Czy możliwy jest świat bez

nędzy?

Prof. Jerzy Wilkin

Wydział Nauk Ekonomicznych

Uniwersytetu Warszawskiego

Bieda i nędza są stopniowalne,

względne i zmienne

• Skrajna nędza

– głodowanie, zagrożenie

życia, niezdolność do pracy, niezdolność do

zmiany sytuacji

• Bieda i ubóstwo

– niski poziom

zaspokojenia potrzeb, niemożliwość

wykorzystania potencjału ludzkiego,

niewielki bądź zerowy stopień aktywności w

życiu społecznym, duży dystans dzielący od

średniego poziomu życia w danym kraju

• Ubóstwo absolutne i względne

– znaczenie

punktów odniesienia

„Bieda jest jak upał. Nie możesz go

zobaczyć, więc żeby go poznać,

musisz przez niego przejść”

Stwierdzenie kobiety z Ghany, żyjącej w ubóstwie

(z badań Banku Światowego)

Ubóstwo skrajne

„Ubóstwo skrajne oznacza, że gospodarstwo

domowe nie jest w stanie zaspokoić podstawowych

potrzeb niezbędnych do przetrwania. Ludzi tych

dręczy chroniczny głód, nie mają dostępu do opieki

zdrowotnej, brakuje im podstawowych udogodnień,

takich jak woda zdatna do picia i sanitariaty, nie

mogą sobie pozwolić na kształcenie niektórych lub

wszystkich dzieci, a być może cierpią na brak

najprymitywniejszego miejsca do mieszkania –

dachu chroniącego przed deszczem, komina

odprowadzającego dym z paleniska – oraz

podstawowej odzieży, takiej jak buty. W

odróżnieniu od ubóstwa umiarkowanego i ubóstwa

względnego, ubóstwo skrajne występuje tylko w

krajach rozwijających się” (J. Sachs)

Rozmiary biedy na świecie

• Liczba osób żyjących w

skrajnym

ubóstwie

zmniejszyła się z 1,5 mld w

1981 r. do 1,1 mld w 2001 r. 93%
skrajnie ubogich żyje w Azji Wschodniej,
Azji Południowej i Afryce subsaharyjskiej.
Liczba skrajnie ubogich spada w Azji
Wschodniej i Południowej, ale rośnie w
Afryce. Dochody ludności skrajnie
ubogiej wynoszą poniżej 1$ dziennie

Rozmiary biedy na świecie

(2)

• Liczba osób żyjących w

ubóstwie

umiarkowanym

wynosi ok. 1,6 mld. W

większości mieszkają oni w poprzednio

wymienionych rejonach świata.

• Osoby żyjące w ubóstwie umiarkowanym

mają dochody wynoszące 1-2$ dziennie

• W latach 1981-2001 liczba osób żyjących

w umiarkowanym ubóstwie wzrosła w Azji

Wschodniej i Południowej oraz w Europie

Wschodniej i Azji Środkowej

Jaki dochód jest granicą

biedy?

• W Afryce i dużych częściach Azji –

30$ miesięcznie/osobę

• W Polsce – ok. 100-150$

miesięcznie/osobę

• W Stanach Zjednoczonych AP – 800-

1000$ miesięcznie/osobę

Historia biedy

• Bieda towarzyszyła ludzkości od początku

• Życie w biedzie było stanem większości

ludzi przez tysiąclecia

• W pierwszym tysiącleciu naszej ery tempo

wzrostu PKB na 1 mieszkańca wynosiło ok.

0%, w latach 1000-1820 wynosiło zaledwie

0,5% rocznie, a dopiero po rewolucji

przemysłowej wzrosło do 1,5% rocznie

• Wraz z przyspieszeniem tempa wzrostu

gospodarczego rosło zróżnicowanie

dochodów i bogactwa, zarówno w skali

międzynarodowej, jak i wewnątrz krajów

Po raz pierwszy w historii

ludzkości, zlikwidowanie

skrajnej biedy stało się

możliwe.

