DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

Niewydolność wychowawcza rodziny jest rozumiana jako

odstępstwo od pewnych, ogólnie przyjętych norm

postępowania w tym wypadku, rodziców w stosunku do

dziecka. Norma wg. L. Pytki jest "synonimem prawidłowości

tego co być powinno zgodnie z oczekiwaniami społecznymi i

standardami, tzn. w potocznym rozumieniu najczęściej
eksponowane jest statystyczne rozumienie zachowania

normalnego... Normalne, innymi słowy, jest to, co przeciętne

lub powszechne w danym środowisku„.
W takiej rodzinie wychowawczo niewydolnej (wg. J. G.

Woititza) "do potrzeb dzieci nie przywiązuje się wagi. Nie

znajdują się one na pierwszym planie, gubi się dziecko jako

człowiek, ze swoimi własnymi problemami i potrzebami”.
Tego typu nieprawidłowości występują w rodzinach, gdy

rodzice są chronicznie chorzy (psychicznie lub fizycznie), gdy

brak im umiejętności wychowawczych, gdy borykają się z

problemami materialnymi (ubóstwo, bezrobocie).

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

W rodzinie wychowawczo niewydolnej:
• Nie są zaspokajane wszystkie potrzeby biologiczne dziecka;
• Rodzina nie zaspokaja potrzeb poznawczych: pomoc w nauce,

zdobywanie wiedzy itp.;

• Potrzeby psychiczne, tj. akceptacji, miłości, współdziałania,

bezpieczeństwa, szacunku i dostatku w rodzinie niewydolnej nie są
zaspokojone w sposób wystarczający;

• Zaniedbane są potrzeby społeczno – kulturalne, estetyczne:
• Uczniowie z rodzin niewydolnych wykazują niższe uspołecznienie i

motywację do nauki;

• Dzieci z rodzin niewydolnych wykazują przyhamowane i więcej zachowań

antyspołecznych” .

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

Zmiany jakie nastąpiły w ostatnich latach w Polsce, wywarły wpływ na
funkcjonowanie polskiej rodziny. W nowej rzeczywistości pojawiły się nowe
problemy wychowawcze, są one jakościowo inne i jest ich znacznie więcej
niż przedtem. Fakt ten został dostrzeżony przez B. Kosek Nitę "okres
transformacji spowodował, iż środowisko rodzinne uległo głębokim
przemianom, między innymi coraz częściej pojawiać się zaczęło
rozczarowanie, lęk przed przyszłością, brak perspektyw, niemożność,
bierność jak też atrofia więzi rodzinnej, a nade wszystko zaznaczył się
kryzys wartości moralnych."

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

W ostatnich latach pojawiło się swego rodzaju "żebractwo". Objawia się to
tym, że rodzice wykorzystują instytucje charytatywne, są świetnie
zorientowani dokąd powinni się udać i jakie argumenty przedstawić aby
otrzymać pomoc finansową. Wiedzą, że nie ma przepływu informacji
pomiędzy tymi instytucjami. Takie zachowanie rodziców przenosi się na
zachowanie dzieci np. nie chodzę do szkoły bo nie mam butów, nie
odrobiłem lekcji bo skończył mi się zeszyt, chcę obiad bo mi się należy.

Innym zjawiskiem jest zabieganie o prawo do sprawowania opieki nad
dziećmi, ponieważ dziecko może być swego rodzaju źródłem utrzymania dla
pozostałych członków rodziny, jego los w tym przypadku jest mniej ważny.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

Konsekwencją wychowanie w rodzinie niewydolnej może być

nieprzystosowanie społeczne dziecka.

L. Pytka twierdzi, że "nieadekwatne reagowanie wynika z niedostatków lub

zaburzeń socjalizacyjnych dziecka w rodzinie, czyli z nieskutecznego

nabywania przez nie wartości i norm społecznych. Główną przyczyną tego

stanu rzeczy (...) jest frustracja potrzeby zależności emocjonalnej oraz

wszystkie czynniki utrudniające jej prawidłowe zaspokojenie, przede

wszystkim we wczesnym okresie życia. Niezaspokojenie potrzeby

emocjonalnej zależności prowadzi w konsekwencji do zaburzeń w

kształtowaniu się mechanizmów kontroli wewnętrznej jednostki (sumienie)

oraz uformowania się zniekształconego obrazu świata i własnej osoby."

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny niewydolne wychowawczo

W pracy z rodzinami niewydolnymi wychowawczo, powinny być spełnione
następujące warunki:
1. Konieczny jest ciągły i wyczerpujący przepływ informacji pomiędzy instytucjami

wspomagającymi rodzinę.

