„

„

Jesień średniowiecza” i

Jesień średniowiecza” i

kryzys Europy Zachodniej.

kryzys Europy Zachodniej.

Kryzys gospodarczy

Kryzys gospodarczy

Po wzroście gospodarczym w XIII –

Po wzroście gospodarczym w XIII –

wiecznej Europie, w XIV wieku

wiecznej Europie, w XIV wieku

widocznie zarysowuje się kryzys,

widocznie zarysowuje się kryzys,

spowodowany zatrzymaniem się

spowodowany zatrzymaniem się

ekspansji handlu w strefie

ekspansji handlu w strefie

zachodnioeuropejskiej.

zachodnioeuropejskiej.

Stagnacja wystąpiła we wszystkich

Stagnacja wystąpiła we wszystkich

dziedzinach gospodarki.

dziedzinach gospodarki.

Rolnictwo

Rolnictwo

Zmiany klimatu spowodowały najpierw przyspieszenie

Zmiany klimatu spowodowały najpierw przyspieszenie

rozwoju rolnictwa, a następnie stały się powodem

rozwoju rolnictwa, a następnie stały się powodem

załamania gospodarki oraz wielu klęsk żywiołowych,

załamania gospodarki oraz wielu klęsk żywiołowych,

nieurodzaju, zwłaszcza w latach 1315-1317.

nieurodzaju, zwłaszcza w latach 1315-1317.

Zatrzymał się proces kolonizacji nieużytków.

Zatrzymał się proces kolonizacji nieużytków.

Rozdrobnienie wiejskich gospodarstw spowodowało

Rozdrobnienie wiejskich gospodarstw spowodowało

masowe migracje chłopów do miast.

masowe migracje chłopów do miast.

Zmniejszenie dochodów z czynszów spowodowało, że

Zmniejszenie dochodów z czynszów spowodowało, że

rycerze na powrót łupili kupieckie transporty i

rycerze na powrót łupili kupieckie transporty i

napadali na posiadłości feudałów. Rozwój

napadali na posiadłości feudałów. Rozwój

raubritterstwa.

raubritterstwa.

Rzemiosło.

Rzemiosło.

Wraz z upadkiem rolnictwa, kryzys

Wraz z upadkiem rolnictwa, kryzys

zaczęły odczuwać i miasta.

zaczęły odczuwać i miasta.

Drastycznie zmalało zapotrzebowanie

Drastycznie zmalało zapotrzebowanie

na produkty rzemieślnicze, spadała w

na produkty rzemieślnicze, spadała w

związku z tym liczba warsztatów i

związku z tym liczba warsztatów i

wzrastała liczba bezrobotnych

wzrastała liczba bezrobotnych

czeladników niedopuszczanych do

czeladników niedopuszczanych do

zawodu.

zawodu.

System pośrednictwa.

System pośrednictwa.

Wraz z kryzysem rzemiosła pojawiło się zjawisko

Wraz z kryzysem rzemiosła pojawiło się zjawisko

pośrednictwa miedzy wytwórcą a

pośrednictwa miedzy wytwórcą a

konsumentem. Rzemieślnicy sprzedawali im

konsumentem. Rzemieślnicy sprzedawali im

swój towar, godząc się na podyktowane przez

swój towar, godząc się na podyktowane przez

kupców-pośredników ceny, ci z kolei

kupców-pośredników ceny, ci z kolei

monopolizowali rynek zbytu i surowców

monopolizowali rynek zbytu i surowców

niezbędnych do produkcji.

niezbędnych do produkcji.

Pośrednicy chcąc przyspieszyć wzrost zysków

Pośrednicy chcąc przyspieszyć wzrost zysków

opracowali metodę, w której półfabrykaty

opracowali metodę, w której półfabrykaty

jednego wyrobu przekazywali je poszczególnym

jednego wyrobu przekazywali je poszczególnym

rzemieślnikom, zajmującym się od tej pory

rzemieślnikom, zajmującym się od tej pory

ściśle określoną częścią procesu wytwórczego.

ściśle określoną częścią procesu wytwórczego.

Manufaktura.

