Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład X

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Wykład X

Rola intencjonalnych oraz lokalnych

środowisk wychowawczych w

procesie wychowania i socjalizacji w

czasie wolnym

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Środowisko życia

Środowiskiem życia nazywamy zespół

tych elementów otaczającej człowieka

struktury przyrodniczej, społecznej i

kulturalnej, które działają na niego stale

lub przez dłuższy czas, a nawet krótko,

ale intensywnie, jako samorzutny lub

zorganizowany system kształtujących

go podniet.

Środowisko bywa interpretowane

dwojako



Subiektywnie (interpretacja indywidualistyczna) – nie

ma

dwóch

jednakowych

jednostek

ludzkich,

posiadających identyczne środowisko, np. dwaj bracia

bliźniacy nie mogą mieć przez całe życie tych samych

kolegów, czytać tej samej lektury, odbywać identyczne

wycieczki,

itp.

Indywidualistyczna

interpretacja

przydatna jest dla badań psychologicznych.



Obiektywnie – interpretacja ta użyteczna jest w

badaniach pedagogiki społecznej. Socjolodzy przyjmują

ją rozpatrując tzw. środowiska typowe. Koncepcja

typowego środowiska społecznego ujmuje je od strony

zbiorowości i dostrzega w nim sumę warunków

tworzonych przez życie zbiorowe dla kształtowania się

życia jednostek.

Środowisko społeczne

Środowiskiem społecznym nazywamy

sumę warunków tworzonych przez

życie zbiorowe dla kształtowania się

życia jednostki

Trzy kierunki interpretacji roli
środowiska w życiu jednostki:



Determinizm – wg zwolenników tej interpretacji istoty ludzkie

w całej swej osobowości, podobnie jak wszystko co żyje,

kształtowane są przez środowisko przyrodnicze. Społeczeństwo

ludzkie jest częścią przyrody i podlega ewolucji jak cała przyroda.



Idealizm pedagogiczny głosi, że jednostka wrażliwa na

motywacje wyższego poziomu (światopoglądowe, moralne,

estetyczne, itp.) i na ich podstawie kształtująca swój charakter,

może przezwyciężyć wszelkie niepożądane oddziaływania

środowiska.



Dialektyka związku środowiska i jednostki – zwolennicy tego

ujęcia interesują się wzajemnym oddziaływaniem jednostki i

środowiska. Rozróżniają przy tym:

•

Bierne przystosowanie się, np. u dziecka, uleganie wpływom

środowiska,

•

Prowokujące w korzystnych warunkach postawę obronną, np.

u chorych,

•

Czynne, twórcze przekształcanie środowiska, np. przez ludzi

dorosłych, dzielnych, którzy dokonują wyboru wśród różnych

elementów środowiska lub przenoszą się do innych środowisk,

albo dokonują ulepszeń środowiska.

Środowisko wychowawcze

Środowisko wychowawcze jest częścią

obiektywnego środowiska społecznego

człowieka (wraz z jego podłożem

przyrodniczym i kontekstem

kulturowym). Tworzą je osoby, grupy

społeczne i instytucje pełniące zadania

wychowawcze, pobudzające

(zachęcające) jednostki i grupy dzieci,

młodzieży, dorosłych do przyswajania

wartości moralnych i zgodnych z nimi

zachowań społecznych,

odpowiadających ideałowi

wychowawczemu społeczeństwa.

Trzy orientacje środowiska

wychowawczego



Naturalistyczna – środowisko wychowawcze traktowane jest

jako kompleks warunków sprzyjających naturalnemu wzrostowi,

rozwojowi człowieka. Środowisko jest podłożem, z którego

czerpie człowiek niezbędne dla swojego rozwoju składniki, to

jest materię, energię, informacje.



Pozytywistyczna – środowisko jest swego rodzaju źródłem

bodźców stymulujących rozwój człowieka, modelujących ten

rozwój poprzez kreowanie pożądanych wzorów, sytuacji

wychowawczych, stawianie odpowiednich zadań, stosowanie

ocen i zachęt, głównie za pośrednictwem instytucji

środowiskowych.



Humanistyczna – środowisko wychowawcze pojmowane jest

jako układ interakcji świadomych podmiotów społecznych. Jest

tu mowa o środowisku określonego człowieka czy grupy

społecznej widzianymi jego (jej) oczami. Takie ujęcie

środowiska obok czynników materialnych widzi wśród nich

również, a nawet przede wszystkim, obrzędy, zwyczaje,

przepisy prawne, a nawet mity.

