Polska należy do krajów o
średnim poziomie starości
demograficznej. U progu 1999
roku odsetek ludzi
przekraczających 60 rok życia
wynosił 16,4%. Zgodnie z
prognozą GUS na rok 2020
odsetek takich osób ma
osiągnąć 22,4%, a co czwarta
z nich przekroczy 75 lat.
Prognozy demograficzne zakładają wzrost populacji ludzi na świecie
do 2075 r do 9,2 mld. Po tym czasie nastąpi stopniowy spadek.
Procesowi
temu towarzyszyć będzie
postępujące starzenie się
społeczeństw, czyli wzrost odsetka ludzi starszych w ogólnej liczbie
ludności z jednoczesnym zmniejszaniem się populacji osób młodych.
Proces ten ma związek z wydłużaniem się życia ludzkiego i
spadkiem wskaźnika urodzeń
.
Obecnie żyje na świecie ok.600 mln, ludzi po 60 r.ż. W 2050 r
liczba ta przekroczy 1 mld.
Największą grupę będą stanowić osoby powyżej 80 lat.
W Europie ludzie starsi stanowią 20,3% wszystkich
mieszkańców.
W Niemczech wynosi obecnie 24,1%, we Włoszech
24,1%
W Europie proces wydłużania się życia ludzkiego
zaczął się
najwcześniej.
Konsekwencje starzenia się społeczeństw.
1. Na ludzi młodych spoczywać będzie finansowanie świadczeń
emerytalnych i opieki nad większa grupa osób starszych.
2. Rynek pracy będzie musiał otworzyć się również na starszych
pracowników i imigrantów.
3. Rynek dóbr i usług oraz kultura, rozrywka i turystyka -
usługami obejmie osoby starsze.
4. System opieki zdrowotnej i społecznej- osoby starsze są głównymi
odbiorcami tych usług.
Zdrowie publiczne jako „nauka i sztuka zapobiegania
chorobom, przedłużania
życia i promowania zdrowia
poprzez organizację zbiorowych wysiłków społeczeństwa”
opracowuje strategie i politykę tak aby ludzie mogli cieszyć
się dłuższym życiem w zdrowiu, poczuciu
bezpieczeństwa przy czynnym udziale społeczeństwa.
Wydłużanie się życia ludzkiego jest efektem systematycznego
spadku umieralności.
Poprawa warunków życia, postęp medycyny, zmiana stylu życia
wpływa pozytywnie na stan zdrowia ludności, a w konsekwencji na
jego długość.
Obserwowany jest również spadek wskaźnika urodzeń z 5 do 2,7
dziecka na 1 kobietę w drugiej połowie XX wieku.
W Polsce wynosi obecnie 1,3.
Do 2050 roku wskaźnik w Europie ma się podnieść do poziomu 2.
Starzenie się ludzi ze wszystkimi jego konsekwencjami zdrowotnymi,
społecznymi, narastającą niepełnosprawnością, niekiedy izolacją
społeczną i zależnością osób starszych od środowiska jest dużym
wyzwaniem dla systemu opieki zdrowotnej i społecznej.
W grupie wiekowej powyżej 75 lat 30% to osoby z niepełnospr. fizyczną
Proces starzenia prowadzi do spowolnienia
procesów biologicznych, zmniejszenia
stabilności równowagi wewnętrznej ustroju i
odporności na wewnętrzne i zewnętrzne
czynniki szkodliwe. Proces starzenia dotyczy
wszystkich układów i narządów, jednak
uszkodzenia w układzie krążenia są
najdotkliwsze, gdyż najczęściej to one
powodują śmierć człowieka. Na fizjologiczne
twardnienie naczyń nakładają się patologiczne
zmiany miażdżycowe, których powikłania są
najczęstszą przyczyną zgonów.
W zakresie psychiki chodzi do obniżenia
procesów poznawczych i zmian
emocjonalnych. Skutki starzenia mogą
uwydatniać nieatrakcyjne cechy osobowości
(nietolerancja, egoizm, upór, skąpstwo, ale i
rozrzutność, niezdecydowanie),
a najczęściej obserwować można
stonowanie, sztywność emocjonalną lub
nadmierną jej labilność.
