LĘK

LĘK

W SYSTEMIE

W SYSTEMIE

RODZINNYM

RODZINNYM

IRENA NAMYSŁOWSKA, ANNA SIEWIERSKA

KLINIKA PSYCHIATRII

DZIECI I MŁODZIEŻY

INSTYTUTU PSYCHIATRII i NEUROLOGII

ŚRODOWISKO-

ŚRODOWISKO-

PRZYWIĄZANIE,

PRZYWIĄZANIE,

RODZINA

RODZINA

• MODYFIKUJE EKSPRESJĘ GENÓW

• LĘK MA PODŁOŻE BIOLOGICZNE

ALE

JEGO PRZEŻYWANIE ZALEŻY OD
RODZAJU PRZYWIĄZANIA I

SYSTEMU RODZINNEGO

GENY, ŚRODOWISKO-

GENY, ŚRODOWISKO-

PRZYWIĄZANIE,

PRZYWIĄZANIE,

RODZINA

RODZINA

• Środowisko, które wyzwala

ekspresję genu to nie
obserwowalne, dające się opisać
środowisko, ale

• PERCEPCJA ŚRODOWISKA PRZEZ

DZIECKO, PRZEZ JEGO
WEWNĘTRZNY APARAT
PSYCHICZNY (Internal working
model)

GENY, ŚRODOWISKO,

GENY, ŚRODOWISKO,

PRZYWIĄZANIE,

PRZYWIĄZANIE,

RODZINA, LĘK

RODZINA, LĘK

• SPOSÓB W JAKI ŚRODOWISKO JEST

POSTRZEGANE I PRZEŻYWANE PRZEZ
DZIECKO DZIAŁA JAK FILTR W EKSPRESJI
GENOTYPU W FENOTYP

• DROGA OD GENU DO FENOTYPU JEST

SKOMPLIKOWANA I NA NIEJ CZYNNIKI
GENETYCZNE SPOTYKAJA SIĘ I POZOSTAJĄ W
INTERAKCJI Z CZYNNIKAMI
ŚRODOWISKOWYMI

GENY, ŚRODOWISKO,

GENY, ŚRODOWISKO,

PRZYWIĄZANIE,

PRZYWIĄZANIE,

RODZINA

RODZINA

• GENY, BODŹCE ZEWNĘTRZNE
I WEWNĘTRZNE, STADIA ROZWOJU
MÓZGU, HORMONY, STRES,

UCZENIE

SIĘ I SPOŁECZNE INTERAKCJE
ODGRYWAJĄ SWOJĄ ROLĘ NA TEJ
DRODZE (Kandell 1998)

POWSTAWANIE LĘKU

POWSTAWANIE LĘKU

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

PRZYWIĄZANIE

RODZINA

PRZYWIĄZANIE

PRZYWIĄZANIE

• Przywiązanie jest potrzebą pierwotną,

nie jest wyuczone, motywuje do
szukania bliskości z opiekunem, jego
celem jest ochrona przed
niebezpieczeństwem

• Natura przywiązania dziecka do

opiekuna zostaje zinternalizowana i
stanowi późniejszy model interakcji z
ludźmi i postrzegania świata jako
bezpiecznego lub zagrażającego

PRZYWIĄZANIE

PRZYWIĄZANIE

• BEZPIECZNE
• LĘKOWO-UNIKAJĄCE
• LĘKOWO-AMBIWALENTNE

• ZDEZORGANIZOWANE

SYSTEMOWE

SYSTEMOWE

ROZUMIENIE

ROZUMIENIE

PRZYWIĄZANIA

PRZYWIĄZANIA

PRZYWIĄZANIE ZALEŻY OD:
• Relacji matki z własną matką
• Relacji obojga partnerów małżeńskich
• Pozycji dziecka w trójkącie

matka ojciec

dziecko

PRZYWIĄZANIE A

PRZYWIĄZANIE A

TYPY RODZIN

TYPY RODZIN

PRZYWIĄZANIE SYSTEM RODZINNY
Bezpieczne – rodzic Funkcjonalny
autonomiczny
Lękowo-unikające Niespójny, sztywne
Rodzic mało zaangażowany granice podsystemów
Lękowo-ambiwalentne Nadmierne uwikłanie
Rodzic nadmiernie włączony zatarte granice
podsystemów.
Zdezorganizowane Dysfunkcjonalny
odwrócenie ról

