Arktyka

Arktyka

Część kuli ziemskiej, obejmująca zarówno lądy, jak i obszary

Część kuli ziemskiej, obejmująca zarówno lądy, jak i obszary

wodne, stanowiąca strefę polarną na półkuli północnej.

wodne, stanowiąca strefę polarną na półkuli północnej.

Środkową jej część zajmuje Morze Arktyczne, należące do

Środkową jej część zajmuje Morze Arktyczne, należące do

Oceanu Atlantyckiego, wyróżniane niekiedy jako odrębny

Oceanu Atlantyckiego, wyróżniane niekiedy jako odrębny

Lodowaty Ocean Północny.

Lodowaty Ocean Północny.

Morze Arktyczne otaczają lądy dwóch kontynentów - Eurazji

Morze Arktyczne otaczają lądy dwóch kontynentów - Eurazji

i Ameryki Północnej, których północne części należą do

i Ameryki Północnej, których północne części należą do

Arktyki.

Arktyki.

Ponadto należy do niej także wiele wysp, m.in.:

Ponadto należy do niej także wiele wysp, m.in.:



Grenlandia (największa wyspa świata),

Grenlandia (największa wyspa świata),



Ziemia Baffina,

Ziemia Baffina,



Nowa Ziemia,

Nowa Ziemia,



Wyspa Wiktorii,

Wyspa Wiktorii,



Wyspa Ellesmere'a,

Wyspa Ellesmere'a,



Spitsbergen.

Spitsbergen.

Lodowiec w Arktyce

Lodowiec w Arktyce

.

.

Antarktyda

Antarktyda

Antarktyda

Antarktyda

obejmuje obszary lądowe i wodne

obejmuje obszary lądowe i wodne

wokół bieguna południowego i jest najbardziej

wokół bieguna południowego i jest najbardziej

odizolowanym kontynentem na globie ziemskim.

odizolowanym kontynentem na globie ziemskim.



Klimat arktyczny

Klimat arktyczny

Na Antarktydzie najcieplejszym miesiącem jest

Na Antarktydzie najcieplejszym miesiącem jest

styczeń, w którym temperatura na wybrzeżach

styczeń, w którym temperatura na wybrzeżach

jest

jest

bliska 0,0 C, a w lipcu dochodzi do -25,0 C. W

bliska 0,0 C, a w lipcu dochodzi do -25,0 C. W

centrum kontynentu jest znacznie mroźniej.

centrum kontynentu jest znacznie mroźniej.

Zanotowano tam najniższą temperaturę na Ziemi

Zanotowano tam najniższą temperaturę na Ziemi

-91,50 C. Przy tak niskich temperaturach ilość

-91,50 C. Przy tak niskich temperaturach ilość

pary wodnej w powietrzu jest niewielka, więc

pary wodnej w powietrzu jest niewielka, więc

opady śniegu są małe /ok.100 mm rocznie/, a

opady śniegu są małe /ok.100 mm rocznie/, a

często występują osady:

często występują osady:

szron i szadź. Surowość klimatu Antarktydy

szron i szadź. Surowość klimatu Antarktydy

potęgują częste i silne wiatry wiejące od środka

potęgują częste i silne wiatry wiejące od środka

kontynentu ku jego wybrzeżom.

kontynentu ku jego wybrzeżom.



Oświetlenie

Oświetlenie

W okresie kalendarzowej jesieni /21.03.-

W okresie kalendarzowej jesieni /21.03.-

22.06./ i zimy /22.06.- 23.09./  Słońce nie

22.06./ i zimy /22.06.- 23.09./  Słońce nie

ukazuje się nad horyzontem, trwa noc

ukazuje się nad horyzontem, trwa noc

polarna na biegunie południowym. Im dalej

polarna na biegunie południowym. Im dalej

od bieguna, tym noc jest krótsza i na kole

od bieguna, tym noc jest krótsza i na kole

podbiegunowym południowym trwa jedną

podbiegunowym południowym trwa jedną

dobę. Dzień polarny na biegunie trwa pół

dobę. Dzień polarny na biegunie trwa pół

roku /23.09.- 21.03./ i również zmniejsza się

roku /23.09.- 21.03./ i również zmniejsza się

do jednej doby na kole podbiegunowym

do jednej doby na kole podbiegunowym

południowym.

południowym.

Etapy tworzenia się lodu lodowcowego

Etapy tworzenia się lodu lodowcowego

 

 

       śnieg

       śnieg

firn

firn

   lód lodowcowy

   lód lodowcowy



LĄDOLÓD

LĄDOLÓD

- nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą

- nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą

pokrywę poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach.

pokrywę poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach.



