Modele stresu

Inne modele stresu wykład III rok

Rozwojowa konceptualizacja radzenia sobie ze
stresem

Skinner, Zimmer-Gembeck, 2007).

Uzasadnienie

1) niemowlęta, dzieci, młodzież, osoby dorosłe odbierają, oceniają i

reagują na aktualne codzienne zdarzenia życiowe i zachowują się
odpowiednio do osobistych zasobów, poziomu rozwojowego,
wsparcia



zmaganie się może mieć funkcje regulacyjne względem stresu



analiza sposobu mobilizacji, koordynacji, radzenia sobie i kontroli
zachowania

(emocje, uwaga, sposób zachowania, procesy poznawcze,

fizjologiczne)

odpowiednia do wyzwania, zagrożenia i straty.



powiązanie pomiędzy zmaganiem się i normatywnym rozwojem
emocji, koncentracji uwagi, regulacji zachowania z
uwzględnieniem czynników konstytucjonalnych i społecznych,
które kształtują rozwój

cd.

2)

Obecność nieograniczonej listy sposobów zmagania

się, identyfikowanej w badaniach dotychczasowych
(Skinder, Sherwood i in., 2003)



stąd trudność w opracowaniu jednolitej koncepcji
kontroli sytuacji stresowych i zmagania się



analiza wielorakich czynników dowodzi, że najbardziej
adaptacyjna jest plastyczność zachowania w odniesieniu
do różnych sytuacji zadaniowych (decyduje o jego
efektywności)

Modele stresu

I. Model Zachowania Zasobów (

COR - Conservation of Resources

)

Steven Hobfoll

II. Model dwóch procesów (DPM -

Dual Process Model

)

III. Ogólny Model Prężności (

Generic model of Resilience

)

IV. Model podwójnego zmagania się - Pozytywnych

/negatywnych emocji - zmagania się v procesów

automatycznych / kontrolowanych

V. Model hedonistycznej adaptacji do pozytywnych i

negatywnych doświadczeń (HAPNE -

Hedonic Adaptaion to

Positive and Negative Experiences

)

II.

Model dwóch procesów

Modele ogólne



Zespół Reakcji na Stres (Horowitz, 1976) - regulacja

poznawcza (intruzyjność, unikanie)



Teoria ujawniania emocji (Pennebaker, 1997) -

komunikowanie o utracie



Teoria psychoanalityczna (Freud, 1917) - praca nad żałobą



Teoria przywiązania (Bowlby, 1980) - praca nad żałobą i

regulacja emocji



Poznawcza teoria stresu (Lazarus. Folkman, 1984)

emocjonalne i poznawcze zmaganie się; konfrontacja unikanie,

proces oceny

cd.

Modele specyficzne dotyczące utraty

Model Zadaniowy - Task Model – zadania do wykonania

(Worden, 1982)

Wzrostowy Model Żałoby - symetryczność i kongruencja w

osieroconych rodzinach, grupach

(Cook, Oltjenbruns, 1997)

Nowy

Model

Żałoby–

(re)konstrukcja

biografii

w

osieroconych grupach, rodzinach (Walter, 1996)

Model Integracyjny

-

proces

oceny

i

ewaluacji,

podtrzymanie pozytywnych, redukcja negatywnych emocji

(Bonanno, Kaltman, 1999)

Model Podwójnego Procesu - Dual, Process Model

konfrontacja / unikanie utraty vs stresory związane ze zmianą;

pozytywne-negatywne znaczenie (re)konstrukcja; oscylacja

(regulacja emocji)

(Stroebe, Schut, 1999)

Czynniki warunkujące skutki utraty

(Folkman, 2001,

2011)

