Nauki o człowieku

Wykład nr 1

Wprowadzenie do zajęć

Krótka historia antropologii fizycznej

Podstawowe pojęcia

Program zajęć



Eksploracja i dokumentacja pochówków

ludzkich, elementy tafonomii



Opis szkieletu, rozpoznawanie kości i zębów



Podstawowe metody diagnostyki,

rozpoznawanie płci i wieku



Paleodemografia



Antropologia populacyjna



Wstęp do genetyki i paleogenetyki człowieka



Filogeneza człowieka



Wstęp do antropologii kulturowej

Lektury



J. Piontek, Biologia populacji pradziejowych,

Poznań 1999 (wyd. 3).



R. Lewin, Wprowadzenie do ewolucji człowieka,

Warszawa 2002.



Antropologia, red. A. Malinowski – J. Strzałko,

Poznań 1989.



A. Malinowski – W. Bożiłow, Podstawy

antropometrii, Warszawa – Łódź 1997.



W. Bass, Human Osteology. A laboratory and field

manual, Columbia 1995.



Kultura i jej ewolucja [w:] "Biologia. Spojrzenie na

człowieka. Encyklopedia PWN", red. W. Baturo,

Warszawa 2003, ss. 41–67.



www.archeologiczne.fora.pl

Antropologia fizyczna



nauka zajmująca się człowiekiem jako

organizmem żywym (także antropologia

biologiczna, dział zoologii)



osteoarcheologia lub bioarcheologia na

styku antropologii fizycznej i archaeologii



pokrewne dziedziny: archeozoologia i

paleobotanika



poza tym badania na AWF i wszystko to,

co dotyczy populacji żywych



przystosowania, ergonomia, kryminalistyka,

anatomia człowieka itp.

Antropologia fizyczna



Konteksty znalezisk szczątków ludzkich



pochówki (na cmentarzyskach i inne)



pierwotne i wtórne



warstwy zniszczeń



wtórne znaleziska np. w zasypiskach



Informacje dwojakiego rodzaju



o samym procesie rozpadu ciała i jego

okolicznościach (tafonomia)



o samym człowieku, do którego kości należały

(antropologia fizyczna)

Szczątki ludzkie

Procesy podepo-

zycyjne (po śmierci

osobnika) - tafonomia

Rekonstrukcja cech

osobnika żywego –

antropologia fizyczna

Cechy pojedynczego

osobnika – indywi-

dualna diagnostyka

Cechy populacji –

antropologia histo-

ryczna i populacyjna

Cechy ogólnogatun-

kowe – biologia

człowieka

Krótka historia antropologii

fizycznej



filozofia grecka, zwł. Arystoteles, który

zajmował się człowiekiem jako

organizmem biologicznym



Klaudiusz Galen i studia anatomiczne na

małpach



w XVI wieku Vesalius (Belgia)



w 1543 początek nowożytnej anatomii,

od tej pory także zainteresowanie

zmiennością człowieka i różnymi rasami

Krótka historia antropologii

fizycznej



1654 – pierwszy podręcznik

antropometrii, Johann Elsholtz w Padwie



antropometron do mierzenia ciała



1648 – François Bernier zdefiniował 4 rasy

(Afryka, Azja, Europa, Ameryka), później

klasyfikacja Linneusza



systematyzacja antropologii: Johann

Friedrich Blumenbach, 1775, De generis

humani varietate nativa



5 ras: kaukaska, mongolska, etiopska,

amerykańska i malajska

Krótka historia antropologii

fizycznej



w XIX wieku i do połowy XX wieku

antropologia mocno uwikłana w określanie

różnic między rasami; także frenologia



w 1859 Paul Broca założył Societe

d'Anthropologie de Paris



pod koniec XIX wieku wiele metod opisu,



usystematyzowane przez Rudolfa Martina

w 1914, Lehrbuch der Anthropologie



nauczyciel Jana Czekanowskiego

Krótka historia antropologii

fizycznej



pod wpływem nowoczesnej biologii i

genetyki od lat 50. stopniowe odchodzenie

od typologii rasowej i badania różnic między

ludźmi w kierunku badań jakości życia,

adaptacji i przepływu genów



współcześnie największy nacisk na

zmienność genetyczną człowieka i

paleogenetykę



badania biochemiczne i histologiczne



interdyscyplinarne zespoły badawcze

Eksploracja szczątków ludzkich



podstawy prawne



kwestie etyczne



dokumentacja

pojedynczego pochówku



strategie eksploracji w

zależności od rodzaju

pochówku



znaleziska nietypowe

Przepisy prawne



Kodeks Karny
http://www.abc.com.pl/serwis/du/1997/0553.htm



Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i

opiece nad zabytkami oraz inne przepisy dotyczące

wykopalisk archeologicznych
http://www.muzarp.poznan.pl/archweb/archweb_pol/

przepisy/index.htm



Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i

chowaniu zmarłych
http://bap-psp.lex.pl/serwis/du/2000/0295.htm

Kodeks Karny



Art. 262. § 1. Kto znieważa zwłoki,
prochy ludzkie lub miejsce
spoczynku zmarłego, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2.



§ 2. Kto ograbia zwłoki, grób lub inne
miejsce spoczynku zmarłego, podlega
karze pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8.