LODOWIEC SZELFOWY

LODOWIEC SZELFOWY

- część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu

- część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu

morza, leżącego na jego dnie.

morza, leżącego na jego dnie.



FIRN

FIRN

- ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a

- ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a

lodem ).

lodem ).



PAK LODOWY

PAK LODOWY

- wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone

- wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone

z tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami.

z tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami.



GÓRA LODOWA

GÓRA LODOWA

- ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od

- ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od

lądolodu.

lądolodu.



NUNATAK

NUNATAK

- skalisty teren nie pokryty lodem.

- skalisty teren nie pokryty lodem.

Granica

Granica

wiecznego

wiecznego

śniegu.

śniegu.

Linia wiecznego śniegu

Linia wiecznego śniegu

, wysokość,

, wysokość,

powyżej której utrzymuje się stała

powyżej której utrzymuje się stała

pokrywa śnieżna i mogą tworzyć się

pokrywa śnieżna i mogą tworzyć się

lodowce.

lodowce.

W krajach polarnych granica wiecznego

W krajach polarnych granica wiecznego

śniegu przebiega na wysokości od ok.

śniegu przebiega na wysokości od ok.

200 do 1000 m n.p.m., na Grenlandii i na

200 do 1000 m n.p.m., na Grenlandii i na

Antarktydzie schodzi do poziomu morza.

Antarktydzie schodzi do poziomu morza.

POKRYWA  LODOWA

POKRYWA  LODOWA

Niemal całą Antarktydę przykrywa potężna, największa na

Niemal całą Antarktydę przykrywa potężna, największa na

świecie, pokrywa lodowa zwana lądolodem o średniej

świecie, pokrywa lodowa zwana lądolodem o średniej

miąższości 2300 m. W obszarach depresyjnych grubość lodu

miąższości 2300 m. W obszarach depresyjnych grubość lodu

dochodzi do 4835 m.

dochodzi do 4835 m.

Topnienie lodowca

Topnienie lodowca

Proces zachodzący w części lodowca położonej poniżej linii

Proces zachodzący w części lodowca położonej poniżej linii

wiecznego śniegu, polegający na zmniejszaniu się masy lodowca

wiecznego śniegu, polegający na zmniejszaniu się masy lodowca

na skutek topnienia i parowania.

na skutek topnienia i parowania.

Głównymi przyczynami topnienia lodowca są:

Głównymi przyczynami topnienia lodowca są:

1) nasłonecznienie, powodujące m.in. nagrzewanie się kamieni na

1) nasłonecznienie, powodujące m.in. nagrzewanie się kamieni na

powierzchni lodowca,

powierzchni lodowca,

2) oddziaływanie ciepłych mas powietrza i ciepłych wiatrów,

2) oddziaływanie ciepłych mas powietrza i ciepłych wiatrów,

3) opady deszczu,

3) opady deszczu,

4) działalność wód lodowcowych, pochodzących z topnienia wyżej

4) działalność wód lodowcowych, pochodzących z topnienia wyżej

położonych części lodowca.

położonych części lodowca.

Góra lodowa

Góra lodowa

Góra lodowa u wybrzeży nowej Fundlandii.

Góra lodowa u wybrzeży nowej Fundlandii.

Schemat

Schemat

pokazujący, jaka

pokazujący, jaka

część góry lodowej

część góry lodowej

może znajdować

może znajdować

się pod wodą

się pod wodą

Częściowo wywrócona góra lodowa - na

Częściowo wywrócona góra lodowa - na

pierwszym planie widoczny niebieski lód.

pierwszym planie widoczny niebieski lód.

Góra lodowa, z którą prawdopodobnie zderzył się

Góra lodowa, z którą prawdopodobnie zderzył się

Titanic (zauważono na niej ślady czerwonej farby,

Titanic (zauważono na niej ślady czerwonej farby,

jaką pokryta była podwodna część statku).

jaką pokryta była podwodna część statku).

Widok na góry lodowca Rossa w

Widok na góry lodowca Rossa w

1999

1999

.

.

Lodowiec szelfowy są to przesuwające się masy

Lodowiec szelfowy są to przesuwające się masy

lodowe odrywające się od lądolodu, które z czasem

lodowe odrywające się od lądolodu, które z czasem

pękają i tworzą barierę lodową.

pękają i tworzą barierę lodową.

Lodowiec szelfowy Rossa.

Lodowiec szelfowy Rossa.

