1

Farmakologia - Wykład I

Farmakologia ogólna

Obwodowy układ nerwowy

Ratownictwo Medyczne Stacjonarne

2

Farmakologia ogólna

•

Farmakon – lek (gr.)

•

Logos – słowo, nauka

•

Nauka o działaniu na organizm związków
chemicznych i substancji biologiczne
czynnych

•

Nauka o wzajemnym oddziaływaniu między
związkami chemicznymi i układami
biologicznymi

•

Nauka o sposobach wpływania substancji
chemicznych na żywy organizm

3

Farmakologia

Farmakoterapia

Farmakologia kliniczna

Toksykologia

Farmakodynamika

•Absorpcja

•Dystrybucja

•Metabolizm

• Ekstrakcja (ADME)

•Efekty systemowe

•Wpływ leków na
czynność Efekty
komórkowe

•układów i narządów

Farmakokinety
ka

Nauka o toksycznym
wpływie
substancji biologicznie
czynnych na organizm

4

Definicja i pochodzenie leku

•

Lekiem

nazywamy substancję chemiczną,

która reaguje z komórkami i tkankami

żywych organizmów prowadząc do

oczekiwanego efektu terapeutycznego.

•

Surowiec farmaceutyczny

to związek chemiczny

pochodzenia:

•

Roślinnego - alkaloidy, (morfina, atropina)

glikozydy, saponiny, garbniki

•

Zwierzęcego - insulina, hormon wzrostu,

kalcitonina, wyciągi tkankowe – heparyna,

surowice, enzymy – trypsyna, pepsyna

•

Mineralnego – chlorek potasu, chlorek sodu

Służący do przygotowania leków

Największa liczba leków jest otrzymana na

drodze syntezy chemicznej

5

Nazewnictwo leków

•

Nazwa chemiczna

:

7-chloro-2-methylamino-5-

phenyl-3H-1,4-benzodiazepine-4-oxide

•

Nazwa międzynarodowa

– Oparta o elementy nazwy chemicznej

chlordiazepoksyd

•

Nazwa handlowa

czyli

synonim

leku

- Nazwa zastrzeżona przez producenta

– Librium ®

6

Działanie leków

Miejscowe

Leki nie wchłaniają się do krwi,

działają tylko

w miejscu podania.

Określone stężenie w %.

Leki o działaniu miejscowym

: środki

ściągające, antyseptyczne, miejscowo
znieczulające

Ogólne

Leki przenikają przez skórę, błony

śluzowe,

wchłaniają się z mięśni lub z

przewodu

pokarmowego do krwioobiegu

7

Drogi podania leków

•

Przewód pokarmowy

– droga enteralna

•

Doustnie per os

•

Doodbytniczo per rectum

•

Podjęzykowo sublinguale

•

Pozajelitowo

– droga parentralna

•

Dożylnie i.v.

•

Domięśniowo i.m.

•

Podskórnie s.c

.

•

Drogi oddechowe

•

Inhalacje

8

Drogi podania leków

Droga doustna

–

szybkość wchłaniania zależy

od:

1.

Postaci leku

2.

Ukrwienia błony śluzowej żołądka i jelit

3.

Pokarmu

4.

Motoryki jelit

5.

pH żołądka

Droga doodbytnicza

–

wchłaniają się

bezpośrednio do żyły głównej dolnej. Nie
ulegają metabolizmowi w wątrobie.
Działają silniej i szybciej

9

Drogi podania leków

•

Podanie dożylne

– lek działa bardzo szybko

(kilka minut). Lek musi być jałowy o pH
zbliżonym do pH płynów ustrojowych.

•

Podanie domięśniowe i podskórne

– lek

działa po 15-20 min.

•

Szybkość przenikania zależy od: ukrwienia
tkanek, wielkości cząsteczek leku,
stężenia.

•

Domięśniowo podawane są roztwory
wodne, olejowe i zawiesiny (forma leku o
przedłużonym działaniu)

10

Drogi podania leków

•

Układ oddechowy

– anestetyki wziewne,

leki przeciwastmatyczne, aerosole

donosowe.

•

Szybkie działanie po kilku minutach -

wchłaniania zależy od wielkości

cząsteczki rozproszonego leku

•

Inne drogi podania leków

: dolędźwiowo,

dootrzewnowo, dosercowo, doszpikowo

11

Dawka leku i dawkowanie

•

Efekt terapeutyczny

zależy od

stężenia

leku we krwi i tkankach

•

Stężenie

ściśle

zależy od

dawki leku

•

Dawka

określa ilość leku konieczną do

uzyskania efektu terapeutycznego.

•

Oblicza się ją dla dorosłego mężczyzny o
masie ciała 70kg przy doustnym
stosowaniu

12

Dawka leku i

dawkowanie

•

Każdy lek ma oznaczoną

•

Dawkę jednorazową

•

Dawkę dobową – określa ilość leku stosowaną
w pojedynczych dawkach w ciągu doby

•

Dawka progowa

(minimalna) – najmniejsza

ilość leku wywołująca działanie

•

Dawka terapeutyczna

– najczęściej

stosowana dawka wywołująca określony
efekt terapeutyczny

•

Dawka maksymalna

– najwyższa dawka leku

nie wywołująca objawów toksycznych

13

Dawka leku i dawkowanie

Rodzaje dawek c.d.

Dawka uderzeniowa

– początkowe dawki 2x

wyższe od dawek następnych

(podtrzymujących). Stosuję się ją w celu

szybkiego uzyskania wysokiego stężenia leku

we krwi (antybiotyki, sulfonamidy

)

Dawka toksyczna

– najmniejsza ilość leku

wywołująca zmiany patologiczne w organiźmie

Dawka śmiertelna

– najmniejsza ilość leku

powodująca śmierć na skutek porażenia

ważnych dla życia czynności organizmu (OUN,

krążenie, układ oddechowy

)

14

Dawka leku i dawkowanie

•

Indeks terapeutyczny

– stosunek dawki leku

wywołującej objawy toksyczne (LD

50

) do dawki

wywołującej efekt terapeutyczny (ED

50

)

IT = LD

50

/ED

50

•

IT - określa bezpieczeństwo stosowania leków

•

Im większy IT tym bezpieczniejszy lek.

•

Lek powinien mieć wysoki zakres
terapeutyczny

.

•

Leki cytostatyczne, ze względu na fakt, że ich
zadaniem jest niszczenie żywych komórek
organizmu mają bardzo wąski zakres IT (ok.
0.25) .

