LĘK 

LĘK 

W  SYSTEMIE  

W  SYSTEMIE  

RODZINNYM

RODZINNYM

IRENA NAMYSŁOWSKA,  ANNA SIEWIERSKA

KLINIKA  PSYCHIATRII 

 DZIECI  I  MŁODZIEŻY  

INSTYTUTU PSYCHIATRII i NEUROLOGII

 

 

ŚRODOWISKO- 

ŚRODOWISKO- 

PRZYWIĄZANIE,  

PRZYWIĄZANIE,  

RODZINA

RODZINA

• MODYFIKUJE  EKSPRESJĘ  GENÓW

• LĘK  MA  PODŁOŻE  BIOLOGICZNE
                          

ALE

   JEGO  PRZEŻYWANIE  ZALEŻY OD    
   RODZAJU  PRZYWIĄZANIA  I            

SYSTEMU  RODZINNEGO

 

 

GENY, ŚRODOWISKO-

GENY, ŚRODOWISKO-

PRZYWIĄZANIE, 

PRZYWIĄZANIE, 

RODZINA

RODZINA

• Środowisko, które wyzwala 

ekspresję genu to nie 
obserwowalne, dające się opisać 
środowisko, ale 

• PERCEPCJA  ŚRODOWISKA  PRZEZ 

DZIECKO, PRZEZ  JEGO 
WEWNĘTRZNY APARAT 
PSYCHICZNY (Internal working 
model) 

 

 

GENY,  ŚRODOWISKO, 

GENY,  ŚRODOWISKO, 

PRZYWIĄZANIE,  

PRZYWIĄZANIE,  

RODZINA, LĘK

RODZINA, LĘK

• SPOSÓB  W JAKI ŚRODOWISKO  JEST 

POSTRZEGANE  I  PRZEŻYWANE  PRZEZ 
DZIECKO  DZIAŁA  JAK  FILTR  W  EKSPRESJI  
GENOTYPU  W  FENOTYP

• DROGA  OD GENU DO FENOTYPU  JEST 

SKOMPLIKOWANA  I  NA NIEJ  CZYNNIKI 
GENETYCZNE  SPOTYKAJA  SIĘ  I  POZOSTAJĄ W 
INTERAKCJI  Z  CZYNNIKAMI  
ŚRODOWISKOWYMI 

 

 

GENY, ŚRODOWISKO, 

GENY, ŚRODOWISKO, 

PRZYWIĄZANIE, 

PRZYWIĄZANIE, 

RODZINA

RODZINA

• GENY,  BODŹCE  ZEWNĘTRZNE  
   I  WEWNĘTRZNE, STADIA  ROZWOJU
   MÓZGU, HORMONY, STRES, 

UCZENIE

   SIĘ  I  SPOŁECZNE  INTERAKCJE 
   ODGRYWAJĄ  SWOJĄ  ROLĘ  NA TEJ
   DRODZE (Kandell 1998)

 

 

POWSTAWANIE   LĘKU

POWSTAWANIE   LĘKU

CZYNNIKI  BIOLOGICZNE

                             

PRZYWIĄZANIE

RODZINA   

 

 

PRZYWIĄZANIE

PRZYWIĄZANIE

• Przywiązanie jest potrzebą pierwotną, 

nie jest wyuczone, motywuje do 
szukania bliskości z opiekunem, jego 
celem jest ochrona przed 
niebezpieczeństwem

• Natura przywiązania dziecka do 

opiekuna zostaje zinternalizowana i 
stanowi późniejszy model interakcji z 
ludźmi i postrzegania świata jako 
bezpiecznego lub zagrażającego  

 

 

PRZYWIĄZANIE

PRZYWIĄZANIE

•   BEZPIECZNE
•   LĘKOWO-UNIKAJĄCE
•   LĘKOWO-AMBIWALENTNE

•   ZDEZORGANIZOWANE

 

 

SYSTEMOWE  

SYSTEMOWE  

ROZUMIENIE 

ROZUMIENIE 

PRZYWIĄZANIA

PRZYWIĄZANIA

PRZYWIĄZANIE ZALEŻY OD:
•   Relacji matki z własną matką
•   Relacji obojga partnerów małżeńskich
•   Pozycji  dziecka  w  trójkącie
             

matka               ojciec  

 
                          dziecko  

 

 