Bariera lodowa, spryżowa — pokrywa lodowa

Bariera lodowa, spryżowa — pokrywa lodowa

zajmująca miejscowo cały przekrój rzeki i stanowiąca

zajmująca miejscowo cały przekrój rzeki i stanowiąca

przeszkodę w tranzytowym spływaniu lodu. Powstaje

przeszkodę w tranzytowym spływaniu lodu. Powstaje

przez połączenie się stref lodu brzegowego lub przez

przez połączenie się stref lodu brzegowego lub przez

zatrzymanie się lodu spływającego rzeką.

zatrzymanie się lodu spływającego rzeką.

LUDNOŚĆ

LUDNOŚĆ

Terytorium Arktyki jest bardzo słabo

Terytorium Arktyki jest bardzo słabo

zaludnione. Rdzenni mieszkańcy

zaludnione. Rdzenni mieszkańcy

północnych krańców Ameryki -

północnych krańców Ameryki -

Indianie oraz kanadyjscy Eskimosi -

Indianie oraz kanadyjscy Eskimosi -

porzucili obecnie koczowniczy tryb

porzucili obecnie koczowniczy tryb

życia. Na terenie Eurazji żyją między

życia. Na terenie Eurazji żyją między

innymi Lapończycy oraz Nieńcy,

innymi Lapończycy oraz Nieńcy,

Dołganie, Czukcze i inni.

Dołganie, Czukcze i inni.

Lapończyk z Tromso,

Lapończyk z Tromso,

Norwegia.

Norwegia.

Czukcze

Czukcze

Nieńcy

Nieńcy

Dziecko

Dziecko

nienieckie

nienieckie

w

w

tradycyjnym

tradycyjnym

stroju.

stroju.

Inuici -1907

Inuici -1907

Esk

imo

si

PRZEMYSŁ

PRZEMYSŁ

Najważniejszą gałęzią gospodarki na

Najważniejszą gałęzią gospodarki na

tych terenach jest rybołówstwo.

tych terenach jest rybołówstwo.

W południowych wodach Morza

W południowych wodach Morza

Arktycznego poławia się łososie, częste

Arktycznego poławia się łososie, częste

są też polowania na wieloryby i foki.

są też polowania na wieloryby i foki.

Na terenie Ameryki oraz Eurazji

Na terenie Ameryki oraz Eurazji

wydobywa się miedź, nikiel i węgiel

wydobywa się miedź, nikiel i węgiel

kamienny.

kamienny.

W północnej Kanadzie i na Alasce

W północnej Kanadzie i na Alasce

odkryto bogate złoża ropy naftowej.

odkryto bogate złoża ropy naftowej.

ZWIERZĘTA i ROŚLINY

ZWIERZĘTA i ROŚLINY

Gdy w lecie z północnych krańców

Gdy w lecie z północnych krańców

kontynentów znika śnieg, szybko pojawiają

kontynentów znika śnieg, szybko pojawiają

się trawy, kwiaty oraz karłowate krzewy. Z

się trawy, kwiaty oraz karłowate krzewy. Z

południa przybywają tu ptaki i ssaki -

południa przybywają tu ptaki i ssaki -

karibu, wilki, niedźwiedzie oraz gęsi.

karibu, wilki, niedźwiedzie oraz gęsi.

Stałymi mieszkańcami tych terenów są

Stałymi mieszkańcami tych terenów są

między innymi woły piżmowe, lemingi,

między innymi woły piżmowe, lemingi,

zające bielaki i lisy polarne. Bogate w

zające bielaki i lisy polarne. Bogate w

plankton i ryby wody Morza Arktycznego są

plankton i ryby wody Morza Arktycznego są

dogodnym żerowiskiem dla fok, morsów,

dogodnym żerowiskiem dla fok, morsów,

wielorybów i niedźwiedzi polarnych.

wielorybów i niedźwiedzi polarnych.

K

K

a

a

r

r

i

i

b

b

u

u

Zjada trawy, byliny i porosty, zwłaszcza

Zjada trawy, byliny i porosty, zwłaszcza

chrobotki

chrobotki

.

.

Potrafi strawić zamrożony pokarm.

Potrafi strawić zamrożony pokarm.

Renifery

Renifery



Przemierzają

Przemierzają

lodowce, górskie

lodowce, górskie

przełęcze i dobrze

przełęcze i dobrze

pływają.

pływają.



Latem pasą się w

Latem pasą się w

niewielkich stadach.

niewielkich stadach.



Pokarmem są głównie

Pokarmem są głównie

porosty. Praktycznie

porosty. Praktycznie

cała zima to czas

cała zima to czas

postu, na który latem

postu, na który latem

muszą zgromadzić

muszą zgromadzić

odpowiedni zapas

odpowiedni zapas

tłuszczu.

tłuszczu.



