Państwowy dług publiczny

Przepisy ogólne

Zaczynając od wytłumaczenie tego pojęcia art. 73 ustawy o finansach publicznych mówi o tym, że państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. Oznacza to, że państwowy dług publiczny to dług całego sektora finansów publicznych, a więc wszystkich podmiotów zaliczonych do tego sektora jak np. jednostek samorządu terytorialnego, oraz podmiotów nie wymienionych w tym katalogu jak np. Skarbu Państwa.Państwowy dług publiczny składający się z długu Skarbu Państwa i długu innych podmiotów sektora finansów publicznych(w szczególności dlugusektora samorządowego) obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z różnych tytułów: wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przejętych depozytów, wymagalnych zobowiązań( wynikające z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych. oraz uznanych za bezsporne przez właściwa jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem. Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych. Dług publiczny jest konsekwencją występowania deficytu budżetowego, czyli sytuacji finansowej i gospodarczej, wyrażającej się tym, że nie dające się ograniczyć wydatki budżetu państwa są wyższe od możliwych do uzyskania dochodów państwowych(podatków, opłat,ceł). Ustawa o finansach publicznych wskazuje, że Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób ustalania Wartości zobowiązań zaliczanych do państwowego długu publicznego i długu skarbu państwa oraz określi wartości zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji. Ustawa nakłada też na Ministra Finansów obowiązek kontroli sektora finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto. Kolejnym obowiązkiem ministra jest opracowanie czteroletniej strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływanie na państwowy dług publiczny uwzględniając w szczególności:

1. uwarunkowania zarządzania długiem związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki

2. analizę poziomu państwowego długu publicznego

3. prognozy poziomu państwowego długu publicznego i długu skarbu państwa

4. kształtowanie struktury zadłużenia

5. prognozy i analizę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa

Strategię tą Minister przedstawia Radzie Ministrów do zatwierdzenia. Dalej jest ona przekazywana Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

ZAPAMIĘTAJ!

• Dług publiczny jest sumą zobowiązań Skarbu Państwa i innych instytucji sektora publicznego

• Państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB

• Kontrole nad przestrzeganiem ww. zasady spracuje Minister Finansów

Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

Deficyt budżetowy i dług Skarbu Państwa powodują występowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Ustawa o finansach publicznych jako potrzeby pożyczkowe budżetu państwa określa zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa i budżetu środków oraz rozchodów budżetu państwa (czyli spłaty kredytów i pożyczek, wykup skarbowych papierów wartościowych, i inne podobne operacje Skarbu Państwa. Artykuł 77 Ustawy o Finansach publicznych nadaje Ministrowi Finansów w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa oraz w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa uprawnienia do zaciągania i spłaty zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa. Tak więc Minister jest upoważniony do:

1. zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym

2. spłaty zaciągniętych ww. zobowiązań

3. przeprowadzania innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem, w tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi

4. zarządzania nadwyżką budżetu środków europejskich

Minister Finansów realizuje zadania wynikające z zarządzania długiem Skarbu Państwa w szczególności poprzez

1. dokonywanie czynności prawnych i faktycznych związanych z pozyskiwaniem zwrotnych środków finansujących potrzeby pożyczkowe budżetu państwa oraz obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek

2. zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa, a także zarządzanie pasywami finansowymi oraz aktywami finansowymi Skarbu Państwa, w tym środkami publicznymi wyodrębnionymi w związku z zarządzaniem skarbu państwa.

Zarządzanie tymi środkami obejmuje w szczególności ich lokowanie na rynku finansowym. Natomiast zarządzanie pasywami finansowymi oraz aktywami finansowymi obejmuje w szczególności wykonywanie operacji i działań na rynkach finansowych, które wpływają na zmianę struktury zadłużenia państwa w celu: zwiększenia bezpieczeństwa finansowego potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, obniżenia ryzyka lub kosztów obsługi długu Skarbu Państwa, realizacji innych zadań związanych z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa

Dalej ustawa mówi o tym, że Skarb Państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na sfinansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. W imieniu budżetu państwa pozyczki i kredyty może zaciągać Minister Finansów. Skarb Państwa może na wniosek Rady Polityki Pieniężnej zaciągać średnioterminowe pożyczki na wsparcie bilansu płatniczego innego państwa członkowskiego, jednak kwota zaciągniętych pożyczek nie może przekraczać określonych limitów. Art. 84 mówi o tym, że do zaciągania pożyczek i kredytów przez Skarb Państwa, emisji papierów wartościowych oraz innych operacji związanych bezpośrednio z zarządzaniem państwowym długiem publicznym nie stosuje się m.in. przepisów o zamówieniach publicznych, Jest to spowodowane tym, że stosowanie się do Ustawy Prawo Zamówień Publicznych wydłużyłoby nadmiernie czas potrzebny do podejmowania decyzji dotyczących zaciągania pożyczek i kredytów. Po drugie stawiałoby Ministra Finansów w mniej korzystnej sytuacji na rynku finansowym i podrażałoby koszt obsługi długu publicznego. Po trzecie, nie powinno być obawy o to, że bez zastosowania systemu zamówień publicznych działania ministra Finansów mogą być mniej efektywne