15

Dawkowanie

•

Efekt terapeutyczny zawsze zależy od
dawki

•

Doodbytniczo

- ¾ dawki doustnej

•

Podskórnie i domięśniowo

– ¼ dawki

doustnej

•

Dożylnie

-

1

/

10

dawki doustnej

•

Kobiety

– ¾ dawki dorosłego mężczyzny

•

> 60 roku życia ½ - ¼ dawki

16

Dawkowanie

•

Niemowlęta

•

[(1.5 x waga dziecka w kg) + 10]% dawki
dorosłego (500mg)

•

[(1.5x6kg)+10]% = 19% dawki dorosłego

•

19%x500mg:100% = 95mg

•

Dzieci do 12 lat

•

[(4 x wiek dziecka w latach) + 20]% dawki
dorosłego

•

[(4x 8lat)+20]% = 52% dawki dorosłego

•

52% x 500mg : 100% = 260mg

17

Dawkowanie

•

Dzieci > 12 lat

•

Powierzchnia ciała dziecka [(1,2
m

2

)/1.73] x dawka dorosłego

•

(1.2/1.73) x 500mg =0.694 x 500mg
= 347mg

18

Dawkowanie

•

Przykład dawka dla dziecka lat 5:

•

Dziecko lat 5 - dawka dla

dorosłego 100mg

•

Dawka dziecka = [(4x5) + 20]%

dawki dorosłego

•

Dd = 40% dawki dorosłego

•

100% - 100mg

40% - 40mg

19

Farmakokinetyka

Bada losy leku w ustroju
1. Wchłanianie (

A

bsorption)

2. Rozmieszczenie (

D

istribution)

3. Metabolizm (

M

etabolism)

4. Wydalanie (

E

xtraction)

ADME

20

Lek w miejscu podania

Lek w miejscu podania

Lek w krwi

Lek w krwi

Lek

Lek

/metabolit

/metabolit

y

y

w moczu

w moczu

,

,

kale,

kale,

żółci

żółci

lek

lek

/metabolit

/metabolit

y

y

W

W

t

t

kankach

kankach

1. Absorpcja

2. Dystrybucja

4. Eliminacja

3. Metabolizm

Co się dzieje po podaniu

leku?

21

Absorpcja - wchłanianie

leku

Przenikanie leku przez błony biologiczne –

lek musi zostać wchłonięty do krążenia

ogólnego

Wchłanianie zależy od:

1.

Drogi podania

2.

Właściwości fizyko-chemicznych leku

(współczynnik podziału między fazę wodną

a lipidową)

3.

Dawki

4.

Postaci leku

5.

Częstotliwości podawania leku.

Tylko leki podawane dożylnie nie ulegają

procesom wchłaniania

22

Absorpcja

•

Leki doustne

ulegają wchłanianiu w

górnym odcinku przewodu pokarmowego -
leki o charakterze kwasowym

•

Słabe zasady – jelito cienkie.

•

Po wchłonięciu przechodzą żyłą wrotną do
wątroby – biotransformacja – efekt
pierwszego przejścia

23

Dystrybucja

Rozmieszczenie leków

w organiźmie-

przenikanie leków i ich metabolitów przez

błony biologiczne w wyniku

transportu

biernego i aktywnego

.

Lek po wchłonięciu do krwioobiegu ulega

dystrybucji do tkanek (wątroba, kości, płyny

ustrojowe)

Dystrybucja zależy od

:

1.

Szybkość przepływu krwi przez tkanki i

narządy

2.

Szybkość transportu przez błony biologiczne

3.

Szybkość wiązania z białkami osocza

Wiązanie leku z białkiem warunkuje siłę i czas

trwania działania farmakologicznego leku

24

Dystrybucja

Ukrwienie różnych tkanek i narządów jest

różne - szybkość przepływu krwi jest
zróżnicowana

Transport leków do serca, mózgu, nerek,

płuc (narządy dobrze ukrwione) jest
szybszy niż do tkanki kostnej (słabo
ukrwionej)

Szybkość przepływu krwi

25

Transport leków przez błony

biologiczne

•

Dyfuzja bierna

–

gradient stężeń – od

wyższego do niższego, bez nakładów
energii ze strony organizmu.

•

Dyfuzja ułatwiona

– nie wymaga energii

- gradient stężeń

ale

przy udziale białek

błonowych (nośników)

•

Dyfuzja czynna

– transport aktywny –

przeciw gradientowi stężeń przy udziale
energii dostarczonej przez ATP.

26

Transport leków

Bierny

Ułatwiony Aktywny

27

Dystrybucja

Wiązanie leków z białkami

Kompleks lek – białko nie przechodzi przez

błony biologiczne (magazyn leku), nie

ulega metabolizmowi i wydalaniu.
Leki silnie wiążące się z białkiem – długie

działanie
Leki słabo wiążące - krótkie działanie

Objętość dystrybucji

V

d

= A/C

A = ilość leku w organiźmie

C = stężenie leku we krwi

28

Bariery biologiczne

•

Bariera krew – mózg

Kontakt leku z neuronem jest utrudniony –

w CNS brak przestrzeni

międzykomórkowej – neurony ściśle

otoczone przez glej.
Przejście leku przez BBB zależy głównie od

lipofilowości
Przepuszczalność BBB jest większa u

dzieci i starców oraz w stanach zapalnych

29

Metabolizm - biotransformacja

•

Metabolizm

– modyfikacje chemiczne jakim

lek ulega w organiźmie.

•

Przekształcenie związków niepolarnych
(wolno wydalanych) w związki polarne
(rozpuszczalne w wodzie) szybko usuwane z
organizmu.

•

Metabolizm

– głównie zachodzi w komórkach

mikrosomalnych wątroby (2/3 leków) przy
udziale izoenzymów cytochromu P450

30

Metabolizm - biotransformacja

•

Aktywność izoenzymów zależy od

:

•

Wiek – mniejsza aktywność u

noworodków i starców

•

Płeć – mężczyźni większa aktywność

izoenzymów

•

Choroby wątroby – upośledzony

metabolizm

•

Droga podania – doustnie – przechodzą

przez wątrobę

•

Interakcje między lekowe – induktory i

inhibitory izoenzymów

31

Metabolizm - biotransformacja

Reakcje fazy I (reakcje I przejścia)

1. Utlenianie – hydroksylacja, N i S

oksydacja

2. Redukcja
3. Hydroliza
4. Alkilacja
5. Dealkilacja

32

Metabolizm -

biotransformacja

•

Reakcje fazy I

przygotowują lek

do usunięcia z ustroju

•

Metabolity nieaktywne

•

Metabolity aktywne

•

Metabolity toksyczne

33

Metabolizm - biotransformacja

Reakcje fazy II

–

reakcje sprzęgania lub

acetylacji powstałych metabolitów z
kwasem glukuronowym, siarkowym,
octowym, aminokwasami np. glicyną przy
udziale odpowiednich transferaz i energii
pochodzącej z rozkładu ATP.

W wyniku

reakcji fazy II

–

powstają

produkty rozpuszczalne w wodzie, łatwo
wydalane z ustroju.

Wyjątek

produkty acetylacji mogą

krystalizować w drogach moczowych

34

Eliminacja - wydalanie leków

•

Metabolity i leki mogą być wydalane z

:

•

Moczem

– główna droga eliminacji – nerki

•

Żółcią –

główna droga eliminacji – wątroba

•

Śliną

•

Potem

•

Mlekiem matki

•

Wydychanym powietrzem

35

Farmakokinetyka - definicje

•

Stała eliminacji K –

szybkość

eliminacji leku z ustroju

•

Objętość dystrybucji V

d

– stosunek

ilości leku w ustroju (A) do jego
stężenia we krwi (C)

•

Okres biologicznego półtrwania leku
T

0.5

– czas po upływie, którego

stężenie leku we krwi zmniejszy się o
połowę

36

Farmakodynamika

Bada wpływ leków na czynność

poszczególnych układów i narządów

Działania leków

Przyczynowe –

antybiotyki, leki przeciw-

grzybicze

Objawowe –

leki przeciw chorobie

Parkinsona, przeciwalergiczne

Ośrodkowo

– przeciwdepresyjne,

przeciwbólowo przeciwpsychotycznie

Obwodowo –

leki hypotensyjne, przeciw-

arytmiczne

Miejscowo –

anestetyki lokalne (leki

miejscowo znieczulające)

37

Farmakodynamika

•

Działania niepożądane

– (WHO)

szkodliwy, niezamierzony efekt
działania leku występujący w dawkach
terapeutycznych.

