DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Generalnie wyróżnia się cztery sposoby definiowania rodziny: strukturalny,

funkcjonalny, inkluzyjny i uniwersalny.

Podejście strukturalne zwraca uwagę na skład i członkostwo w grupie.

Można przyjąć, że rodzinę tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko,

którzy biologicznie są ze sobą spokrewnieni i posiadają wspólne miejsce
zamieszkania. Utworzona jednostka rodzinna z rodzica i dziecka mieszka

razem przynajmniej z dwóch powodów: ponieważ są biologicznie

spokrewnieni, lub też normy społeczne, jak na przykład adopcja, pozwalają

na takie powiązania. Strukturalne definicje przyjmują pewne minimum-

jednostkę rodzinną tworzy przynajmniej jeden rodzic i jedno dziecko.

Podejście funkcjonalne podkreśla cele i funkcje, które rodzina powinna

wypełniać zarówno wobec swoich członków jak i całego społeczeństwa.

Rodzina może być tu definiowana jako grupa przynajmniej z jednym

rodzicem i z jednym (lub więcej) dzieckiem, która realizuje podstawową

funkcje socjalizacyjną oraz funkcję intymności, zaspokajająca potrzeby
fizyczne i psychiczne.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Podejście inkluzyjne (otwarte) podkreśla znaczenie relacji między

członkami grupy rodzinnej. Skupia się na motywacjach i preferencjach

jednostek uwikłanych w relacje osobiste. Odchodzi się tu od

instytucjonalnego definiowania rodziny i postrzega ja jako prywatną,

dobrowolną grupę społeczną o szczególnych związkach. Jako rodzina może

być w tym przypadku zdefiniowana jakakolwiek grupa dorosłych i dzieci

utrzymujących wzajemne relacje prowadzące do powstania uczuć i więzi

rodzinnych, które przywiązują ich do tej grupy. Definicja tego typu jest

bardzo pojemna, gdyż zamiast dzieci i dorosłych można za rodzinę uznać

jakakolwiek grupę osób np. pary kohabitujące, czy tez pary homoseksualne.

Podejście uniwersalne przyjmuje, iż rodzina jest grupą pokrewieństwa

normatywnie określoną, która ma na celu wypełnianie zadań prokreacyjnych

i socjalizacyjnych. Określenie „grupa pokrewieństwa” znaczy tutaj, iż

członkowie rodziny połączeni są więzami pokrewieństwa określonymi przez

małżeństwo; pokrewieństwo nie określa liczby rodziców ani też liczby dzieci.

Za rodzinę uznaje się rodziny monoparentalne, dzieci adoptowane i poczęte

w związku. Związek normatywnie określony oznacza, iż podkreśla się tu rolę

społeczeństwa w definiowaniu co znaczy być rodziną. Za rodzinę w tym
ujęciu nie będą uznawane pary bezdzietne

.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Funkcje rodziny.

Wśród funkcji rodziny należy wymienić następujące:

- prokreacyjna,

- ekonomiczna,

- wychowawcza,

- socjalizacyjna,

-

opiekuńcza.

Funkcje prokreacyjna

rodziny jest jej funkcją swoistą (właściwą)

i

niezastępowalną. Wiąże się z narodzinami kolejnych dzieci, ich

wychowaniem usamodzielnieniem odchodzeniem z rodziny macierzystej
potomstwa. Rodzina przestaje istnieć wraz odejściem małżonków
(rodziców).

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Funkcja ekonomiczna rodziny
Funkcja ekonomiczna rodziny wiązana jest zapewnieniem rodzinie
odpowiednich warunków materialnego bytu oraz dochodu zapewniającego
zaspokojenie potrzeb na poziomie społecznie akceptowanym w danym
miejscu i czasie.

