Politologia IV rok

dziennikarstwo

Temat: Obowiązki dziennikarzy wobec społeczeństwa i państwa. Istota debaty publicznej i roli w niej dziennikarzy.

Omawiając obowiązki dziennikarza nieuniknione jest nie wspomnieć również o ich prawach. Korelację tę akcentuje także ustawodawca, przy czym wspomina on najpierw o przywilejach dziennikarza. Wskazując jednocześnie na wyższość znaczenia praw nad obowiązkami.

Prawa i obowiązki dziennikarza obowiązujące w Polsce są omówione w ust. o Prawie prasowym w rozdziale 2. jak i również w różnego rodzaju konwencjach międzynarodowych, czy kodeksach etycznych mediów.

Podstawowy obowiązek dziennikarza który ustawodawca wymienia jako pierwszy, brzmi: Art. 10. ”Zadaniem dziennikarza jest służba społeczeństwu i państwu. Dziennikarz ma obowiązek działania zgodnie z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa. (rozdz. II, art. 10).

Cóż możemy rozumieć przez określenie „służba społeczeństwu i państwu”? Według Jacka Sobczaka „ustawodawca widzi w działalności dziennikarzy nie tylko pracę pracowników najemnych, ile swego rodzaju powołanie”. W ustawie dokonano rozróżnienia służby społeczeństwu a państwu, przy czym wymieniając służbę społeczeństwu jako pierwszą wskazując tym samym na jej wyższość.

Jacek Sobczak uważa, iż w tym znaczeniu społeczeństwo należy rozumieć jako ogół ludności zamieszkującej państwo, naród polski, mniejsze społeczności regionalne, lokalne, etyczne, wyznaniowe czy zawodowe. Warto zwrócić uwagę na to, iż ustawodawca nie dopuszcza możliwości powstawania konfliktu interesów między służbą państwu (jako organizacji) a służbą społeczności. Jednak praktyka ukazuje nam tego rodzaju sprzeczności, np. gdy państwo widzi konieczność budowy tamy w jakiejś miejscowości, a lokalna społeczność się temu sprzeciwia. Co w takim przypadku powinien zrobić dziennikarz? Stanąć po stronie społeczeństwa czy państwa? W tym momencie pojawia się dylemat moralny dziennikarza, za którą stroną się opowiedzieć. Przykład ten obrazuje nam jak ważną rolę pełni dziennikarz to od niego będzie zależała prawdziwość informacji. Dlatego też nie sposób wspomnieć o innych obowiązkach dziennikarza, które jest zobowiązany wypełniać aby zrealizować swoją służbę wobec społeczeństwa i państwa. Ustawodawca wymienia takie obowiązki jak:

- działanie zgodne z etyką zawodową

- działanie zgodne z zasadami współżycia społecznego

- przestrzeganie ogólnej linii programowej reakcji w ramach stosunku prac

- zachowanie szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych, zwłaszcza sprawdzenie ich zgodności z prawdą lub podanie ich źródła.

Obywatele maja prawo do pozyskiwania informacji, dziennikarze mają służyć społeczeństwu dostarczając informacji. Sęk tkwi w jej prawdziwości i rzetelności. Dlatego, jak już wspomniałam wcześniej, określono pewne ogólne normy, obowiązki, którymi dziennikarz powinien się kierować.

Dziennikarz jest zobowiązany działać zgodnie z etyką zawodową. Jak wiemy etyka to najogólniej teoria moralności, zespół norm postępowania oraz ocen moralnych, charakteryzujący określoną społeczność. Oczywiście normy te mogą być jedynie deklarowane ale nie przestrzegane. Obecnie istnieje tendencja do kodyfikowania norm moralnych, obowiązujących w określonych środowiskach. Mogą one mieć postać ściśle sformułowanych dyrektyw lub postać filozoficzną. Najczęściej pojawiają się odrębne kodeksy dotyczące członków poszczególnych stowarzyszeń dziennikarskich. Oddzielnie dla dziennikarzy radiowych, telewizyjnych i prasy drukowanej. Czasami normy dziennikarskiej etyki stanowią też statuty czy regulaminy wewnętrzne redakcji. Tak na przykład TVP posiada tzw. - „Zasady etyki dziennikarskiej w Telewizji Polskiej S.A.”. Sformułowano również normy etyczne o charakterze międzynarodowym, mających obowiązywać dziennikarzy niezależnie od ich narodowości. W 1985 opracowano „”Dekaracje Paryską” która zrewidowała najbardziej znane kodeksy etyczne. Deklarację ta przyjęto w różnej formie ponad 150 krajowych organizacji dziennikarskich. Jeśli mowa o kodeksach w większej mierze dotyczące Polski to można tu wspomnieć o uchwalonej 1 lipca 1993r. „Rezolucji 1003 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy”. Mowa w niej o konieczności wprowadzenia norm etycznych gwarantujących wolność wypowiedzi i fundamentalne prawa obywateli do otrzymywania prawdziwych informacji i uczciwych opinii.

W Polsce isnieje uchwalony w 1992r. „Dziennikarski kodeks obyczajowy Stowarzyszenia Dziennikarzy RP” oraz „Dziennikarski kodeks obyczajowy”.

Następna zasada mówi o tym, iż dziennikarz winien, wykonując swoje zadania, działać zgodnie z „zasadami współżycia społecznego”. Jest to stwierdzenie dość wieloznaczne, wzorowane jeszcze na rozwiązaniach radzieckich. Prawo prasowe nie precyzuje, co należy rozumieć przez zasady współżycia. Przyjmuje się, że zasady te sa normami postępowania ludzkiego, odmiennymi od norm prawnych. Często mówi się tu o normach rozumianych jako obyczajowe czy moralne. Jakie zastosowanie ma to prawo? Otóż dziennikarz wyposażony z mocy prawa do informacji nie może z niego korzystać w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, a więc np. nieuczciwie, podstępnie wykorzystując cudzą łatwowierność.