Siły społeczne

Siły społeczne to czynniki działające w środowisku w postaci

uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w

działaniu.

Wśród sił społecznych można wyróżnić:



Siły jednostkowe:

-

przywódcy opinii publicznej w środowisku,

-

realizatorzy pragnień zbiorowych,

-

zwiastuni nowo powstających potrzeb, itp.



Siły zbiorowe:

-

dynamiczne grupy zbiorowe,

-

wzorcowe urządzenia i placówki,

-

sprawne instytucje i ruchy społeczne.

Efektywność wychowawcza poczynań środowiskowych możliwa

jest tylko wówczas, gdy wychowawca spożytkuje siły społeczne

środowiska i opiera na nich swą działalność.

Wychowanie

Wychowanie to świadome i celowe działanie

pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie

stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości

wychowanka.

Pedagogika.. Red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski

Wychowaniem nazywamy świadomie

organizowaną działalność społeczną, opartą na

stosunku wychowawczym między wychowankiem i

wychowawcą, której celem jest wywoływanie

zamierzonych zmian w osobowości wychowanka

Wincenty Okoń

Wszelkie wychowanie, niezależnie od stopnia

poprawności i skuteczności, nie jest jedynym

czynnikiem warunkującym wielostronny rozwój dzieci

i młodzieży. Z Wychowaniem współwystępują

zazwyczaj procesy socjalizacji.

Socjalizacja

Socjalizacja to ogół działań ze strony

społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i

środowiska społecznego, zmierzających do

uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj.

umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji,

takich systemów wartości i osiągnięcia takiego

rozwoju osobowości, aby się mogła stać

pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

Socjalizacja to ogół zmian zachodzących w

jednostce pod wpływem oddziaływań

społecznych, umożliwiających jej stopniowe

stawanie się pełnowartościowym członkiem

społeczeństwa.

Wincenty Okoń

Dwa znaczenia terminu

socjalizacja



Szerokie – obejmuje zarówno „kształtowanie

osobowości społecznej” lub „nabywanie społecznej

dojrzałości czy kompetencji społecznych”, jak również

„wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją”, a

współcześnie inkulturacją lub enkulturacją (od małego

dziecka przyswajanie sobie zachowań zgodnych z

elementarnymi wymogami kultury i tworzenia

odpowiadających im postaw osobowości).



Wąskie – proces oddziaływania społecznego na

jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w

postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze

osobowości. Oczekuję się, iż w wyniku socjalizacji

dzieci i młodzieży staną się pełnowartościowymi

członkami społeczeństwa. Niemałą w tym zasługę

mogą mieć m.in. wpływy socjalizacyjne rodziny, szkoły

i środowiska rówieśniczego. Środowiskiem społecznym

nazywamy sumę warunków tworzonych przez życie

zbiorowe dla kształtowania się życia jednostki

Fazy rozwojowe socjalizacji

Fazy

socjaliza

cji

Charakterystyka

I faza

Od

urodzenia

do 2.-3.

roku życia

Nazywana

bywa

fazą

przygotowawczą

lub

stadium

presocjalizacji. W tym okresie podstawowym środowiskiem,

pod którego wpływem pozostaje zazwyczaj dziecko, jest jego

rodzina naturalna lub zastępcza, albo zakład, w którym

przebywa.

II faza

Wiek

przedszkol

ny

Uchodzi za pierwszą fazę socjalizacji właściwej, w której

wpływy socjalizujące zaczynają obejmować także środowisko

rówieśnicze.

III faza

Wpływy socjalizujące rozciągają się również na szkołę.

Kolejne

fazy

Zwiększa

się

krąg

socjalizujących

środowisk,

co

prawdopodobnie odbywa się kosztem rodziny. Ta jednak nadal

nie przestaje odgrywać znaczącej roli w procesie socjalizacji.

Wspólne cechy wychowania i

socjalizacji:



adaptacja do społeczeństwa,



złożoność,



interakcyjność,



relatywność,



długotrwałość.

Niemniej wychowanie różni się istotnie od

socjalizacji – jest zawsze procesem z góry

przewidzianym, a więc zamierzonym i nierzadko

zaplanowanym ( cecha – intencjonalność).