2. Rodziny niewydolne wychowawczo powinny być pod stałą kontrolą. Jeżeli

otrzymują pomoc, to zawierają swego rodzaju umowę społeczną, a skutki tej
pomocy powinny przekładać się na wymierne korzyści dla dzieci. Nie
wywiązywanie się z umów powinno stać się dotkliwe rodzicom.

3. Należy uświadomić rodzicom, że to oni przede wszystkim, są odpowiedzialni za

swoje dzieci, mają wobec nich, w równym stopniu, obowiązki jak i prawa. Nie
wywiązywanie się z obowiązków skutkować powinno określonymi sankcjami.

4. W przypadku ujawnienia zaburzeń emocjonalnych u dziecka, rodzice muszą

zasięgnąć porady psychologa i dostosować się do jego zaleceń

5. Stworzyć atmosferę wzajemnego zaufania pomiędzy instytucjami wychowującymi

i wspomagającymi rodzinę a domem rodzinnym, aby dziecko miało świadomość,
że zawsze zostanie wysłuchane i otrzyma potrzebną mu pomoc.

6. Stworzyć warunki prawne, ekonomiczne i kadrowe, aby wszystkie działania dla

dobra dziecka i rodziny można było podjąć.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodzina z problemem alkoholowym

Poniżej znajdziesz zestaw 12-tu pytań. Każdy, kto odpowie pozytywnie na cztery lub więcej
pytań spośród tu przytoczonych - ma poważne problemy z alkoholem.

1. Czy próbowałeś już kiedyś przestać pić, choćby tylko przez tydzień lub dłużej ?
2. Czy byłeś kiedyś oburzony, że ktoś usiłował powstrzymać Cię od picia ?
3. Czy kiedykolwiek próbowałeś zmieniać gatunki alkoholu lub sposób picia ?
4. Czy w ciągu ostatniego roku piłeś już od rana ?
5. Czy zazdrościsz osobom, które też piją, a nie mają z tego powodu żadnych kłopotów ?
6. Czy w ciągu ostatniego roku nasiliły się Twoje problemy związane z piciem ?
7. Czy powodem Twojego problemu są kłopoty rodzinne ?
8. Jeśli znajdujesz się na przyjęciu, gdzie alkohol jest podawany w wyznaczonych ilościach -

próbujesz zdobyć dla siebie więcej trunku ?

9. Czy jesteś pewien, że jeśli tylko zechcesz, potrafisz przestać pić bez niczyjej pomocy i w

każdym momencie ?

10. Czy w ciągu ostatniego roku z powodu picia zdarzyła Ci się "bumelka" ?
11. Czy w wyniku picia kiedykolwiek "urwał Ci się film" ?
12. Czy uważasz, że gdyby nie picie, miałbyś inne, bogatsze i bardziej sensowne życie ?

Rodzina z problemem alkoholowym

Odpowiedz na 4 pytania:
1. Czy myślałeś kiedykolwiek o konieczności przerwania picia?
2,. Czy ludzie sprawiali Ci przykrość przez krytykowanie twojego picia?
3. Czy czułeś się kiedykolwiek źle lub winny z powodu swojego picia?
4. Czy kiedykolwiek po obudzeniu pierwszą Twoją myślą była myśl o

wypiciu alkoholu aby uspokoić nerwy albo przerwać objawy przepicia?

Jeżeli odpowiedziałeś tak na jedno z pytań, świadczy to, że istnieje u Ciebie

podejrzenie problemów alkoholowych

Jeżeli odpowiedziałeś tak na 2 lub więcej pytań jest wielce prawdopodobne,

że masz poważne problemy alkoholowe

Rodzina z problemem alkoholowym

Nadużywanie alkoholu

Problem alkoholowy

Alkoholizm

Rodzina z problemem alkoholowym

Kryteria, na podstawie których rozpoznajemy kliniczne uzależnienie od

alkoholu.

Zespół abstynencyjny
Popularnie zwany kacem... Jest to szereg objawów fizycznych i psychicznych,
pojawiających się "po piciu" i stanowiących m.in. konsekwencje zatrucia alkoholem.
Alkoholik najgorzej czuje się nie wtedy, kiedy pije (nawet dużo), ale wtedy, kiedy…
trzeźwieje. Wśród najczęstszych objawów wymienić tu należy: ogólne złe
samopoczucie fizyczne i psychiczne, ból głowy, - brak apetytu, nudności, wymioty,
biegunki, bezsenność, lęki, drgawki, drżenie ciała, potliwość, obniżenie nastroju,
ogólna słabość, problemy z koncentracją, nerwowość.
Utrata kontroli nad piciem

Jednym zdaniem

– picie nie wtedy, nie tyle, nie tak długo i nie z takim finałem, jak się

planowało. Utrata kontroli to innymi słowy niezdolność do decydowania o sposobie,
w jaki używasz alkoholu. Jest to odpowiedź na pytanie: czy jesteś w stanie
zagwarantować, samemu sobie, że wiesz, kiedy, jak, gdzie i po jakiej ilości wypitego
alkoholu skończy się Twoje picie ? Jeśli nie – utraciłeś kontrolę nad piciem.

