieczne  należy  wykazać 
pracownikom  zadając  pytania  naprowadzające, 
np.:
- co waszym zdaniem robione było źle,
- jaki sprzęt stosowany był nieprawidłowo,
- czy w wykonywanej pracy występują zagrożenia,



po 

omówieniu 

wyników 

kontroli 

należy 

zobowiązać 

pracownika 

do 

stosowania 

bezpiecznego  postępowania  w  pracy  wskazując 
na korzyści z takiego postępowania



w 

przypadku 

ponownego 

stwierdzenia 

niebezpiecznego  postępowania  pracownika 
należy  przenieść  na  mniej  odpowiedzialne 
stanowisko lub zwolnić go,



ocenę 

skuteczności 

metody 

kontroli 

postępowania można ocenić wg wzoru:



gdzie:

W

nz

 – wskaźnik niebezpiecznych zachowań

Niebezpiecznym  zachowaniem  nadaje  się  wagi 

(np. 1-5)

100





w

pracownikó

ych

obserwowan

liczba

zachowań

znych

niebezpiec

wag

suma

W

nz

MONITOROWANIE REAKTYWNE

MONITOROWANIE REAKTYWNE



jest  to  procedura  nastawiona  na  poznanie 
przyczyn 

zawodności 

systemu 

bezpieczeństwa



monitorowanie reaktywne obejmuje badanie:
- wypadków
- chorób zawodowych
- niemalwypadków
- awarii
- stanu zdrowia pracowników



celem  badania  pojedynczego  wypadku  jest 
uzyskanie informacji o tym:

- co się stało (rodzaj NW)
- jak to się stało (błąd)
- dlaczego się to stało (przyczyna błędu)



informacja o przyczynach błędu jest podstawą 
opracowania skutecznej profilaktyki



jeśli 

mimo 

zastosowania 

profilaktyki 

występują 

nadal 

wcześniej 

stwierdzone 

przyczyny błędów należy rozważyć, czy:
- przyczyny 

wypadków 

zostały 

właściwie 

rozpoznane
- zaprojektowana profilaktyka była skuteczna
- 

zaprojektowana 

profilaktyka 

była 

realizowana zgodnie z intencją projektodawcy



badanie 

i 

ewidencjonowanie 

chorób 

zawodowych wymaga ustalenia, czy:
-  stan  zdrowia  pracownika  był  dobry  w 
chwili przyjmowania do pracy
-  jakie  warunki  pracy  lub  technologie 
stanowiły zagrożenie dla zdrowia
-  dlaczego  dopuszczono  pracownika  do 
ekspozycji  na  czynniki  szkodliwe  dla 
zdrowia
- 

dlaczego 

nie 

wykryto 

wcześniej 

symptomów choroby zawodowej



uzupełnieniem  badania  są  dalsze  pytania 
o warunki pracy:

-  czy  w  zakładzie  pracy  zidentyfikowano 
występujące czynniki szkodliwe dla zdrowia
- czy określono ich dopuszczalny poziom
- 

czy 

podjęto 

działania 

techniczne 

i 

organizacyjne redukujące zagrożenie u źródła
-  czy  pracowników  wyposażono  w  sprzęt 
ochronny
- czy sprzęt ochronny jest używany
- czy przeprowadzono działania uświadamiające 
wśród załogi o skutkach choroby zawodowej



niemalwypadki  –  to  wypadki  bez  skutków 
urazowych



badanie  niemalwypadków  dostarcza  więcej 
informacji  nt.  przyczyn  zdarzenia  niż  badanie 
wypadków



badanie 

niemalwypadków 

należy 

prowadzić  wg  zasad  obowiązujących  dla 
wypadków  (co  się  stało,  jak  się  stało, 
dlaczego to się stało)



badanie 

awarii 

przeprowadza 

się 

podobnie  jak  niemalwypadków,  a  ponadto 
ustalić należy czy przyczyną awarii była:
- 

ukryta 

wada 

konstrukcyjna, 

materiałowa, montażowa,
- wada powstała podczas eksploatacji
- niewłaściwa obsługa

MONITORING W ZAKŁADOWYM 

MONITORING W ZAKŁADOWYM 

SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA

SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA



monitorowanie jest podstawa skutecznego 
zarządzania bezpieczeństwem pracy



właściwe miejsce monitoringu w systemie 
pokazano na schemacie



model zarządzania bezpieczeństwem pracy jest 
właściwy  jeśli  ma  zdolność  utrzymywania  w 
stanie kontrolowanym wszystkie występujące w 
zakładzie zagrożenia wypadkowe i chorobowe



monitorowanie 

dostarcza 

informacji 

o 

zgodności  warunków  pracy  i  postępowania  z 
przyjętymi standardami



rozbieżność 

pomiędzy 

standardami 

a 

faktycznymi warunkami pracy i postępowaniem 
jest 

symptomem 

wadliwego 

zarządzania 

bezpieczeństwem pracy



wadliwy  model  zarządzania  bezpieczeństwem 
pracy 

należy 

skorygować 

w 

oparciu 

o 

informacje  uzyskane  z  monitoringu  –  wg 
schematu:



wady 

modelu 

zarządzania 

bezpieczeństwem 

pracy 

można 

zidentyfikować  i  skorygować  za  pomocą 
specjalnej  procedury,  nazywanej  audytem 
bezpieczeństwa 

AUDYT BEZPIECZEŃSTWA PRACY

AUDYT BEZPIECZEŃSTWA PRACY



monitoring 

informuje 

o 

przebiegu 

realizowanego 

w 

zakładzie 

systemu 

zarządzania bezpieczeństwem pracy



audyt  bezpieczeństwa  –  to  przegląd  samego 
systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy



celem 

audytu 

jest 

zidentyfikowanie 

niedomagań  w  zarządzaniu  bezpieczeństwem 
pracy  oraz  rozpoznanie  obszarów,  których 
skorygowanie  może  podnieść  efektywność 
profilaktyki bezpieczeństwa w zakładzie pracy 
(Sanders,  Wheeler  1991),  inaczej  –  należy 
uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

- 

czy 

organizacja 

bezpieczeństwa 

w 

zakładzie jest właściwa
-  czy  można  usprawnić  proces  zarządzania 

bezpieczeństwem pracy
- co trzeba zmienić dla poprawy sytuacji



audyt  –  słowo  pochodzenia  angielskigo. 

