PREWENCJA STRESU W MIEJSCU PRACY

Zapobieganie niekorzystnym skutkom stresu w miejscu pracy wymaga prewencyjnego podejścia do stresu. Autorzy tej koncepcji (Quick, Quick, Nelson i Hurrell, 1997)* opierają je na pięciu zasadach:

Pracodawca, firma i pracownicy są od siebie zależni. Dobra organizacja pracy to zdrowi, wypoczęci pracownicy. Pełni energii pracownicy to wysoka wydajność i/lub jakość ich pracy. Dobrze funkcjonujące przedsiębiorstwo oraz zdrowi pracownicy to sukces i powód do zadowolenia dla przedsiębiorcy. Gdy któryś z tych elementów zawodzi, pozostałe nie mogą funkcjonować na wysokim poziomie. Konieczne jest wzajemne dopasowanie.

Odpowiedzialność za prawidłowe funkcjonowanie firmy i zdrowie pracowników spoczywa na pracodawcy. Nie chodzi tu tylko o odpowiedzialność prawną. Pracodawca jest osobą, która powinna być zainteresowana usunięciem stresu co najmniej tak samo jak pracownicy (spójrz wyżej). Jednak ze względu na swoją pozycję i autorytet jest osobą, która gwarantuje podjęcie skutecznych zmian. Bez jego inicjatywy, akceptacji, poparcia i dobrego przykładu pracownikom będzie trudno coś zmienić.

Przyczyny stresu tkwiące w strukturze firmy i pracownikach są możliwe do usunięcia. Znane jest twierdzenie, że nie odłącznym elementem postępu i sukcesu jest stres. Twierdzenie to nie mówi jednak nic o skutkach i kosztach zdrowotnych, ekonomicznych i organizacyjnych stresu, które ponoszą pracownicy, członkowie kadry zarządzającej i właściciele przedsiębiorstw. Często wykorzystywane może być za to jako usprawiedliwienie dla braku działań. Tak naprawdę istnieje wiele sposobów i metod ograniczania stresu. Zawsze „coś” można zrobić.

Każda firma i zatrudnieni w niej pracownicy są niepowtarzalni i reagują na stres w indywidualny sposób. Oznacza to, że nie ma jednej, najskuteczniejszej metody radzenia sobie ze stresem w pracy, którą można zastosować w każdym zakładzie. Sposób zmniejszania stresu musi być dopasowany do rodzaju pracy, potrzeb pracowników oraz możliwości zakładu.

Firmy i pracownicy podlegają ciągłemu rozwojowi. Wprowadzone kiedyś metody zarządzania mogą być nieefektywne w chwili obecnej. Przyczyny stresu pracowników na obecnym etapie rozwoju firmy mogą być inne niż na poprzednim. Zapobieganie stresowi wymaga wysiłku i dopasowywania stosowanych metod do zmieniających się wraz z rozwojem potrzeb firmy i pracowników.

* J.C. Quick, J.D. Quick, D.L. Nelson, J.J. Hurrell, Preventive Stress Management in Organizations. American  Psychological Association, Washington DC, 1997.

ZARZĄDZANIE STRESEM W MIEJSCU PRACY

Celem zarządzania stresem w miejscu pracy jest wzajemne dopasowanie potrzeb i wymagań zakładu pracy oraz możliwości fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych jego pracowników. Podejmowane w zakresie zarządzania stresem w miejscu pracy działania mogą dotyczyć przedsiębiorstwa, pracowników lub obu tych aspektów jednocześnie. Zaletą zarządzania stresem w miejscu pracy jest możliwość dostosowania jego treści i zakresu do potrzeb konkretnego zakładu pracy i konkretnych pracowników.
Zarządzanie stresem w pracy jest procesem planowanym, ciągłym oraz składającym się z kilku etapów.

KROK 1.

	nawiązanie dialogu z pracownikami lub ich przedstawicielami (członkami związku zawodowego działającego w zakładzie), pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy, służby medycyny pracy, społecznym inspektorem pracy.
	podkreślenie znaczenia zmniejszania stresu w miejscu pracy dla danego zakładu oraz rozpoczęcie dyskusji dotyczącej jego przyczyn. Zapewnienie wszystkim zatrudnionym możliwości wypowiadania własnych opinii. Jeśli trzeba, rozważenie w tym zakresie możliwości zwrócenia się o pomoc do osoby postronnej, obiektywnej i budzącej zaufanie wszystkich zainteresowanych. Uzyskanie opinii osób zarządzających, związków zawodowych, pracowników, służby bezpieczeństwa i higieny pracy, społecznego inspektora pracy, lekarzy zakładowych nt. warunków pracy, satysfakcji z pracy, ich oceny stresogenności warunków pracy i poszczególnych stanowisk pracy, a także wykonywanych czynności. Poznanie potrzeb oraz propozycji rozwiązań w tym zakresie podanych przez wszystkie ww. osoby.
	zgromadzenie dodatkowych informacji mogących wskazywać na poziom stresu w pracy, np. dot. liczby dni zwolnień lekarskich udzielonych pracownikom w ostatnim okresie; kosztów zastępstw i opieki lekarskiej; wskaźników produkcji, efektywności i wydajności pracy; liczby wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych oraz ich przyczyn.

