WIEDZA O
SPOŁECZEŃSTWIE
Temat: Geneza i istota
państwa
Znaczenie słowa „państwo”
Starożytni Grecy określali miasta – państwa jako „polis”, natomiast
Rzymianie początkowo nazywali swoje państwo „civitas” i „res
publica”, a w momencie przekształcenia republiki w cesarstwo –
‘imperium”, co było rozumiane jako „państwo obywatelskie”.
W średniowieczu na określenie państw rządzących przez monarchę
(księcia, króla, cesarza) używano terminu „regnum” (łac. królestwo)
lub „terra” (ziemia), podkreślając znaczenie faktu władania ziemią.
W znaczeniu ogólnym słowo „państwo” wprowadził włoski myśliciel
Niccolo Machiavelli (1469 – 1527).
Klasyczną definicję państwa stworzył niemiecki prawnik oraz teoretyk
państwa i prawa. Georg Jellinek (1851 – 1911), który wskazał, że
państwo tworzą trzy elementy: ludność, terytorium i władza
publiczna.
Definicja politologiczna
Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty
władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami
zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego
terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o
zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne
odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów.
Definicja prawna
Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w
Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo
jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać
następujące elementy:
• stałą ludność,
• suwerenną władzę,
• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego
podmiotowość) oddzielone od innych granicą,
• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.
Definicja państwa
Pojecie państwa
Państwo to trwała wspólnota ludzi zamieszkujących określone
terytorium oraz poddana władzy zwierzchniej.
Cechy państwa
Społeczny charakter
Władza państwowa
Terytorium
Przymusowość
Suwerenność
Aparat państwowy
Teorie powstania państwa
Koncepcja teistyczna zakłada, że państwo powstało dzięki
działaniu siły nadprzyrodzonej. Ta koncepcja była popularna
w monarchiach absolutnych i stanowiła uzasadnienie dla
nieograniczonej władzy monarchy.
Koncepcja umowy społecznej zakłada, że państwo jest
rezultatem umowy pomiędzy członkami społeczeństwa lub
między społeczeństwem a władzą, oraz neguje tezę o
Boskim pochodzeniu władzy.
Teorie powstania państwa
Teorie teistyczne (gr. theos – bóg)
Teorie teistyczne zakładają, że państwo
powstało w wyniku działania istoty
nadprzyrodzonej. Konsekwencją tego było
uznanie, że władca sam jest bogiem lub że
jego władza pochodzi od boga. Takie
tłumaczenie genezy państwa narodziło się
na terenach starożytnego Wschodu (Egipt,
Babilonia, Chiny).
W naszym kręgu kulturowym teorię
teistyczną głosiło chrześcijaństwo. Święty
Augustyn (354 – 430) był zdania, że każda
władza pochodzi od Boga.
Teorie teistyczne obowiązują w niektórych
państwach, np. w Iranie.
Święty Augustyn, detal z
ołtarza z Cambridge
Teorie powstania państwa
Teorie umowy społecznej
Teorie umowy społecznej wyjaśniają
powstanie państwa jako skutek dwóch
umów.
Pierwsza – umowa o zjednoczeniu – została
zawarta między członkami społeczeństwa.
Drugą – umowę o podporządkowaniu –
zawarło społeczeństwo z władzą. Wskutek
tej ostatniej powstało państwo, co wiązało
się z przejściem ludzkości ze stanu natury
do stanu społecznego.
Teoria ta pojawiła się już w starożytności, a
głosili ją filozofowie greccy, Epikur (341 –
270 p.n.e.) i Platon (ok. 427 – 347 p.n.e.)
oraz myśliciel rzymski Cyceron (106 – 43
p.n.e.).
W czasach nowożytnych zwolennikami tej
teorii byli: Thomas Hobbes (1588 – 1679),
John Locke (1632 – 1704).
Epikur
Teorie powstania państwa
Koncepcja podboju i przemocy zakłada, że państwo jest
konsekwencją podboju plemion słabszych przez silniejsze. W
ten sposób narodził się podział na rządzących i rządzonych,
a państwo jeszcze go utrwaliło.
Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo powstało
w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej, w której panowała
wspólna własność narzędzi i środków, na klasy, co nastąpiło
głównie w wyniku powstania własności prywatnej.
Teorie powstania państwa
Teorie podboju i przemocy
Teorie podboju i przemocy przedstawiają
powstanie państwa jako wynik podboju
słabych grup społecznych lub plemion przez
silniejsze i o wyższym poziomie rozwoju
cywilizacyjnego.
Dominująca grupa przejmowała i
ustanawiała władzę. Państwo, które
powstało w wyniku podboju i przemocy,
utrwalało podział społeczeństwa na
rządzonych i rządzących.