Audytem 

określa 

się 

badanie 

ksiąg 

rachunkowych, 

ocenę 

zarządzania 

finansami,  przegląd  zdrowia  pacjentów  i 

inne działania (np. bezpieczeństwo)



audyt  jest  „ustrukturyzowanym  procesem 

zbierania  niezależnej  informacji  na  temat 

efektywności  całego  systemu  zarządzania 

bezpieczeństwem,  możliwości  polegania  na 

nim 

oraz 

formułowania 

programów 

naprawczych” (HSE 1994)



wynikiem  audytu  są  oceny  i  wnioski 
dotyczące zdolności zakładu do:
-  identyfikowania  wszystkich  występujących 
w zakładzie zagrożeń
- utrzymywania zagrożeń pod kontrolą
- stymulowanie bezpiecznego postępowania



na  podstawie  wyników  audytu  formułowane 
są  wnioski  korekcyjne  określające  kierunek 
i  zakres  zmian  w  sposobie  zarządzania 
bezpieczeństwem pracy w zakładzie



audyt 

przeprowadzają 

wyspecjalizowane 

firmy 

konsultingowe 

albo 

zespoły 

specjalistów w zakładzie pracy



audyt 

może 

ograniczyć 

się 

tylko 

do 

stwierdzenia czy stosowany system zarządzania 
bezpieczeństwem  jest  właściwy  lub  dodatkowo 
może  być  przeprowadzony  przegląd  stanu 
bezpieczeństwa pracy w zakładzie



przeprowadzenie  audytu  ułatwia  stosowanie 
listy pytań



listy pytań są konstruowane w taki sposób, aby 
uzyskać  odpowiedź  „tak”  lub  „nie”,  a  także 
poprzez nadawanie pytaniom wag (np. 1-5)



inne 

listy 

stosuje 

się 

wtedy, 

gdy 

przeprowadzany  jest  tylko  audyt  systemu 
zarządzania bezpieczeństwem, inne gdy łącznie 
z takim audytem oceniany jest poziom bhp



przykładowe  listy  pytań  sprawdzających 
stosowanych podczas audytu pokazano na 
planszach (strony 21-28)



wnioski  audytu  powinny  być  omówione  z 
kierownictwem zakładu

Lista sprawdzająca system motywacyjny 

zakładu pracy : 

AUDYT BEZPIECZEŃSTWA- 

FUNKCJONOWANIE SYSTEMU OCENIANIA 

KIEROWNICTWA, DOZORU I ROBOTNIKÓW 

Pkt. 

1.     Czy kierownictwo zakładu jest oceniane za 

wyniki zarządzania bezpieczeństwem przez 

radę nadzorczą lub inne władze?

            a.)    Nie    
            b.)    Tak   
2.     Jak często działalność kierownictwa na rzecz 

bezpieczeństwa jest oceniana? 

            a.)    Nie jest oceniana                
            b.)    Tylko po wypadkach          
            c.)    Raz w roku                          
            d.)    Co pół roku lub częściej     

0
5

0
1
3
5

3.     Czy w zakładzie istnieje ustanowiony przez 

kierownictwo harmonogram oceniania stanu 

bezpieczeństwa w oddziałach?

            a.)    Nie     
            b.)    Tak    
4.     Jak często oceniany jest stan bezpieczeństwa w 

oddziałach?

            a.)    Nie ocenia się                    
            b.)    Tylko po wypadkach         
            c.)    Raz w roku                         
            d.)    Co pół roku                        
            e.)    Częściej niż co pół roku     
5.     Co jest brane pod uwagę przy ocenie stanu 

bezpieczeństwa w oddziałach?

            a.)    Nie ocenia się stanu bezpieczeństwa w 

oddziałach                

            b.)    Przyczyny ostatniego wypadku                 

                               

            c.)    Statystyka przyczyn wypadków  lub 

chorób zawodowych    

0
5

0
1
2
3
5

0
1
2

             d.)    Zaniedbanie dozoru stwierdzone 

podczas inspekcji               

             e.)    Statystyka łącznie z wynikami inspekcji  

                              

             f.)    Statystyka, wyniki inspekcji oraz 

osiągnięcia w dziedzinie organizacji 
bezpieczeństwa                                                    

6.      Jak często kierownicy oddziałów są oceniani 

przez kierownictwo zakładu za osiągnięcia w 
dziedzinie profilaktyki wypadków i chorób 
zawodowych?

            a.)    Nie są oceniani                   
            b.)    Raz w roku                         
            c.)    Co pół roku                        
            d.)    Co kwartał                           
            e.)    Częściej niż co kwartał      
7.      Jak często kierownicy oddziałów oceniają 

podległy sobie dozór za organizację 
bezpiecznych zadań i stymulowanie 
bezpiecznego postępowania?

3
4
5

0
1
2
3
5 

            a.)    Nie są oceniani                  
            b.)    Raz w roku                        
            c.)    Co pół roku                       
            d.)    Co kwartał                         
            e.)    Częściej niż co kwartał      
     8.    Czy kierownicy oddziałów są nagradzani lub 

chwaleni, jeśli uzyskują dobre wyniki w 

organizowaniu profilaktyki?

            a.)    Nigdy                                
            b.)    Bardzo rzadko                   
            c.)    Czasem                              
            d.)    Jest to regułą                      
     9.    Czy kierownicy oddziałów są karani lub 

ganieni, jeśli dopuszczą do zaniedbań w 
utrzymaniu stanu bezpieczeństwa?

            a.)    Nigdy                                                          

                                 

            b.)    Tylko wtedy, gdy w wyniku zaniedbań 

zdarzył się wypadek     

 

0
1
2
3
5

0
2
4
5

0
2

            a.)    Tylko za „duże” zaniedbania                      

                                 

            b.)    Prawie za wszystkie zaniedbania 

stosownie do ich wielkości   

    10.   Czy mistrzowie są nagradzani lub chwaleni, 

jeśli efektywnie „pilnują” bezpieczeństwa na 
swoim odcinku?

            a.)    Nigdy                                                          

                                 

            b.)    Bardzo rzadko                                            

                                  

            c.)    Czasem                                                       

                                  

            d.)    Jest to regułą                                              

                                    

    11.   Czy mistrzowie są karani lub ganieni, jeśli 

dopuszczą do zaniedbań lub są tolerancyjni w 

stosunku do zagrożeń lub ryzykantów?