Służba dziennikarska wiąże się z odpowiedzialnością, można podzielić ja na odpowiedzialność wobec odbiorców, państwa ale i wobec pracodawcy. Chciałabym skupić się teraz na tym ostatnim z wymienionych podmiotów. Jeden z punktów ustawy mówi - „dziennikarz, w ramach stosunku pracy, ma obowiązek realizowania ustalonej w statucie lub regulaminie redakcji, w której jest zatrudniony, ogólnej linii programowej tej redakcji” rozdz.2, art. 10. 2). Oznacza to, że w wykonywaniu swoich obowiązków winien podporządkować się preferencjom ideowym wyrażonym w tych dokumentach. Działalność dziennikarza sprzeczna z linią programową redakcji jest naruszeniem obowiązków pracowniczych i może stać się powodem rozwiązania stosunku pracy. Przy czym ustawodawca wymaga by linia programowa była ustalona w formie pisemnej. Realizacja linii programowej może w niektórych przypadkach kłócić się z obowiązkami „służby społeczeństwu i państwu” oraz działania zgodnego z etyka zawodową i zasadami współżycia społecznego. W przypadku takowego konfliktu obowiązkiem dziennikarza jest wybór tych wartości, które preferuje ustawodawca.

Warto również wspomnieć o obowiązku szczególnej staranności i rzetelności (Art. 12. 1. Dziennikarz jest obowiązany; zachować szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych, zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych wiadomości lub podać ich źródło). Podstawowym elementem zasady rzetelności jest taka relacja, w której oddziela się ustalenia faktyczne od własnego komentarza, oceny i krytyki. Rzetelność to również: uczciwość, solidność, obowiązkowość, konkretność, odpowiedzialność za słowo. Jeśli chodzi natomiast o szczególna zasadę staranności to należy rozumieć ją jako dokonywanie wszelkich możliwych czynności zgodnie z wysokimi i specjalistycznymi kwalifikacjami zawodowymi. Przez staranność należy rozumieć również: dokładność, pilność, sumienność, troskliwość, gorliwość, dbałość o szczegóły.

Do innych obowiązków dziennikarza wymienionych w ustawie zliczamy również:

- ochrona dobra osobistego, a ponadto interesów działających w dobrej wierze informatorów innych osób, które okazują mu zaufanie,

- dbałość o poprawność języka i unikać używania wulgaryzmów.

* Dziennikarzowi nie wolno prowadzić ukrytej działalności reklamowej wiążącej się z

uzyskaniem korzyści majątkowej bądź osobistej od osoby lub jednostki organizacyjnej

zainteresowanej reklamą.

Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:

- danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub

innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji

opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły

nieujawnianie powyższych danych,

- wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy

osób trzecich.

* Obowiązek, o którym mowa, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach,

wydawnictwach prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.

Granicami zadań, praw i obowiązków dziennikarzy są przepisy prawa rozumiane nie tylko jako normy ustawy prawo prasowe, ale w znaczeniu norm całego systemu prawnego, w tym norm prawa karnego. Jest rzeczą oczywistą, że zbierający informacje dziennikarz możę dopuścić się przestępstwa przeciw bezpieczeństwu publicznemu bądź przeciwko wolności sumienia i wyznania, obrażając np. uczucia religijne. Podobnie jadący do pracy dziennikarz może dopuścić się przestępstwa, powodując wypadek samochodowy. Do najczęściej popełnianych przestępstw prasowych można zaliczyć:

- pomówienie (zniesławienie)

- oszczerstwo

- zniewaga

- naruszenie tajemnicy korespondencji

- naruszenie tajemnicy śledztwa

- fałszywe oskarżenia

- naruszenie tajemnicy państwowej i służbowej

- naruszenie nakazu sądowego

- plagiat.

Szczególnym rodzajem służby informacyjnej, jest pewnego rodzaju pośrednictwo. Media to jeden z najlepszych, najsprawniejszych form pośrednictwa zarówno wewnątrz społeczeństwa, między społeczeństwem a państwem czy między społeczeństwami. Media tworzą możliwości do prowadzenia debaty publicznej. Czyli płaszczyzny na której może wypowiedzieć się pluralistyczne społeczeństwo.

Tak na przykład tą rolę widzą twórcy „Zasad etyki dziennikarskiej w Telewizji Polskiej S.A.”, „Dziennikarz telewizyjny wprowadza również odbiorców w debatę publiczną, toczące się w życiu publicznym dyskusje czy także spory. Jeśli jednak w realizowanych przez siebie programach publicystycznych lub dokumentalnych - wywiadach, rozmowach, dyskusjach, reportażach - będzie się opowiadał po jednej ze stron w zarysowanej różnicy zdań, stanie się uczestnikiem sporu czy nawet gry politycznej, zamiast być jedynie moderatorem. Jego zadanie polega bowiem na tworzeniu możliwości wypowiadania się osobom różnych poglądów, przedstawicielom instytucji, ekspertom. Tylko w ten sposób umożliwi on odbiorcom poznanie różnych i często rozbieżnych racji i argumentów, ale też i zbieżności w kwestiach kontrowersyjnych i konfliktach.”

Sobczak Jacek, „Prawo prasowe. Podręcznik”, s. 193

4

---