Teorię tę głosili: polski socjolog Ludwik
Gumplowicz (1838 – 1909) oraz niemiecki
filozof i ekonomista Eugen Duhring (1833 –
1921).
Ludwik Gumplowicz
Teorie powstania państwa
Teoria marksistowska
Teoria marksistowska głosi, że państwo
powstało w wyniku rozpadu ustroju rodowo
– plemiennego, który był skutkiem
pojawienia się najpierw specjalizacji pracy,
a potem własności prywatnej i podziału
jednolitego dotąd społeczeństwa na klasy.
W teorii marksistowskiej ważnym pojęciem
jest typ państwa – określa on, jaka klasa
jest ekonomicznie dominująca i tym samym
sprawuje władzę polityczną. Marksizm
wyodrębnił cztery typy państwa:
niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i
socjalistyczne.
Teorię tę głosili: Karol Marks (1818 – 1883) i
Fryderyk Engels (1820 – 1895).
Friedrich Engels
Władza państwowa
Władza to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Jej
rodzajem jest władza państwowa, która charakteryzuje się
zdolnością do kierowania społeczeństwem znajdującym się
w granicach państwa, poprzez wydawanie i narzucanie
decyzji.
Aby władza była skuteczna, musi być akceptowana przez
rządzonych, czyli musi posiadać legitymizację.
Władza państwowa
Legitymizacja tradycyjna – opiera się na panujących w
społeczeństwie wierzeniach, zwyczajach i tradycji, według
których dane osoby lub rody mają prawo do sprawowania
władzy.
Legitymizacja charyzmatyczna – opiera się na
powszechnym przekonaniu, że panujący posiada wyjątkowe
cechy, wiedzę i zdolności (np. przywódcze), predysponujące
go do sprawowania władzy. Zbiór tych cech nazywa się
charyzmą.
Legitymizacja legalna – wynika z przekonania, że rządzący
zdobył władzę na mocy obowiązującego prawa (np.
prezydent wybierany w wyborach powszechnych).
Terytorium – suwerenność
Terytorium – suwerenność
Są dwa aspekty suwerenności:
Suwerenność zewnętrzna
- odnosi się do stosunków
z innymi państwami i
organizacjami
międzynarodowymi. Te relacje
oparte na zasadach wolności
i równości państwo kształtuje
samodzielnie.
Suwerenność wewnętrzna
- dotyczy relacji państwa
z organizacjami w nim
działającymi (np. związki
wyznaniowe), w stosunku
do których państwo ma władzę
zwierzchnią i jest od nich
niezależne.
Przymusowość
Przymusowy charakter państwa oznacza, że:
• państwo posługuje się przymusem, aby
skłonić obywateli do przestrzegania prawa,
• przynależność do państwa nie jest dobrowolna.
Przynależność do państwa jest nazywana
obywatelstwem.
Utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić tylko
na wniosek obywatela, po uzyskaniu na to
zgody prezydenta.
Policja jest służbą, która może używać
przymusu fizycznego.
Przymusowość
Sposoby nabywania obywatelstwa:
Zasada prawa krwi – w wyniku urodzenia się z rodziców będących
obywatelami danego kraju.
Zasada prawa ziemi – w wyniku narodzin na terytorium państwa
Zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem danego państwa
Nadanie przez właściwy organ państwowy
Przymusowość
Każdy człowiek jest obywatelem jakiegoś państwa.
Są jednak wypadki szczególne:
Podwójne obywatelstwo, czyli są obywatelami dwu państw.
Bezpaństwowiec (apatryda), czyli człowiek bez obywatelstwa
żadnego państwa, który utracił je w wyniku np. wojen lub
zmian terytorialnych
Obywatelstwo w prawie
polskim
W polskim prawie problemy obywatelstwa reguluje
Konstytucja RP oraz Ustawa o obywatelstwie polskim
W polskim prawie problemy obywatelstwa reguluje
Konstytucja RP oraz Ustawa o obywatelstwie polskim
Do sposobów nabycia obywatelstwa należą:
1. Zasada prawa krwi
2. Zasada prawa ziemi
3. Nadanie przez Prezydenta RP
4. Uproszczona naturalizacja
5. Reintegracja
6. Prawo opcji
7. Repatriacja
Aparat państwowy
Aparat państwowy to zespół powiązanych ze sobą organów państwowych.
Organ państwowy to osoba lub grupa osób, które działają w imieniu państwa na
mocy prawa.
Podział organów państwowych ze względu na:
Aparat państwowy
Podział organów państwowych ze względu na:
Powstanie i upadek państwa