           a.)    Nigdy                                                           

                                

           b.)    Bardzo rzadko                                             

                                 

           c.)    Czasem                                                        

                                 

           d.)    Jest to regułą 
 

4
5

0
2
3
5

0
2
3
5

    12.   Czy robotnicy, którzy postępują ostrożnie i 

wykonują swoją pracę zgodnie z przepisami, są 

przez dozór traktowani (ocenić na podstawie 
rozmów z robotnikami):

            a.)    Z niechęcią                                                 

                            b.)    Z obojętnością                      
                                                    c.)    Jako 
postępujący właściwie                                             

            

            d.)    Jako godni wyróżnienia   
    13.   Czy wykonywanie pracy wbrew przepisom jest 

przez przełożonych:

            a.)    Oceniane pozytywnie jeśli przyśpiesza 

wykonanie polecenia                                                
            

            b.)    Oceniane pozytywnie, ale tylko wtedy 

gdy wykonawca 

            nie spowoduje wypadku
            c.)    Karane, jeśli doprowadziło do wypadku     

                                   

            d.)    Duże wykroczenia są karane, nawet jeśli 

nie doprowadzą do wypadku                                   
                                                   

            e.)    Większość zauważonych wykroczeń jest 

karanych proporcjonalnie do ich wielkości 

-10
-2
1
5

-10

-10

1
2

5

    14.   Czy oddziały oceniane jako najlepsze są 

wyróżniane lub stawiane jako wzór  do 

naśladowania?

             a.)    Nigdy                                 
             b.)    Czasem                               
             c.)    Jest to regułą 

0
2
5 

Lista sprawdzająca efektywność zarządzania 

Lista sprawdzająca efektywność zarządzania 

bezpieczeństwem pracy

bezpieczeństwem pracy

 

 

AUDYT BEZPIECZEŃSTWA 

TAK/NI
E 

OCENA RYZYKA
   1. Czy sporządzono listę wszystkich 

występujących w zakładzie zagrożeń życia i 
zdrowia?
   2. Czy oszacowano wielkość ryzyka dla 

stosowanych technologii i czynności roboczych?
         3. Czy ryzyko duże i średnie zredukowano 
do akceptowalnej wielkości?
   4. Czy określono techniczne lub organizacyjne 
metody utrzymywania ryzyka w stanie 
kontrolowanym?  
   5. Czy sporządzono listę prac, w których 
niezbędne jest stosowanie indywidualnego 
sprzętu ochronnego?

STRUKTURA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ

1.

Czy wyznaczono osobę odpowiedzialną w 

zastępstwie pracodawcy za organizację 
bezpieczeństwa w zakładzie?

2.

Czy wyróżniono szczegółowe zakresy 

zadaniowe w dziedzinie organizacji 
bezpieczeństwa w zakładzie (stan maszyn, 
urządzenia elektryczne, używanie 

niebezpiecznych materiałów, kompetencje 
ludzi, bezpieczeństwo załogi obcej itp.)?

3.

Czy wyznaczono osoby odpowiedzialne za 
realizację wyróżnionych zakresów organizacji 

bezpieczeństwa?

4.

Czy wyróżnione zakresy zadaniowe są 
adekwatne do potrzeb?

5.

Czy zakresy odpowiedzialności wsparto 
odpowiednią ilością władzy?

POLITYKA I CELE

1.

Czy kierownictwo sformułowało na piśmie 

politykę zdrowia i bezpieczeństwa?

2.

Czy z treścią polityki zdrowia i 
bezpieczeństwa została zapoznana załoga?

3.

Czy dozór został zobowiązany do realizacji 
polityki zdrowia i bezpieczeństwa?

4.

Czy ustanowiono cele z zakresu 

bezpieczeństwa do osiągnięcia przez zakład 
lub załogę?

5.

Czy informacje o celach bezpieczeństwa 

przekazano załodze?

6.

Czy załoga otrzymuje zwrotną informację o 
stopniu realizacji celów bezpieczeństwa?

STANDARDY BEZPIECZEŃSTWA

1.

Czy dla prac o podwyższonym ryzyku 
opracowano „wzorcowe” sposoby ich 
wykonywania?

2.

Czy wzorcowe sposoby wykonywania prac o 
względnie dużym ryzyku są dostępne dla 
organizatorów zadań i wykonawców? 

3.

Czy opracowano wzorcowe procedury 

kontrolowania przez dozór stanu 
bezpieczeństwa przed przystąpieniem do pracy, 
w czasie trwania i po jej zakończeniu?

4.

Czy opracowano procedury informowania 
kierownictwa o wynikach kontroli stanu 
bezpieczeństwa?

5.

Czy opracowano na użytek robotników 
procedurę meldowania o zauważonych 
zagrożeniach?

6.

Czy zobowiązano załogę do zgłaszania 
zauważonych zagrożeń?

7.

Czy sformułowano wzorce porządku, 
składowania, noszenia, transportowania, 

postępowania (czy robotnicy wiedzą, jakie 
warunki lub wykonanie są dobre, a jakie złe)?

8.     Czy podejmowane są działania zachęcające do 

ulepszania istniejących wzorców oraz do 

opracowania wzorców dla prac wykonywanych 
dotąd bez ich stosowania?

KOMPETENCJE ZAŁOGI

1.

Czy nowi pracownicy są oceniani ze względu na 
posiadane predyspozycje, a następnie kierowani 
do zgodnych z nimi prac?

2.

Czy w zakładzie istnieje program adaptacji 
zawodowej nowo przyjmowanych pracowników?

3.

Czy wyznacza się odpowiedzialnych za przebieg 

adaptacji zawodowej?

4.

Czy w zakładzie szacuje się potrzeby w zakresie 
szkoleń?

5.

Czy ocenia się efektywność szkoleń?

6.

Czy w zakładzie jest osoba odpowiedzialna za 
szkolenie załogi? 

7.

Czy wszyscy robotnicy uczestniczą z wymaganą 
częstością w szkoleniach okresowych?

8.      Czy dozór oraz kierownictwo uczestniczą w 

szkoleniach okresowych?

9.      Czy sporządzono spis prac, których wykonanie 

należy poprzedzić poinstruowaniem?

PRZYGOTOWANIE NA NIEBEZPIECZEŃSTWO



Czy oszacowano możliwość powstania sytuacji o 
bardzo dużym ryzyku, mogącym doprowadzić do 
katastrofy?



Czy opracowano program prowadzenia akcji 
ratowniczych w sytuacji możliwych katastrof?