Natomiast

socjalizacja

pozbawiona

jest

wszelkiej intencjonalności w wywieraniu wpływu na

dzieci, młodzież i dorosłych. Jest procesem

bezdecyzyjnym, czyli przez nikogo na ogół

niekierowanym i niesterowalnym.

Środowisko wychowawcze

Rozróżniamy środowiska wychowawcze
dwojakiego rodzaju ze względu na
zamiar

(intencję)

oddziaływań

na

osobowość człowieka w procesie jego
wychowania i socjalizacji:



Środowisko intencjonalne;



Środowisko naturalne.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Środowiskiem wychowawczym

intencjonalnym nazywamy środowisko

społeczne celowo wydzielone (powołane) do

oddziaływania wychowawczego na

osobowość jednostki w procesie wychowania

i socjalizacji oraz do organizowania tego

procesu.

Do środowisk wychowawczych intencjonalnych – które ze swej

istoty zawierają cel wychowawczy w swych statutach

(regulaminach, założeniach), pełniących funkcje opiekuńcze i

udzielających pomocy w rozwoju dzieci i młodzieży - należą:

szkoły, związki młodzieży, kluby, świetlice, ośrodki socjalne,

domy społeczne, domy kultury, uniwersytety powszechne

(ludowe), domy dziecka, rodzinne domy dziecka, rodziny

zastępcze, domy wczasowe, kolonie i obozy. Funkcje te pełnią

także parki, ogrody jordanowskie, parki kultury i wypoczynku.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Szkoła

Instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci,

młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań

oraz koncepcji oświatowo-wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy

odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa i

wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe ze skarbu państwa, samorządów

lokalnych lub innych źródeł.

Współczesny system szkolny w wielu krajach świata opiera się na zasadach

demokratyczności, powszechności, tj. dostępu do szkół wszystkich typów, bezpłatności,

jednolitości i szerokiego profilu kształcenia. Jednakże w wielu krajach istnieje dualizm

dróg kształcenia, z których jedna – dla uprzywilejowanych warstw społecznych –

prowadzi do studiów wyższych, druga – dla dzieci z rodzin niezamożnych – kończy się

na szkole podstawowej lub zawodowej.

Szkoły dzieli się:



Ze względu na szczebel kształcenia: przedszkola, szkoły podstawowe (elementarne), średnie

(gimnazja, licea, technika), szkoły wyższe (uniwersytety, akademie, politechniki, kolegia, instytuty i

in.);



Rodzaj kształcenia: szkoły ogólnokształcące, zawodowe, mieszane,



Ze względu na wiek uczniów: szkoły dla dzieci młodzieży oraz szkoły dla dorosłych;



Ze względu na płeć uczniów: szkoły męskie, szkoły żeńskie oraz szkoły koedukacyjne;



Ze względu na tryb nauczania: szkoły stacjonarne (dzienne), szkoły wieczorowe, szkoły zaoczne,

szkoły korespondencyjne, szkoły eksternistyczne;



Ze względu na organizatora utrzymującego szkołę: szkoły państw., szkoły publiczne, szkoły

miejskie (komunalne, municypalne), szkoły prywatne i in.;



Ze względu na stosunek do religii: szkoły świeckie (laickie), szkoły wyznaniowe — nauczające w

duchu określonego wyznania rel., lub szkoły międzywyznaniowe — z obowiązkową nauką religii dla

każdego wyznania osobno;



Ze względu na język wykładowy: szkoły nar., szkoły utrakwistyczne (polegający na używaniu dwu

języków wykładowych).

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Uniwersytet trzeciego wieku

Placówka dydaktyczna dla osób w podeszłym wieku. Celem działania jest

poprawa jakości życia osób starszych. Zwiększająca się długość życia ludzi, a

tym samym wzrost liczby osób w wieku starszym w populacji, zmniejszający się

przyrost naturalny (szczególnie w krajach rozwiniętych), to znaczące zjawisko

demograficzne końca XX i początku XXI wieku. Przemiany społeczne i

techniczne powodują, iż starzejący się ludzie są wobec nich często bezradni i

zagubieni. Z tej konstatacji powstała idea, by ludzie starsi (jeżeli tylko zechcą)

mogli aktualizować swoją wiedzę, by mogli orientować się w zmieniającej się

rzeczywistości, mogli być aktywni. W 1973 roku przy uniwersytecie w Tuluzie

( Francja), utworzono placówkę dydaktyczną dla starszych osób nazwaną

Uniwersytetem Trzeciego Wieku. W niedługim czasie na terenie całej

Europy i poza nią zaczęły powstawać podobne placówki.

Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku w Polsce powstał w Warszawie , w roku

1975. W Polsce istnieją dwa typy uniwersytetów trzeciego wieku:



stanowiące integralną część wyższej uczelni, kierowane najczęściej przez

pełnomocnika rektora;



powołane przez stowarzyszenia prowadzące działalność popularnonaukową

oraz kulturalno-rekreacyjną.
Placówki

UTW tworzą odrębną sekcję przy Polskim Towarzystwie

Gerontologicznym
Uniwersytet prowadzi różne formy kształcenia ustawicznego dla osób starszych:

wykłady, seminaria, lektoraty języków obcych. Przy Uniwersytecie działają

zespoły twórcze, np. literacki, pamiętnikarski, plastyczny, muzyczny.

Prowadzona jest rehabilitacja ruchowa oraz organizowane obozy kondycyjne i

wyjazdy krajowe i zagraniczne.
Rok akademicki trwa od połowy października do połowy czerwca. Chętni do

udziału w zajęciach wnoszą przy zapisie roczną, symboliczną składkę.

Uczestników reprezentuje Samorząd Słuchaczy.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Dom dziecka

Całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza typu

socjalizacyjnego. Do domów dziecka kierowane są dzieci i młodzież,

których potrzeby stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w

domu rodzinnym. Oznacza to, że domy dziecka są powołane do

istnienia nie tylko dla sierot, ale także dla dzieci i młodzieży

zaniedbanych środowiskowo, których rodzina nie wywiązuje się z

powierzonych zadań. Takie dzieci i młodzież nazywana jest wtedy

sierotami społecznymi. Według badań GUS-u , w roku 1997 istniało w

Polsce 351 domów dziecka, w których przebywało prawie 18 000 dzieci

i młodzieży. Tylko ok. 3% z tej liczby stanowiły sieroty naturalne.

Dom dziecka:



zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego

niezbędne potrzeby



zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne,

terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i

przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym -

odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne



zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i

szkolnych



podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej,

znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach

opieki zastępczej



pracuje z rodziną dziecka



organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku,

grupy usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi



może prowadzić hostel oraz mieszkanie usamodzielnienia

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Rodzinny dom dziecka

Ośrodek wychowawczy dla

osieroconych lub pozbawionych opieki

rodzicielskiej dzieci oraz młodzieży do

18 roku życia, który jest zorganizowany

w naturalnych rodzinach zastępczych,

w przystosowanych domach

rodzinnych.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Dom kultury

Instytucja oświatowo-kulturalna prowadząca

zróżnicowaną działalność, która zazwyczaj

obejmuje:1) zajęcia kulturalne dla wszystkich w

postaci widowisk teatralnych i filmowych, pokazów

działalności artystycznej zawodowej i amatorskiej,

widowisk sportowych, gier i zabaw; 2) organizowanie

zespołów samokształceniowych, kół amatorstwa

artystycznego czy technicznego, grup sportowo-

turystycznych; 3) bibliotekę i czytelnię, a nawet

niekiedy salę teatralną i kinową; 4) pracownie

modelarskie, fotograficzne i filmowe; 5)

pomieszczenia wynajmowane różnym instytucjom do

celów oświatowo-kulturalnych. Domy kultury były

instytucjami szczególnie popularnymi w byłych

krajach socjalistycznych. W Polsce różne ich odmiany

obejmują: pałace kultury w wielkich miastach, domy

kultury – przynajmniej jeden w każdym mieście,

młodzieżowe domy kultury i dziecięce domy kultury.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Pałac młodzieży

Placówka opiekuńczo-wychowawcza i

oświatowo-kulturalna, powołana do

prowadzenia zajęć z dziećmi i młodzieżą w

czasie wolnym od nauki szkolnej. Celem tych

zajęć jest pogłębianie i praktyczne

stosowanie wiedzy nabywanej w szkole,

budzenie i rozwijanie zainteresowań

naukowych, technicznych i artystycznych,

przyzwyczajanie młodzieży do uprawiania

gimnastyki, sportu, krajoznawstwa i turystyki

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Klub

Klub łączy interesy jego członków z

godziwą rozrywką, edukacją i

wychowaniem. Pojęciem tym objęto

obecnie wiele placówek

przeznaczonych dla młodzieży i

dorosłych ukształtowanych według nie

klubowych modeli zrzeszeniowych, np.

klub filatelistyczny czy kluby sportowe,

lokale gastronomiczne, kółka

zainteresowań.