Utrata

Stres związany z utratą

•

Traumy

•

Śmierć bliskiej osoby

•

wiele utrat jednocześnie

Stres związany z zmian

ą

•

Problemy w pracy

•

Opieka nad innymi

•

konflikty

•

zubożenie

Interpersonalne zasoby/ czynniki ryzyka

•

Wsparcie / izolacja

•

Programy interwencji

•

Czynniki kulturowe

•

Praktyki religijne

•

materialne

Ocena / zmaganie się

•

Poznawczo/behawioralne

•

Regulacja emocji

Zasoby osobowe / cz. ryzyka

•

Style przywiązania

•

Osobowość

•

Religia

•

Intelekt

•

Podatność na stres

•

zdrowie psychiczne

•

Zdrowie somatyczne

Skutki

•

nasilenie żałoby

•

poznawcze

•

,Psychiczne

•

somatyczne

•

społeczne

Dynamika przeżywania żałoby

G.E. Engel (1974)

1. Zaprzeczanie i szok

2. Stopniowe
uprzytamnianie sobie

3. Rozwiązanie

R. Kavenaugh (1973)

1. Szok

2. Dezorganizacja

3. zmienne emocje

4. poczucie straty i

osamotnienia

5. Ulga

6. ponowne ustabilizowanie się

cd. Dynamika przeżywania żałoby

D. Hardt

1. stadium szoku i zaprzeczania

(1 mies.)

2. stadium fałszywej akceptacji

śmierci bliskiej osoby (2 mies.)

3. stadium pseudoorganizacji

nowego życia (3 mies.)

4. stadium depresji (do 8 mies.)

5. stadium reorganizacji (po 8

mies.)



C. Sanders (1996)

1. Szok

2. uświadomienie straty

3. chronienie siebie

4. powracanie do zdrowia

5. odnowa

Model dwóch procesów

(

DPM - Dual Process Model

)

Margaret Stroebe, Henk Schut (2001)

Codzienne życiowe doświadczenia

(Everyday life events)

Proces zorientowany

na stratę

(loss-oriented)

Proces zorientowany

na zmianę

(restoration-oriented)

Procesy poznawcze w modelu DPM

Pozytywne znaczenie

(re)konstrukcja



pozytywna

reinterpretacja



Zrewidowane

konstruktywne cele



pozytywna

interpretacja zdarzeń



wyrażanie

pozytywnych emocji

Negatywne znaczenie

(re)konstrukcja



ruminacja, myślenie

życzeniowe



zrewidowane

niekonstruktywne cele



negatywna

interpretacja zdarzeń



ujawnianie dysforii

Orientacja na stratę / orientacja na zmianę

oscylacja

cd. modelu DPM

(wg Stroebe)

Założenie modelu – ciągła oscylacja między dwoma procesami OS - OZ

Sposoby radzenia sobie zorientowane na stratę – OS

(Stroebe,

Worden, 2008)



koncentracja na stracie



przepracowywanie różnych aspektów żałoby



tęsknota, żal za utraconą osobą, jej idealizacja



wyobrażenia o osobie utraconej

Sposoby dysfunkcjonalne



mumifikacja (mummification)



rozpamiętywanie (memoralization - nadmierna troska o
zachowanie pamięci)



żałoba chroniczna (chronic grief)



żałoba wyolbrzymiona (exaggerated grief)



żałoba opóźniona (delayed grief)



żałoba zamaskowana (masked grief)

cd.

Sposoby radzenia sobie zorientowane na zmianę (OZ)



przystosowywanie osoby osieroconej do nowej sytuacji



reinterpretacja więzi z osobą zmarłą



akceptacja straty jest procesem „rozstania na zawsze”



rozwój nowej tożsamości



reorganizacja codziennego funkcjonowania

Dysfunkcjonalne formy radzenia sobie



unikanie żałoby, odraczanie, wycofywanie



żałoba nieobecna, opóźniona, zahamowana



kompensowanie (różne formy dysfunkcjonalne

)

3. Ogólny Model Prężności (Dobrostanu)

Alex Zautra, John Reich

(2005)

Prężność (ang. resilience)



adaptacyjna elastyczność i dynamiczna zdolność jednostki do modyfikowania
(dostosowania) charakterystycznego poziomu kontroli ego w zależności od
sytuacji

(Block, Kremen, 1996)



zdolność jednostki do elastycznego przystosowania się do ciągle zmieniających

się wymagań życiowych oraz skutecznego radzenia sobie ze stresem



potencjał zdrowia oraz kompetencji społecznej



predyktory prężności

- zasoby osobowe (O) i środowiskowe (Ś)

.

cd.