Czy przygotowano załogę do samoratowania się 
w sytuacji bardzo dużego ryzyka lub katastrofy?



Czy wyznaczono osobę odpowiedzialną za stan 
dróg ucieczkowych, sprzęt ratowniczy, 
przeciwpożarowy itp.?



Czy pracownicy mają dostęp do apteczek?



Czy w zakładzie jest punkt opatrunkowy czynny 
w godzinach pracy załogi?



Czy w zakładzie są osoby przeszkolone w 
udzielaniu pierwszej pomocy?



Czy pracownicy przechodzą okresowe i 

kontrolne badania lekarskie?

MOTYWOWANIE



Czy bezpieczną pracę i przestrzeganie 
przepisów bezpieczeństwa stawia się jako 
warunek zatrudnienia?



Czy kierownictwo stawia bezpieczeństwo przed 
produkcją?



Czy dozór jest zachęcany do dawania swoim 
podwładnym dobrego przykładu poprzez 

dostosowanie się do wymogów przepisów 
bezpieczeństwa?



Czy bezpieczne postępowanie jest traktowane 

jako kryterium przy awansowaniu?



Czy robotnicy są informowani o ponoszonym w 
pracy ryzyku?



Czy robotnicy wiedzą, jakie ryzyko mogą 
zaakceptować sami, a o jakim muszą zgłaszać 
przełożonym?



Czy załoga jest informowana o wypadkach 
zdarzających się w zakładzie?



Czy załoga jest informowana o liczbie kolejnych 

bezwypadkowo przepracowanych dniach?

9.

Czy dozór stawia swoim podwładnym cele 
motywujące do bezpiecznego postępowania w 

pracy? 

10.

 Czy bezpieczne postępowanie jest 
propagowane przez plakaty, audycje radia 

zakładowego lub inne formy propagandowego 
oddziaływania?

11.

Czy bezpieczne postępowanie jest nagradzane 

lub chwalone?

12.

Czy podejmowanie ryzyka jest karane lub 
ganione?

13.

Czy w zakładzie funkcjonuje system okresowych 
ocen za wkład w zarządzanie bezpieczeństwem?

14.

Czy w zakładzie są organizowane akcje 

bezpieczeństwa?

15.

Czy w zakładzie są organizowane akcje 
promujące zdrową aktywność pozazawodową?

16.

Czy kierownictwo i dozór spotykają się z załogą 
w celu omówienia problemów bezpieczeństwa?

AKTYWNE MONITOROWANIE ZAGROŻEŃ



Czy w zakładzie opracowano plan inspekcji 
warunków pracy?



Czy plan ten obejmuje wszystkie zagrożenia, 

stanowiska i miejsca?



Czy inspekcje są przeprowadzane według 
arkuszy inspekcyjnych z naniesionymi miejscami 
oraz obiektami wymagającymi przeglądów i 

kontroli?



Czy obok innych, stosowane są inspekcje 
nastawione wyłącznie na ocenę bezpieczeństwa 

postępowania ludzi?



Czy wyniki inspekcji są notowane i 
przechowywane?



Czy celem inspekcji jest również ujmowanie 
osiągnięć w dziedzinie organizowania 
bezpiecznej pracy?



Czy wyniki inspekcji są okresowo analizowane?



Czy pracownicy są zapoznawani z wynikami 
inspekcji swoich miejsc pracy? 

MONITOROWANIE REAKTYWNE



Czy wszystkie wypadki są rejestrowane i 

badane?



Czy prowadzona jest statystyka pośrednich 
przyczyn wypadków?



Czy przyczyny chorób zawodowych są 
identyfikowane i usuwane?



Czy niemalwypadki są zgłaszane i badane?



Czy badane są przyczyny awarii?



Czy w zakładzie dokonuje się okresowych 

przeglądów bezpieczeństwa?



Czy w przeglądach bezpieczeństwa uczestniczą 
przedstawiciele załogi?

REDUKCJA STRESU I WARUNKI HIGIENY



Czy identyfikowane są stresory zawodowe?



Czy prowadzona jest statystyka strat 
wypadkowych i chorobowych?



Czy kierownictwo i dozór są bieżąco 
informowani o wielkości strat wypadkowych i 
chorobowych?

AUDIT BEZPIECZEŃSTWA



Czy w zakładzie przeprowadzono w ostatnim 
roku audit bezpieczeństwa?

Czy wnioski z auditu zostały wdrożone? 

Wykład 13

Wykład 13

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 

W UNII EUROPEJSKIEJ

W UNII EUROPEJSKIEJ

1)  Podstawowy  akt  prawny  UE  w  zakresie 
bezpieczeństwa pracy.
2) Obowiązki pracodawców w dziedzinie bhp.
3) Szkolenie bhp – na czym polega.
4) Obowiązki pracowników w dziedzinie bhp.
5)  Szczegółowe  dyrektywy  z  zakresu  bhp  – 
czego dotyczą.
6)  Służba  ochrony  zdrowia  i  zapobiegania  w 
niektórych państwach UE.
7) Porównanie  stanu  bhp  w  krajach  UE  i  w 
Polsce.

DYREKTYWA RAMOWA

DYREKTYWA RAMOWA



Służba  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia 

pracowników w UE = bhp w Polsce.



Podstawa prawna – art. 94 i art. 137 Traktatu 

z  25  marca  1957  o  utworzeniu  Wspólnoty 

Europejskiej, tzw. TRAKTAT RZYMSKI.



Dyrektywy  wydane  na  podstawie  art.  94 

Traktatu 

Rzymskiego 

nazywane 

są 

dyrektywami  „nowego  podejścia”.  Zawierają 

one wymagania w zakresie:
-        zdrowia i bezpieczeństwa pracowników,
-        ochrony środowiska naturalnego,
-        ochrony konsumenta.



Dyrektywy  te  służą  do  ustanowienia  i 
funkcjonowania:
- jednolitego rynku wewnętrznego,
-  ustanawiania  wymagań  w  tym  zakresie  w 
poszczególnych krajach członkowskich,
- kraje członkowskie UE związane są normami 
tych dyrektyw i nie mogą od nich odstępować 
a  także  ustanawiać  wymagań  wyższych  niż 
określone w normie (normy maksymalne).