.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Kolonie

Sezonowe placówki opiekuńczo-

wychowawcze organizowane dla dzieci

w okresie ferii szkolnych poza miejscem

stałego zamieszkania; forma

zorganizowanego wypoczynku dzieci i

młodzieży.

Środowisko wychowawcze

intencjonalne

Ogrody jordanowskie

Nazwa pochodzi od nazwiska lekarza Henryka Jordana,

pomysłodawcy i założyciela pierwszego ogrodu tego

typu w Krakowie. Miasto to znajdowało się wówczas pod

zaborem austriackim, co ma ogromne znaczenie dla

zrozumienia idei Jordana, którą było założenie

specjalnie dla dzieci i młodzieży ogrodu (parku)

wypoczynku i zabawy bogatego w polskie wątki

patriotyczne. Wzorcowym ogrodem tego typu jest

istniejący i działający do dzisiaj pod nazwą Park Miejski

dra Henryka Jordana, założony w 1889 roku na

powierzchni ok. 22 ha.

Dzisiejsze tereny zabaw dla dzieci, chociaż nazywane

ogrodami jordanowskimi, pod względem kompozycji

niewiele mają wspólnego z pierwotną formą Parku

Jordana – wyrażają jednak tę samą troskę o zdrowie i

prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży.

Środowisko lokalne

Środowiskiem lokalnym nazywamy

teren przestrzennie wydzielony wraz z

mieszkańcami, wszelkimi urządzeniami

i instytucjami służącymi organizacji

życia zbiorowego, takimi jak kościół,

szkoła, instytucje usługowe, urządzenia

socjalne i rekreacyjne oraz mechanizmy

regulujące zachowania pojedynczych

ludzi i stosunki międzyludzkie, a więc

obyczajowość, normy moralne,

autorytety i wzory zachowań

Właściwości środowiska lokalnego

Właściwoś

ci

Charakterystyka

Cechy

Granice

terytorialne

i

własna

struktura,

wspólnoty

i

stowarzyszenia, świadomość wspólnoty, poczucie jedności,

społeczny system kontroli i sankcji, jawne siły społeczne, nasilone

kontakty międzyludzkie, poczucie bezpieczeństwa.

Cel

Wszechstronny rozwój dzieci, młodzieży i dorosłych, zaspokajanie

ich potrzeb psychospołecznych oraz wspieranie i dopełnianie

rodziny pod względem opiekuńczo-wychowawczym.

Zadania

Przybliżenie i internalizacja uniwersalnych wartości oraz

kreowanie troski o dobro wspólne, zaspokajania potrzeb członków

społeczności

lokalnej,

tworzenie

warunków

aktywności

intelektualnej,

kreatywnej,

rekreacyjnej,

wspierającej,

opiekuńczej i organizatorskiej oraz wspieranie i wzmacnianie

rodziny.

Rola

rekreacyjna

Umożliwienie czynnego wypoczynku dzieci i młodzieży dzięki

istnieniu niezbędnej infrastruktury i korzystania z doświadczenia i

pomysłowości rówieśników, a także sprzyjanie korzystnym

wyborom sposobów wczasowania przez dorosłych.

Przemiany

Rozluźnienie więzi międzyludzkich i wzrost autonomii jednostek,

narastająca anonimowość życia i kultywowanie indywidualizmu,

zanik instytucji sąsiedztwa, zanik znaczenia kontroli społecznej,

deprecjacja społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i

autorytetów.

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1. Co to jest środowisko wychowawcze?
2. Co to są siły społeczne?
3. Co to jest socjalizacja?
4. Scharakteryzuj fazy rozwojowe socjalizacji.
5. Co odróżnia wychowanie od socjalizacji?
6. Podaj wspólne cechy wychowania i socjalizacji.
7. Wymień rodzaje środowisk wychowawczych.
8. Co to jest środowisko wychowawcze

intencjonalne?

9. Jakie placówki i instytucje zaliczamy do

środowiska wychowawczego intencjonalnego?

10. Co to jest środowisko lokalne?
11. Wymień własności środowiska lokalnego.

Dziękuję za uwagę