Rodzina w perspektywie

diagnostycznej

Opracowały:

Martyna Gizenska

Justyna Haberko

Marta Wyka

Definicja diagnozy

pedagogicznej

Diagnoza to rozpoznanie jakiegoś
stanu rzeczy, jego tendencji
rozwojowych, na podstawie jego
objawów w oparciu o znajomość
ogólnych prawidłowości, ich
wyjaśnienie
i przewidywanie.

(Podaję za: A. Błasiak, E. Dybowska,

Wybrane zagadnienia pedagogiki rodziny, Kraków 2010, s. 258)

Cele diagnozy

pedagogicznej

• geneza,
• przejawy
• przyczyny

nieodpowiedniego stanu rzeczy, aby odpowiednio
dobrać sposób postępowania przy modyfikacji
nieprawidłowego stanu rzeczy.

Celem diagnozy rodziny jest rozpoznanie tła
dysfunkcjonalności jednostki przez analizę
indywidualnych cech i warunków funkcjonowania
rodziny.

Aspekty diagnozy

pedagogicznej

• identyfikacyjny– opis aktualnego stanu rodziny,
• genetyczny rodziny – informacje o warunkach i

rozwoju badanej sprawy, które pozwolą na

wyjaśnienie genezy niepokojących zjawisk,

• fazy – ustalenie stadium, w jakim badana sytuacja

problemowa się znajduje,

• całościowego ujęcia diagnozy – ujęcie

diagnozowanej sytuacji w kontekście całości

sytuacji rodziny danego wychowanka,

• prognostyczny – przewidywanie dalszego toku

rozwoju sytuacji na postawie uzyskanych danych.

Pytania i odpowiedzi w

diagnozie pedagogicznej.

• Jak jest?
• Dlaczego tak jest?
• Co należy zrobić, by było lepiej?

Rodzina

• Podstawowa komórka życia

społecznego.

• Oparta na więzi nieformalnej, którą

tworzą:

– Wzajemna miłość,
– Związek genetyczny,
– Ukształtowane zwyczaje, prawa i

obowiązki – reguły codziennego życia.

Rodzina

• Więź rodzinna zależy od:

– Osobowości rodziców, dzieci,
– Statusu rodziny,
– Jej losów.

• Jej struktura uwarunkowana jest:

– Liczebnością,
– Wiekiem,
– Płcią jej członków,
– Wspólnotą zamieszkania,
– Reprezentacją pokoleń.

Rola matki

• Może coś od siebie teraz dacie naszej

prezentacji? 

• Więc, jaka jest rola matki?
• Ulega ona zmianie? Jakiej?

Typy osobowości matek

• Matka agresywna,

• Matka nadmiernie skrupulatna

i lękowa,

• Matka, dla której dziecko jest

środkiem kompensacji pragnień i
zawiedzionych nadziei życiowych .

Sygnały do podjęcia diagnozy

rodziny:

• Niewydolność materialna

• Trudne warunki mieszkaniowe

• Patologia społeczna w rodzinie

• Niska dojrzałość społeczno-emocjonalna

rodziców

• Samotne rodzicielstwo

• Brak lub zaburzone kontakty z rodzinami

pochodzenia, sąsiadami, brak pomocy oraz

wsparcia ze strony rodziny, środowiska

lokalnego, instytucji socjalno-

wychowawczych w sytuacji pojawienia się

kryzysu.

Diagnozowanie rodziny jako

środowiska wychowawczego

• Elementy przyrodniczo-społeczno-

kulturowe.

Środowisko wychowawcze

• Wyznaczony społecznie układ

warunków materialno – rzeczowych,
przebiegających na ich bazie
oddziaływań wychowawczych,
służących realizacji takich celów,
które umożliwiają uzyskanie
korzystnych rezultatów
wychowawczych.

Czynniki opisujące rodzinę jako

środowisko wychowawcze

• Według Jacka Piekarskiego:

– Sfera warunków materialno-rzeczowych
– Sfera oddziaływań o charakterze

wychowawczym

– Sfera wartości i celów wychowania

• Według Stanisława Kawuli:

– Czynniki ekonomiczno-społeczne
– Czynniki kulturalne
– Czynniki psychospołeczne

Czynniki opisujące rodzinę jako

środowisko wychowawcze

Józef Pieter:
• warunki mieszkaniowe,
• dochody,
• majątek,
• odżywianie,
• higienę,
• wielkość,
• zajęcia,
• czas wolny,
• tradycje,
• potrzeby kulturalne,

estetyczne,

światopoglądowe,

• język,
• życie umysłowe,

• moralność,
• pozycję dziecka,
• stan opieki intelektualnej

nad nim,

• opieki moralnej,

materialnej,

• dostęp do książek,
• kontrole dostępu do

używek

• i inne.