Żywi się ptakami (szczególnie ich pisklętami), małymi ssakami (np.

Żywi się ptakami (szczególnie ich pisklętami), małymi ssakami (np.

lemingami), jajami, rybami i padliną.

lemingami), jajami, rybami i padliną.



Przez zimę do wiosny często podążają za niedźwiedziami polarnymi,

Przez zimę do wiosny często podążają za niedźwiedziami polarnymi,

podobnie jak szakale za lwami, licząc na pozostałości z ich zdobyczy.

podobnie jak szakale za lwami, licząc na pozostałości z ich zdobyczy.

Lis

Lis

polarny

polarny

Niedźwiedź polarny

Niedźwiedź polarny

Wielki drapieżnik Arktyki. Większą część swego życia spędza na

Wielki drapieżnik Arktyki. Większą część swego życia spędza na

dryfujących polach lodowych.

dryfujących polach lodowych.

Żywi się fokami. Dorosłe samce mogą ważyć do 500-600 kg

Żywi się fokami. Dorosłe samce mogą ważyć do 500-600 kg

przy 3 m długości.

przy 3 m długości.

Biały niedźwiedź potrafi długo, choć niezbyt szybko pływać.

Biały niedźwiedź potrafi długo, choć niezbyt szybko pływać.

Niedźwiedzie polarne żyją ok. 30 lat.

Niedźwiedzie polarne żyją ok. 30 lat.

Potomstwo wydają raz na 3 lata.

Potomstwo wydają raz na 3 lata.

Foka obrączkowana

Foka obrączkowana

Na lądzie poruszają się niezdarnie. Żywi się

Na lądzie poruszają się niezdarnie. Żywi się

rybami i skorupiakami. Zdobycz znajduje głównie

rybami i skorupiakami. Zdobycz znajduje głównie

za pomocą echolokacji i dzięki turbulencjom wody

za pomocą echolokacji i dzięki turbulencjom wody

odbieranym przez niezwykle czułe wąsy.

odbieranym przez niezwykle czułe wąsy.

W zimie foki przebywają pod lodem, wycinając

W zimie foki przebywają pod lodem, wycinając

pazurami przednich płetw i utrzymując przeręble

pazurami przednich płetw i utrzymując przeręble

oddechowe w lodzie o grubości nawet do 2 m. Każda

oddechowe w lodzie o grubości nawet do 2 m. Każda

foka posiada 10 - 15 takich otworów. Co pięć do

foka posiada 10 - 15 takich otworów. Co pięć do

piętnastu minut foka wynurza się przez otwór

piętnastu minut foka wynurza się przez otwór

oddechowy, głęboko oddycha przez 10 - 30 sekund i

oddechowy, głęboko oddycha przez 10 - 30 sekund i

nurkuje ponownie.

nurkuje ponownie.

U

U

c

c

h

h

a

a

t

t

k

k

i

i

W wodzie niezwykle zwinne, mogą

W wodzie niezwykle zwinne, mogą

przebywać pod jej powierzchnią ok. 15 min,

przebywać pod jej powierzchnią ok. 15 min,

nurkują na głębokość ponad 100 m.

nurkują na głębokość ponad 100 m.

Łatwe do oswojenia

Łatwe do oswojenia

i tresury, często

i tresury, często

spotykane w cyrkach,

spotykane w cyrkach,

także tresowane przez

także tresowane przez

zawodowych nurków

zawodowych nurków

i badaczy mórz i

i badaczy mórz i

oceanów jako zwierzęta

oceanów jako zwierzęta

użytkowe.

użytkowe.

.

.

Ach, jaki jestem

piękny.

Pingwin

Pingwin

królewski

królewski

Pożywienie:  ryby, kryl,

Pożywienie:  ryby, kryl,

morskie skorupiaki i

morskie skorupiaki i

kałamarnice.

kałamarnice.

Pożywienie zdobywają nurkując, z reguły na 150-300 m

Pożywienie zdobywają nurkując, z reguły na 150-300 m

(maksymalna zarejestrowana głębokość - 500 m).

(maksymalna zarejestrowana głębokość - 500 m).

Kolonia pingwinów królewskich

Kolonia pingwinów królewskich

na wyspie Georgia Południowa.

na wyspie Georgia Południowa.