Widoczne zmiany starcze dotyczą
narządu ruchu oraz narządów
zmysłów - pojawia się
dalekowzroczność starcza,
osłabienie słuchu, dotyku, smaku i
powonienia.
Wzrasta zapotrzebowanie na
kwalifikowaną opiekę lekarską i
pielęgniarską nad ludźmi starszymi.
Złożone problemy zdrowotne,
opiekuńcze, pielęgnacyjne,
psychologiczne i inne wymagają stałej
współpracy zespołu profesjonalistów
zajmujących się osobami starszymi,
(lekarz geriatra, rodzinny, pielęgniarki,
pracownik socjalny, współpracujący
psycholog i rehabilitant).
Wraz z wiekiem wzrasta niepełnosprawność, często
ludziom starszym towarzyszy wdowieństwo, izolacja
społeczna, brak lub oddalenie od dzieci, brak wsparcia
społecznego, zubożenie i pogorszenie się warunków
życiowych i obawy przed utratą kontroli kierowania
własnym życiem.
Wszelkie działania służby zdrowia winny
zmierzać do
jak najdłuższego utrzymywania
ludzi starszych w pełni sprawności życiowej,
zdolnych do samodzielnego funkcjonowania we
własnym środowisku życiowym
.
W wielu krajach podejmowane są wysiłki budowania
skutecznych modeli opieki geriatrycznej. W większości
z nich ważne, często centralne miejsce zajmuje
wykształcona i kompetentna pielęgniarka, pracownik
socjalny i inne osoby. Zazwyczaj obok zawodowych
umiejętności posiadają oni również szerszą wiedzę,
wzbogaconą o elementy biologii starzenia, demografii,
socjologii, psychologii,
a także umiejętności menedżerskie, w tym dotyczące
organizacji opieki nad człowiekiem starszym
.
W odniesieniu do świadczenia usług
zdrowotno-opiekuńczych w warunkach
domowych między 60 a 75 rokiem życia osób
starszych, odsetek osób wizytowanych w
domu w ciągu roku przez lekarza wzrasta
około trzykrotnie (z 10 do 30%)
zaś pielęgniarek z 4 do 10-13%.
Podstawowym zadaniem opieki geriatrycznej
jest wczesne wykrywanie czynników ryzyka
wpływających na upośledzenie zdolności osób
starszych do samodzielnego życia oraz taki
kierunek działań profilaktycznych i leczniczych,
który zapobiegałby narastaniu niesprawności i
uzależnienia tych osób od opiekunów lub
pomocy instytucjonalnej.
W rozpoznawaniu i rozwiązywaniu złożonych
potrzeb zdrowotnych, środowiskowych,
społecznych, człowieka starszego w jego
środowisku życia jest dokonywanie procesu
Całościowej Oceny Geriatrycznej (COG) (od
ang. Comprehensive Geriatric Assessment).
Jest to wielodyscyplinarny i
wielowymiarowy proces diagnostyczny,
zmierzający do określenia możliwości i
ograniczeń ludzi starych w zakresie
medycznym, psychospołecznym
i funkcjonalnym.
Celem COG jest opracowanie
kompleksowego planu terapii i opieki
długoterminowej. Pozwala to na
zespołowe
i interdyscyplinarne realizowanie planu
w sposób dostosowany do
indywidualnej sytuacji człowieka
starszego.
Standaryzowane narzędzia
(kwestionariusze) ADL, IADL, EASY-Care
i inne oceniają stan funkcjonalny
pacjentów w wieku podeszłym.
Bogate doświadczenia w interdyscyplinarnym opiece
geriatrycznej posiadają kraje wysokorozwinięte -
Stany Zjednoczone, Kanada, Anglia gdzie zespół
praktyków (lekarz, pielęgniarka geriatryczna,
pracownik socjalny, psycholog, terapeuta zajęciowy,
rehabilitant) dokonuje wspólnej oceny i diagnozy
indywidualnej sytuacji człowieka starszego.