O

poziomie materialnego życia rodziny decyduje:

-sytuacja mieszkaniowa

– wielkość mieszkania, jego standard, usytuowanie

mieszkania,

- dochody, w tym dochody z

pracy oraz dochody ze świadczeń,

-

dostęp do koniecznych usług ochrony zdrowia, opieki, wychowania, edukacji,

kultury, wypoczynku, rekreacji i sportu,

-

odpowiedni poziom usług społecznych, w tym usług, z których korzystają dzieci

i

osoby niepełnosprawne.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Funkcja opiekuńcza rodziny
Funkcja opiekuńcza rodziny to obowiązek rodziny zapewnienia swoim
niesamodzielnym z

powodu wieku lub stanu zdrowia członkom odpowiedniej

opieki. Dotyczy to dzieci, osób w wieku starszym, niepełnosprawnych
i chorych.

Funkcja wychowawcza i socjalizacyjna rodziny.

Funkcja wychowawcza

rodziny to wdrożenie młodego pokolenia do norm

i

zasad konstytuujących ład społeczny. Wychowanie młodego pokolenia jest

głównie zadaniem rodziny.
Funkcja socjalizacyjna

wiąże się z wprowadzaniem młodego pokolenia

w

przypisane role społeczne w rodzinie i społeczeństwie, kształtowanie

pożądanych postaw i zachowań, dążeń i aspiracji. W rodzinie dziecko
poznaje podstawowe normy życia i współżycia społecznego, kształtuje
stosunek do zadań i obowiązków, uczy się pełnienia ról w rodzinie
i

społeczeństwie. Kształtuje system wartości, normy społeczne i moralne.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Struktura rodziny:
W znaczeniu szerokim:
Z. Tyszka. „Wydaje mi się więc — pisze — że strukturę rodziny określa: liczba i jakość

członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych,

przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących

poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności (kohezji)

rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się

dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i

względów”.
W znaczeniu węższym:

Jest to liczba i rodzaj pokrewieństwa członków rodziny (liczba dzieci i innych krewnych):
1/ rodzina pełna

• pierwotna
• rekonstruowana

2/ rodzina niepełna

• samotne macierzyństwo / ojcostwo
• porzucenie
• separacja
• rozwód
• śmierć
3/ rodzina okresowo niepełna
• długotrwała praca poza miejscem zamieszkania ( eurosieroty)
• długotrwała choroba i hospitalizacja
• penalizacja

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

FAZY ROZWOJU RODZINY
1. Małżeństwo
2. Pierwsze dziecko
3. Powiększanie się rodziny
4. Okres stabilizacji liczebności rodziny
5. Zmniejszanie się rodziny – wyjście pierwszego dziecka
6. Wyjście dzieci
7. Śmierć małżonka
Niektórzy autorzy wskazują jeszcze na fazę wcześniejszą - narzeczeństwo

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Systemowe ujęcie rodziny

wskazuje, że jest ona systemem, czyli:

1/ pewną złożoną rzeczywistością i zbiorem elementów w dynamicznej

interakcji, w której każdy element jest określany przez pozostałe. Takie

rozumienie zakłada, że na jakość funkcjonowania całej rodziny jako

wspólnoty osób, mają wpływ wszyscy jej członkowie. System rodzinny to

nowa całość, przy zachowaniu indywidualności każdego z członków
systemu -

jednocześnie noszą oni ślady oddziaływania na nich ich systemu

rodzinnego.
2/ charakteryzuje się cyrkularnością, która oznacza, że relacje

międzyludzkie nigdy nie są jednostronne, a zachowanie jednej osoby ma

wpływ na cały rodzinny układ. Zachowania osób wzajemnie się wzmacniają,

trudno jest ustalić które było przyczyną a które skutkiem. Oznacza to, że

ujęcie systemowe nie przyjmuje prostej zależności przyczynowo-skutkowej,

jednak jej cyrkularność. Wynika z tego, że element A ma wpływ na element

B, ten zaś na C, co kończy się przełożeniem znów na A i B.
3/ zmiana w jednym elemencie, powoduje zmianę w całym systemie.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Podsystemy w systemie rodzinnym
W podejściu systemowym terapii rodzin wyróżnia się podsystemy.
Są to dwuosobowe układy międzyludzkie, tworzone ze względu na płeć,

wiek, generacje, zainteresowania czy pozycje w rodzinie. Przykładem

podsystemu w rodzinie jest diada małżeńska (mąż-żona) jak i podsystem
rodzic-

dziecko (mąż-córka, mąż-syn, żona-córka, żona-syn). W takich

samych podsystemach ujmują się poszczególne dzieci.
Bycie w jednym systemie nie wyklucza bycia w innym, jednak różne

systemy wymagają spełniania różnych ról: rodzicielskich, małżeńskich,

zatem podsystemy tworzone są z powodu konieczności realizacji

określonych jego zadań.