•

Działania niepożądane mogą

ale

nie

muszą wystąpić u każdego pacjenta i
są charakterystyczne dla danego leku.

38

Farmakodynamika

Działania niepożądane typowe

–

związane z mechanizmem działania

Leki przeciwalergiczne – powodują senność –

utrudnienia w funkcjonowaniu podczas

dnia

Leki przeciwnowotworowe – uszkadzają

układ krwiotwórczy

Leki hipotensyjne – ortostatyczne spadki

ciśnienia

Neuroleptyki – objawy parkinsonizmu

39

Farmakodynamika

Działania niepożądane nietypowe

–

niezależne od mechanizmu działania i

stosowanej dawki.

Wstrząs anafilaktyczny

po penicylinach

(podłoże immunologiczne)

Hipertermia złośliwa

po narkotykach

chirurgicznych (podłoże genetyczne)

•

Reakcje uczuleniowe

nadwrażliwość organizmu

na dany lek (antybiotyki, hormony, fluorochinolony)

•

Działanie teratogenne

– uszkadzają płód lub

powodują jego obumarcie (talidomid, kwas

walproinowy)

•

Działanie karcinogenne

– rakotwórcze – środki

alkilujące, związki metali Ni, Cr, Pb, As.

40

Farmakodynamika

Tolerancja

– zjawisko polegające na stopniowym

zwiększaniu dawki w celu osiągnięcia efektu

terapeutycznego (pochodne kwasu barbiturowego,

leki przeciwbólowe)

Kumulacja

– gromadzenie się leku w ustroju –

zjawisko swoiste dla niektórych leków. Powstaje

gdy lek ma długi okres biologicznego półtrwania,

jest podawany w krótkich odstępach czasu i nie

może zostać całkowicie wyeliminowany z ustroju.

(glikozydy nasercowe – digitoksyna, nasenne –

barbital)
Kumulacja zależy od wiązania się leku z białkami

krwi.

Lekozależność

– stan psychiczny i fizyczny polegający

na interakcji między pacjentem a lekiem w celu

osiągnięcia określonych doznań

41

Mechanizmy działania leków

Mechanizm fizyko-chemiczny

–

lek

nie

łączą się ze swoistymi receptorami w
tkankach
Wziewne środki znieczulenia ogólnego –
gazy, łatwo parujące ciecze
Środki neutralizujące kwas solny w
żołądku
Środki zmieniające napięcie
powierzchniowe – detergenty

42

Mechanizmy działania

leków

•

Mechanizm fizyko-chemiczny

•

Osmotyczne środki moczopędne –
chlorek sodu, siarczan sodu

•

Leki przeczyszczające – sole magnezu

43

Mechanizmy działania leków

Mechanizm biochemiczny

1.

Receptorowy

2.

Inhibitory enzymów

3.

Antymetabolity – leki hamujące
metabolizm komórkowy

4.

Leki hamujące na kanały jonowe

44

Mechanizm receptorowy

•

Receptor

– biopolimer o strukturze

białkowej mający określone fragmenty

zdolne do rozpoznania specyficznego

ligandu.

•

Ligandy

- związki endogenne np.

neuroprzekaźniki lub egzogenne – leki

•

Neuroprzekaźnik

– substancja chemiczna

wydzielana przez neuron, która pozwala

przenieść informację przez szczelinę

synaptyczną

45

Mechanizm receptorowy

•

Receptor tworzy aktywny kompleks z
ligandem

– powstają zmiany

strukturalne i elektronowe w
receptorze i ligandzie

•

W powstawaniu kompleksu lek -
receptor biorą udział wiązania
jonowe, wodorowe, hydrofobowe, π-
elektronowe

46

Mechanizm receptorowy

•

Powinowactwo do receptora

– zdolność

wiązania leku z receptorem

•

Aktywność wewnętrzna

– zdolność leku do

określonego pobudzenia receptora i
wywołania efektu farmakologicznego

•

Kompleks ligand – receptor – pobudzenie
lub blokowanie receptora

47

Mechanizm receptorowy

•

Pobudzenie receptora

– zmiana

konformacji receptora, zmiana

potencjału błonowego komórki lub

procesów metabolicznych komórki

•

Blokada receptora

– ligand łączy się z

receptorem, nie zmienia jego

konformacji, uniemożliwia łączenie się

endogennego neuroprzekaźnika z

receptorem i jego pobudzenie

48

Mechanizm receptorowy

•

Agonista

– pobudza receptor – posiada

powinowactwo i

aktywność wewnętrzną

•

Antagonista

– blokuje receptor – posiada

powinowactwo – nie ma aktywności
wewnętrznej

49

Agonista i receptor

van der Waals

binding region

H-bond

binding region

Ionic binding region

Binding groups

Neurotransmitter

O

O

2

C

H

Binding site

Receptor

N

H

2

Me

O

H

H

50

Agonista

O

N

H

2

Me

H

H

O

O 2C

H

Binding site

Receptor

O

N

H

2

Me

H

H

O

O 2C

H

Binding site

Receptor

INDUCED

FIT

Induced fit allows stronger binding
interactions

51

Antagonista

O

N

H

H

Me

H

H

O

O

2

C

H

Binding site

Perfect Fit
(No change in shape)

52

Receptory

•

Receptory metabotropowe

– związane z

białkiem G (wewnątrzbłonowa jednostka
regulacyjna)

•

Białko G

pośredniczy w aktywacji enzymów

błonowych, fosfolipazy C, cyklazy adenylowej
– biorących udział w syntezie wtórnych
przekaźników

•

Wtórne przekaźniki – jony wapnia, cAMP,
trójfosforan inozytolu

•

Receptory α,β – adrenergiczne, cholinergiczne
– receptor muskarynowy, serotoninowe

53

Receptory

•

Receptory jonotropowe

– regulują

przepływ jonów przez kanały jonowe.

•

OUN

– receptor gabaergiczny,

glutaminergiczny

•

Płytka nerwowo-mięśniowa –

receptor

nikotynowy N

•

Zwoje układu autonomicznego

– receptor

nikotynowy cholinergiczny N

54

Receptor jonowe

Receptor GABA

55

Inhibitory enzymów

•

Leki hamujące aktywność enzymów

•

Enzym

(biokatalizator) substancja

białkowa zbudowana z pofałdowanych
łańcuchów aminokwasowych o
określonej sekwencji zawierającej
centrum aktywne (nisza katalityczna).

•

Znana jest ich struktura, funkcje i
zostały wyodrębnione w stanie czystym

.