KROK 2.

Obiektywna ocena psychospołecznych warunków pracy w zakładzie. W tym celu można użyć sporządzonych we własnym zakresie ankiet, list kontrolnych lub skorzystać z pomocy inspektorów pracy w całym kraju, dysponujących narzędziem pomiarowym do oceny psychospołecznych warunków pracy.

KROK 3.

W zależności od uzyskanych wyników i stwierdzonych przyczyn stresu, podjęcie odpowiednich działań, skierowanych na przedsiębiorstwo i/lub na pracowników, np.:

	DZIAŁANIA SKIEROWANE NA PRZEDSIĘBIORSTWO	DZIAŁANIA SKIEROWANE NA PRACOWNIKÓW
Niski poziom stresu	tak jak dotychczas, dbaj o właściwe fizyczne, biologiczne i chemiczne warunki pracy tak jak dotychczas, dbaj o właściwe psychospołeczne warunki pracy zapobiegaj nagłym zagrożeniom zdrowia i życia pracowników prowadź monitoring obciążenia obciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy - dokonuj pomiarów kwestionariuszowych w ustalonych odstępach czasu promuj wiedzę o stresie zawodowym i jego profilaktyce	dobieranie pracowników z wiedzą, umiejętnościami, kwalifikacjami i doświadczeniem zawodowym wymaganym na ich stanowiskach pracy dopasowywanie obowiązków konkretnych pracowników do ich wiedzy, umiejętności, możliwości fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych kierowanie pracowników na szkolenia wstępne w dziedzinie bhp, szkolenia przygotowujące do pracy określonego rodzaju informowanie pracowników o ryzyku zawodowym i możliwym obciążeniu psychicznym związanym z ich pracą - wykorzystanie w tym celu wyników kwestionariuszy, ankiet lub list kontrolnych dot. stresu przeprowadzonych w zakładzie opracowanie i przekazanie pracownikom informacji nt. sposobów redukcji stresu zawodowego na ich stanowiskach, wykorzystanie w tym celu np. ulotki PIP „Stres w pracy”, broszury PIP „Prewencja stresu w miejscu pracy - poradnik dla pracodawcy”, strony internetowej PIP lub powszechnie dostępnej literatury dot. radzenia sobie ze stresem, zdrowego stylu życia, ćwiczeń relaksujących, itp.
Średni poziom stresu	wprowadź wszystkie działania omówione wyżej, oraz w zależności od stwierdzonych przyczyn stresu poprawianie fizycznych warunków pracy (np. dostosowanie oświetlenie do wykonywanej pracy i potrzeb pracowników, zapewnienie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach pracy, zmniejszenie poziomu hałasu na stanowiskach, wyposażenie pracowników w potrzebne środki ochrony indywidualnej) w zależności od stwierdzonych przyczyn poprawienie psychospołecznnych warunków pracy (np. dostosowanie limitów produkcji do możliwości pracowników, rozdzielenie obowiązków na większą liczbę pracowników, zapewnienie wystarczającej ilości sprawnego sprzętu i materiałów potrzebnych do pracy) dostosowanie zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami do zagrożeń zdrowia występujących w zakładzie	wprowadzenie wszystkich działań omówionych wyżej, oraz organizowanie zawodowych szkoleń doskonalących dla pracowników oraz kadry kierowniczej w zależności od potrzeb i stwierdzonych przyczyn stresu w zakładzie, zaproponowanie pracownikom i kadrze kierowniczej udziału w treningach radzenia sobie ze stresem, relaksacyjnych, asertywności, komunikacji interpersonalnej, zarządzania czasem czy organizacji pracy w miarę możliwości udzielanie indywidualnej pomocy pracownikom w zależności od zgłaszanych przez nich próśb w tym zakresie
Wysoki poziom stresu	wprowadzenie wszystkich działań omówionych wyżej, oraz utworzenie czasowych stanowisk pracy o mniejszych wymaganiach wprowadzenie elastycznego czasu pracy na stanowiskach, na których stwierdzono wysoki poziom stresu	wprowadzenie wszystkich działań omówionych wyżej, oraz przenoszenie czasowo pracowników doświadczających wysokiego poziomu stresu - za ich zgodą - do mniej obciążającej pracy udzielanie urlopów zdrowotnych zapewnienie opieki lekarskiej i/lub psychologicznej dla pracowników doświadczających wysokiego poziomu stresu umożliwienie pracownikom powrotu do pracy po okresie rekonwalescencji

KROK 4.

Dokonanie ponownej oceny psychospołecznych warunków pracy i poziomu stresu wśród pracowników po upływie określonego czasu (porównanie wyników ankiet, list kontrolnych lub Kwestionariusza Do Oceny Cech Pracy oraz wskaźniki produkcji, wypadkowości, absencji chorobowej, liczby odejść z pracy - zebranych w pkt. 1 z zebranymi obecnie); dokonanie na tej podstawie oceny, czy program przynosi pożądane efekty, wprowadzenie zmian lub powrót do kroku 1 i rozpoczęcie od nowa.

Przykładowy schemat programu zarządzania stresem

 

---