W interakcjach wewnątrz konkretnych podsystemów mogą występować
koalicje jak i przymierza.
Przymierze -

jest porozumieniem dwóch osób w celu realizacji dobra

wspólnego (np. przymierze diady małżeńskiej w celu realizacji dobra
dziecka).
Koalicja -

jest zmową danego podsystemu, przeciw osobie trzeciej (np.

zmowa matki i dorastającej córki przeciw ojcu).

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Granice w systemie rodzinnym
W podejściu systemowym ważna rolę spełniają granice.

Granice to wyznaczniki przepływu informacji, uczuć i emocji, określające

intymność i tożsamość rodziny. Reguły i normy określające kto i w jaki

sposób przynależy do podsystemu.
Typy granic:
• Prawidłowe: elastyczne, otwarte, wyraziste
• Nieprawidłowe: rozmyte, uszczelnione lub ich całkowity brak.

Każdy system rodzinny wypracowuje trzy rodzaje granic:
• wewnętrzne między członkami systemu - obejmują przepływ relacji,

informacji i emocji pomiędzy członkami rodziny,
• wewnętrzne między podsystemami - obejmują przepływ relacji,

informacji i emocji pomiędzy konkretnymi podsystemami (np. rodzice-
dziecko),
• zewnętrzne - określają przepływ z resztą środowiska, wszystkim co jest
poza systemem.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Reguły rodzinne
Dotyczą pragmatycznych czynności życiowych, są to ustalone normy postępowania
danego systemu w sprawach:
•wydawania pieniędzy
•traktowania zdrowia i choroby
•prowadzenia domu
•ujawniania emocji własnych i podejścia do okazywania emocji innych
•pracy zarobkowej
•wychowywania dzieci
•kontaktów z innymi, w tym z rodzinami pochodzenia
•obchodzenia uroczystości rodzinnych i kalendarzowych
•tego o czym się nie mówi (jedna z reguł ukrytych)

Mity rodzinne

Mity rodzinne to przyjęte i podzielane przez wszystkich członków (zinternalizowanie)

przekonania, na temat siebie samych, członków rodziny oraz jej całej. Zazwyczaj,

ulegając lekkim modyfikacją, są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Ich rolą jest
bycie mechanizmami obronnymi

całego systemu, w celu zachowania równowagi.

Przykłady mitów rodzinnych:
"...w naszej rodzinie wszystkie kobiety się szybko rozwodzą..." - mit nieszczęścia
"...w naszej rodzinie wszyscy mają pecha..." - mit nieszczęścia
"...dzieci są najważniejsze..." - mit szczęścia rodzinnego.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Podsystem-

małżonkowie

David Field wyróżnia 7 cech oceny funkcjonowania małżeństwa:
1/ Wspólne spędzenie czasu
2/ Aspekt duchowy (system wartości)
3/ Zdolności negocjacyjne
4/ Dojrzałość każdego z małżonków jako osoby
5/ Zabawa i humor
6/ Intymność
7/ Oddanie

Zdrowe małżeństwo będące podstawą zdrowej rodziny tworzą ludzie
wzajemnie sobie oddani, otwarci na siebie, pragnący być ze sobą także w
chwilach trudnych, gotowi do współpracy i szukania kompromisów.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Typologia podsystemu: małżonkowie
1/

Małżeństwo aktywno – pasywne:

jedna strona bardzo aktywna i dba o to,

aby małżeństwo i rodzina funkcjonowało, druga pasywna, bierna, trzeba ją
prowadzić.

2/

Małżeństwo opiekuńczo – bezradne:

jedna strona przyjmuje role opiekuna

wobec drugiej, bezradnej osoby, która potrzebuje jej pomocy.