56

Inhibitory enzymów

•

Acetylocholinoesteraza

– enzym

rozkładający acetylocholinę – neostygmina

•

Reduktaza 3-hydroksy-3-metylo-glutarylo-
CoA

–

lowastatyna

•

Gyraza DNA baktreryjnego

–

fluorochinolony

•

Cyklooksygenaza

– aspiryna

•

Transpeptydaza -

antybiotyki β-laktamowe

57

Antymetabolity

•

Leki o dużym podobieństwie do
endogennych substancji odgrywających
w ustroju zasadniczą rolę (leki p-
bakteryjne, cytostatyki)

•

Antymetabolit powoduje zahamowanie
reakcji biochemicznych w których
metabolit odgrywa ważną rolę

•

PABA – Sulfonamidy

•

Kwas foliowy – Metotreksat

•

Uracyl - Fluorouracyl

58

Antymetabolity

N

H

2

OH

O

N

H

2

S

O

O

NH

2

N

N

N

N

N

H

2

OH

N

H

N

H

O

COOH

COOH

N

N

N

N

N

H

2

N

N

H

O

COOH

COOH

NH

2

CH

3

N

N

H

O

OH

H

N

N

H

O

OH

F

Metabolit

Antymetabolit

PABA

Sulfanilamid

Kwas foliowy

Metotreksat

Uracyl

Fluorouracyl

59

Leki działające na kanały

jonowe

•

Wpływają na transport jonów regulowany

przez odpowiedni kanał

•

Leki blokujące kanały sodowe

– przeciw-

arytmiczne, znieczulające miejscowo,

przeciw-padaczkowe

•

Leki blokujące kanały wapniowe

–

stosowane w chorobie niedokrwiennej

serca

•

Leki blokujące kanały potasowe

– przeciw-

arytmiczne

60

Interakcje leków

•

Wpływ jednego leku na wynik działania
drugiego leku równocześnie
stosowanego

•

Korzystne zwiększenie siły działania –
dobry efekt terapeutyczny

•

Osłabienie lub zniesienie działania
jednego leku przez drugi – słaby efekt
terapeutyczny

61

Interakcje - Synergizm

•

Dwa leki brane równocześnie wzajemnie
wzmacniają efekt terapeutyczny

.

Działania dwóch leków podanych
razem = sumie działania
poszczególnych składników

Leki nasenne + uspokajające (taki
sam mechanizm działania)

Efekt działania leków podanych
razem jest większy niż suma
działania poszczególnych leków

Alkohol + barbiturany

62

Interakcje - Antagonizm

Jeden lek neutralizuje lub znosi działanie

drugiego leku

Nalokson (antagonista) morfina
(agonista)
Flumazenil (antagonista) relanium
(agonista
Adrenalina zwęża
naczynia/acetylocholina rozszerza
Związki wiążące metale ciężkie (EDTA) w
zatruciach metalami ciężkimi

63

Interakcje leków – metabolizm

•

Wątroba – monooksygenazy – izoenzymy
cytochromu P450 (CYP3A4) -
monooksygenazy

•

Zahamowanie enzymów

– wzrost stężenia

leku we krwi – wydłużenie i nasilenie
działania leku (inhibitory enzymów) –
amiodaron, fluoksetyna

•

Nasilenie działania enzymów

– zmniejszenie

stężenia leku we krwi – skrócenie i
osłabienie działania leku (induktory
enzymów) – fenobarbital, rifampicyna

64

Interakcje leków – wydalanie

•

Nerki

•

Leki moczopędne – zwiększają wydalanie
leków i ich metabolitów (leczenie zatruć)

•

Zatrzymanie moczu – zahamowanie
wydalania leku – kumulacja – zatrucia

65

Leki działające na obwodowy

układ nerwowy

66

Układ nerwowy

Ośrodkowy układ nerwowy

Mózg i rdzeń przedłużony

Obwodowy układ nerwowy

Wszystkie nerwy poza OUN

Autonomiczny układ nerwowy

Niezależny od naszej woli

Somatyczny układ nerwowy

Zależny od naszej woli –

kontrola funkcji motorycznych

Sympatyczny układ nerwowy

Parasympatyczny układ nerwowy

67

Autonomiczny (wegetatywny)

układ nerwowy

•

Autonomiczny układ nerwowy - część

układu obwodowego - unerwia narządy

wewnętrzne i gruczoły wydzielnicze.

Działa niezależnie od woli.

•

Składa się on z dwóch działających

antagonistycznie (przeciwstawnie)

układów:

•

Współczulnego

(sympatycznego,

adrenergicznego)

•

Przywspółczulnego

(parasympatycznego,

cholinergicznego)

68

Układ sympatyczny

adrenergiczny

Włókna przedzwojowe Włókna pozazwojowe

Zwój

Narząd

OUN

Walcz i uciekaj

Acetylocholin

a

Noradrenalina

Receptor N

Receptory α β

69

Układ parasympatyczny

cholinergiczny

Zwój

Włókna przedzwojowe Włókna pozazwojowe

Narząd

OUN

Acetylocholin

a

Odpoczywaj i przeżuwaj

Receptor M

Receptor N

70

Sympatyczny układ nerwowy

•

Pobudzenie układu sympatycznego

(adrenergicznego, współczulny):

•

Wzrost częstości i siły skurczu mięśnia

sercowego

•

Wzrost ciśnienia tętniczego krwi

•

Wzmożona przemiana materii

•

Rozkurcz oskrzeli

•

Rozszerzanie źrenicy

•

Zwolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego

•

Pobudzanie nadnerczy do wydzielania adrenaliny

•

Zmniejszenie wydzielania soków trawiennych

•

Pobudzanie gruczołów łzowych i ślinianek

71

Parasympatyczny układ

nerwowy

•

Pobudzenie układu parasympatycznego

(cholinergicznego):

•

Zwężenie źrenicy

•

Zwolnienie akcji serca

•

Skurcz oskrzeli

•

Rozszerzenie naczyń krwionośnych –

spadek ciśnienia krwi

•

Hamowanie czynności wydzielniczych

nadnerczy

•

Skurcz mięśni gładkich przewodu

pokarmowego i pęcherza moczowego

•

Zwiększenie wydzielania soków

trawiennych

72

Układ
sympatyczny

•

Krótkie włókna przed

zwojowe –

acetylocholina

•

Zwoje - acetylocholina

•

Długie włókna poza

zwojowe - noradrenalina

•

A. Zwój szyjny górny

B. Zwój szyjny środkowy

C. Zwój szyjny dolny

D. Zwój trzewny

E. Zwój krezkowy górny

•

F. Zwój krezkowy dolny

•

T1, T5, T9, T12 – kręgi piersiowe

•

L3 – kręgi lędźwiowe

73

Układ sympatyczny

adrenergiczny

•

Receptory adrenergiczne

α1 – mięśnie

gładkie naczyń krwionośnych

•

Pobudzenie receptorów

α1 – skurcz

naczyń krwionośnych

•

Pobudzenie receptorów

β1

– serce -

wzrost kurczliwości !!!

•

Pobudzenie receptorów

β2 – oskrzela –

rozkurcz oskrzeli

α1

74

Leki pobudzające układ

sympatyczny

Leki działające bezpośrednio

•

Aminy katecholowe

•

Leki α-adrenomimetyczne

•

Leki β-adrenomimetyczne

75

Leki pobudzające układ

sympatyczny

•

Endogenne aminy katecholowe

•

Noradrenalina (NA), adrenalina (A)

•

Syntetyzowane i magazynowane w

pęcherzykach synaptycznych – pod

wpływem impulsu uwalniane do

szczeliny synaptycznej a następnie łączą

się z receptorami

•

Pobudzają receptory:

•

α

-adrenergiczne – w naczyniach

NA

•

α, β

-adrenergiczne –

A

76

Leki pobudzające układ

sympatyczny

•

Aminy katecholowe

•

Adrenalina (Epinephrine)

– zastosowanie:

•

Wstrząs anafilaktyczny

•

Dodatek do środków miejscowo znieczulających

•

Dożylnie w zatrzymaniu akcji serca

•

Noradrenalina (Norepinephrine)

– zastosowanie:

•

Wstrząs – w celu utrzymania ciśnienia

tętniczego

77

Leki pobudzające układ

sympatyczny

•

α-1 Adrenomimetyki

– skurcz naczyń

krwionośnych

•

Fenylefryna

- silny agonista receptorów

α-1

•

Zastosowanie – odczyny alergiczne,
miejscowo w nieżycie nosa jako środek
obkurczający naczynia

•

Fenylefryna

– Coldrex MaxGrip, Febrisan

(proszek musujący), Otrivin (aerosol do
nosa), Theraflu ExtraGRIP (proszek do
sporządzania roztworów

)

78

Leki pobudzające układ

sympatyczny

•

α-Adrenomimetyki

–

stosowane

wyłącznie miejscowo jako leki anemizujące
w katarze, zapaleniu spojówek, nieżycie
błon śluzowych nosa i gardła.