Rodzina z problemem alkoholowym

Koncentracja życia wokół alkoholu
Życie i energia osoby uzależnionej stopniowo w coraz większym stopniu
podporządkowane staje się na przemian: zdobywaniu alkoholu i organizowaniu
okazji oraz warunków do picia – piciu – trzeźwieniu i niwelowaniu negatywnych
skutków zażywania alkoholu. I tak w kółko.

Zmiana tolerancji na alkohol
Występowanie tego kryterium uzależnienia rozpoznać można analizując, jakie ilości
alkoholu były potrzebne kiedyś, by osiągnąć stan upojenia czy rauszu, a jakie
potrzebne są dzisiaj. Alkoholicy zwykle więc obserwują u siebie najpierw wzrost
tolerancji

, powodujący to, iż mogą pić więcej, niż kiedyś – potem zaś tolerancja

spada. Warto wiedzieć, że nie każdy alkoholik dochodzi do fazy spadku tolerancji.
Wystarczy jednak rozpoznać sam wzrost tolerancji, by uznać opisywane kryterium za
obecne.

Rodzina z problemem alkoholowym

Alkoholizm (

uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa, choroba

alkoholowa)

– choroba polegająca na utracie kontroli nad ilością spożywanego

alkoholu.

OBJAWY OSTRZEGAWCZE

Niebezpieczeństwo uzależnienia od alkoholu pojawia się w chwili, kiedy człowiek zauważa, że działanie

alkoholu odpręża i daje ulgę, redukuje napięcie i niepokój, osłabia poczucie winy, ośmiela, ułatwia zaśnięcie

czy pobudza do działania.

Stopniowo, osoba zagrożona uzależnieniem zaczyna poszukiwać, inicjować i organizować okazje do wypicia,

pije z chciwością, wyprzedza kolejki, powtarzają się przypadki upicia, a także pije alkohol pomimo zaleceń

lekarskich, sugerujących konieczność powstrzymywania się od picia.

Wkrótce zaczyna być dumna z tego, że może wypić większą niż uprzednio ilość alkoholu (tzw. mocna głowa

świadcząca o wzroście tolerancji na alkohol), ale jednocześnie pojawia się niepokój spowodowany

trudnościami w odtworzeniu wydarzeń, które miały miejsce podczas picia (tzw. palimpsesty alkoholowe,

"urwane filmy", "przerwy w życiorysie").

Osoby, które uprzednio piły wyłącznie w sytuacjach towarzyskich zaczynają pić samotnie i do tego w ukryciu.

Coraz częściej powtarzają się przypadki prowadzenie samochodu po niewielkiej nawet ilości alkoholu.

Osoba "wchodząca" w uzależnienie stara się unikać rozmów na temat swojego picia, a później reaguje

gniewem bądź agresją na sygnały sugerujące potrzebę ograniczenia picia oraz w sytuacjach utrudniających

dostęp do alkoholu.

Kiedy zaczyna sobie zdawać sprawę z tego, że jej picie różni się od picia innych osób podejmuje "ciche„

próby ograniczania picia po to, aby udowodnić sobie, że jeszcze posiada kontrolę nad picem alkoholu.

Rodzina z problemem alkoholowym

Za rodzinę z problemem alkoholowym, uważa się rodzinę, w której choćby
jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę. Rodzina z problemem
alkoholowym jest rodziną dysfunkcjonalną.

Proces adaptacji rodziny do problemów wynikających z używania alkoholu
przez jednego z członków rodziny, składa się z siedmiu podstawowych
etapów.
- Etap zaprzeczania istnienia problemu.
-

Etap próby pozbycia się problemu.

- Etap chaosu.
- Etap reorganizacji.
- Etap ucieczki od problemu.
-

Etap reorganizacji części rodziny.

-

Etap powrotu do zdrowia całej rodziny.