3/ Małżeństwo macho:

jedno z małżonków całkowicie zdominowało małżeństwo

4/

Małżeństwo infantylne:

gdy obydwoje małżonkowie są – jako osoby –

niedojrzali, nieprzygotowani do pełnienia roli małżonka. Aby przetrwać potrzebują
pomocy z zewnętrz – najczęściej rodziców

5/

Małżeństwo pozorne

: zawarte przez dwoje ludzi, których tak naprawdę nic nie

łączy

6/

Małżeństwo aktywno – aktywne

: związek tworzą ludzie wzajemnie sobie

oddani, otwarci na siebie, pragnący być ze sobą także w chwilach trudnych, gotowi
do współpracy i szukania kompromisów.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Podsystem rodzic

– dziecko:

4 cechy oceny funkcjonowania w roli rodzica:
1/ Bliskość
2/ Opieka
3/ Swoboda
4/ Wymagania

Łącznie cechy te określają postawę rodzicielską.
Postawa rodzicielska

to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny

sposób w stosunku do dziecka.

Typologia Ziemskiej: postawy dzieli na 2 grupy:
1.Prawidłowe

a) akceptacja
b) współdziałanie
c) postawa nowoczesnej swobody
d) uznanie praw dziecka

2. Nieprawidłowe

A) odtrącająca
B) unikająca
C) wymagająca
D) nadmiernie chroniąca

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Akceptacja

Rodzic przyjmują dziecko takim jakie jest z pozytywnymi i negatywnymi

cechami, dziecko jest zadowolone z siebie i życia, ma poczucie

bezpieczeństwa

Współdziałanie

Zainteresowanie i udział rodzica w czynnościach, które wykonuje dziecko,

ale również angażowanie dziecka w sprawy rodzinne. Jakość angażowania

dziecka wiąże się z etapem rozwoju dziecka.

Postawa nowoczesnej swobody

Podlega największej przemianie wraz z rozwojem dziecka stopień swobody

zależy od fazy rozwoju dziecka. Daje to możliwość dziecku na

podejmowanie aktywności w sposób autonomiczny i poczucie wartości, że

potrafi coś samo, że jest samodzielne.

Uznanie praw dziecka

Od samego początku traktowanie dziecka jako pełnoprawnego członka

rodziny. W miarę dorastania dziecko ma możliwość współuczestniczyć i

współdecydować w sprawach rodziny.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Odtrącająca

Rodzic stosuje wobec dziecka różne kary wyrażając w ten sposób swoje

niezadowolenie

Unikająca

Dystans w postaci unikania wyrażany jest w sposób bierny – brak pewnych

zachowań – rodzic nie zaspokaja potrzeb dziecka.

Wymagająca

Nadmiernie wymagające – wygórowane wymagania stawiane dziecku nie

biorąc pod uwagę możliwości dziecka, jego umiejętności i celów, spełniane

są pasje rodziców

Nadmiernie chroniąca

Nadmierne koncentrowanie się na dziecku – postawa nadmiernie chroniąca,

która charakteryzuje się bezkrytycznym podejściem do dziecka, nadmierna

opiekuńczość, ograniczanie samodzielności i swobody, izolacja od

rówieśników.

W analizie postaw rodzicielskich należy brać pod uwagę postawę każdego z

rodziców, ich zgodność w odniesieniu do każdego z dzieci. Wtedy

otrzymujemy mapę postaw rodzicielskich w rodzinie.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Zdrowa rodzina

Psychologowie wymieniają cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:

1/

Pozytywna tożsamość każdego z członków rodziny i rodziny jako całości:

Pozytywna tożsamość oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne
poczucie "jestem w porządku", nawet jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę.
Jestem w porządku, ponieważ mam prawo dopuszczać się błędów poszukując
lepszych sposobów życia. Mam swoje ograniczenia i słabości. Niektóre z nich
akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie do zmiany. Ostatecznie akceptuję
siebie wraz z moimi ograniczeniami, i dobrymi, silnymi stronami.