•

Nafazolina

– Rinazin (krople do nosa),

Betadrin (krople do oczu i nosa),
Rinophenazol (krople do nosa)

•

Ksylometazolina

– Otrivin (krople do

nosa), Xylorin (żel do nosa lub płyn do
rozpylania do nosa)

79

Leki pobudzające układ

sympatyczny

β-adrenomimetyki

•

β1, β2 – Adrenomimetyki

•

Orciprenalina (Astmopent)

– wskazania -

stany spastyczne oskrzeli

•

Działania niepożądane – bóle wieńcowe,

nadczynność tarczycy, wzmożona potliwość,

osłabienie, zaburzenia metaboliczne

•

β1 – Adrenomimetyki

•

Dobutamina (Dobutrex)

– zwiększa siłę

skurczu mięśnia sercowego, przyspiesza

przewodnictwo w sercu

•

Zastosowanie

– wstrząs z objawami

niewydolności krążenia (wlewy dożylne)

80

Leki pobudzające układ

sympatyczny

β2 – Adrenomimetyki

•

Salbutamol (Ventolin)

•

Fenoterol (Berotec)

•

Salmeterol (Serevent)

•

Zastosowanie – astma oskrzelowa, stany
skurczowe oskrzeli (

β2 w oskrzelach

)

•

Działania niepożądane – tachykardia,
zaburzenia rytmu serca

81

Leki pobudzające układ

sympatyczny

Sympatykomimetyki pośrednie

•

Efedryna

– działanie obwodowe i ośrodkowe

•

Uwalnia noradrenalinę z zakończeń nerwowych

•

Zmniejsza wychwyt zwrotny noradrenaliny

•

Pobudza bezpośrednio receptory α i β-
adrenergiczne

•

Zastosowanie

– przewlekłe niedociśnienie,

stany astmatyczne, narkolepsja

(niepohamowane

stany senności).

•

Działania niepożądane

– bóle wieńcowe,

kołatanie serca, znaczny wzrost ciśnienia krwi,
zawroty głowy, euforia (

Tussipect - syrop

)

82

Leki hamujące układ sympatyczny

sympatykolityki

•

Adrenolityki dzielimy na:

•

Leki blokujące

receptory α i β

•

Leki sympatykolityczne

– hamują

czynność neuronów adrenergicznych

•

Zmniejszają biosyntezę, magazynowanie
i uwalnianie noradrenaliny z zakończeń
nerwowych

83

Leki hamujące układ

sympatyczny

•

α-Adrenolityki

– zmniejszają opór obwodowy,

obniżają ciśnienie krwi

•

Zastosowanie

– schorzenia obwodowych

naczyń krwionośnych, migrena, terapia
skojarzona nadciśnienia.

•

Pochodne naturalne - alkaloidy sporyszu

Ergotamina

– profilaktyka i napady migreny

•

Pochodne syntetyczne

•

Fentolamina

– stosowana w nadciśnieniu u

chorych z guzem chromochłonnym
(nowotwór rdzenia nadnerczy)

•

Działania niepożądane – hipotonia
ortostatyczna,

84

Leki hamujące układ sympatyczny

•

α1-Adrenolityki

– wywołują rozkurcz naczyń,

spadek ciśnienia, zwiększają frakcję HDL a

zmniejszają LDL („zły cholesterol”)

•

Prazosyna

(Minipress)

•

Zastosowanie

-

nadciśnienie tętnicze,

niewydolność mięśnia sercowego.

•

Tamsulozyna

(Omnic) – uroselektywna,

zwiększa wydalanie moczu u pacjentów z

łagodnym przerostem gruczołu krokowego

•

Działania niepożądane -

hypotonia

ortostatyczna

85

Leki hamujące układ

sympatyczny

•

β-Adrenolityki –

Podział

•

β

-Adrenolityki

nieselektywne

(propranolol, oksprenolol, sotalol)

•

β1

-Adrenolityki

kardioselektywne

(acebutolol, atenolol, metoprolol

)

86

Leki hamujące układ

sympatyczny

•

β1-Adrenolityki

– Działanie:

•

Zwalniają czynności serca

•

Zmniejszają pracę serca i zapotrzebowanie
na tlen (ujemne działanie inotropowe)

•

Obniżają ciśnienie tętnicze krwi (działanie
ośrodkowe i obwodowe)

•

Zmniejszają uwalnianie reniny (enzym
biorący udział w syntezie angiotensyny)

•

Hamują drżenia mięśniowe

•

Działają uspokajająco

87

Leki hamujące układ

sympatyczny

•

Właściwości farmakokinetyczne

•

Dobrze rozpuszczalne w tłuszczach

(propranolol, metoprolol) – dobrze

wchłaniają się z przewodu pokarmowego –

metabolizm wątrobowy.

•

Łatwo przechodzą do OUN

•

Dobrze rozpuszczalne w wodzie

(sotalol,

atenolol) – źle wchłaniają się z przewodu

pokarmowego – nie ulegają metabolizmowi

wątrobowemu.

•

Nie przechodzą do OUN

88

Leki hamujące układ sympatyczny

•

Zastosowanie β-adrenolityków

•

Nadciśnienie tętnicze

- propranolol

(nieselektywne), atenolol, acebutolol
(kardioselektywne)

•

Choroba wieńcowa

(profilaktyka wtórnego

zawału) – metoprolol

•

Arytmie

– metoprolol, propranolol, atenolol

•

Nerwice

- propranolol

•

Migrena

- propranolol

•

Jaskra

– timolol – obniża ciśnienie

śródgałkowe

89

Leki hamujące układ sympatyczny

•

Działania niepożądane

– wynikają z

blokady receptorów β-adrenergicznych

•

Zwiększenie oporu w drogach

oddechowych (hamowanie receptorów β2)

•

Osłabienie siły skurczu mięśnia sercowego

•

Bradykardia - częstość akcji serca poniżej

50 uderzeń na minutę

•

Zaburzenia krążenia z niskim ciśnieniem

90

Układ
parasympatyczny
- cholinergiczny

•

Włókna przedzwojowe

długie – acetylocholina

•

Zwoje – acetylocholina

•

Włókna pozazwojowe

krótkie – acetylocholina

•

Wszystkie narządy są

unerwione przez włókna

przywspółczulne

.

•

Wyjątek!!!