Dyrektywy  wydane  na  podstawie  art.  137 
Traktatu 

Rzymskiego 

dotyczą 

wyłącznie 

bezpieczeństwa 

i 

ochrony 

zdrowia 

pracowników.  Mają  one  charakter  norm 
minimalnych 

– 

tzn. 

nie 

naruszają 

korzystniejszych regulacji krajowych.



Minimalny  charakter  norm  nie  świadczy  o  ich 
niskim poziomie.



W prawie wspólnotowym bezpieczeństwo pracy i 
ochronę  zdrowia pracowników  postrzega  się nie 
tylko  jako  indywidualny  interes  pracownika  ale 
również  jako  interes  społeczny,  polegający  na 
dążeniu 

do 

powszechnego 

polepszenia 

warunków środowiska pracy.



Podstawowym  aktem  prawnym  UE  z  zakresu 
bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia  pracowników 
jest  Dyrektywa  Rady  Wspólnot  Europejskich 
89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w 
celu  zwiększenia  bezpieczeństwa  i  poprawy 
zdrowia  pracowników  podczas  pracy  –  zwana 
DYREKTYWĄ RAMOWĄ. 



Dyrektywa ramowa zawiera ogólne zasady w 
zakresie:
- zapobiegania ryzyku zawodowemu,
- bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
-  eliminowaniu    czynników  wypadkowych  i 
ryzyka zawodowego,
- informowania pracowników o ryzyku,
- 

konsultacji 

z 

pracownikami 

spraw 

dotyczących bezpieczeństwa pracy,
- współuczestnictwa  pracowników  i  ich 
przedstawicieli  w  działaniach  na  rzecz 
poprawy bhp,
- wdrażania zawartych w dyrektywie norm.   



Dyrektywa  ramowa,  podobnie  jak  polskie 
prawo, 

czyni 

pracodawcę 

odpowiedzialnym 

za 

zapewnienie 

pracownikom  bezpieczeństwa  i  ochrony 
zdrowia. 

Odpowiedzialności 

tej 

nie 

zmniejsza  zatrudnianie  przez  pracodawcę 
kompetentnych 

służb 

lub 

osób 

realizujących zadania z dziedziny bhp. 

OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW 

OBOWIĄZKI PRACODAWCÓW 

W DZIEDZINIE BHP

W DZIEDZINIE BHP

 

 



Podstawowym  obowiązkiem  pracodawcy  jest 

(zgodnie  z  Dyrektywą  ramową)  zapewnienie 

pracownikom 

bezpieczeństwa 

i 

ochrony 

zdrowia  w  każdym  aspekcie  związanym  z 

pracą.



Swoje  podstawowe  obowiązki  pracodawca 

realizuje stosując zasady:
- unikania ryzyka,
- oceny ryzyka,
- zapobiegania ryzyku u źródła,
- 

dostosowania 

warunków 

pracy 

do 

pojedynczego pracownika (ergonomia),

- stosowania nowych rozwiązań technicznych,
- 

zastępowania 

środków 

niebezpiecznych 

bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
-  prowadzenia  spójnej  i  całościowej  polityki 

zapobiegawczej 

obejmującej 

technikę, 

organizację  pracy,  warunki  pracy,  stosunki 

społeczne,  wpływ  czynników  związanych  ze 

środowiskiem pracy,
-  nadawania  pierwszeństwa  środkom  ochrony 

zbiorowej 

przed 

środkami 

ochrony 

indywidualnej,
- instruowania pracowników.



Pracodawca, uwzględniając charakter działania 

firmy powinien: 
- ocenić 

wielkość 

ryzyka 

zagrażającego 

bezpieczeństwu    i  zdrowiu  pracowników  w 

wyniku stosowania:

-              technologii,
-              substancji chemicznych,
-              wyposażenia stanowisk pracy,
-              środowiska naturalnego.
-  na  podstawie  tej  oceny  zastosować 

odpowiednie środki,
-  uwzględnić  możliwości  pracownika  w 

aspekcie bhp przy realizacji zadań,
-  zapewnić,  aby  wprowadzenie  nowych 

technologii 

było 

konsultowane 

z 

 

pracownikami  lub  ich  przedstawicielami  w 

aspekcie bhp,
-  uniemożliwić  dostęp  do  stanowisk  pracy  o 

szczególnie 

wysokim 

poziomie 

ryzyka 

pracownikom  nie  przeszkolonym  w  tym 

kierunku (np. wysokie napięcie),

-  współpracować  z  innymi  pracodawcami  w 
zakresie  stosowania  zasad  bhp  w  przypadku 
realizacji  zadań  wspólnych  lub  na  wspólnym 
terenie,
-  wydatki  związane  z  bezpieczeństwem,  higieną  i 
ochroną zdrowia podczas pracy nie mogą obciążać 
pracowników – obciążają w całości pracodawców,
- pracodawca 

tworzy 

służbę 

ochrony 

i 

zapobiegania 

(w 

Polsce 

bhp) 

– 

poprzez 

wyznaczenie  wyłącznie  do  tego  celu  jednego  lub 
więcej  pracowników  (w  zależności  od  wielkości 
firmy i występujących zagrożeń),
-  w  przypadku  braku  kompetentnych  osób  wśród 
swoich 

pracowników, 

pracodawca 

zleca 

wykonywanie  obowiązków  z  zakresu  bhp  firmom 
zewnętrznym,

-  Dyrektywa  ramowa  dopuszcza,  aby  państwa 

UE mogły określić kategorie zakładów, w jakich 

pracodawca  może  sam  wziąć  odpowiedzialność 

za 

prowadzenie 

działalności 

związanej 

z 

ochroną zdrowia i zapobieganiem ryzyku,
- pracodawca  ma  również  obowiązek  podjęcia 

środków do zapewnienia:
- pierwszej pomocy,
- gaszenia pożarów,
- ewakuacji pracowników,
-  reasumując,  zgodnie  z  Dyrektywą  ramową 

pracodawca:
-  powinien  mieć  przeprowadzoną  ocenę  ryzyka 

zagrażającego 

bezpieczeństwu 

i 

zdrowiu 

podczas  pracy,  włączając  w  to  szczególne 

zagrożenia,  na  jakie  są  narażone  grupy 

pracowników,

- decyduje  o  podejmowanych  środkach 
ochronnych  i  –  jeśli  to  konieczne  –  o 
wyposażeniu  ochronnym,  które  ma  być 
stosowane,
-  prowadzi  rejestr  wypadków  zawodowych 
(w 

Polsce: 

wypadki 

przy 

pracy) 

powodujących  niezdolność  pracownika  do 
pracy  przez  okres  dłuższy  niż  trzy  dni 
robocze,
- 

sporządza 

raporty 

o 

wypadkach 

zawodowych  dla  odpowiedzialnych  władz, 
zgodnie  z  krajowym  prawem  i  (lub) 
zwyczajami.