Świat bez nędzy jest w

zasięgu ręki, ale czy

zostanie urzeczywistniony?

Jeffrey Sachs: Koniec z nędzą.

PWN, Warszawa 2006

• Bono (ten z U2) w przedmowie

książki Sachsa: „Możemy być
pokoleniem, które już nie akceptuje
tego, ze o życiu lub śmierci dziecka
decyduje szerokość geograficzna”

Egoizm bogatych

• Na świecie na stępuje relatywne

zmniejszenie środków, jakie
przeznaczają kraje bogate krajom
biednym

• Kraje bogate ograniczają swoje

zainteresowanie losem innych krajów

• Europa w większym stopniu pomaga

krajom biednym niż Stany
Zjednoczone

Bieda wśród obfitości

• We współczesnym świecie są wystarczające

zasoby produkcyjne: ziemi, pracy i kapitału
oraz odpowiednia wiedza i technologie aby
zlikwidować skrajną nędzę;

• Jedna piąta ludności świata je za dużo

żywności (chorobliwa otyłość), a jedna piąta
głoduje;

• Marnowana żywność wystarczyłaby na

wykarmienie głodujących;

• Czego więc brakuje, aby bieda zniknęła?

Realokacja (korekta?)

bogactwa na świecie a

likwidacja skrajnej nędzy

• W 2001 r. poniżej poziomu dochodu 1,08$ żyło 1,1

mld ludzi. Ich dochód wynosił średnio 0,77 $

dziennie.

• Ich niedobór środków na zaspokojenie

podstawowych potrzeb wynosił 0,77% dziennie, czyli

118$ rocznie.

• Niedobór dochodów ludzi ubogich na świecie

wynosił więc 124 mld$

• Transfer 22 najbogatszych krajów (DAC) w wysokości

0,6% ich PKB, może zlikwidować tę lukę

• W Millenijnych Celach Rozwoju ONZ przyjęto

wskaźnik 0,7% PKB jako pożądany poziom wsparcia

dla krajów ubogich

Egoizm krajów bogatych

Kraj

Pomoc krajom

ubogim jako

% dochodu

narod. w 1990

r

Pomoc krajom

ubogim, jako

% dochodu

narod. W

2004 r.

Norwegia
Szwecja
Niemcy
USA
Średnia 28

kraj.

1,17
0,91
0,42
0,21
0,33

0,87
0,78
0,28
0,17
0,26

Wskaźniki dotyczące

ubóstwa

Kraj

% ludności o

dochodach

poniżej 50%

mediany

% ludności

żyjącej za 4$

dziennie

Polska

Węgry
Estonia
Słowacja

8,6

6,7
12,4
7

10

1
18
8

Wskaźniki zróżnicowania

dochodów

Kraj

Stosunek
dochodów

10% ludności
najbogatszej
do 10%

ludności
najbiedniejsze
j

Stosunek
dochodów

20% ludności
najbogatszej
do 20%

ludności
najbiedniejsze
j

Wskaźnik Gini

Polska

Norwegia
Szwecja
W.Brytania
USA
Węgry
Rosja

8,8

6,1
6,2
13,8
15,9
5,5
12,7

5,6

3,9
4,0
7,2
8,4
3,8
7,6

34,5

25,8
25,0
34,7
40,8
26,9
39,9

Wzrost nierówności i ubóstwa

krajów transformacji

„Im szybciej następują przemiany
społeczno-gospodarcze, tym łatwiej
znaleźć się na marginesie. Tak jakby
siła odśrodkowa, jaką jest
konkurencja, wyrzucała na zakrętach
pasażerów z pędzącego pociągu
modernizacji.”