Instytucjonalno-grupowy

wymiar diagnozowania rodziny

• Rodzina jako grupa

społeczna - struktura grupy

rodzinnej, liczba

i jakość jej członków,

pełnione przez nich w

rodzinie role i wzory,

zajmowane pozycje, układ

ról, relacje i więzi między

członkami – szczególnie

uczuciowe i

świadomościowe.

• Rodzina jako instytucja

społeczna - wypełnianie

funkcji ekonomicznych i

opiekuńczych wobec

zależnych

i niesamodzielnych dzieci,

wspomaganie rozwoju

dziecka i zaspakajanie jego

potrzeb rozwojowych,

wychowywanie dziecka

rozpatrywane ze względu

na jego przyszłe role

społeczne, wdrażanie

dziecka w normy społeczne

i dyscyplinę społeczną.

Instytucjonalno-grupowy

wymiar diagnozowania rodziny

• Co oznacza określenie:

– Diagnostykę pedagogiczną

charakteryzuje instytucjonalno-grupowe
ujęcie rodziny, jako środowiska
wychowawczego

???

Oznacza ono, że:

• rozpoznajemy istotne wychowawczo elementy

funkcjonowania rodziny jako grupy społecznej:

– Badamy jej strukturę,
– Wzory występujących i pełnionych ról,
– Pozycję członków,
– Ich wzajemne relacje,
– Charakter i siłę więzi emocjonalnych lub

rzeczowych,

– Warunki funkcjonowania grupy,
– Forma aktywności członków i całej grupy,
– Formy spędzania czasu wolnego,
– Konsumpcji kultury, itp.

Oznacza ono, że: (part II)

• Ze względu na wartościujący

charakter diagnozy pedagogicznej –
odnosimy rozpoznawane stany do ich
instytucjonalnych wymiarów:

– Określonych społecznie norm

i wzorców,

– Procesom wychowania i specjalizacji

w rodzinie,

– Formalnych funkcji rodziny.

Zasady poznawania rodziny

jako środowiska

wychowawczego

• I. Zasada wartościującego charakteru

diagnozowania rodziny

• II. Zasada diagnozy pozytywnej rodziny
• III. Zasada uwzględniania kontekstu

społecznego rodziny

• IV. Zasada relatywności wpływu warunków

środowiska rodzinnego

• V. Zasada holizmu poznawczego
• VI. Zasada uwzględniania dynamizmu rodziny
• VII. Zasada autodiagnozy rodziny i jej

członków

Strategie diagnozowania

rodziny

• I. Diagnoza całościowa - obraz

całości rodziny jako środowiska
wychowawczego,

• II. Diagnoza typologiczna* -

określenie jakości tworzonego przez
rodzinę środowiska wychowawczego

• III. Diagnoza wybiórcza - skupienie

badacza na wybranych cechach i
warunkach rodzinnych

*Diagnoza typologiczna – typy

rodzin wg Piekarskiego

• środowisko wzorcowe (obejmuje tylko

wzorcowe cechy rodziny)

• środowisko przeciętne (zbiór cech

dominujących w danej zbiorowości)

• środowisko niekorzystne wychowawczo

(zestaw cech negatywnych)

• środowisko dysharmonijne (wzorce

współwystępują tu z czynnikami

negatywnymi).

*Diagnoza typologiczna – typy

rodzin wg Ambrozika

• Normalne – o pełnym składzie osobowym, silnych związkach

emocjonalnych, tradycyjnym układzie ról, wartościach i

wzorach życia ukierunkowanych na wykształcenie dzieci,

kontaktach z innymi instytucjami wychowawczymi;

• Zdezorganizowane – charakteryzują się zaburzeniami w

strukturze (w tym rodziny niepełne), konfliktami lub rozbiciem

często o antagonistycznych stosunkach, nierzadko

agresywnych, o słabych związkach emocjonalnych rodziców z

dziećmi, słabymi kontaktami z innymi instytucjami

wychowawczymi (np. szkołą), trudnościami materialnymi itp.;

• Zdemoralizowane – cechą dominującą jest w nich obok

stosunków wewnątrzrodzinnych podobnych do panujących w

rodzinach zdezorganizowanych, dostarczanie przez rodziców

negatywnych (sprzecznych prawem i normami

ogólnospołecznymi, moralnymi) wzorów zachowań i wartości

życiowych. Często rodziny te dotknięte są alkoholizmem,

przestępczością i w zasadzie nie utrzymują kontaktów z

instytucjami wychowawczymi

*Diagnoza typologiczna – typy

rodzin wg Kawuli

• Rodziny wzorowe –

stwarzają najlepsze warunki wychowawcze w stosunku do innych kategorii

rodzin zamieszkujących dane środowisko, wszystkie elementy (cechy) rodziny mają lepsze

parametry niż w rodzinie normalnej, stanowią środowisko optymalne;