PRZYWIĄZANIE  A  

PRZYWIĄZANIE  A  

TYPY RODZIN

TYPY RODZIN

PRZYWIĄZANIE           SYSTEM RODZINNY
Bezpieczne – rodzic                  Funkcjonalny
  autonomiczny
Lękowo-unikające                    Niespójny, sztywne   
Rodzic mało zaangażowany     granice podsystemów 
Lękowo-ambiwalentne             Nadmierne uwikłanie
Rodzic nadmiernie włączony  zatarte granice  
                                                  podsystemów.
Zdezorganizowane                   Dysfunkcjonalny  
                                                  odwrócenie  ról           

                                 

 

 

OD PRZYWIĄZANIA DO 

OD PRZYWIĄZANIA DO 

RODZINY- OD DIADY DO 

RODZINY- OD DIADY DO 

TRIADY

TRIADY

   STYLE  RODZICIELSKIE  A  

UMIEJĘTNOŚĆ REGULACJI  LĘKU  

I AFEKTU PRZEZ DZIECKO

•    WSPÓŁPRACA I HARMONIA
•    WROGOŚĆ I RYWALIZACJA
•    WYCOFANIE JEDNEGO Z   
       RODZICÓW I NADOPIEKUŃCZOŚĆ  
       DRUGIEGO

 

 

DWA  RODZAJE  LĘKU  

DWA  RODZAJE  LĘKU  

W RODZINIE

W RODZINIE

• LĘK „OSTRY”  JEST ODPOWIEDZIĄ NA 

REALNE ZAGROŻENIE SYSTEMU

                  RODZINNEGO
    ZNIKA, KIEDY ZAGROŻENIE                   

        

                        USTĘPUJE
• LEK „CHRONICZNY” JEST WYZWALANY 

PRZEZ ZAGROŻENIE RÓWNOWAGI 
RELACJI W SYSTEMIE RODZINNYM 

 

 

LĘK CHRONICZNY

LĘK CHRONICZNY

• TYPOWY  W  SYTUACJI  

OPUSZCZANIA DOMU  PRZEZ  
DORASTAJĄCE  DZIECKO, 
ZWŁASZCZA  JEŚLI  RODZICE 
KOMUNIKOWALI  SIĘ  POPRZEZ 
DZIECKO  I  JEŚLI  INTEGROWAŁO    
 ONO MAŁŻEŃSTWO

 

 

DLACZEGO  POZIOM  LĘKU  

DLACZEGO  POZIOM  LĘKU  

  JEST WYŻSZY  W  

  JEST WYŻSZY  W  

NIEKTÓRYCH

NIEKTÓRYCH

 

 

RODZINACH

RODZINACH

  

  

I  

I  

NA  JAKIEJ 

NA  JAKIEJ 

DRODZE  CZŁONKOWIE  

DRODZE  CZŁONKOWIE  

RODZINY 

RODZINY 

 

 

PRZEKAZUJĄ  SOBIE

PRZEKAZUJĄ  SOBIE

LĘK   ??

LĘK   ??

 

 

PODSTAWY 

PODSTAWY 

TEORETYCZNE

TEORETYCZNE

• TRANSGENERACYJNE  TEORIE 

FUNKCJONOWANIA  RODZINY

• TEORIA  SYSTEMNÓW 

RODZINNYCH  M. BOWENA

 

 

TEORIA SYSTEMÓW 

TEORIA SYSTEMÓW 

RODZINNYCH  

RODZINNYCH  

M.BOWENA

M.BOWENA

• Rodziny różnią  się  poziomem 

zróżnicowania „ja” jednostki  a „ja” 
rodziny

• Związane jest to z charakterystyką granic 

pomiędzy poszczególnymi osobami, 
podsystemami oraz rodziną a otoczeniem

   Granice „sztywne” vs. „przepuszczalne”   

 

 

POZIOM LĘKU 

JEDNOSTKI  I 

RODZINY

 

 

• JEST  ZALEŻNY  OD  STOPNIA 

ZRÓŻNICOWANIA  POMIĘDZY 

JEDNOSTKĄ  A  RODZINĄ

• „IM  NIŻSZY  POZIOM 

ZRÓŻNICOWANIA  TYM  WYŻSZY 

POZIOM  CHRONICZNEGO  

LĘKU”  [Bowen ] 

 

 

TRANSMISJA  LĘKU  W 

TRANSMISJA  LĘKU  W 

SYSTEMIE  

SYSTEMIE  

RODZINNYM

RODZINNYM

• NIEŚWIADOME  WCHŁANIANIE  LĘKU 

RODZICÓW  PRZEZ  DZIECI  (Bowen)