Pingwin cesarski

Pingwin cesarski

— duży ptak, zamieszkujący wybrzeża

— duży ptak, zamieszkujący wybrzeża

Antarktydy. Największy wśród pingwinów, najlepiej

Antarktydy. Największy wśród pingwinów, najlepiej

przystosowany do życia w ekstremalnych warunkach.

przystosowany do życia w ekstremalnych warunkach.

karmienie pisklęcia

Wieloryb grenlandzki

Wieloryb grenlandzki



Długość

Długość

: 14-15 m (maksymalnie do 20 m),

: 14-15 m (maksymalnie do 20 m),

masa ciała:

masa ciała:

50-60 ton

50-60 ton



Pożywienie

Pożywienie

: kryl, inne małe skorupiaki.

: kryl, inne małe skorupiaki.



Występowanie

Występowanie

: wody Arktyki

: wody Arktyki



Ciąża

Ciąża

: 12-16 mies. (noworodek ma długość ok. 4 m i waży tonę)

: 12-16 mies. (noworodek ma długość ok. 4 m i waży tonę)



Długość życia

Długość życia

: ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak)

: ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak)

Gatunek zagrożony

Gatunek zagrożony

Szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników.

Szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników.

Kryl arktyczny

Kryl arktyczny

Stanowi bardzo

Stanowi bardzo

ważne ogniwo

ważne ogniwo

łańcucha

łańcucha

pokarmowego,

pokarmowego,

pożywienie

pożywienie

morskich

morskich

ptaków, fok i

ptaków, fok i

wielorybów.

wielorybów.

Można nim żywić

Można nim żywić

także ludzi

także ludzi

Skorupiaki

Skorupiaki

Zwierzęta wodne, w większości wolno żyjące.

Zwierzęta wodne, w większości wolno żyjące.

Mchy i porosty to jedyne

Mchy i porosty to jedyne

rosliny Antarktydy.

rosliny Antarktydy.

Psi zaprzęg

Psi zaprzęg

Kanada, Ziemia Baffina, fjord Pangnirtung. Ziemia Baffina jest

Kanada, Ziemia Baffina, fjord Pangnirtung. Ziemia Baffina jest

drugą co do wielkości, po Grenlandii, wyspą Arktyki.

drugą co do wielkości, po Grenlandii, wyspą Arktyki.

Większa jej część znajduje się za kołem podbiegunowym.

Większa jej część znajduje się za kołem podbiegunowym.

Zorza polarna

Zorza polarna

Zorza to zjawisko świetlne.

Zorza to zjawisko świetlne.

Zachód słońca na Arktyce.

Zachód słońca na Arktyce.

Stacje badawcze

Stacje badawcze

Antarktyda jest bezludna, jedynie na stacjach badawczych

Antarktyda jest bezludna, jedynie na stacjach badawczych

pracują sezonowo zmieniający się naukowcy.

pracują sezonowo zmieniający się naukowcy.

-

-

NIEMCY

NIEMCY

-

-

ROSJA

ROSJA

-

-

BELGIA

BELGIA

-

-

JAPONIA

JAPONIA

-

-

AUSTRALIA

AUSTRALIA

-

-

USA

USA

-

-

WIELKA  BRYTANIA

WIELKA  BRYTANIA

-

-

ARGENTYNA

ARGENTYNA

Stacje badawcze

Stacje badawcze

Stacje badawcze zostały założone między innymi

Stacje badawcze zostały założone między innymi

przez:

przez:

Polska stacja badawcza im. Henryka Arctowskiego

Polska stacja badawcza im. Henryka Arctowskiego

znajduje się w obrębie Antarktyki na wyspie King

znajduje się w obrębie Antarktyki na wyspie King

Georgie w archipelagu Szetlandów Południowych.

Georgie w archipelagu Szetlandów Południowych.

Zdjęcia różne

Zdjęcia różne

Notatka

1. Przekrój przez lądolód.

3. Etapy tworzenia się lodu lodowcowego
 
       śnieg firn    lód lodowcowy

2. Pojęcia związane z krajobrazem pustyni lodowej.



LĄDOLÓD - nagromadzone duże masy lodu, tworzące rozległą, wypukłą pokrywę
poruszającą się szerokim frontem we wszystkich kierunkach.



LODOWIEC SZELFOWY - część lądolodu znajdującego się poniżej poziomu morza,
leżącego na jego dnie.



FIRN - ziarniste grudki śniegu ( forma przejściowa między śniegiem, a lodem ).



PAK LODOWY - wieloletni lód morski, tworzący wielkie pola lodowe, złożone z
tafli, grubych na kilka metrów, podzielonych szczelinami.



GÓRA LODOWA - ogromna bryła lodu pływająca po morzu, oderwana od lądolodu.



NUNATAK - skalisty teren nie pokryty lodem.