Rodzina z problemem alkoholowym

Etap pierwszy

– rodzina próbuje zaprzeczać istnienia problemu

We wczesnej i środkowej fazie alkoholizmu osoba uzależniona intensywnie zaprzecza temu,
jakoby nadużywałaby alkoholu, racjonalizuje swoje picie i unika dyskusji na ten temat.
Stopniowo jednak zatraca kontrolę nad piciem, a pozostali członkowie rodziny zauważają to i
wyraźnie doświadczają pewnych negatywnych skutków picia. Pomimo tego oni również
skłaniają się ku stanowisku alkoholika i przyjmują jego racjonalizacje dotyczące picia.
Z kolei przyjaciele i znajomi rodziny uważają, że rodzina wyolbrzymia swoje problemy, które
można łatwo rozwiązać, bądź też które same przeminą. Takie postawy: wewnątrzrodzinne i
otoczenia sprawiają, że sami zainteresowani nie podejmują prób znalezienia pomocy
profesjonalnej (lekarza, psychologa), lecz usiłują być samowystarczalni. W tym też celu
wykorzystują mechanizm zaprzeczania, którego istotę stanowi pogląd, iż nic szczególnego się
nie dzieje, przecież wszyscy trochę piją, w każdej rodzinie są podobne problemy, nie ma
żadnego zagrożenia ani dla osoby pijącej, ani dla całej rodziny. Zaprzeczenie pozwala rodzinie
na krótko odzyskać dobre samopoczucie i odroczyć kryzys. Skutki tego są jednak opłakane. Co
prawda udaje się jeszcze utrzymać zwartość rodziny i uparcie podtrzymać dobrą samoocenę,
ale jednocześnie rodzina działa na szkodę osoby pijącej, stwarzając jej idealne warunki do
rozwoju choroby (nie wyzwala poczucia odpowiedzialności za własne działania, toleruje
zachowania destrukcyjne, ochrania przed konsekwencjami picia).

Rodzina z problemem alkoholowym

Etap drugi

– rodzina próbuje pozbyć się problemu

Etap ten występuje zawsze wtedy, gdy w pierwszym etapie rodzina alkoholowa nie podjęła
leczenia, a więc zasadniczo zawsze. W tym okresie swojego życia rodzina traci przyjaciół i
bliskich znajomych, zmienia dotychczasowe nawyki życia, osłabieniu ulegają więzi pomiędzy
poszczególnymi członkami rodziny, a osoba uzależniona staje się agresywna i wycofuje się z
życia seksualnego. Wszystkie te zachowania stają się coraz bardziej uciążliwe dla rodziny,
skutkiem czego staje się świadoma faktu, iż picie alkoholu przez jednego z jej członków
przekracza już zwyczajowe normy. Świadomość zagrożenia jest jednak skutecznie tłumiona
przez fakt społecznego piętna, jakie wiąże się z alkoholizmem. W efekcie rodzina broni się
przed nazwaniem osoby pijącej - alkoholikiem, a siebie – rodziną alkoholową. Co więcej nasila
działania mające na celu ukrycie przed przyjaciółmi, sąsiadami, zakładem pracy itd., że ktoś
spośród jej członków nadużywa alkoholu. Nadal też nie szuka pomocy u specjalistów, gdyż
wciąż łudzi się, iż sama potrafi poradzić sobie z problemem.
Ukrywanie alkoholizmu dokonuje się kosztem wzrastającej izolacji społecznej rodziny.
Ograniczenie więzi poza rodzinnych sprawia zaś, że znaczenia nabierają relacje
wewnątrzrodzinne i zdarzenia z życia rodziny.

W ten sposób zawiązuje się swoiste porozumienie grupowe, w imię którego niepijący
członkowie rodziny jednoczą się w obronie osoby pijącej i zewnętrznego obrazu rodziny, a tym
samym podporządkowują się alkoholikowi i jego uzależnieniu.
On zaś zamyka się w sobie, przeżywa wstyd i poczucie winy za własne zachowanie. Rodzina
nie rozumie, że osoba uzależniona nie jest w stanie samorzutnie zaprzestać picia, stąd
posądza ją o złą wolę, negatywizm i celowe działania przeciwko rodzinie.

Rodzina z problemem alkoholowym

Etap trzeci

– rodzina wchodzi w fazę chaosu

Faza chaosu wiąże się z utratą nadziei na samorzutne rozwiązanie problemów oraz bezwolnym
poddaniem się biegowi zdarzeń. Kontynuowane są zachowania z poprzedniego okresu, a więc
wobec alkoholika stosuje się wyrzuty, wymysły albo też manifestacyjne milczenie. Nasila się
przemoc we wzajemnych relacjach w rodzinie.
Do konfliktów małżeńskich włączone zostają dzieci (tworząc koalicję z jednym z rodziców),
które jednocześnie coraz wyraźniej przejawiają zaburzenia emocjonalne. Niepijący
współmałżonek zaczyna bać się o swoje zdrowie psychiczne, a jednocześnie jest niezdolny do
podjęcia ważnej decyzji i zainicjowania działań w kierunku zmiany sytuacji rodzinnej.
Dominującą emocją, jaką odczuwają w tej fazie wszyscy członkowie rodziny, jest strach.
Wszyscy w rodzinie czują się osaczeni, bezradni, zagubieni i nieszczęśliwi. Kryzysy
jednostkowe oraz kryzys życia rodzinnego sprawiają, że znaczny procent rodzin właśnie teraz
decyduje się na poszukiwanie pomocy u specjalistów.