•

Wątroba, skóra i

naczynia nie są

unerwione przez włókna

przywspółczulne

•

N - III, VII, IX, X – nerwy

czaszkowe

•

S2-S4 – nerwy rdzeniowe

91

Układ parasympatyczny –

cholinergiczny

•

Pobudzenie układu cholinergicznego:

•

Zwężenie źrenicy

•

Zwolnienie akcji serca

•

Skurcz oskrzeli

•

Rozszerzenie naczyń krwionośnych –
spadek ciśnienia krwi

•

Hamowanie czynności wydzielniczych
nadnerczy

•

Skurcz mięśni gładkich przewodu
pokarmowego i pęcherza moczowego

•

Zwiększenie wydzielania soków
trawiennych

92

Układ parasympatyczny –

cholinergiczny

•

Acetylocholina (Ach)

- główny

neuroprzekaźnik układu parasympatycznego.

•

Występuje we włóknach przedzwojowych
(cholinergicznych i adrenergicznych),
pozazwojowych (cholinergicznych) i w zwojach

•

Przekazuje impulsy w zwojach współczulnych i
w obrębie płytki nerwowo-mięśniowej w
mięśniach prążkowanych

•

Biosynteza acetylocholiny - w neuronach
cholinergicznych

93

Układ parasympatyczny –

cholinergiczny

•

Pod wpływem impulsu z zakończeń
cholinergicznych wydziela się ACh - wiąże z
receptorem i przekazuje informacje do
danego narządu.

•

Receptory cholinergiczne –

nikotynowe N

związane z kanałem jonowym – pobudzane
przez acetylocholinę i nikotynę – Występują
w neuronach OUN, w zwojach, w rdzeniu
nadnerczy i płytce nerwowo-mięśniowej

•

W przestrzeni synaptycznej jest szybko
rozkładana przez

acetylocholino

-

esterazę

(AChE) do choliny i kwasu octowego

94

β α

α

γ

δ

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

K+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

ACh

ACh

-65

-

90

mV

0

ACh

ACh

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Na+

Receptor nikotynowy N związany z kanałem

jonowym

95

Układ parasympatyczny –

cholinergiczny

•

Receptory cholinergiczne M

:

•

Receptory –

muskarynowe M1-M5

-

związane z białkiem G – pobudzane przez
acetylocholinę i muskarynę

•

M1

– występuje wyłącznie w OUN i zwojach –

pamięć, uczenie, przekazywanie impulsów w
zwojach

•

M2

– występuje głównie w sercu – obniżenie

częstości pracy serca

•

M3

– występuje w mięśniach gładkich

(skurcz) i gruczołach wydzielniczych
(wydzielanie)

96

Leki pobudzające układ

parasympatyczny - cholinomimetyki

•

Bezpośredni agoniści receptorów
muskarynowych

•

Acetylocholina, karbachol, pilocarpina,
muskaryna

•

Inhibitory acetylocholinoesterazy

•

Odwracalne

- Fizostygmina, neostygmina

•

Nieodwracalne

– Fluostygmina, związki

fosforoorganiczne – pestycydy,
insektycydy, gazy bojowe

.

97

Leki pobudzające układ

parasympatyczny – cholinomimetyki -

bezpośrednie

Acetylocholina

– agonista receptorów N i M

Rzadko stosowana – szybki rozkład (AChE)
Stosowana w okulistyce

Karbachol

– agonista receptorów N i M –

zwiększa uwalnianie acetylocholiny.

Nie jest rozkładany przez AChE. Nie

przechodzi BBB. Słabe działanie na układ
krążenia

Zastosowanie

– atonia przewodu

pokarmowego i pęcherza moczowego, jaskra,
miejscowo w nieżycie błony śluzowej nosa.

98

Leki pobudzające układ

parasympatyczny – cholinomimetyki -

bezpośrednie

•

Pilokarpina

(alkaloid otrzymywany

syntetycznie) – działa na receptory N i M.

•

Przenika BBB

•

Silnie wpływa na gruczoły wydzielania
zewnętrznego

•

Zastosowanie

– jaskra, w radioterapii w

celu pobudzenia czynności gruczołów
ślinowych

99

Leki pobudzające układ

parasympatyczny – cholinomimetyki -

pośrednie

•

Pobudzają receptory muskarynowe M -
powodują wzrost poziomu acetylocholiny

•

Odwracalne Inhibitory acetylocholino-
esterazy

•

Fizostygmina

– dobrze wchłaniana z

przewodu pokarmowego - przenika BBB,
silnie działa na serce i przewód pokarmowy

•

Zastosowanie

– jaskra, zatrucia atropiną,

lekami przeciw-histaminowymi

100

Leki pobudzające układ

parasympatyczny cholinomimetyki -

pośrednie

•

Odwracalne Inhibitory acetylocholino-
esterazy

•

Neostygmina

- słabo wchłaniana z

przewodu pokarmowego – nie przechodzi
BBB – trwalsza i mniej toksyczna od
fizostygminy

•

Zastosowanie

– atonia jelit, nużliwość

mięśni (myastenia gravis), jaskra

101

Leki pobudzające układ

parasympatyczny – cholinomimetyki -

pośrednie

•

Odwracalne inhibitory

acetylocholinoesterazy

o działaniu ośrodkowym

– hamują AChE

wybiórczo w mózgu – słaby wpływ na

narządy obwodowe

•

Stosowane w chorobie Alzheimera

•

Donepezil

•

Riwastygmina

•

Galantamina

102

Leki pobudzające układ

parasympatyczny cholinomimetyki

•

Nieodwracalne inhibitory

acetylocholinoesterazy

•

Rozpuszczalne w lipidach, wchłaniają się z

błon śluzowych, przewodu pokarmowego i

przez skórę

•

Przechodzą do OUN

•

Flustygmina

– stosowana

wyłącznie

miejscowo w leczeniu jaskry

•

Związki fosforoorganiczne

– pestycydy,

insektycydy, gazy bojowe

•

Odtrutki – leki o właściwościach

reaktywatorów acetylocholinoesterazy.

•

Pralidoksym, Obidoksym

– oksymy

103

Leki pobudzające układ

parasympatyczny -

cholinomimetyki

•

Działania niepożądane

:

•

Zaburzenia widzenia

•

Ślinotok, łzawienie i wzmożona potliwość

•

Duszności

•

Bradykardia

•

Zaburzenia rytmu serca

•

Skurcze mięśni, drżenia, drgawki

•

Rozszerzenie naczyń skórnych,
zaczerwienienie powłok

104

Leki pobudzające układ

parasympatyczny -

cholinomimetyki

•

Interakcje

:

•

Nasilają działanie depresyjne
narkotycznych leków przeciwbólowych
na ośrodek oddechowy

•

Osłabiają działanie pochodnych kurary

•

Nasilają bradykardię po glikozydach
nasercowych

105

Leki hamujące układ

parasympatyczny

parasympatykolityki

•

Antagoniści receptora muskarynowego M

•

Blokada receptorów M powoduje:

•

Rozluźnienie mięśni gładkich przewodu

pokarmowego, dróg żółciowych,

moczowych

•

Rozkurcz oskrzeli

•

Skurcz naczyń krwionośnych

•

Zmniejszenie wydzielania zewnętrznego

(śliny, łez, kwasu solnego)

•

Przyspieszenie akcji serca (tachykardia)

106

Leki hamujące układ

parasympatyczny –

parasympatykolityki

•

Zastosowania kliniczne

:

•

Stany skurczowe mięśni gładkich (

No-Spa

)