Pielęgniarstwo osób starszych to usługi zdrowotne,
które poprawiają zachowania zdrowotne osób
starszych, minimalizują i rekompensują straty
wynikające z problemów zdrowotnych i uszkodzeń
spowodowanych wiekiem, poprawiają komfort życia
podopiecznych. Ponadto, przynoszą ulgę w cierpieniu i
niedołęstwie, ułatwiają diagnozę i leczenie osób
starszych (Maguire G.H).
Zadania pielęgniarek opiekujących się osobami starszymi.
Pielęgniarki geriatryczne
w USA i Kanadzie
odpowiadają za
opiekę nad chorymi osobami starszymi w domu,
domach opieki
i innych instytucjach.
Pielęgniarka posługuje się techniką rozwiązywania
problemu
poprzez ocenę, planowanie, interwencję i ponowną
ocenę.
Opieka pielęgniarska
realizuje wsparcie zarówno
psychiczne
jak i fizyczne, a szczególny nacisk kładzie na
rehabilitację, czyli
zachowanie a nawet poprawę funkcjonowania
osób starszych.
Pielęgniarka geriatryczna
pomaga także chorym
osobom
starszym minimalizować i rekompensować straty
wynikające ze
starości i chorób, a także zapewnia wsparcie i
pocieszenie
osobom nieuleczalnie chorym.
W krajach Europy Zachodniej, jak również w
Stanach Zjednoczonych, istnieją różne formy
organizacyjne opieki nad ludźmi starszymi, są
to
dzienne szpitale geriatryczne,
hospitalizacja domowa i podobne programy
zapobiegające przedwczesnej
instytucjonalizacji, takie jak PACE -
całościowa opieka nad ludźmi starszymi w
ośrodkach opieki przejściowej
.
Bez względu na formę, w każdej z
nich podkreśla się znaczącą rolę
interaktywnej współpracy zespołu
terapeutycznego z udziałem lekarza
geriatry, pielęgniarki geriatrycznej,
rehabilitanta, terapeuty zajęciowego,
logopedy, psychologa.
W odpowiedzi na duże zapotrzebowanie na
profesjonalne usługi pielęgniarskie, na rzecz
ludzi w podeszłym wieku, zaistniałą pilna
potrzeba wprowadzenia przedmiotu geriatrii
i pielęgniarstwa geriatrycznego do
programów nauczania na wydziałach
pielęgniarskich jak również geriatrii na
wydziałach lekarskich wszystkich uczelni
medycznych, geriatrii i opieki geriatrycznej
na wydziałach zdrowia publicznego. W
Polsce realizowane są również specjalizacje
lekarskie i pielęgniarskie z zakresu tego
przedmiotu.
W Polsce w latach 90 Ministerstwo zdrowia
uruchomiło 3
programy mające na celu dostosowanie zasobów opieki
zdrowotnej do potrzeb
społeczeństwa.
1. Program rozwoju opieki paliatywnej i hospicyjnej 1994r.
2. Restrukturyzacja szpitali mająca na celu utworzenie opieki
długoterminowej przy jednoczesnej redukcji tzw. łóżek ostrych.
1998
3. Program działań wspierających dla pracowników zakładów
opieki zdrowotnej ( 1999) tworzących zakłady opiekuńczo-
lecznicze, pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz opieki paliatywno-
hospicyjnej.
W rezultacie ogółem powstało w Polsce 218 zakładów opieki
długoterminowej.
Rekomendacje dla polskiego systemu opieki nad seniorami
1. Tworzenie warunków do pozostania jak najdłużej samodzielnymi
i
niezależnymi osób w starszym wieku poprzez zachowanie dobrego
stanu zdrowia, sprawności funkcjonalnej i zabezpieczenie finansowe.
2. Zapewnienie osobom starszym możliwości uczestnictwa w życiu
społecznym i politycznym.
3. Zapewnienie opieki seniorom nie mogacym egzystować w sposób
samodzielny.
4. Edukowanie społeczeństwa w zakresie problematyki starzenia się i
jego konsekwencji już w wieku młodym.