Manufaktura.

Jeden rzemieślnik specjalizował się np..

Jeden rzemieślnik specjalizował się np..

Czyszczeniem wełny, inny

Czyszczeniem wełny, inny

przerabianiem jej na tkaninę a jeszcze

przerabianiem jej na tkaninę a jeszcze

inny zajmował się farbowaniem.

inny zajmował się farbowaniem.

W ten sposób wykształciła się

W ten sposób wykształciła się

specjalizacja produkcji. System ten

specjalizacja produkcji. System ten

zwiemy systemem nakładczym lub

zwiemy systemem nakładczym lub

manufakturowym.

manufakturowym.

Ogradzanie

Ogradzanie



W Anglii feudałowie aby ograniczyć straty

W Anglii feudałowie aby ograniczyć straty

spowodowane kryzysem wprowadzali tzw.

spowodowane kryzysem wprowadzali tzw.

„grodzenia” – zamieniali pola uprawne na

„grodzenia” – zamieniali pola uprawne na

pastwiska dla owiec, w ten sposób zwiększali

pastwiska dla owiec, w ten sposób zwiększali

hodowle i eksport wełny do Flandrii.

hodowle i eksport wełny do Flandrii.



Spadek dochodów feudałów, spowodował tez

Spadek dochodów feudałów, spowodował tez

ograniczenie popytu na tzw. „towary

ograniczenie popytu na tzw. „towary

luksusowe” sprowadzane głownie ze

luksusowe” sprowadzane głownie ze

Wschodu.

Wschodu.

Niepokoje społeczne

Niepokoje społeczne

Na skutek złej sytuacji gospodarczej w

Na skutek złej sytuacji gospodarczej w

miastach dochodziło do buntów i

miastach dochodziło do buntów i

zamieszek. Ofiarami rozbojów padali

zamieszek. Ofiarami rozbojów padali

zazwyczaj Żydzi, których majątki

zazwyczaj Żydzi, których majątki

rabowano a ich samych wraz z

rabowano a ich samych wraz z

rodzinami wypędzano z miast. Część z

rodzinami wypędzano z miast. Część z

nich przeniosła się wtedy na Wschód i

nich przeniosła się wtedy na Wschód i

znajdowała bezpieczne miejsca do

znajdowała bezpieczne miejsca do

zycia w Polsce czy Czechach.

zycia w Polsce czy Czechach.

Upadek systemu

Upadek systemu

kredytowego.

kredytowego.

Na skutek kryzysu państwowego wielu władców

Na skutek kryzysu państwowego wielu władców

zaciągało kredyty u bogatych mieszczan, lecz

zaciągało kredyty u bogatych mieszczan, lecz

pożyczek tych nie byli w stanie spłacić.

pożyczek tych nie byli w stanie spłacić.

Spowodowało to upadek systemu

Spowodowało to upadek systemu

kredytowego i zdezorganizowało obrót

kredytowego i zdezorganizowało obrót

pieniądzem.

pieniądzem.

We Francji, król Filip IV Piękny, szukając nowego

We Francji, król Filip IV Piękny, szukając nowego

źródła dochodu, wygnał z państwa Żydów i w

źródła dochodu, wygnał z państwa Żydów i w

1306 przejął ich majątki. Doprowadził tez do

1306 przejął ich majątki. Doprowadził tez do

likwidacji zakonu templariuszy. Spalił na

likwidacji zakonu templariuszy. Spalił na

stosie wielkiego mistrza Jakuba de Molay i

stosie wielkiego mistrza Jakuba de Molay i

przejął zakonny majątek.

przejął zakonny majątek.

Dżuma

Dżuma

Ludność średniowieczna żyła w bardzo złych

Ludność średniowieczna żyła w bardzo złych

warunkach sanitarnych, gdyż w większości

warunkach sanitarnych, gdyż w większości

miast pozbawionych kanalizacji ścieki płynęły

miast pozbawionych kanalizacji ścieki płynęły

ulicami. Często wybuchały epidemie chorób,

ulicami. Często wybuchały epidemie chorób,

które dziesiątkowały ludność.

które dziesiątkowały ludność.