(W. Gadomski, Gazeta Wyborcza)

R. Kapuściński o biedzie

„Bogaci i biedni żyją w różnych światach.
Ludzie bogaci myślą, że rozwiążą problemy
biednego dając mu miskę ryżu. Świat
zamożny widzi w ubogim Trzecim Świecie
wyłącznie problem biologiczny: jak wyżywić
tych ludzi? Nie – jak nauczyć ich myśleć,
wykształcić i zatrudnić, tylko – jak nakarmić.
Ale miska ryżu nie zmieni losu ubogich.
Bieda, to nie tylko

pusty żołądek. Bieda to

sytuacja i kultura.”

Zmienne oblicze biedy

„W świecie symboli zachodzą gwałtowne zmiany.
Dawniej symbolami nędzy były łachmany i bose
nogi. Pamiętam w Kalkucie i Kairze tłumy tak
wyglądających nędzarzy. Teraz łachmany zniknęły,
bo każdy może mieć za grosze, nawet za darmo,
koszulki, dżinsy, plastikowe klapki. Można
zobaczyć zegarek na wyciągniętej ręce żebraka.
Rynki świata są zawalone tanią, niemal darmową
tandetą. Ale czy przez to nędza przestała być
nędzą?” (R. Kapuściński, Lapidarium V)

Bieda w krajach bogatych

• Szybkiemu rozwojowi i wzrostowi bogactwa

narodów towarzyszy wzrost zróżnicowań
dochodów

• „Choroba ubóstwa odżywa w krajach

bogatych” (D. Cohen: Bogactwo Świata,
ubóstwo narodów)

• W stanie ubóstwa żyje 17% społeczeństwa

amerykańskiego

• Pojawienie się kategorii working poor (żyjącego

w ubóstwie, mimo posiadania pracy)

Barbara Ehrenreich o

amerykańskich working poor

•

A zatem jeśli najniżej opłacani pracownicy nie zawsze

zachowują się w sposób ekonomicznie racjonalny, czyli jak wolne

jednostki w systemie demokracji kapitalistycznej, to dlatego, że

mieszkają w kraju, który nie jest ani wolny, ani demokratyczny.

Po wejściu na teren miejsca pracy, gdzie zarobki są niskie – a

także w wielu wypadkach tam, gdzie są średnie – zostawia się

wolności obywatelskie za progiem, opuszcza Amerykę i

rezygnuje ze wszystkiego, co podobno sobą reprezentuje, i przez

cała zmianę trzyma język za zębami. Konsekwencje takiego

poddania się wykraczają poza kwestie stawek i ubóstwa. Nie

możemy się chwalić, że jesteśmy przodującym państwem

demokratycznym świata, jeśli ogromna liczba obywateli spędza

pół doby w systemie, który – mówiąc wprost – jest dyktaturą.

• Każda dyktatura odbija się niekorzystnie na psychice poddanych.

Jeśli jesteśmy traktowani jak osoby niegodne zaufania –

potencjalne obiboki, narkomani i złodzieje – to z czasem

rzeczywiście możemy tak o sobie myśleć. („Pracować za grosze i

(nie) przeżyć” s. 247)

Problem ubóstwa: brak zasobów, technologii

czy odpowiednich rozwiązań systemowych?

• Najwidoczniej istnieje jakaś głęboka wada, albo

raczej cały zespół wad, cały mechanizm wadliwy, u

podstaw współczesnej ekonomii, u podstaw całej

cywilizacji materialnej, który nie pozwala rodzinie

ludzkiej oderwać się niejako od sytuacji tak

radykalnie niesprawiedliwych. (Jan Paweł II. „Dives

in Misericordia”

• Banalne, ale przerażająco prawdziwe jest

stwierdzenie, że przyszły los naszej cywilizacji

zależy nie od dalszego rozwoju nauk przyrodniczych,

ale od rozwiązania pewnych ważnych problemów

intelektualnych w naukach społecznych (Keneth

Boulding: „Czy ekonomia jest niezbędna?)