2/ Autonomia

. Dojrzała wspólnota to wspólnota autonomicznych osób, a więc

wspólnota oparta na wyborze, a nie na niewolnictwie. Jeżeli moje związki z ludźmi
opierają się na poczuciu, iż coś "muszę" jestem bliska niewoli. Jeśli opierają się na

poczuciu "decyduję się" i "wybieram", jestem bliska autonomii

.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Otwarta komunikacja

Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w

stanie rozmawiać w sposób nie zagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego

życia. Oznacza to, że potrafią o nich zarówno mówić jak też, że potrafią tego

słuchać.

Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać

oparcie, uwagę, podtrzymanie i energię. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił

wypada ze swojej roli, lub nie wypełnia swojego zadania, jego aktywność przejmują

inni. W zdrowej psychologicznie rodzinie takie "świadczenia" dzieją się

naprzemiennie i są wzajemne.

Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza,

że rodzina nie jest zamknięta. Istnieje wymiana. Przychodzą ludzie i wychodzi się do

ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje, które w rodzinie się przetwarza, jedne

pozostawia, inne usuwa jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze swoimi

trudnymi sprawami do innych ludzi, by łatwiej znaleźć właściwy dystans do tego, co

nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązań niż

izolowanym fragmentem układanki.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Cechy zdrowej rodziny: (inna klasyfikacja)

• elastyczne interakcje rodziny ze światem zewnętrznym (zachowanie

równowagi);

• otwarta komunikacja wewnątrzrodzinna (oparta na szczerości, szacunku

i dialogu);

• jasno wytyczone prawa i obowiązki wszystkich członków rodziny;
• pozytywna tożsamość i autonomia poszczególnych członków;
• dorośli zaspokajający swoje potrzeby w relacji małżeńskiej, a rodzice

zaspokajający potrzeby dzieci i dający im wsparcie.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Typologia rodzin uwzględnieniem kryterium ich funkcjonalności:
- rodziny wzorowe wychowawczo,
- rodziny normalne,
- rodziny jeszcze wydolne,
- rodziny niewydolne
- rodziny patologiczne

W świetle tego podziału rodziny niewydolne i rodziny patologiczne będą

należały do rodzin dysfunkcyjnych

.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny dysfunkcjonalne

Pojęcie dysfunkcjonalności rodziny.

Dysfunkcja

stanowi "uzależnione i niepożądane następstwa istnienia lub

działania danego elementu jakiegoś systemu lub całego systemu.

Dysfunkcjonalny -

nieprzystosowany, niedostosowany do potrzeb, celów,

zwłaszcza ludzkich, społecznych.

Dysfunkcjonalna rodzina

to taka, która nie spełnia już swoich naturalnych

funkcji. Traktując rodzinę jako całość, jako ów integralny i niezależny byt,

trzeba przyjąć, iż jakiekolwiek zaburzenie, utrudniające rodzinie realizację

którejś z podstawowych funkcji, może powodować przejściową lub dłuższą

niewydolność ogólnego jej funkcjonowania czyli dysfunkcyjność.

Do rodzin patologicznych

zalicza się te, w których oboje rodzice lub jedno

z nich alkoholizuje się, używa narkotyków, dopuszcza się nierządu -

najczęściej we własnym domu w obecności dzieci, wykorzystuje je
seksualnie.

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Rodziny dysfunkcjonalne

Rodziny patologiczne

DIAGNOZA SYSTEMU RODZINNEGO

Cechy rodziny dysfunkcjonalnej

1/ Zaprzeczanie swoim problemom.
2/ Brak intymności.
3/ „Zakorzenienie we wstydzie”.
4/ Utrwalone, zamrożone, sztywne role. Również zasady są sztywne i nie zmieniają

się.

5/ Brak jasnych granic wewnętrznych, między podsystemami.
6/ Brak zaspokojenia wzajemnego indywidualnych potrzeb, indywidualne różnice i

potrzeby podporządkowywane są i poświęcane na rzecz całego systemu
(rodziny).

7/ System komunikacji polega na otwartym konflikcie albo na utrzymywaniu za

wszelka cenę pozorów zgody.

8/ Rodzina posiada swoje tajemnice, które każdy zna, ale udaje, że o niczym nie

wie

– zakłamanie.