Etap czwarty

– rodzina podejmuje próbę reorganizacji

Istota reorganizacji rodziny polega na tym, że wolny od alkoholu współmałżonek podejmuje
pełną odpowiedzialność za rodzinę, sam zaczyna kierować jej życiem i podejmować
podstawowe decyzje. Równocześnie dzieci tracą szacunek dla swojego uzależnionego rodzica,
co przejawia się między innymi w tym, że nie liczą się z jego zdaniem i traktują go jako coś
gorszego. Zmiana zachowania osoby niepijącej sprawia, że alkoholik po raz pierwszy
doświadcza wreszcie wszystkich negatywnych konsekwencji swojego uzależnienia. To właśnie
może stać się impulsem pobudzającym do podjęcia specjalistycznego leczenia. Jeśli tak
właśnie się staje, wówczas rodzina przechodzi do fazy siódmej. Jeśli alkoholik nadal nie
podejmuje leczenia, wówczas rodzina wkracza w fazę piątą.

Rodzina z problemem alkoholowym

Etap piąty – ucieczka rodziny od problemu

Etap ten doprowadza z reguły do rozpadu rodziny, albo przynajmniej separacji osoby pijącej.
Wiąże się to z faktem, iż w tym okresie alkoholik znajduje się już w fazie chronionego
alkoholizmu, uciążliwości, które przekraczają wytrzymałość pozostałych członków rodziny.
Oczywiście rozpad rodziny jest silnym przeżyciem dla dzieci, jak i dla współmałżonków, ale jak
wykazuje praktyka może on mieć paradoksalnie również wymiar pozytywny. Otóż alkoholik,
porzucony przez rodzinę (lub zagrożony rozwodem), może zdecydować się na podjęcie
leczenia i

– jeśli tak się stanie – rodzina przechodzi do etapu siódmego. Jeśli mimo wszystko

pijący nie decyduje się na leczenie, zostaje definitywnie usunięty z rodziny.

Etap szósty – reorganizacja części rodziny

Jest to taka zmiana wewnętrznej struktury i funkcjonowania całej rodziny, która nie obejmuje
już osoby uzależnionej. Rodzina staje się więc rodziną z samotnym rodzicem, zmieniają się
zakresy ról rodzinnych, członkowie rodziny zmieniają swoje wzajemne interakcje, system
rodzinny staje się zwarty i odporny na działanie stresów. Rodzina odnawia lub nawiązuje nowe
relacje społeczne, uzyskuje wsparcie ze strony otoczenia oraz odzyskuje szacunek przyjaciół i
znajomych.

Rodzina z problemem alkoholowym

Etap siódmy – powrót całej rodziny do zdrowia

etap ten osiągają rodziny, w których osoby uzależnione podjęły leczenie i uzyskały dzięki niemu
stan trzeźwości. Dopiero w takiej sytuacji możliwa jest readaptacja społeczna rodziny.
Podkreślić należy rzecz podstawową – rodzina nigdy nie osiągnie pełnego zdrowia, jeśli do
leczenia wydeleguje wyłącznie osobę uzależnioną.
Życie pokazuje bowiem, że cała rodzina ma swój udział z zaistnieniu alkoholizmu, a więc cała
rodzinna winna uczestniczyć w uwalnianiu się od tej choroby. Konieczna jest tutaj również
świadomość wszystkich członków rodziny, że proces wychodzenia z uzależnienia jest długi i
skomplikowany, że będą chwile kryzysów i załamań, że osiągnięcie celu jest trudne, ale
możliwe.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż dla rodziny takiej charakterystyczne jest:

1/ Niszczenie życia uczuciowego
2/ Zamiast poczucia bezpieczeństwa, zaufania i miłości, rodzina przeżywa lęk i

zagrożenie, gniew i wstyd, poczucie krzywdy i poczucie winy.

3/ Brak źródeł oparcia i wzajemnej pomocy
4/ Życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i

źródłem problemów.

5/ Utrata kontaktu i zrozumienia
6/ Zamiast otwartości i prawdy, pojawia się coraz więcej kłamstw, manipulacji i

udawania.

7/ Izolacja od świata zewnętrznego

.