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie

zabytków i opiece nad zabytkami

Art. 3. Użyte w ustawie określenia

oznaczają: 1) zabytek - nieruchomość lub

rzecz ruchomą, ich części lub zespoły,

będące dziełem człowieka lub związane

z jego działalnością i stanowiące

świadectwo minionej epoki bądź

zdarzenia, których zachowanie leży w

interesie społecznym ze względu na

posiadaną wartość historyczną,

artystyczną lub naukową. (...)

Art. 6. 1. Ochronie i opiece podlegają, bez

względu na stan zachowania:
3) zabytki archeologiczne będące, w

szczególności:
a) pozostałościami terenowymi

pradziejowego i historycznego

osadnictwa,
b) cmentarzyskami,
c) kurhanami,
d) reliktami działalności gospodarczej,

religijnej i artystycznej.

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie

zabytków i opiece nad zabytkami

Art. 108. 1. Kto niszczy lub uszkadza
zabytek, podlega karze pozbawienia
wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Jeżeli sprawca czynu określonego w
ust. 1 działa nieumyślnie, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2.

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie

zabytków i opiece nad zabytkami

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie

zabytków i opiece nad zabytkami

Art. 110. 1. Kto będąc właścicielem lub

posiadaczem zabytku nie zabezpieczył go w

należyty sposób przed uszkodzeniem,

zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności

albo grzywny.

2. W razie popełnienia wykroczenia

określonego w ust. 1, można orzec nawiązkę do

wysokości dwudziestokrotnego minimalnego

wynagrodzenia na wskazany cel społeczny

związany z opieką nad zabytkami.

USTAWA z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie

zabytków i opiece nad zabytkami

Art. 111. 1. Kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom

pozwolenia poszukuje ukrytych lub porzuconych

zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju

urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu

do nurkowania, podlega karze aresztu, ograniczenia

wolności albo grzywny.
2. W razie popełnienia wykroczenia określonego w ust.

1, można orzec:
1) przepadek narzędzi i przedmiotów, które służyły lub

były przeznaczone do popełnienia wykroczenia,

chociażby nie stanowiły własności sprawcy;
2) przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio

lub pośrednio z wykroczenia;
3) obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego lub

zapłaty równowartości wyrządzonej szkody.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o

cmentarzach i chowaniu zmarłych

Art. 6. 1. Użycie terenu cmentarnego po

zamknięciu cmentarza na inny cel nie

może nastąpić przed upływem 40 lat od

dnia ostatniego pochowania zwłok na

cmentarzu. Po upływie powyższego

terminu zarząd gminy (zarząd miasta na

prawach powiatu) może wydać decyzję o

użyciu terenu cmentarnego na inny cel

zgodny z planem zagospodarowania

przestrzennego, z zastrzeżeniem ust. 2.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o

cmentarzach i chowaniu zmarłych



Art. 6. 4. Użycie terenu cmentarnego na inny

cel jest dopuszczalne pod warunkiem

zachowania pamiątek wartości historycznej,

archeologicznej lub artystycznej. Pamiątki te

mogą być przeniesione w odpowiednie miejsce

za zezwoleniem wojewódzkiego konserwatora

zabytków. Jeżeli cmentarz lub jego część są

wpisane do rejestru zabytków, użycie terenu

na inny cel wymaga zgody ministra właściwego

do spraw kultury i ochrony dziedzictwa

narodowego.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o

cmentarzach i chowaniu zmarłych

Art. 19. Przepisy niniejszej ustawy
dotyczące ekshumacji i przewożenia
zwłok nie odnoszą się do
archeologicznych prac
wykopaliskowych, dotyczących grobów
i cmentarzysk położonych poza terenem
cmentarzy objętych niniejszą ustawą.

Kwestie etyczne



kulturowe normy postępowania ze zmarłymi



kwestia wtórnego grzebania kości ludzkich po

przeprowadzeniu badań



z jednej strony szacunek dla zmarłych



z drugiej strony postęp metodologiczny



problemy z magazynowaniem kości ludzkich



przykłady skrajne: kraje muzułmańskie i Izrael



problemy prawne w Stanach Zjednoczonych,

Kanadzie i Australii



lipiec 1996: dwóch turystów odkryło

czaszkę ludzką w nurcie rzeki Columbia

koło miasteczka Kennewick



informacja przekazana lokalnej policji



wykopaliska przeprowadzone przez

Jamesa C. Chattersa, odkrycie niemal

kompletnego szkieletu



mężczyzna 40–55 lat, 9200 BP



zaliczony do odmiany białej

Przykład: „Człowiek z

Kennewick”

Przykład: „Człowiek z

Kennewick”



1990: Native American Graves Protection

Act (NAGPRA)



wszelkie materiały pochodzące z wykopalisk

na stanowiskach indiańskich i mające związek

z pochówkami lub religią muszą być zwrócone

prawowitym właścicielom



koniec sierpnia 1996: Korpus Inżynieryjny

Armii Stanów Zjednoczonych przejął kości

„Człowieka z Kennewick”



starania plemion Umatilla, Yakama, Nez

Perce, Wanapum i Colville o zwrot kości