FARMAKOLOGIA dr n. med. Renata Foriasz renata_gr@.wp.pl

Układ autonomiczny

• budowa, funkcje

• specyficzne narządowe objawy pobudzenia i blokady

Układ nerwowy

Ośrodkowy układ nerwowy

• mózg + rdzeń kręgowy

• zawiera ośrodki nerwowe - skupiska ciał komórek nerwowych

Obwodowy układ nerwowy

• nerwy

• drogi przewodzące

- od obwodowych receptorów do OUN (aferentne, czuciowe, wstępujące)

- od OUN do mięśni i gruczołów (eferentne, motoryczne lub sekrecyjne, zstępujące)

Współczulny układ nerwowy daje przeciwny efekt niż układ przywspółczulny

układ/narząd	układ współczulny		układ przywspółczulny
		rodzaj receptora	efekt pobudzenia	rodzaj receptora	efekt pobudzenia
układ moczowy mięśnie pęcherza moczowego			M (receptor muskarynowy)	skurcz
macica - mięśnie gładkie	β2	rozkurcz
Oko	α1	rozszerzenie źrenicy, ↑ ciśnienia śródgałkowego	M	zwężenie źrenicy, ↓ ciśnienia śródgałkowego
oskrzela	β2	rozkurcz	M	skórcz
układ pokarmowy gruczoły ślinowe komórki okładzinowe żołądka mięśnie jelit	β2	rozkurcz	M M M	↑ wydzielania ↑ wydzielania kwasu solnego kurcz - nasilenie perystaltyki
serce	β1	przyspieszenie czynności, wzrost siły skurczu, przyspieszenie przewodzenia, wzrost pobudliwości	M	zwolnienie czynności serca
naczynia krwionośne skórne i trzewne nerkowe mięśni szkieletowych	α1 D β2 α2	skurcz naczyń, ↑ RR rozkurcz naczyń, ↑ przepływu nerkowego rozkurcz naczyń, ↓RR

Autonomiczny układ nerwowy

• współczulny (sympatyczny, adrenergiczny)

• przywspółczulny (parasympatyczny, cholinergiczny)

	układ współczulny	układ przywspółczulny
neurotransmiter w zakończeniach nerwów	Noradrenalina - norepinefryna (NA) Adrenalina - epinefryna (A)	Acetylocholina (ACh)
receptory w narządach efektorowych	α1 α2 β1 β2 dopaminowy D	muskarynowy M nikotynowy N (w płytce nerwowo-mięśniowej)
nazwy synonimowe dotyczące pobudzenia (agonista) zahamowania (antagonista, bloker)	adrenergiczny sympatykomimetyczny sympatykolityczny adrenolityczny	cholinergiczny parasympatykomimetyczny cholinomimetyczny parasympatykolityczny cholinolityczny

somatyczny

- odbieranie, przekazywanie, przetwarzanie informacji (układ sensoryczny)

- ruchy dowolne i odruchy (układ motoryczny)

autonomiczny

- kontrola czynności narządów wewnętrznych, układ krążenia, oddechowy, trawienny, przemiana materii, wydzielanie, niektóre funkcje ukł. rozrodczego

- niezależny od woli i świadomości

Terminologia farmakologii układu krążenia

termin	opis działania
inotropowe +	↑ siły skurczu
inotropowe -	↓ siły skurczu
chronotropowe +	przyspieszenie czynności serca
chronotropowe -	zwolnienie czynności serca
dromotropowe +	przyspieszenie przewodzenia w układzie bodźcoprzewodzącym
dromotropowe -	zwolnienie przewodzenia w układzie bodźcoprzewodzącym
batmotropowe +	↑ pobudliwości ośrodków bodźcotwórczych
batmotropowe -	↓ pobudliwości ośrodków bodźcotwórczych
tonotropowe +	↑ napięcia mięśnia serca
tonotropowe -	↓napięcia mięśnia serca
hipotensyjne	↓ RR
hipertensyjne	↑ RR
tachykardia	przyspieszenie rytmu serca pow. 120 uderzeń/min
bradykardia	zwolnienie rytmu serca pon. 50 uderzeń/min

Ratownik medyczny może podać leki w nagłych sytuacjach na zlecenie i pod nadzorem lekarza

Zatrzymanie krążenia

• asystoria

• rozkojarzenie elektromechaniczne

• migotanie komór (częstoskórcz komorowy bez tętna VF/VT)

Leki należy podawać po defibrylacji (jeśli jest wskazana) i gdy podjęto uciskanie klatki piersiowej i wentylację. Farmakologia jest tylko działem wspomagającym

LEKI STOSOWANE W CZASIE RESUSCYTACJI

Głównym celem RKO jest zapewnienie przepływu krwi przez ważne dla życia narządy do czasu aż przywrócone zostanie spontaniczne krążenie.