W XIV wieku epidemia dżumy wybuchła w

W XIV wieku epidemia dżumy wybuchła w

portach śródziemnomorskich. „Zarazę

portach śródziemnomorskich. „Zarazę

morową”, jak ją wówczas nazywano,

morową”, jak ją wówczas nazywano,

najprawdopodobniej „przywiozły” ze sobą

najprawdopodobniej „przywiozły” ze sobą

statki genueńskie przypływające z portów

statki genueńskie przypływające z portów

nadczarnomorskich.

nadczarnomorskich.

Dżuma – „czarna śmierć”

Dżuma – „czarna śmierć”

Zarażone dżuma szczury przewożone w

Zarażone dżuma szczury przewożone w

ładowniach statków szybko zaczęły

ładowniach statków szybko zaczęły

zarażać ludzi, i od 1348 r. choroba

zarażać ludzi, i od 1348 r. choroba

rozprzestrzeniła się po całym kontynencie.

rozprzestrzeniła się po całym kontynencie.

Mieszkańcy zarażonych miast w panice

Mieszkańcy zarażonych miast w panice

opuszczali je, nieświadomie poszerzając

opuszczali je, nieświadomie poszerzając

obszar epidemii. Ofiar choroby było tak

obszar epidemii. Ofiar choroby było tak

wiele, że niektóre miasta i wsie całkowicie

wiele, że niektóre miasta i wsie całkowicie

opustoszały. Szacuje się że w latach 1348-

opustoszały. Szacuje się że w latach 1348-

50 na dżumę i na skutek spowodowanego

50 na dżumę i na skutek spowodowanego

nią głodu, zmarła ok. 1/3 ludności Europy.

nią głodu, zmarła ok. 1/3 ludności Europy.

Konflikty zbrojne.

Konflikty zbrojne.

Kryzysowi gospodarczemu towarzyszył

Kryzysowi gospodarczemu towarzyszył

kryzys polityczny, który szczególnie

kryzys polityczny, który szczególnie

ujawnił się w konflikcie terytorialnym

ujawnił się w konflikcie terytorialnym

i dynastycznym między Anglią i

i dynastycznym między Anglią i

Francją. Największym długotrwałym

Francją. Największym długotrwałym

konfliktem w tej epoce była właśnie

konfliktem w tej epoce była właśnie

wojna między Anglią i Francją,

wojna między Anglią i Francją,

nazwana „wojną stuletnią”.

nazwana „wojną stuletnią”.

Wojna stuletnia.

Wojna stuletnia.

Przyczyny:

Przyczyny:

- rywalizacja Anglii i Francji o panowanie nad Flandrią;

- rywalizacja Anglii i Francji o panowanie nad Flandrią;

-

Dążenie królów Francji do odebrania Anglii ostatnich

Dążenie królów Francji do odebrania Anglii ostatnich

lenn w południowej części kraju;

lenn w południowej części kraju;

-

Rywalizacja o tron francuski, ponieważ w 1328

Rywalizacja o tron francuski, ponieważ w 1328

wygasła linia dynastii Kapetyngów, a władze

wygasła linia dynastii Kapetyngów, a władze

przejęła młodsza linia – Walezjuszy. Ale król Anglii

przejęła młodsza linia – Walezjuszy. Ale król Anglii

Edward III był potomkiem dynastii Kapetyngów i na

Edward III był potomkiem dynastii Kapetyngów i na

tej podstawie rościł sobie prawa do korony Francji.

tej podstawie rościł sobie prawa do korony Francji.

Zostały one jednak zbagatelizowane.

Zostały one jednak zbagatelizowane.

-

Dążenie rycerstwa do powetowania sobie strat

Dążenie rycerstwa do powetowania sobie strat

wynikających z kryzysu gospodarczego;

wynikających z kryzysu gospodarczego;

Wojna stuletnia 1337 - 1453

Wojna stuletnia 1337 - 1453

Atakującą i wygrywającą strona była

Atakującą i wygrywającą strona była

Anglia wykorzystująca w wojnie

Anglia wykorzystująca w wojnie

zaciężnych pieszych łuczników. W

zaciężnych pieszych łuczników. W

wojsku służyli drobni rycerze i

wojsku służyli drobni rycerze i

mieszczanie. Francja z kolei bazowała

mieszczanie. Francja z kolei bazowała

na ciężkozbrojnej konnicy i rycerstwie

na ciężkozbrojnej konnicy i rycerstwie

feudalnym.

feudalnym.