SZKOLENIE BHP

SZKOLENIE BHP

 

 



pracodawca  powinien  zapewnić  każdemu 
pracownikowi:
- 

odbycie 

odpowiedniego 

szkolenia 

dotyczącego  bezpieczeństwa  i  ochrony 
zdrowia (polskie szkolenie bhp),
-  przekazanie  informacji  o  stanowisku 
pracy, na którym będzie zatrudniony,
- przekazanie specyficznych instrukcji dla 
danego  stanowiska  pracy  (np.  duże 
zagrożenie),



wymienione czynności dotyczą przypadków:
-  zatrudnienie  po  raz  pierwszy  w  danym 
zakładzie pracy,
- przeniesienia lub zmiany pracy,
-  wprowadzenia  nowego  sprzętu  roboczego 
lub zmiany sprzętu,
- 

wprowadzenia 

jakiejkolwiek 

nowej 

technologii,



szkolenie powinno:
-  uwzględniać  nowe  lub  zmieniające  się 
zagrożenia,
-  być  okresowo  powtarzane  w  miarę 
potrzeby,



koszty szkolenia ponosi pracodawca,



pracodawca zapewnia również pracownikom :
- badania wstępne,
-  dostęp  do  badań  lekarskich  kontrolnych 
(zależnie od zagrożenia),



pracodawca  zobowiązany  jest  do  przekazania 
pracownikom 

lub 

ich 

przedstawicielom 

wszelkich niezbędnych informacji:
-  o  zagrożeniach  bezpieczeństwa  i  zdrowia  w 
zakładzie pracy,
-  o  podejmowanych  działaniach  ochronnych  i 
zapobiegawczych,  (na  stanowisku  pracy,  w 
zakładzie),
-  o  wyznaczeniu  pracowników  m.in.  do 
udzielania  pierwszej  pomocy,  gaszenia  pożaru, 
ewakuacji załogi,



pracodawcy 

powinni 

konsultować 

z 

pracownikami  lub  ich  przedstawicielami 
wszelkie 

sprawy 

związane 

z 

bezpieczeństwem 

i 

ochroną 

zdrowia 

podczas pracy,



pracownicy 

lub 

ich 

przedstawiciele 

zgłaszający problemy bhp nie mogą być źle 
traktowani z tego powodu,



pracownicy  lub  ich  przedstawiciele  mają 
prawo 

odwoływać 

się 

do 

władz 

zwierzchnich  z  zakresu  bhp,  gdy  uważają, 
że  stan  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia 
podczas pracy jest niewystarczający. 

OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW 

OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW 

W DZIEDZINIE BHP

W DZIEDZINIE BHP



Zgodnie 

z 

Dyrektywą 

ramową 

każdy 

pracownik  jest  odpowiedzialny  za  własne 
oraz innych osób bezpieczeństwo i zdrowie, 
na które mają wpływ jego działania podczas 
pracy,



realizując  Dyrektywę  ramową  pracownicy 
powinni w szczególności:
- używać 

zgodnie 

z 

przeznaczeniem: 

maszyn, 

narzędzi, 

niebezpiecznych 

substancji,  środków  transportu,  innych 
środków produkcji,



używać  zgodnie  z  przeznaczeniem  środków 

ochrony  indywidualnej,  a  po  ich  użyciu  zostawiać 

je we właściwym miejscu,



powstrzymać  się  od  rozłączania,  zmieniania  lub 

usuwania 

zastosowanych 

urządzeń 

zabezpieczających  maszyny,  aparaty,  narzędzia, 

instalacje i budynki,



natychmiast 

informować 

pracodawcę 

lub 

pracowników odpowiedzialnych za bezpieczeństwo 

i zdrowie pracowników o jakichkolwiek sytuacjach 

stanowiących  poważne  i  bezpośrednie  zagrożenie 

bezpieczeństwa  i  zdrowia  oraz  jakichkolwiek 

niedociągnięciach w systemie ochrony,



współpracować tak długo, jak to będzie konieczne, 

z pracodawcą lub pracownikami odpowiedzialnymi 

za  bezpieczeństwo  i  zdrowie  pracowników  w  celu 

realizacji  zadań  i  wymagań  zapewniających 

bezpieczeństwo i ochronę zdrowia podczas pracy.

DYREKTYWY SZCZEGÓŁOWE

DYREKTYWY SZCZEGÓŁOWE



Na  podstawie  Dyrektywy  ramowej  wydanych 
zostało dotychczas 16 dyrektyw szczegółowych.



Wydawane  są  dalsze  dyrektywy  w  szczególności 
dotyczące  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia 
pracowników  przed  szkodliwymi  czynnikami 
chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi.



Wszystkie  dyrektywy  szczegółowe  zawierają 
postanowienia zobowiązujące pracodawców do:
-  informowania  pracowników  o  zagrożeniach 
występujących w zakładzie pracy,

- szkolenia pracowników,
-  konsultowania  z  pracownikami  lub  ich 
przedstawicielami 

wszystkich 

kwestii 

dotyczących  bezpieczeństwa  i  ochrony 
zdrowia pracowników,
-  zapewnienia  dostępu  pracowników  do 
badań lekarskich,
- oceny  ryzyka  zawodowego  związanego  z 
wykonywaną pracą.



Dyrektywy  szczegółowe  można  podzielić 
na cztery grupy:
- 

dyrektywy 

mające 

powszechne 

zastosowanie w zakładach pracy,

-  dyrektywy  dotyczące  ochrony  pracowników 

przed  działaniem  czynników  chemicznych, 

fizycznych i biologicznych,
-  dyrektywy  dotyczące  prac  szczególnie 

niebezpiecznych  (np.  górnictwo,  stocznie, 

hutnictwo),
- dyrektywy dotyczące ochrony pracy kobiet i 

młodocianych.   



Dyrektywa 

89/654/EWG 

w 

sprawie 

minimalnych  wymagań  bezpieczeństwa  i 

ochrony zdrowia w miejscu pracy to:
- 

dyrektywa 

szczegółowa 

dotycząca 

wszystkich zakładów pracy,
- 

dyrektywa 

dotycząca 

budynków, 

pomieszczeń 

pracy 

i 

pomieszczeń 

higieniczno – sanitarnych.