Wazopresory (kurczące naczynia krwionośne) stosowane podczas RKO w celu zwiększenia perfuzji mózgowej i wieńcowej

ADRENALINA

• sympatykomimetyk, pobudza głównie α1 w naczyniach i β1 w sercu

• kurczy naczynia krwionośne, podwyższa RR

• przyspiesza czynność serca

• rozszerza oskrzela

• wskazana w RKO niezależnie od mechanizmu zatrzymania krążenia

• w RKO można podawać dożylnie

• lub dotchawiczo - wtedy rozcieńczona w 10 ml wody di iniekcji

Iniectio Adrenalini 0,1% do iniekcji (1mg/mi)

Anapen - roztwór do iniekcji 300μg/0,3ml

Anapen Junior - roztwór do iniekcji 150 μg/0,3ml

Epipen Junior 0,15mg/dawka, roztwór do iniekcji0,15mg/dawka

Fastject roztwór do iniekcji domięśniowych 2,05mg/2,05ml

LEKI ANTYARYTMICZNE

Amidaron

• lek antyrytmiczny, stabilizujący błony

• wydłuża czas trwania potencjału czynnościowego i okres refrakcji w kardiomiocytach przedsionków i komór

• wskazane w RKO

• oporne na leczenie VF/FT

UWAGA amidaron podany dożylnie może spowodować zapalenie zakrzepowe. Gdy pacjent ma założony dostęp do żyły centralnej bezpieczniej podać lek tą drogą. najpoważniejszy ostry objaw uboczny hipotensja

Lidokaina

może być użyta tylko w wypadku braku amidaronu

Atropina - antagonista receptora M, blokuje układ współczulny

• wskazania w RKO

• asystolia

• aktywność elektryczna bez tętna (PEA) o częstości zespołów QRS poniżej 60 (mimowolne rytmy serca)

• bradykardia powodująca niestabilność hemodynamiczną

Siarczan magnezu - Injectio Magnesii Sulfuricii 20%

• wskazania w RKO

• oporne na defibrylację VF przy podejrzeniu hipomagnezemii

• tachyarytmia komorowa przy podejrzeniu hipomagnezemii

• torsadesale pointes

• zatrucie digoksyną

Wapń

• podawać podczas resuscytacji tylko wtedy, gdy istnieją konkretne wskazania, np.

• aktywność elektryczna bez tętna spowodowana przez: hiperglikemię, hipokalcemię, zatrucia blokerami kanału wapniowego

UWAGA nie należy podawać roztworów wapnia i wodorowęglanu sodu równocześnie

BUFORY - do redukowania kwasicy metabolicznej

Wodorowęglan sodowy - nie zaleca się rutynowo stosować wodorowęglanu sodu podczas zatrzymania krążenia i RKO. Należy rozważyć zastosowanie w:

• zagrażającej życiu hiperglikemii

• zatruciu trójcyklicznymi antydepresorami

OPOROWE LEKI PRZECIWBÓLOWE - antagoniści receptorów opoidowych w OUN (ośrodkowy układ nerwowy)

Działanie

ośrodkowe

• zniesienie bólu

• zwężenie źrenicy - charakterystyczny objaw diagnostyczny

• hamowanie ośrodka oddechowego - zaburzenia oddychania jako objaw nieporządany

• hamowanie ośrodka kaszlu - działanie przeciwkaszlowe

• euforyzujące - podniesienie nastroju, zniesienie niepokoju i lęku

• zbaurzenia świadomości i sedacja - efekt narkotyczny

• uzaleznienie

obwodowe

• wzrost napięcia mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym i drogach oddechowych

• kolki

• spastyczne zaparcia przy przewlekłym stosowaniu

Tolerancja - zmniejszenie odpowiedzi organizmu na lek po wielokrotnym, regularnym powtarzaniu dawek leku. Aby wywołać taką sama reakcję należy stale zwiększać dawki

Morfina - Morphini sulfas

• wszystkie typowe działania opioidów

• może uwalniać histaminę - rozszerzenie naczyń, spadek RR

• czas działania po podaniu do 4 godz.

Fenatyl = Fetanyl

• działa silniej od morfiny

• działa krócej do 60 min.