OD PRZYWIĄZANIA DO

OD PRZYWIĄZANIA DO

RODZINY- OD DIADY DO

RODZINY- OD DIADY DO

TRIADY

TRIADY

STYLE RODZICIELSKIE A

UMIEJĘTNOŚĆ REGULACJI LĘKU

I AFEKTU PRZEZ DZIECKO

• WSPÓŁPRACA I HARMONIA
• WROGOŚĆ I RYWALIZACJA
• WYCOFANIE JEDNEGO Z
RODZICÓW I NADOPIEKUŃCZOŚĆ
DRUGIEGO

DWA RODZAJE LĘKU

DWA RODZAJE LĘKU

W RODZINIE

W RODZINIE

• LĘK „OSTRY” JEST ODPOWIEDZIĄ NA

REALNE ZAGROŻENIE SYSTEMU

RODZINNEGO
ZNIKA, KIEDY ZAGROŻENIE

USTĘPUJE
• LEK „CHRONICZNY” JEST WYZWALANY

PRZEZ ZAGROŻENIE RÓWNOWAGI
RELACJI W SYSTEMIE RODZINNYM

LĘK CHRONICZNY

LĘK CHRONICZNY

• TYPOWY W SYTUACJI

OPUSZCZANIA DOMU PRZEZ
DORASTAJĄCE DZIECKO,
ZWŁASZCZA JEŚLI RODZICE
KOMUNIKOWALI SIĘ POPRZEZ
DZIECKO I JEŚLI INTEGROWAŁO
ONO MAŁŻEŃSTWO

DLACZEGO POZIOM LĘKU

DLACZEGO POZIOM LĘKU

JEST WYŻSZY W

JEST WYŻSZY W

NIEKTÓRYCH

NIEKTÓRYCH

RODZINACH

RODZINACH

I

I

NA JAKIEJ

NA JAKIEJ

DRODZE CZŁONKOWIE

DRODZE CZŁONKOWIE

RODZINY

RODZINY

PRZEKAZUJĄ SOBIE

PRZEKAZUJĄ SOBIE

LĘK ??

LĘK ??

PODSTAWY

PODSTAWY

TEORETYCZNE

TEORETYCZNE

• TRANSGENERACYJNE TEORIE

FUNKCJONOWANIA RODZINY

• TEORIA SYSTEMNÓW

RODZINNYCH M. BOWENA

TEORIA SYSTEMÓW

TEORIA SYSTEMÓW

RODZINNYCH

RODZINNYCH

M.BOWENA

M.BOWENA

• Rodziny różnią się poziomem

zróżnicowania „ja” jednostki a „ja”
rodziny

• Związane jest to z charakterystyką granic

pomiędzy poszczególnymi osobami,
podsystemami oraz rodziną a otoczeniem

Granice „sztywne” vs. „przepuszczalne”

POZIOM LĘKU

JEDNOSTKI I

RODZINY

• JEST ZALEŻNY OD STOPNIA

ZRÓŻNICOWANIA POMIĘDZY

JEDNOSTKĄ A RODZINĄ

• „IM NIŻSZY POZIOM

ZRÓŻNICOWANIA TYM WYŻSZY

POZIOM CHRONICZNEGO

LĘKU” [Bowen ]

TRANSMISJA LĘKU W

TRANSMISJA LĘKU W

SYSTEMIE

SYSTEMIE

RODZINNYM

RODZINNYM

• NIEŚWIADOME WCHŁANIANIE LĘKU

RODZICÓW PRZEZ DZIECI (Bowen)