Rodzina z problemem alkoholowym

Współuzależnienie

We wszelkich dysfunkcjonalnych systemach rodzinnych mamy do czynienia z
problemem współuzależnienia. Wynika to z samej istoty rodziny jako systemu.
Bardzo często może być tak, że jeśli objawy współuzależnienia nie są zbytnio
nasilone lub nie sprawiają dużego cierpienia, to osoby z rodzin dysfunkcjonalnych
nie zdają sobie z niej w ogóle sprawy.

Kontakt z osobą uzależnioną prowadzi zwykle do pojawienia się
symptomów współuzależnienia. Najczęściej jest spowodowane stresem,
wynikającym z życia i przebywania z osobą uzależnioną. Ostatnio jednak
okazuje się, że problem współuzależnienia jest bardziej złożony. Okazuje
się, że gdy uzależnieni od alkoholu przestają pić, to symptomy
współuzależnienia u ich bliskich zwykle nie znikają. Czasem nawet stają się
bardziej dokuczliwe.

Rodzina z problemem alkoholowym

B. Woronowicz traktuje współuzależnienie jako:

„pewną formę przystosowania się do nieprawidłowego

układu relacji międzyludzkich, która umożliwia zachowanie

dotychczasowego układu, a jednocześnie odbiera szansę

na jego zmianę. Cechą charakteryzującą osoby

współuzależnionej jest przekonanie o swojej zdolności do

wywierania znaczącego wpływu na drugiego człowieka,

pomimo powtarzających się niepowodzeń i cierpień z tym

związanych.”

Rodzina z problemem alkoholowym

Większość poniższych objawów ma charakter niespecyficzny, co oznacza, że mogą
one towarzyszyć nie tylko współuzależnieniu, ale wielu innym problemom. Niemniej
jednak pojawienie się tych symptomów u osoby, która żyje w związku z osobą
nadużywającą alkohol, może świadczyć o jej uwikłaniu. Ważne jest więc połączenie
poniższych objawów z całym kontekstem życia danej osoby.

I. Zmiany w samopoczuciu fizycznym.

1. Zaburzenia snu (sen nie przynosi odpoczynku).
2. Zaburzenia łaknienia (przejadanie lub brak apetytu).
3. Zmęczenie.
4. Kłopoty ze zdrowiem - bóle głowy, migreny, bóle żołądka, w klatce piersiowej, wysypki,

alergie, biegunki, bóle kręgosłupa.

5. Załamanie fizyczne - odnowienie zaleczonych chorób: wrzody żołądka, serce.
6. Zaburzenia mowy, słuchu.
7. Zaburzenia oddechu.

Rodzina z problemem alkoholowym

II. Zaburzenia w samopoczuciu psychicznym.
1. Dezorientacja uczuciowa -

wiele uczuć lecz nie rozumiem, co jest nie w porządku.

2. Nieadekwatne emocje np. wzruszenie bez powodu.

3. Niekontrolowana huśtawka nastrojów.

4. Gonitwa myśli.
5. Tunelowe widzenie.

6. Myślenie życzeniowe, ucieczka od realnego życia.

7. Niezdolność do podejmowania decyzji.

8. Żalenie się nad sobą.

9. Poczucie, że jestem ofiarą.

10. Ogólny niepokój i lęk.
11. Utrata wiary w Boga.
12. Poczucie osamotnienia i izolacji.
13. Napady paniki.

14. Rozpacz, myśli samobójcze.

III. Zmiany w trybie życia.

1. Załamanie się struktury dnia.

2. Brak dbałości o siebie.

3. Brak racjonalnego planowania zajęć.

4. Ucieczka w samotność.
5. Zachowania kompulsywne.

6. Rozrzutność - martwienie się o pieniądze.
7. Utrata kontroli nad zachowaniami.

8. Niemożność zmiany zachowań destrukcyjnych.

9. Całkowite odstawienie spotkań wspierających.

Rodzina z problemem alkoholowym

IV. Zmiany w stosunkach z ludźmi.
1. Nieutrzymywanie kontaktów z ludźmi.
2. Zajmowanie się innymi a nie sobą.
3. Nieuzasadnione pretensje do innych, żale.
4. Odrzucanie pomocy innych -

sama sobie poradzę.

5. Irytowanie się na członków rodziny.
6. Spełnianie oczekiwań innych wbrew własnym interesom.
7. Niezdolność do określania norm i ich egzekwowania (np. z dziećmi).
8. Udawanie, że jestem kimś innym, trudność w mówieniu co myślę.
9. Obwinianie innych.
10. Branie odpowiedzialności za innych.
11. Próby wymuszania zachowań innych ludzi.
12. Umoralnianie - ja wiem najlepiej.