Dyrektywa 

89/654/EWG 

dotyczy 

w 

szczególności:
-  zapewnienia  odpowiednich  dróg  dla  ruchu 

kołowego i pieszego (na terenie zakładu pracy),
- 

właściwej 

organizacji 

stanowisk 

pracy 

znajdujących się na zewnątrz budynków,
- wymaganej temperatury pomieszczeń,
- naturalnego i sztucznego oświetlenia,
- pomieszczeń do przebierania się,
- natrysków i umywalni,
- ustępów,
- pokojów pierwszej pomocy,
- pomieszczeń do wypoczynku dla pracowników 

zatrudnionych 

przy 

pracach 

szczególnie 

uciążliwych dla zdrowia oraz kobiet ciężarnych 

i karmiących.



Reasumując, ogólne postanowienia Dyrektywy 
89/654/EWG  to  zobowiązanie  pracodawcy  do 
takich działań aby:
-  wyjścia  ewakuacyjne  oraz  drogi  do  nich 
prowadzące były zawsze całkowicie wolne,
- była wykonywana techniczna obsługa miejsc 
pracy  oraz  maszyn  i  urządzeń  a  każda 
zauważona  usterka  usuwana  była  możliwie 
najszybciej,
-  miejsca  pracy  oraz  maszyny  były  regularnie 
czyszczone 

i 

utrzymywane 

w 

należytej 

higienie,
-  sprzęt  służący  zapewnieniu  bezpieczeństwa 
pracy  i  eliminujący  zagrożenia  był  regularnie 
sprawdzany i konserwowany.



Dyrektywa  89/654/EWG  podaje  szczegółowe 

wymagania  stawiane  budynkom,  instalacji 

elektrycznej, 

drogom 

ewakuacji 

załogi, 

zabezpieczeniom 

p.poż., 

wentylacji, 

oświetleniu,  podłogom,  ścianom  działowym, 

drzwiom, 

pomieszczeniom 

pracy, 

które 

powinny  uwzględniać  potrzeby  pracowników 

niepełnosprawnych, inne.



Dyrektywa 

90/269/EWG 

w 

sprawie 

minimalnych 

wymagań 

bezpieczeństwa 

i 

higieny  pracy  ręcznej  obsługi  ładunków, 

zagrożonej szczególnie urazem kręgosłupa
- obowiązuje  niemal  we  wszystkich  zakładach 

pracy,
-  zobowiązuje  pracodawcę  do  podjęcia  takich 

działań,  które  wyeliminowałyby  konieczność 

ręcznego przemieszczania ciężarów,

-  jeśli  nie  jest  to  możliwe,  pracodawca 
powinien  dostarczyć  pracownikom  takie 
wyposażenie,  które  zmniejszyłoby  zagrożenia 
związane 

z 

ręcznym 

przemieszczaniem 

ciężarów,



ręczne 

przemieszczanie 

ciężarów 

może 

powodować 

zagrożenia, 

zwłaszcza 

urazy 

kręgosłupa, gdy ciężar jest:
- za ciężki lub za duży,
- nieporęczny lub trudny do utrzymania,
- niestabilny 

lub 

jego 

zawartość 

jest 

niestabilna,



pracownicy 

powinni 

być 

przeszkoleni 

dodatkowo  na  okoliczność  przenoszenia 
ciężarów,



Dyrektywa 

90/270/EWG 

w 

sprawie 

minimalnych  wymagań  bezpieczeństwa  i 

ochrony  zdrowia  przy  pracy  z  urządzeniami 

wyposażonymi w monitory ekranowe określa:
- obowiązki 

pracodawcy 

w 

zakresie 

prowadzenia  oceny  stanowiska  pracy  z 

monitorami  ekranowymi  i  ochrony  wzroku 

pracowników,
- 

wymagania, 

jakie 

powinny 

spełniać 

stanowiska pracy z monitorami ekranowymi.



Dyrektywa ta określa szczegółowo:
-  metodę  analizy  stanowisk  pracy  z 

monitorami ekranowymi,
-  organizację  pracy  na  stanowisku  z 

monitorem ekranowym (przerwy),

-  obowiązek  zapewnienia  okresowego 
badania oczu pracowników,
- 

wyposażenie 

stanowisk 

pracy 

z 

monitorami  ekranowymi  (krzesło,  biurko, 
klawiatur, kontrast itp.),



warunki środowiska pracy (oświetlenie, 
wilgotność, temperatura, zapylenie, itp.). 

SŁUŻBA OCHRONY 

SŁUŻBA OCHRONY 

I ZAPOBIEGANIA W NIEKTÓRYCH 

I ZAPOBIEGANIA W NIEKTÓRYCH 

KRAJACH UE

KRAJACH UE



W  każdym  kraju  UE  istnieją  odrębne,  właściwe 
temu 

krajowi, 

przepisy 

zobowiązujące 

do 

powoływania  służb  ochrony  i  zapobiegania  (w 
Polsce – służby bhp),
Belgia  -  Belgijski  Dekret  Królewski  z  dnia  27 
marca 1998r.
-  ustanowiono  wewnętrzne  i  zewnętrzne  służby 
zapobiegania wypadkom i ochrony pracy,
-  powołano  służby  odpowiedzialne  za  nadzór 
medyczny,
- ustanowiono 

zewnętrzne 

służby 

kontroli 

technicznej,



obowiązek  ustanowienia  wewnętrznej  służby 
zapobiegania  wypadkom  i  ochrony  pracy 
istnieje,  gdy  pracodawca  zatrudnia  powyżej 
20 proc.,



pracodawca  powołując  wewnętrzną  służbę 
zapobiegania  wypadkom  i  ochrony  pracy 
ustanawia  w  tym  zakresie  doradcę  lub 
doradców,
Hiszpania  -  Ustawa  z  dnia  8  listopada  1995r.  o 
zapobieganiu zagrożeniom w pracy,
-  pracodawca  wyznacza  jednego  lub  kilku 
pracowników 

do 

służby 

zapobiegania 

wypadkom i ochrony pracy,

  - pracodawca może zlecić usługę w tym 

zakresie wyspecjalizowanej firmie, 

- w firmie zatrudniającej poniżej 6 pracowników 
funkcje  specjalisty  z  zakresu  bhp  pełni 
pracodawca o ile ma wymagane kwalifikacje,
-  pracodawca,  który  nie  zlecił  wykonywanie 
funkcji 