Przebieg wojny stuletniej

Przebieg wojny stuletniej



Pierwszą wielka bitwa była bitwa pod Cr

Pierwszą wielka bitwa była bitwa pod Cr

é

é

cy w 1346 roku, w której Anglicy

cy w 1346 roku, w której Anglicy

użyli artylerii polowej, ale o zwycięstwie zadecydowali łucznicy;

użyli artylerii polowej, ale o zwycięstwie zadecydowali łucznicy;



W 1348 wybuch epidemii dżumy zahamował działania wojenne;

W 1348 wybuch epidemii dżumy zahamował działania wojenne;



Walkę podjęto ponownie w 1355 roku; najważniejszą bitwą była bitwa pod

Walkę podjęto ponownie w 1355 roku; najważniejszą bitwą była bitwa pod

Poitiers w 1356 roku, w której ponownie zwyciężyli Anglicy;

Poitiers w 1356 roku, w której ponownie zwyciężyli Anglicy;



Przegrane bitwy i niewola króla podważyły autorytet monarszej władzy we

Przegrane bitwy i niewola króla podważyły autorytet monarszej władzy we

Francji, skutkiem tego był wybuch powstania chłopskiego – tzw. „żakerii”.

Francji, skutkiem tego był wybuch powstania chłopskiego – tzw. „żakerii”.

Chłopi skierowali się głownie przeciwko feudałom, których obwiniali za zły

Chłopi skierowali się głownie przeciwko feudałom, których obwiniali za zły

stan państwa.

stan państwa.



Zamęt wewnątrz państwa francuskiego wykorzystali Anglicy, którzy

Zamęt wewnątrz państwa francuskiego wykorzystali Anglicy, którzy

zaatakowali i wygrali koleje starcie – bitwę pod Azincourt w 1415 roku. W

zaatakowali i wygrali koleje starcie – bitwę pod Azincourt w 1415 roku. W

rezultacie król Anglii Henryk V zdobył tron francuski kosztem Karola VII z

rezultacie król Anglii Henryk V zdobył tron francuski kosztem Karola VII z

dynastii Walezjuszy.

dynastii Walezjuszy.



Okupacja angielska we Francji budziła opór a na czele buntu w 1429 roku

Okupacja angielska we Francji budziła opór a na czele buntu w 1429 roku

stanęła Joanna d’Arc. Joanna stanęła na czele wojsk Karola VII i

stanęła Joanna d’Arc. Joanna stanęła na czele wojsk Karola VII i

poprowadziła francuskie wojsko do wielu zwycięskich bitew. Wyparła

poprowadziła francuskie wojsko do wielu zwycięskich bitew. Wyparła

Francuzów z Orleanu i Reims, dzięki czemu król mógł dopełnić aktu

Francuzów z Orleanu i Reims, dzięki czemu król mógł dopełnić aktu

koronacji.

koronacji.

John Wiklef

John Wiklef

W 1453 Anglicy zostali pokonani, jednak obydwa

W 1453 Anglicy zostali pokonani, jednak obydwa

kraje głęboko ucierpiały na skutek działań

kraje głęboko ucierpiały na skutek działań

wojennych. Anglia zniszczona gospodarczo

wojennych. Anglia zniszczona gospodarczo

podatna była na wstrząsy antyfeudalne. W tym

podatna była na wstrząsy antyfeudalne. W tym

środowisku duże poparcie zdobył antyfeudalnie

środowisku duże poparcie zdobył antyfeudalnie

nastawiony profesor oksfordzki – John Wiklef,

nastawiony profesor oksfordzki – John Wiklef,

który występował przeciwko instytucji papiestwa,

który występował przeciwko instytucji papiestwa,

przywiązaniu kleru do majątków i przeciw

przywiązaniu kleru do majątków i przeciw

feudałom. Pod wpływem jego nauk w latach 70. i

feudałom. Pod wpływem jego nauk w latach 70. i

80. założona została sekta lollardów, głosząca

80. założona została sekta lollardów, głosząca

hasła równości społecznej i żądająca

hasła równości społecznej i żądająca

wywłaszczenia dóbr kościelnych.

wywłaszczenia dóbr kościelnych.