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne

Ustawa o finansach publicznych określa procedury ostrożnościowe i sanacyjne związane z sytuacją, gdy państwowy dług publiczny przekracza pewien poziom w stosunku w stosunku do produktu krajowego brutto. Powinny być wówczas podejmowane działania zmierzające do ograniczenia rozmiarów długu, zmniejszenia lub likwidacji deficytu, przyjęcia odpowiedniego programu naprawczego w systemie gospodarczym i finansowym. Wprowadzenie procedur ostrożnościowych i sanacyjnych jest rezultatem obowiązywania tzw wskaźników konwergencji, ustalonych w Traktacie w Maastricht, a także uwzględnienia zakazu płynącego z art. 216 Konstytucji RP. Budżetowe kryteria konwergencji to stabilność finansów publicznych, co oznacza nie większy od 3% PKB deficyt sektora publicznego (lub stały, znaczący spadek deficytu, zbliżający go do poziomu kryterium), oraz nie większy od 60% PKB poziom długu publicznego (lub zadowalający, poważny spadek relacji długu do PKB, zbliżający go do poziomu kryterium). Zgodnie z ustawą o finansach publicznych powinny być stosowane odpowiednie środki działania gdy relacja kwoty państwowego długu publicznego do PKB przekracza odpowiednie granice. Chodzi tu o takie działania jak: ograniczenia wydatków, zamrożenie wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, ograniczenie waloryzacji emerytur i rent, ograniczenia w udzielaniu poręczeń i gwarancji. Ustawa przewiduje przy tym trzy odmienne sposoby reakcji na kształtowanie się relacji długu do wartości PKB. Każda z nich odnosi się do innego poziomu relacji i jest w związku z tym odpowiednio bardziej lub mniej restrykcyjna. Te trzy poziomy to:

1. od 50% do 55%

2. od 55% do 60%

3. powyżej 60%

W miarę wzrostu zagrożenia stosowane powinny być coraz mocniejsze środki oszczędnościowe, dyscyplinujące, ograniczające deficyt i poziom zadłużenia. Zawsze jednak reakcje dotyczą projektu ustawy budżetowej uchwalanego przez RM, który nie może być przyjęty z ominięciem przewidzianych w tym przepisie nakazów. RM przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej uwzględniający procedury ostrożnościowe. Ponadto, spoczywa na niej obowiązek opracowania i przedstawienia Sejmowi odpowiednich programów sanacyjnych, zmierzających do obniżenia relacji między długiem a wartością PKB. Program sanacyjny obejmuje:

1. wskazanie przyczyn kształtowania się niewłaściwej relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto

2. program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji długu publicznego do produktu krajowego brutto uwzględniający propozycje rozwiązań mających wpływ na poziom wydatków i rozchodów

3. trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto wraz z przewidzianym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju

Przepisów dotyczących procedur ostrożnościowych nie stosuje się w przypadku wprowadzenia stanu wojennego, stanu wyjątkowego na całym terytorium RP lub stanu klęski żywiołowej na całym terytorium RP. Wynika z tego fakt, że nie każde wprowadzenie stanu nadzwyczajnego zawiesza stosowanie procedur sanacyjnych i ostrożnościowych. Chodzi bowiem o ocenę, czy wprowadzenie stanu nadzwyczajnego uniemożliwia lub w znacznym stopniu utrudnia wykonanie programu sanacyjnego. Ustawa nie określa do kogo należy ocena i decyzja związana z niezastosowaniem procedur ostrożnościowych i sanacyjnych. Należy przyjąć, że pozostaje ona w gestii RM

C.Kosikowski, E. Ruśkowski, A. Borodo, „finanse publiczne i prawo finansowe”, 2008

A.Borodo, „finanse publiczne RP. Zagadnienia prawne”, Bydgoszcz, s 245

A. Borodo, „Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny”, Toruń 2010 s 212

C.Kosikowski, Finanse publiczne. Komentarz”, warszawa 2008 s 184

A.Borodo, Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń 2010, str 220

C.Kosikowski, Finanse publiczne. Komentarz”, warszawa 2008, s 186

http://www.nbpnews.pl/pl/commonPages/EconomicEntryDetailsPress?entryId=172&pageId=17702

A.Borodo, Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń 2010, str 221

C.Kosikowski, Finanse publiczne. Komentarz”, warszawa 2008, s 187

C.Kosikowski, Finanse publiczne. Komentarz”, warszawa 2008, s 188

Katarzyna Kijak

---