•

Choroba wrzodowa –

Pirenzepina

–

antagonista receptorów M w komórkach
okładzinowych żołądka

•

Stany skurczowe dróg oddechowych
(

Ipratropium

)

•

Diagnostyka okulistyczna (

Atropina

)

•

Premedykacja – zmniejszenie wydzielania
śluzu, zapobiega bradykardii i hipotensji
(

Atropina

)

•

Zatrucia – cholinomimetykami

107

Leki hamujące układ

parasympatyczny –

parasympatykolityki

•

Spazmolityki neurotropowe

– działają

zwiotczająco na mięśnie gładkie pośrednio
– zahamowanie przewodnictwa nerwowego
za pośrednictwem acetylocholiny –
antagoniści receptorów muskarynowych

•

Spazmolityki muskulotropowe

– działają

bezpośrednio na mięśnie gładkie poprzez
zwiększenie stężenia cAMP powodują
zwiotczenie mięśni

108

Leki hamujące układ

parasympatyczny

spazmolityki neurotropowe

•

Atropina

– dobrze wchłania się z przewodu

pokarmowego – łatwo przechodzi BBB –

działa pobudzająco na OUN

•

Zastosowanie

– zapobieganie odruchowemu

zatrzymaniu serca i zmniejszenie

wydzielania śluzu w drogach oddechowych

(premedykacja), kolka jelitowa, żółciowa,

nerkowa, rozszerzenie źrenicy – diagnostyka

•

Ipratronium

– Działanie zależne od drogi

podania

•

Doustnie lub pozajelitowo (

Itrop

) w

kardiologii (przyspiesza akcję serca),

inhalacje (

Atrovent

) – stosowany w astmie

oskrzelowej

109

Leki hamujące układ

parasympatyczny

spazmolityki neurotropowe

•

Spazmofen

– stosowany w stanach

skurczowych przewodu pokarmowego, w
leczeniu skojarzonym choroby wrzodowej
żołądka i dwunastnicy

•

Działanie spazmolityczne słabsze od atropiny

110

Leki hamujące układ

parasympatyczny spazmolityki

neurotropowe

•

Działania niepożądane

•

Zaburzenia widzenia – światłowstręt

•

Suchość skóry i błon śluzowych

•

Zaparcia i trudności oddawania moczu

•

Tachykardia

•

Pobudzenie psychoruchowe lub depresja

111

Leki hamujące układ

parasympatyczny spazmolityki

neurotropowe

•

Interakcje

– osłabiają działanie leków

pobudzających perystaltykę przewodu
pokarmowego (IAChE)

•

Zwiększają wchłanianie z przewodu
pokarmowego β-blokerów, glikozydów
nasercowych, diuretyków tiazydowych.

•

Neuroleptyki, inhibitory MAO, leki
przeciwhistaminowe – nasilają działanie
spazmolityków

112

Leki hamujące układ

parasympatyczny

spazmolityki muskulotropowe

•

Papaweryna –

stosowana w skurczach

przewodu pokarmowego, układu

moczowo-płciowego, w zaburzeniach

krążenia obwodowego i wieńcowego

•

Preparaty złożone:

•

Spasticol

(ekstrakt z Belladonny +

papaweryna (czopki)

•

Tolargin

– Nowalgina + Papaweryna +

Atropina (czopki)

113

Leki hamujące układ

parasympatyczny

spazmolityki muskulotropowe

•

Drotaweryna (No-Spa)

– pochodna

syntetyczna działa silniej i dłużej niż
papaweryna.

•

Zastosowanie –

stany skurczowe

przewodu pokarmowego, kolka
żółciowa, nerkowa, skurcze oskrzeli,
bolesne miesiączki, stany skurczowe
obwodowych naczyń krwionośnych

114

Leki hamujące układ

parasympatyczny spazmolityki

muskulotropowe

•

Działania niepożądane –

Suchość błon

śluzowych, zaparcia, zaburzenia
akomodacji (rozszerzenie źrenic), zawroty
głowy, pobudzenie psychoruchowe

•

Przeciwwskazania

– jaskra, przerost

gruczołu krokowego, nużliwość mięśni,
ciąża i okres karmienia

115

Leki hamujące układ

parasympatyczny

parasympatykolityki

•

Parasympatykolityki syntetyczne
przechodzące do ośrodkowego układu
nerwowego

•

Benzatropina (Cogentin)

•

Biperiden (Akineton)

•

Triheksfenidyl (Parkopan)

•

Stosowane w chorobie Parkinsona

116

Połączenie nerwowo-mięśniowe –płytka motoryczna

Rdzeń

kręgowy

Włókna mięśniowe

Neurony motoryczne

Impuls

117

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

•

Powodują blok nerwowo-mięśniowy –
przerwanie przewodzenia bodźców z włókna
nerwowego na mięśniowe – zwiotczenie mięśni

•

Leki dzielimy na:
1. Działające przez

powinowactwo do

receptora N w płytce nerwowo-mięśniowej

(współzawodniczą z acetylocholiną) – blok
niedepolaryzacyjny – leki I rzędu, kuraryny.
2. Wywołujące

przedłużoną depolaryzację

błony komórki mięśniowej

– blok

depolaryzacyjny – leki II rzędu,
pseudokuraryny

118

Leki niedepolaryzujące –

kuraryny

•

Powodują odwracalne porażenie mięśni
poprzecznie prążkowanych

•

Zablokowanie 20 – 75% receptorów N –
osłabienie siły mięśniowej

•

Zablokowanie 90 - 95% receptorów N –
porażenie mięśnia i zanik odpowiedzi na
pobudzenie

•

Blok niedepolaryzujący może zostać
odwrócony przez inhibitory
acetylocholinoesterazy

119

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

•

Leki I rzędu niedepolaryzujące - kuraryny

•

Mechanizm działania

:

•

Antagoniści acetylocholiny – łączą się z
receptorami N płytki motorycznej
wywołując blok polaryzacyjny

ALE

nie

wywołują pobudzenia płytki motorycznej

•

Nadmiar Ach (po podaniu IAchE) wypiera
kuraryny z połączeń - zakończenie
kontrolowanego zwiotczenia w zabiegach
chirurgicznych.

120

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Kuraryny

–

podawane tylko dożylnie (nie

wchłaniają się z przewodu pokarmowego)

•

Czas działania krótki – zależny od dawki (od
20-60min)

•

Działanie natychmiastowe po podaniu iv (1-
2min)

•

Osłabienie mięśni utrzymuje się dłużej –
powolne uwalnianie leku z połączeń z
albuminami krwi

121

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Kolejność porażania mięśni

prążkowanych

:

•

Mięśnie oczu – podwójne widzenie

•

Mięśnie twarzy – twarz maskowata,

opadanie powiek

•

Mięśnie głowy, szyi, kończyn, grzbietu

•

Mięśnie oddechowe, międzyżebrowe,

brzuszne (oddech kontrolowany)

•

Przepona

•

Działanie kuraryn znoszą IAChE

122

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Zastosowanie

:

•

Zabiegi operacyjne na jamie brzusznej i
klatce piersiowej, intubacja dotchawicza

•

Długo trwający oddech kontrolowany w
niewydolności oddechowej

•

W zatruciach toksynami wywołującymi
skurcz mięśni (strychnina, tężec)

•

Elektrowstrząsach (psychiatria)

•

Kardiowersja – przywrócenie prawidłowego
rytmu serca krótkotrwałym prądem o
dużym napięciu

123

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Działania niepożądane

:

•

Spadki ciśnienia – hamują przekaźnictwo
w zwojach układu wegetatywnego

•

Przyspieszenie akcji serca – blokowanie
zwojów nerwu błędnego

•

Skurcz oskrzeli – uwalnianie histaminy

124

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Pancuronium (Pavulon)

•

Intubacja

: 0.08 – 0.1 mg/kg

•

Początek działania: po 90 – 120s od

podania 0.1 mg/kg

•

Czas działania: 45 – 60 min

•

Eliminacja

- przez nerki (40 % metabolizm

wątrobowy)

•

Ryzyko zaburzeń rytmu serca (hamuje

wychwyt zwrotny adrenaliny)

•

Ryzyko całkowitego porażenia motoryki

przewodu pokarmowego (czynność

powraca po ok. 50 min.)

