ISTOTA PAŃSTWA

1. Historia – różne koncepcje państwowości:

• Starożytność – Platon, Arystoteles

• Średniowiecze – teologiczna (św. Augustyn, św. Tomasz), patrymonialna (własność ziemi) i patriarchalna (król władcą jako patriarcha narodu)

• Doktryny nowożytne

• Umowa społeczna (J.J. Rousseau – podp. człowieka zbiorowości, T. Hobbes – strach przed anarchią, J. Locke – dwa etapy umowy społ.)

• Podboju/przemocy – L. Gumplowicz i E. Duhring – państwo wynikiem przemocy z zewnątrz

• Procesu rozwarstwienia klasowego – F. Engels

• Psychologiczna - L. Petrażycki (zbiór wyobrażeń dot. władczych stosunków międzyludzkich)

• Socjologiczne – August Comte, Herbert Spencer (państwo wynikiem interakcji między ludźmi)

1. Różne ustroje

• Forma rządów – republika, dziedziczna/elekcyjna monarchia parlamentarna/konstytucyjna

• System rządów – parlamentarny, parlamentarno-komitetowy, semiprezydencki, prezydencki + teokr

• Reżim polityczny – demokracja, autorytaryzm, teokracja (+ np. absolutyzm)

• Ustrój terytorialny – państwo unitarne/złożone (najczęściej federalne, ale także może być konfederacja, państwo zregionalizowane, unia personalna i unia realna)

1. Formy państwa

• Def. „forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy państwowej.”

• Podziały ze względu na:

1. Legitymację władzy politycznej – legitymowane (demokratyczne)/nielegitymowane (autokrat.)

2. Reprezentanta najwyższej władzy w państwie-monarchia (ogr. I nieogr.)/republika (dem. I aryst.)

3. Charakter ustroju państwowego – unitarne i federalne

4. Reżim polityczny – demokratyczny (liberalny, ludowo-demokratyczny)/autokratyczny/totalitarny

Def. „ogół metod, jakimi posługuje się władza państwowa w stosunkach z ludnością, a także zasady, jakimi się ona kieruje w tych stosunkach” (Maurice Duverger)

1. Typy państwa

• Def. „całokształt cech państwa, wyrażających jego klasowy charakter”

• Niewolnicze (posiadacze niewolników i niewolnicy) | feudalne (feudałowie i chłopi) | socjalistyczne (robotnicy i chłopi) | kapitalistyczne (kapitaliści i proletariat)

1. Cechy charakterystyczne demokratycznego państwa prawa

1. „Państwo prawne” – znaczenie szerokie: zespół cech ustrojowych państwa demokratycznego

Elementy: zasada podziału władz, zwierzchnictwo konstytucji, niezależność sądów i niezawisłość sędziów, ustawa jako powszechne i podstawowe źródło prawa.

1. Naród – każdy członek równy wobec prawa, źródło władzy – wola większości przy poszanowaniu mniejszości, udział członków narodu przy podejmowaniu decyzji, podleganie organów państwowych kontroli narodu, związanie organów państwa wolą suwerena (narodu)

2. Prymat prawa nad polityką

3. Pojmowanie państwa prawa: formalne (opiera się na preferowaniu instytucji i rozwiązań zapewniających praworządne funkcjonowanie organów państwowych) i materialne (twierdzenie, ze prawo powinno być sprawiedliwe i odpowiadać międzynarodowym standardom)

1. Władza polityczna – definicje: behawioralna, teleologiczna, instrumentalna, strukturalna, zinstytucjonalizowanego wpływu i „konfliktowa”

Władza polityczna (w znaczeniu węższym) – należy do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej;

Władza państwowa – przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne;

Władza publiczna – będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną, wykazująca zarówno więź formalną z władzą państwową (jako jej konstytucyjny organ), jak więź faktyczną – z władzą polityczną;