Rodzina z problemem alkoholowym

V. Myślenie i zachowania współuzależnieniowe.
1. Koncentracja na alkoholiku:

- co robi,
-

co mówi,

- co czuje.

2. Myślenie - co by było dobre dla niego.
3. Usilne a zarazem mało skuteczne wpływanie na zmianę zachowań alkoholika.
4. Umoralnianie, pokazywanie objawów jego choroby.
5. Rozpamiętywanie dawnych urazów, wypominanie.
6. Obwinianie alkoholika - to przez ciebie.
7. Pokazywanie -

popatrz, jak ja przez ciebie cierpię.

8. Pokazywanie -

zobacz, jaki jesteś zły, a ja jaka dobra.

9. Zachowania obronne -

usprawiedliwianie się.

10. Usprawiedliwianie swoich niepowodzeń życiowych jego piciem.
11. Budowanie poczucia wartości na jego poniżaniu.
12. Rozmyślanie jak by było, gdyby on przestał pić.
13. Przeżywanie wstydu z powodu tego, że jest problem alkoholowy.
14. Zachowania kompulsywne.
15. Niezdolność do zmiany zachowań, pomimo świadomości tego, co się dzieje (np. mam nawrót i nic nie
robię).
16. Agresywne zachowania lub obrażanie się na niego („ciche dni").
17. Myślenie -jestem do niczego.
18. Postawa -

nie zależy mi.

19. Rozwój przekonania - niczego nie potrzebuję.
20. Obraz siebie jako pokonanej lub zwyciężczyni.

Rodzina z problemem alkoholowym

Wśród terapeutów leczenia uzależnień powszechnie panuje
przekonanie, że usuwanie problemów, chronienie alkoholika
przed ponoszeniem konsekwencji swoich własnych,
nieodpowiedzialnych zachowań (np. nieobecności w pracy,
zaciąganie długów i inne skutki picia) są zachowaniami
umożliwiającymi i wspomagającymi chorobę alkoholową.
Ratowanie i wybawianie alkoholika od wszelkich kłopotów
spowodowanych jego nadmiernym piciem tylko pogarsza
sytuację. Nie pozwala mu bowiem dostrzec skutków swojego
zachowania, przez co nie zmienia on swego postępowania.
Uważa się, że osoby współuzależnione są najczęściej
nieświadomymi pomocnikami w piciu, przyczyniając się do
odwlekania decyzji o jego zaprzestaniu i zwróceniu się o
pomoc.

Rodzina z problemem alkoholowym

Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym

Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym uczą się trzech rzeczy na “nie”: nie

ufać, nie mówić, nie odczuwać” ( Sztander 1995, s.14 ). Brak zaufania do ludzi

sprawia, że dzieci te czują się słabe i niepewne, tracą poczucie własnej wartości.

Zamykają się i nie mówią o swej rodzinie ze strachu, wstydu. To skazuje je na

samotność. Uczą się nie odczuwać, nie poddawać emocjom. Bardzo głęboko

przeżywają jednak wszelkie akty przemocy i znęcania się ze strony osoby pijącej.

Wymienia się pięć typowych strategii przetrwania:

Bohater rodzinny

– osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla rodziny To najczęściej

najstarsze dziecko, które nie sprawia kłopotów, dba o rodzinę i poświęca się dla niej.

Rezygnuje z osobistych celów życiowych, opiekuje się rodzeństwem dba o matkę.

Nadodpowiedzialność powoduje, że dziecko – bohater żyje w stanie ciągłego napięcia, nie

umie się bawić, ani być z siebie zadowolonym. W dorosłym życiu często ma skłonność do

przyjmowania odpowiedzialności za innych. Ma małą świadomość swoich potrzeb. Nie potrafi

powiedzieć "stop". Nie potrafi dbać o siebie. Rezygnuje ze swoich ważnych celów życiowych,
by się "poświęcać".

Kozioł ofiarny – notorycznie sprawia kłopoty , wchodzi w konflikty z dziećmi i dorosłymi, źle się

uczy, jest impulsywny i agresywny. Często odbiera agresję alkoholową i upokorzenia.

Poszukuje oparcia w grupach nastawionych antyspołecznie, wobec innych jest oschły i ostry.

Jeśli nie uzyska pomocy, w życiu dorosłym może naruszać normy społeczne, wchodzić w

konflikty z prawem, często nadużywa alkoholu.Niepokornym zachowaniem bardziej zbliża się

do marginesu społecznego. Niszczy sam siebie i nie dba o to wcale.