• PROCES  UCZENIA  SIĘ  ZACHOWAŃ  

LĘKOWYCH 

• PRZEKAZYWANIE  SPECYFICZNEGO 
    ZAGRAŻAJĄCEGO  OBRAZU  ŚWIATA

 

 

TRANSGENERACYJNE

TRANSGENERACYJNE

 

 

PRZEKAZYWANIE 

PRZEKAZYWANIE 

LĘKU W KONCEPCJI

LĘKU W KONCEPCJI

 

 

BOWENA

• Dzieci w tej samej rodzinie nuklearnej są w 

różnym stopniu odseparowane od rodziców

• Ludzie zawierają małżeństwa z osobami o 

podobnym poziomie separacji od własnych 

rodzin pochodzenia

• Dzieci  z tych nowych związków  ponownie 

mają nierówny poziom emocjonalnej 

separacji i ponownie zwierają małżeństwa z 

partnerami podobnymi pod tym względem 

 

 

TRANSGENERACYJNE 

PRZKAZYWANIE LĘKU 

cd.

• Procesy te powtarzają się poprzez 

kolejne generacje tworząc ostatecznie 
odgałęzienia rodziny o niskim poziomie 
emocjonalnej separacji, odgałęzienia o 
skrajnym poziomie separacji i 
odgałęzienia o „normalnym”, 
wyważonym poziomie separacji 
emocjonalnej 

 

 

TRANSGENERACYJNE 

TRANSGENERACYJNE 

PRZEKAZYWANIE  

PRZEKAZYWANIE  

LĘKU

LĘKU

• W RODZINACH, W KTÓRYCH 

POPRZEZ POKOLENIA WZRASTA 
NIEZRÓZNICOWANIE 
EMOCJONALNE WZRASTA TEŻ 
POZIOM    

         

CHRONICZNEGO LĘKU

 

 

TRANSGENERACYJNE 

TRANSGENERACYJNE 

PRZEKAZYWANIE  LĘKU 

PRZEKAZYWANIE  LĘKU 

 cd.

 cd.

• Niektóre systemy rodzinne 

generują, przekazują i 
podtrzymują lęk

 ponieważ pełni on 

ważną funkcję w systemie 
rodzinnym 

 

 

FUNKCJA  LĘKU  W 

FUNKCJA  LĘKU  W 

SYSTEMIE  

SYSTEMIE  

RODZINNYM

RODZINNYM

• ŁĄCZY I SPAJA CZŁONKÓW RODZINY
• ZASTĘPUJE AUTENTYCZNĄ 

BLISKOŚĆ, OPARTĄ NA ZNAJOMOSCI 
POTRZEB I POSZANOWANIU 
AUTONOMII DRUGIEJ OSOBY

• NIE DOPUSZCZA DO 

UNIEZALEŻNIENIA SIĘ 
DORASTAJĄCYCH DZIECI

 

 

GENOGRAM  RODZINY  

GENOGRAM  RODZINY  

A

A

Próba 
samobójcz
a

l. 18

I P

l.5
6

l.5
4

l.2
6

l.2
4

l.2
2

 

 

IMPLIKACJE  

IMPLIKACJE  

PRAKTYCZNE  DLA  

PRAKTYCZNE  DLA  

TERAPII   RODZIN

TERAPII   RODZIN

• Niewielka skuteczność interwencji nastawionych 

na pokazywanie nieracjonalności obaw członków 

rodziny

• Niewielka skuteczność zadań strukturalnych czy 

negocjacji z rodziną

• Praca powinna zmierzać do:  

- rozwoju  procesów  separacyjnych,    
- ustanowienia  jasnych  granic  wewnątrz  systemu  

  

    rodzinnego
-  zwiększenia autonomii członków rodziny

 

 

TERAPIA  RODZIN  

TERAPIA  RODZIN  

O WYSOKIM  POZIOMIE  

O WYSOKIM  POZIOMIE  

LĘKU

LĘKU

• Zwiększenie świadomości 

współzależności procesów 

emocjonalnych w rodzinie

• Pokazywanie sposobów 

przekazywania lęku, zwłaszcza 

ich transgeneracyjnego 

charakteru

• Reflektowanie funkcji lęku w 

systemie rodzinnym 

• Zwiększenie świadomości 

współzależności procesów 

emocjonalnych w rodzinie

• Pokazywanie sposobów 

przekazywania lęku, zwłaszcza 

ich transgeneracyjnego 

charakteru

• Reflektowanie funkcji lęku w 

systemie rodzinnym