• Rodziny normalne –

przedstawiają obraz tzw. Przeciętnej rodziny w środowisku, wiele cech

występuje na poziomie najczęściej w środowisku spotykanym, np. najczęściej występujący zawód,

przeciętna wielkość rodziny, najpowszechniej spotykane warunki mieszkaniowe, wykształcenie

rodziców. Rodziny te charakteryzuje jednocześnie występowanie takich warunków, które sprzyjają

prawidłowemu rozwojowi dzieci, które nie są sprzeczne z ogólnospołecznymi normami warunków i

powszechnie akceptowanymi kierunkami wychowania;

• Rodziny jeszcze wydolne wychowawczo

–

których zarówno ogólne funkcjonowanie, jak i

poszczególne cechy są niejednoznaczne wychowawczo. Czasowo występują niedomagania

wychowawcze, jednak rodzina czyni wysiłki, by swoją sytuację poprawić i zwykle jej się to udaje bez

interwencji z zewnątrz. Niektóre elementy środowiska utrzymują się na poziomie niższym niż w

rodzinie normalnej;

• Rodziny niewydolne wychowawczo

–

charakteryzują się często zaburzeniami we

współżyciu rodzinnym i niepowodzeniami życiowymi poszczególnych członków. Większość

elementów funkcjonowania rodziny wyraźnie odbiega od poziomu rodziny normalnej, np. rodziny

niekompletne lub bliskie rozbicia, o trudnej sytuacji ekonomicznej, nieracjonalnie użytkujące środki

finansowe, prezentujące negatywne (niepożądane) wzory zachowań wobec dzieci;

• Rodziny patologiczne –

to rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych, występuje w

nich rozkład współżycia, brak więzi, brak stałych podstaw ekonomicznych. Wszystkie elementy –

cechy i warunki rodziny – znacznie odbiegają od poziomu rodziny normalnej, członkowie rodziny

często pozostają

w kolizji z prawem (kradzieże, rozboje, stręczycielstwo i prostytucja, włóczęgostwo, uchylanie się od

pracy, przemyt itp.)

*Diagnoza typologiczna –

znany wszystkim podział

rodziny

– Rodzina funkcjonalna

– spełnia wszystkie funkcje i

zaspokaja potrzeby dziecka, troszczy się o zaspokojenie

tych potrzeb, a w miarę jak dziecko rośnie, uczy je, jak ma

te potrzeby zaspokajać samodzielnie;

– Rodzina dysfunkcjonalna

– nie spełnia swoich funkcji,

nie zaspokaja podstawowych potrzeb i jest dla jej członków

źródłem przykrości, podłożem napięć i frustracji

(dysfunkcjonalna całkowicie – utrata więzi, totalny chaos;

oznaczająca, że w rodzinie występuje kompletne

niepowodzenie w realizacji zadań rodziny i wtedy muszą ja

w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny lub inne

instytucje; dysfunkcjonalna częściowo – alkoholizm,

narkomania, długotrwała choroba jednego z członków,

ubóstwo, bezrobocie; oznaczająca, że rodzina nie potrafi

realizować prawidłowo pewnych jej zadań i podstawowych

funkcji.

Wskaźniki dysfunkcyjności

• Zaburzenia adaptacji społecznej

dziecka,

• Agresja,
• Przemoc,
• Niewydolność wychowawcza,
• Bezrobocie,
• Problemy w nauce.

Postawy i reakcje rodziny na

niepełnosprawność

• Lęk

• Żałoba

• Wrogość

• Miłość

– Poświęcająca się i rekompensująca

– Wstydliwa,

– Symbiotyczna,

– Przebojowa,

– Z oddali,

– Zracjonalizowana,

– Nieodwzajemniona,

– Własna,

– Rozumna,

– Za wszelką cenę dążąca do normalności,

– Uszczęśliwiająca.

Błędy wychowawcze

rodziców

• błąd sytuacyjny,
• błąd o długotrwałych skutkach.

Wadliwe postawy

wychowawcze

• Klasyfikacja czterech typów wadliwych

postaw wychowawczych M. Ziemskiej:

– postawa odtrącająca (zbliżona do naszego

rygoryzmu, agresji, obojętności)

– postawa unikająca (pokrewna obojętności,

uległości, niekonsekwencji)

– postawa nadmiernie wymagająca (w pewnych

aspektach zbliżona do idealizacji dziecka,

hamowania aktywności, rygoryzmu)

– postawa nadmiernie chroniąca (w pewnych

aspektach zbliżona do syndromu

nadopiekuńczości w naszej klasyfikacji)

Dziękujemy ;)