Rodzina z problemem alkoholowym

Dziecko zagubione

– zwane “aniołkiem”, nie rzuca się w oczy, nikomu nie sprawia kłopotu,

właściwie go nie ma, wycofuje się w świat marzeń. Jest smutne i samotne. W dorosłym życiu

pozostaje wycofane i nieufne, niezdolne do nawiązania bliższych relacji z ludźmi. Ma trudności

w komunikacji z innymi ludźmi, ucieka od sytuacji trudnych, co może powodować izolację oraz

oderwanie się do rzeczywistości i "znieczulanie" alkoholem, lekami czy narkotykami.

Maskotka -

to ktoś przemiły, uroczy, rozładowujący napięcia rodzinne żartem, psotą,

podstępkiem. Jednak za takim zachowaniem kryje się napięcie i niepokój. Dramat maskotki

polega na tym, że nikt nie traktuje jej poważnie, a ona sama zatraca granicę między serio a

żartem, między śmiechem a płaczem, zdana jest na konieczność ciągłego zabiegania o cudze

względy.

Wspomagacz

– przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Chroni alkoholika przed

przykrymi skutkami picia. To on przynosi alkohol do domu, by alkoholik nie wyszedł dopić. Nie

pozwala sobie na” bycie obok”. Gdy dorośnie, często zostaje żoną lub mężem alkoholika.

Omówione role nie są świadomym wyborem dzieci. Są wywołane przez jawne i ukryte potrzeby

dysfunkcyjne systemu rodzinnego. To obronne wzory funkcjonowania. Wzory te dotyczą dzieci

z wszelkich rodzin dysfunkcyjnych. Powstają z cierpienia i bólu dziecka, przynoszą jego

rodzinie doraźne zyski. Powyższy podział nie wyczerpuje wszystkich wzorów funkcjonowania.

Jedno dziecko nie musi podejmować "czystej" roli. Może być typem mieszanym. Istotna sprawą

jest, że role te powodują kształtowanie określonych doświadczeń, które wpływają na rozwój

potencjalnych możliwości jednostki. Powodują powstanie i utrwalanie się specyficznych,

niepożądanych wzorów zachowań, które są ceną podjętej roli.

Niezależnie od „roli” przyjętej przez dziecko, prezentują one różnego typu zaburzenia

zachowania np. agresję, nadmierną lękliwość, brak poczucia bezpieczeństwa, złość, nienawiść,

zamknięcie emocjonalne

Rodzina z problemem alkoholowym

DDA

– Dorosłe Dzieci Alkoholików

Doświadczenia rozwoju dziecka w rodzinie z problemem alkoholowym mogą

wpłynąć na ukształtowanie się specyficznych schematów funkcjonowania w

ich późniejszym życiu dorosłym. Schematy, które pozwalały przetrwać

dziecku w dzieciństwie, stają się uciążliwe w wieku dorosłym – znacznie

utrudniają „normalne” funkcjonowanie.

Istotnymi problemami, które ujawniają się u dorosłych dzieci osób

uzależnionych są:

· silne lęki (np. przed odrzuceniem, przed zmianą, przed konfliktem itp.),

poczucie stałego zagrożenia,

· poczucie niższej wartości, negatywna samoocena,

· poczucie osamotnienia,

· trudności z uświadamianiem sobie oraz z wyrażaniem własnych uczuć,

· trudności ze świadomością oraz realizacją własnych potrzeb,

· przymusowa potrzeba sprawowania kontroli nad sobą i innymi,

· trudności w relacjach z autorytetami ,

· trudności w nawiązywaniu trwałych relacji z innymi.

Rodzina z problemem alkoholowym

Al-Anon

Oparta na tradycjach Dwunastu Kroków AA grupa wzajemnej pomocy dla

członków rodzin alkoholików. Ruch Al-Anon powstał, gdy żony pierwszych

uczestników odkryły, że problemy w pożyciu z małżonkami pojawiały się

niezależnie od tego, czy aktualnie pili,…

Al-Ateen

Al-

Ateen jest wspólnotą młodych ludzi, zwykle nastolatków, na których życie

wpływa picie kogoś bliskiego, zazwyczaj rodzica. Al-Ateen jest ruchem,

który wyrósł z Al-Anon. Problemy nastoletnich dzieci alkoholików są

odmienne od problemów…

Anonimowi Alkoholicy (AA)

Wspólnota, której uczestnicy uzależnieni od alkoholu wspierają się

wzajemnie w procesie zdrowienia. Anonimowi Alkoholicy mówią o

sobie, że są wspólnotą ludzi, którzy dzielą się swymi doświadczeniami,

swoją mocą i nadzieją,

grupy DDA

Samopomocowe grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików,

organizowane najczęściej według zasad Dwunastu Kroków, pod
patronatem Al-Anon

Rodzina z problemem alkoholowym