Petydryna, Dolargan, Dolcontral (głupi jaś)

• czas działania około 2 godz.

• nie działa spastycznie na mięśnie gładkie - znosi ból kolkowy

Opioidy w skojarzeniach z innymi lekami

NLA II (NLA- neuroleptoanalezja)

Fentanyl 0,1 mg + Droperydal 5 mg w 10 ml 5% glukozy w ciągu 5 godzin

Mieszanka lityczna

Pentydryna 50mg + Chloropromazyna 25 mg + Prometazyna 50 mg w 20 ml 5% glukozy podawać powoli, początkowo 4 ml, nastepnie po 1-2 ml co 15-6- min.

Tramadol - nie działa uzależniająco

• podwójny, opioidowy i nieopioidowy mechanizm działania analgetycznego

• można podawać dożylnie, doustnie i dooddbytniczo

• do podawania drogą dożylną 50 i 60 mg

• doodbytniczo czopki 100 mg

• objawy nieporządane: nudności, poty, niepokój

Kodeina - jako środek przeciwkaszlowy

• metylowa pochodna morfiny

• stosowana jest z wyboru u pacjentów, u których oprócz bólu występuje silny, suchy kaszel

Buprenofina

• nie powoduje depresji oddechowej

• tabletki podjęzykowe - Tramadol

Pentazonycyna

• mechanizm działania agonistyczno-antagonistyczny na receptory opioidowe

• powoduje działania psychozomimetyczne - omamy, pobudzenie

• niekorzystny wpływ na układ krążenia - trahykardia, zaburzenia rytmu serca, wzrost RR

W ostrym przedawkowaniu opioidów gdy dojdzie do zaburzeń oddychania i/lub świadomości odtrutka: Nalokson (antagonista receptorów opioidowych) 0,4 mg, powtarzać co 2 - 3 min aż do ustąpienia niewydolności oddechowej i powrotu świadomości.

NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE

Główne działanie farmakologiczne

• przeciwzapalne

• przeciwbólowe

• przeciwgorączkowe

• przeciwpłytkowe (hamowanie agregacji płytek krwi)

Mechanizm działania

hamowanie aktywności enzymu cykloaksygenazy (COX), enzym odpowiedzialny za syntezę prostogladyn (biorą udział w indukcji bólu)

Zastosowanie

• jako leki przeciwzapalne - w schorzeniach zapalnych stawów ( w tym schorzeń reumatycznych) mięśni, koniuszków nerwowych

• jako leki brzeciwbólowe w ostrych i przewlekłych bólach o małym i średnim natężeniu np. bóle głowy, zębów, bóle menstruacyjne, bóle dwubiegunowe

• jako leki przeciwgorączkowe - w leczeniu gorączki w przebiegu infekcji i chorób nowotworowych

• jako leki przeciwpłytkowe - aspiryna w małych dawkach - zapobieganie zakrzepowi naczyń krwionośnych, zwłaszcza mózgu, i serca u osób zagrożonych zawałem serca czy udarem mózgu

NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE

Pochodne kwasu acetylosalicylowego (salicylany)

• stosowane jako środek przeciwzapalny, przeciwbólowy, przeciwgorączkowy, przeciwpłytkowy (tylko kwas acetylosalicylowy

• w małych dawkach stosunkowo bezpieczny, łatwo podrażniający błonę śluzową żołądka

• Aspiryna, Polopiryna, Calcypiryna - małe dawki kardiologiczne - nie stosować u małych dzieci

Pochodne kwasu octowego - silne działanie przeciwzapalne, stosowane głównie w chorobach reumatycznych

Pochodne kwasów arylopropionowych - stosowane jako środki przeciwzapalne

Oksydanty - stosowane jako środki przeciwzapalne i przeciwbólowe

Pochodne kwasu antranilowego - Mefacit

Pochodne aniliny - Paracetamol, Panadol nie podrażnia błony śluzowej żołądka

Pochodne pirazolu - Pyralgina, nie wolno stosować dożylnie, zaleta - działa rozkurczowo

Wybiórcze (selektywne) inhibitory cykloksygenozy 2 (inhibitory COX 2) - Celebrex, celekoksyl, Waldeoksyl

Działania niepożądane

• podrażnienie błony śluzowej żołądka, nadżerki

• zaburzenia czynności szpiku kostnego - leukopemia

• reakcje alergiczne skórne, skurcz oskrzeli

• nudności, wymioty, biegunka

• zaburzenia czynności nerek

2/5

1/5

---