125

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

niedepolaryzujące

•

Wecuronium (Norcuron)

•

Intubacja : 0.08 – 0.1 mg/kg

•

Początek działania – poniżej 3 min, czas

działania 25 – 30 min

•

Eliminacja

- wątrobowa (aktywne metabolity)

•

W niewielkim stopniu przechodzi przez

łożysko

•

Nie uwalnia histaminy

•

Nie zwiększa ciśnienia śródczaszkowego i nie

wpływa na przepływ mózgowy

126

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

depolaryzujące

•

Podobieństwo

do Ach – depolaryzacja

błony długotrwała - Nie są rozkładane
przez AChE tak szybko jak Ach

•

Blok depolaryzacyjny

– charakterystyczne

cechy:

•

Przedłużona depolaryzacja powoduje
przykurcze mięśni twarzy, szyi i kończyn

•

Mięśnie prążkowane słabo reagują na
drażnienie prądem

•

Blok jest nieodwracalny – IAChE potęgują
blok nerwowo-mięśniowy

127

Leki zwiotczające mięśnie

szkieletowe

depolaryzujące

•

Sukcynylocholina (Suxamethonium)

–

działa szybciej i krócej od kuraryn

•

Zastosowanie

– krótkotrwałe zabiegi –

intubacja dotchawicza, bronchoskopia

•

Działania niepożądane

:

•

Wzrost ciśnienia śródgałkowego

•

Tachykardia

•

Nadwrażliwość na lek u pacjentów z

genetycznym niedoborem AChE

128

Leki miorelaksacyjne o działaniu

ośrodkowym

•

Działają porażająco na interneurony
rdzenia kręgowego.
Nasilają aktywność neuronów
wstawkowych, które zapobiegają zbyt
silnym skurczom mięśni – blokują stały
napływ bodźców czuciowych.

•

Działają

też

depresyjnie na wyższe

ośrodki mózgowe – działanie
antyemocjonalne i przeciw-lękowe

129

Leki miorelaksacyjne o

działaniu ośrodkowym

•

Baklofen

(agonista receptora GABA

B

)

–

silne działanie przeciwskurczowe na
mięśnie szkieletowe. Działa na poziomie
rdzenia kręgowego

•

Zastosowanie

- stwardnienie rozsiane,

paraliż spastyczny, neuralgia trójdzielna
(nerwoból), uporczywa czkawka

130

Leki miorelaksacyjne o działaniu

ośrodkowym

•

Dantrolen

- rozkurcza na mięśnie

szkieletowe działając bezpośrednio na

miofibryle.

•

Hamuje uwalnianie jonów wapnia,

niezbędnych do powstania skurczu mięśnia –

nie dochodzi do skurczu mięśnia

•

Zastosowanie

- spastyczne skurcze mięśni

spowodowane uszkodzeniem neuronu

ruchowego

•

Hipertermia złośliwa – gwałtowny i szybki

wzrost temperatury

131

Leki pobudzające zakończenia

ruchowe

•

Nużliwość mięśni (Myastenia gravis)

-

przewlekła choroba charakteryzująca się

osłabieniem i zmęczeniem mięśni

szkieletowych w wyniku reakcji

autoimmunologicznej związanej z

wytwarzaniem i obecnością we krwi

przeciwciał przeciw receptorom N w płytce

nerwowo-mięśniowej lub na genetycznym

zwiększeniu aktywności AChE.

•

Przeciwciała stwierdza się u 87% chorych. 

132

Leki pobudzające zakończenia

ruchowe

•

Myastenia gravis - objawy

•

Zaburzenia ruchów gałek ocznych
(opadnięcie powieki, dwojenie, zez), 

•

Niedowłady mięśni połykania, gardła i
krtani  (krztuszenie się, głos cichy),

•

Osłabienie mięśni twarzy szyi, karku,
tułowia, kończyn, mięśni oddechowych
(twarz z wyrazem,  smutku i
przygnębienia, opadanie głowy,
niedowłady).

133

Leki pobudzające zakończenia

ruchowe

•

Myastenia gravis

– leczenie

•

Inhibitory acetylocholinoesterazy

(IAChE) – zwiększają ilość Ach w

szczelinie synaptycznej i przedłużają jej

działanie

•

Neostygmina (Polstygmina)

•

Produkcję przeciwciał ogranicza się

lekami immunosupresyjnymi:

•

Prednizon

•

Cyklofosfamid

•

Metotreksat

134

Leki znieczulające miejscowo



Znieczulenie miejscowe

(przewodowe) –

stan przejściowego, odwracalnego
zablokowania przewodnictwa bodźców
bólowych podaniem leków znieczulenia
miejscowego



Wyeliminowane zostaje odczuwanie bólu,
czucia zimna, ciepła, dotyku.



Po okresie działania leków dochodzi do
samoistnego cofnięcia się objawów.

135

Leki znieczulające

miejscowo

Blokują przewodzenie impulsów we

włóknach nerwowych

w miejscu

gdzie

zostały podane znosząc odczuwanie bólu.
Nie działają nasennie. Nie powodują
utraty przytomności

Pochodne amidowe

–

kokaina

, lidokaina,

bupiwakaina

Pochodne estrowe

– benzokaina, prokaina

136

Leki znieczulające miejscowo



Mechanizm działania

Blokowanie kanałów sodowych w

błonach komórkowych - zahamowanie

przewodnictwa impulsów (stabilizacja

potencjału spoczynkowego włókna

nerwowego)
Znieczulenie następuje po 2-5 min.
Czas działania tak długo jak jest w

bezpośrednim kontakcie

137

Rodzaje znieczulenia



Znieczulenie powierzchniowe

– na

powierzchnię skóry, błony śluzowej -

porażenie zakończeń nerwowych -

roztwory

lidokainy (2%), anestezyna (maść)



Znieczulenie nasiękowe

(infiltracyjne)

wstrzyknięcie leku w pod skórę lub błonę

śluzową (uwaga na naczynia krwionośnie

przebiegające w pobliżu miejsca iniekcji -

l

idokaina (0.25–1%)



Znieczulenie przewodowe

- głębokie

(dordzeniowe) – najbliższa okolica pnia lub

splotu nerwowego -

lidokaina (0.5-1.5%),

bupiwakaina (0.25-0.5%)

138

Leki znieczulające

miejscowo



Działanie niepożądane



OUN - niepokój, drżenia, drgawki



Serce – bradykardia i zaburzenia rytmu



Reakcje uczuleniowe - świąd, wysypki,
astma oskrzelowa napadowa, wstrząs
anafilaktyczny (

prokaina, bupiwakaina

)

139

Dziękuję za uwagę