Korelaty prężności



dobrostan, zdrowie psychiczne, plastyczność

(Carver i in.,

2005; Zautra i in. 2008)



koherencja

(Antonowsky, 2005)



osobowość silna immunologicznie

(Block, Kremen, 1996)



stabilność, otwartość na doświadczenia, optymizmem,
poczucie kontroli, twardość (hardiness

)



Poczucie sensu życia

cd.

Cechy prężności

(Zautra, Reich , 2005)

-

szybki i gruntowny powrót do równowagi podtrzymanie poczucia

-

sensu (celu) w sytuacjach trudnych

- wzrost osobowy lub nowe doświadczenia (uczenie się)

- elastyczne, twórcze radzenie sobie ze stresem, przeciwnościami

- tworzenie i utrzymanie satysfakcjonujących więzi z innymi ludźmi

- zdolność oderwania się od negatywnych doświadczeń i

wzbudzania

pozytywnych emocji

- odgrywa ważną rolę w doświadczaniu straty i przezwyciężaniu
negatywnych emocji

- zmniejsza objawy stresu potraumatycznego

IV. Model podwójnego zmagania się

(Michele

Tugade, 2011, Tugade, Fredrickson, 2004)

Oscylowanie



emocje pozytywne



emocje negatywne

Interakcja



procesy automatyczne
(nieświadome oceny
poznawcze)



procesy kontrolowane
(poziom świadomy oceny
poznawczej)

mechanizmy przyczyniające się do prężności w efekcie

krótko i długotrwałych stresorów życiowych.

V. Model hedonistycznej adaptacji do
pozytywnych i negatywnych doświadczeń

–

HAPNE

(Sonja Lyubomirsky, 2011)

(HAPNE -

Hedonic Adaptaion to Positive and Negative Experiences

Koncentruje się na adaptacji i wyjaśnianiu procesów przystosowania

do pozytywnych i negatywnych doświadczeń (skutków stresu).

Proces ten może rozwijać się w dwóch kierunkach

1)

pozytywne / negatywne emocje wynikające z zmian życiowych

mogą zmniejszać się wraz z upływem czasu i powracać do

poziomu wyjściowego

2)

pozytywne / negatywne zdarzenia mogą zmieniać ludzkie

oczekiwania w kierunku pozytywnym lub negatywnym a w

efekcie osoby dostrzegają:



efekty pozytywne

(poczucie szczęścia)



lub negatywne

(poczucie nieszczęścia)

cd. Modelu HAPNE

Kontrola zakresu i tempa hedonistycznej adaptacji

dokonuje się przez rozwój i wykorzystywanie:

•

istotnych umiejętności

•

efektywnych strategii

•

chroniących dobrostan nowych sposobów myślenia

•

podejmowanie prób rozumienia i poszukiwania sensu

negatywnych zdarzeń

•

w efekcie obniżanie poziomu emocji negatywnych

Koncepcja osobowości silnej immunologicznie

(Solomon, 1994, Dreher, 1996, Antonovsky, 1995)



osobowość silna immunologicznie

zdolna znaleźć radość i sens, zachować zdrowie w

sytuacjach najtrudniejszych wyzwań życiowych



przezwycięża stresujące wydarzenia nie z negacją

(zaprzeczaniem), ale z akceptacją, elastycznością i

chęcią nauki



zdolność adaptacyjna do otoczenia



zdolność radzenia sobie ze stresem



pozwala cieszyć się dobrym samopoczuciem i zdrowiem

Struktura osobowości silnej immunologicznie

(Dreher., 1996)

Zdrowe zdolności (ang. healthy capacities) - (każda z tych wiąże się z siłą

układu odpornościowego)

Czynnik ACE - rozpoznawanie, uświadamianie ekspresja stanów emocjonalnych

Zdolność do zwierzeń (the capacity to confide)

Siła charakteru

Asertywność

Zaufanie afiliacyjne

zdrowe pomaganie

Złożoność Ja



,