• PROCES UCZENIA SIĘ ZACHOWAŃ

LĘKOWYCH

• PRZEKAZYWANIE SPECYFICZNEGO
ZAGRAŻAJĄCEGO OBRAZU ŚWIATA

TRANSGENERACYJNE

TRANSGENERACYJNE

PRZEKAZYWANIE

PRZEKAZYWANIE

LĘKU W KONCEPCJI

LĘKU W KONCEPCJI

BOWENA

• Dzieci w tej samej rodzinie nuklearnej są w

różnym stopniu odseparowane od rodziców

• Ludzie zawierają małżeństwa z osobami o

podobnym poziomie separacji od własnych

rodzin pochodzenia

• Dzieci z tych nowych związków ponownie

mają nierówny poziom emocjonalnej

separacji i ponownie zwierają małżeństwa z

partnerami podobnymi pod tym względem

TRANSGENERACYJNE

PRZKAZYWANIE LĘKU

cd.

• Procesy te powtarzają się poprzez

kolejne generacje tworząc ostatecznie
odgałęzienia rodziny o niskim poziomie
emocjonalnej separacji, odgałęzienia o
skrajnym poziomie separacji i
odgałęzienia o „normalnym”,
wyważonym poziomie separacji
emocjonalnej

TRANSGENERACYJNE

TRANSGENERACYJNE

PRZEKAZYWANIE

PRZEKAZYWANIE

LĘKU

LĘKU

• W RODZINACH, W KTÓRYCH

POPRZEZ POKOLENIA WZRASTA
NIEZRÓZNICOWANIE
EMOCJONALNE WZRASTA TEŻ
POZIOM

CHRONICZNEGO LĘKU

TRANSGENERACYJNE

TRANSGENERACYJNE

PRZEKAZYWANIE LĘKU

PRZEKAZYWANIE LĘKU

cd.

cd.

• Niektóre systemy rodzinne

generują, przekazują i
podtrzymują lęk

ponieważ pełni on

ważną funkcję w systemie
rodzinnym

FUNKCJA LĘKU W

FUNKCJA LĘKU W

SYSTEMIE

SYSTEMIE

RODZINNYM

RODZINNYM

• ŁĄCZY I SPAJA CZŁONKÓW RODZINY
• ZASTĘPUJE AUTENTYCZNĄ

BLISKOŚĆ, OPARTĄ NA ZNAJOMOSCI
POTRZEB I POSZANOWANIU
AUTONOMII DRUGIEJ OSOBY

• NIE DOPUSZCZA DO

UNIEZALEŻNIENIA SIĘ
DORASTAJĄCYCH DZIECI

GENOGRAM RODZINY

GENOGRAM RODZINY

A

A

Próba
samobójcz
a

l. 18

I P

l.5
6

l.5
4

l.2
6

l.2
4

l.2
2

IMPLIKACJE

IMPLIKACJE

PRAKTYCZNE DLA

PRAKTYCZNE DLA

TERAPII RODZIN

TERAPII RODZIN

• Niewielka skuteczność interwencji nastawionych

na pokazywanie nieracjonalności obaw członków

rodziny

• Niewielka skuteczność zadań strukturalnych czy

negocjacji z rodziną

• Praca powinna zmierzać do:

- rozwoju procesów separacyjnych,
- ustanowienia jasnych granic wewnątrz systemu

rodzinnego
- zwiększenia autonomii członków rodziny

TERAPIA RODZIN

TERAPIA RODZIN

O WYSOKIM POZIOMIE

O WYSOKIM POZIOMIE

LĘKU

LĘKU

• Zwiększenie świadomości

współzależności procesów

emocjonalnych w rodzinie

• Pokazywanie sposobów

przekazywania lęku, zwłaszcza

ich transgeneracyjnego

charakteru

• Reflektowanie funkcji lęku w

systemie rodzinnym

• Zwiększenie świadomości

współzależności procesów

emocjonalnych w rodzinie

• Pokazywanie sposobów

przekazywania lęku, zwłaszcza

ich transgeneracyjnego

charakteru

• Reflektowanie funkcji lęku w

systemie rodzinnym