z 

zakresu 

bhp 

specjalistom 

wewnętrznym lub zewnętrznym zobowiązany jest 
poddać się audytowi zewnętrznemu,
- służby zapobiegania w Hiszpanii, to grupy osób 
wyposażone 

w 

materiały 

potrzebne 

do 

wykonywania 

czynności 

związanych 

z 

zapobieganiem,
- celem działania służb zapobiegania w Hiszpanii 
jest  zagwarantowanie  odpowiedniej  ochrony 
bezpieczeństwa 

i 

zdrowia 

pracowników, 

doradztwo pracodawcy i pracownikom,

- 

służby 

zapobiegania 

doradzają 

pracodawcy w szczególności w zakresie:
-  projektowania  systemów  i  planowania 
działań z zakresu zapobiegania,
- oceny  czynników zagrożenia,
-  określania  priorytetów  w  stosowaniu 
odpowiednich środków zapobiegawczych i 
kontroli ich skuteczności,
- informowania i szkolenia pracowników,
- udzielania  pierwszej  pomocy  i  działań 
ratunkowych,
- kontroli zdrowia pracowników w związku 
z występującymi zagrożeniami.    

Niemcy  –  obowiązek  utworzenia  służby 

bezpieczeństwa  pracy  istnieje  w  zakładach 

zatrudniających powyżej 50 osób,
- zadania służby bezpieczeństwa  uzależnione 

są od:
-  rodzaju  pracy  i  związanych  z  tym  zagrożeń 

wypadkowych,

- liczby zatrudnionych,
- organizacji firmy,

- wiedzy i wyszkolenia osób odpowiedzialnych 

za

                bezpieczeństwo pracy,

-  pracodawca  niemiecki  powinien  zapewnić 

odpowiednie  warunki  do  pracy  służbie 

bezpieczeństwa 

pracy 

oraz 

możliwości 

dalszego szkolenia jej pracownikom,

- zadaniem służby bezpieczeństwa pracy jest 
wspieranie  pracodawcy  w  zapewnieniu 
wszystkich wymogów bezpieczeństwa pracy i 
ochrony przed wypadkami przy pracy,
Austria – w zakładach pracy zatrudniających 
powyżej  50  osób  musi  być  powołana 
specjalna 

osoba 

odpowiedzialna 

za 

bezpieczeństwo pracy,
- 

powołana 

osoba 

staje 

się 

służbą 

bezpieczeństwa pracy,
-  prawa  i  obowiązki  oraz  kwalifikacje  osób 
wchodzących w skład służby bezpieczeństwa 
pracy są podobne do tych w Niemczech.

Dania  –  minister  pracy  określa  zasady 
dotyczące  współpracy  służby  zdrowia  z 
zakładami  pracy  w  celu  zapewnienia 
zdrowia i bezpieczeństwa pracującym,
-  regulacje  ministra  pracy  mogą  być 
rozszerzone 

na 

inne 

obszary, 

np. 

środowisko naturalne,
- służba  zdrowia  jest  dotowana  przez 
państwo.

PORÓWNANIE STANU 

PORÓWNANIE STANU 

BHP W KRAJACH UE 

BHP W KRAJACH UE 

I W POLSCE

I W POLSCE



miernikami  służącymi  do  porównywania 
stanu bezpieczeństwa pracy są:
-  wskaźniki  częstotliwości  i  ciężkości 
wypadków,
-  wskaźniki  częstości  zachorowań  na 
choroby zawodowe,
- liczba  osób  zatrudnionych  w  warunkach 
szkodliwych dla zdrowia, 



odmienne  definicje  wypadku  przy  pracy, 
różne zasady statystyki dotyczącej wypadków 
przy 

pracy, 

chorób 

zawodowych 

i 

pracowników  zatrudnionych  w  warunkach 
szkodliwych dla zdrowia obowiązujące w UE i 
w 

Polsce 

utrudniają 

bezpośrednie 

porównania,



możliwość 

bezpośredniego 

porównania 

istnieje tylko przy wykorzystaniu wskaźników 
dotyczących  częstotliwości  wypadków  przy 
pracy,



wskaźniki 

częstotliwości 

śmiertelnych 

wypadków 

przy 

pracy 

w 

wybranych 

państwach UE i w Polsce.

L

p.

Kraj

Wskaźniki wypadków śmiertelnych 

na 1000 zatrudnionych

1.

Polska

0,045

1999 r.

0,053

2000 r.

0,050

2001 r.

2.

Hiszpania

0,095

1999 r.

3.

Włochy

0,080

1998 r.

4.

Belgia

0,055

1997 r.

5.

Austria

0,053

1998 r.

PODSUMOWANIE

PODSUMOWANIE



W  prawie  UE  bezpieczeństwo  pracy  i  ochronę 
zdrowia  pracowników  postrzega  się  nie  tylko 
jako  indywidualny  interes  pracownika,  ale 
również  jako  interes  społeczny,  polegający  na 
dążeniu 

do 

powszechnego 

polepszenia 

warunków środowiska pracy.



Podstawowym  aktem  prawnym  UE  z  zakresu 
bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia  pracowników 
jest  Dyrektywa  Rady  Wspólnot  Europejskich 
89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w 
celu  zwiększenia  bezpieczeństwa  i  poprawy 
zdrowia  pracowników  podczas  pracy  –  tzw. 
Dyrektywa ramowa.



Każdy  unijny  pracodawca  musi  zapewnić 
pracownikom 

bezpieczeństwo 

i 

ochronę 

zdrowia w każdym zakresie związanym z pracą.



Pracodawca  w  UE  musi  wyznaczyć  jednego  lub 
więcej 

pracowników 

do 

prowadzenia 

działalności  związanej  z  ochroną  zdrowia  i 
zapobieganiem  ryzyku  zawodowemu  w  firmie. 
Tym 

samym 

tworzy 

służbę 

ochrony 

i 

zapobiegania, czyli odpowiednik polskiej służby 
bhp.



Każdy 

pracownik 

zatrudniony 

w 

kraju 

należącym do UE jest odpowiedzialny za własne 
oraz  innych  osób  bezpieczeństwo  i  zdrowie,  na 
które mają wpływ jego działania podczas pracy, 
zgodnie  z  jego  przeszkoleniem  i  otrzymanymi 
od pracodawcy instrukcjami.