Wat Tyler

Wat Tyler



Długotrwała wojna wyniszczyła angielska

Długotrwała wojna wyniszczyła angielska

gospodarkę, co spowodowało wzrost obciążeń

gospodarkę, co spowodowało wzrost obciążeń

podatkowych, Sytuacja ta doprowadziła w

podatkowych, Sytuacja ta doprowadziła w

1381 roku do buntu poddanych pod wodzą

1381 roku do buntu poddanych pod wodzą

Wata Tylera. Do zbuntowanych przyłączyli się

Wata Tylera. Do zbuntowanych przyłączyli się

również lollardowie, głoszący hasło „Precz z

również lollardowie, głoszący hasło „Precz z

poddaństwem i przywilejami feudalnymi”.

poddaństwem i przywilejami feudalnymi”.

Powstanie to podobnie jak „żakeria”

Powstanie to podobnie jak „żakeria”

zakończyło się ostrymi represjami, które

zakończyło się ostrymi represjami, które

zdławiły wszelkie ruchy antyfeudalne i

zdławiły wszelkie ruchy antyfeudalne i

reformacyjne.

reformacyjne.

„

„

Wojna dwóch róż”

Wojna dwóch róż”

W 2 poł. XIV w w Anglii wybuchały walki o

W 2 poł. XIV w w Anglii wybuchały walki o

władze między rodami Yorków (biała róża) i

władze między rodami Yorków (biała róża) i

Lancasterów (czerwona róża). Od symboli

Lancasterów (czerwona róża). Od symboli

obu rodów zwiemy ją „wojną dwóch róż”.

obu rodów zwiemy ją „wojną dwóch róż”.

Ostatecznie zwycięsko wyszedł ród

Ostatecznie zwycięsko wyszedł ród

Lancastrów i spokrewnieni z nimi

Lancastrów i spokrewnieni z nimi

Tudorowie, którzy dali początek nowej

Tudorowie, którzy dali początek nowej

dynastii na tronie angielskim (od. 1485)

dynastii na tronie angielskim (od. 1485)

Husytyzm w Czechach.

Husytyzm w Czechach.

Królestwo Czech w XIV wieku przeżywało swój rozkwit. Dobra passa

Królestwo Czech w XIV wieku przeżywało swój rozkwit. Dobra passa

została nagle przerwana konfliktem religijnym i narodowościowym,

została nagle przerwana konfliktem religijnym i narodowościowym,

gdyż ludność niemiecka zajmowała uprzywilejowane miejsce.

gdyż ludność niemiecka zajmowała uprzywilejowane miejsce.

Budziło to opór ludności czeskiej. Najwybitniejszym mówca i

Budziło to opór ludności czeskiej. Najwybitniejszym mówca i

krytykiem sytuacji państwa był Jan Hus (1369 -1415) – profesor i

krytykiem sytuacji państwa był Jan Hus (1369 -1415) – profesor i

rektor uniwersytetu w Pradze.

rektor uniwersytetu w Pradze.

Nauki Husa spotkały się z dużym poparciem, ale Kościół rzucił na

Nauki Husa spotkały się z dużym poparciem, ale Kościół rzucił na

niego klątwę. Hus został wezwany na sobór w Konstancji. Mimo iż

niego klątwę. Hus został wezwany na sobór w Konstancji. Mimo iż

król, Zygmunt Luksemburski ofiarował mu tzw. List żelazny,

król, Zygmunt Luksemburski ofiarował mu tzw. List żelazny,

gwarantujący mu bezpieczeństwo, został na soborze osądzony i

gwarantujący mu bezpieczeństwo, został na soborze osądzony i

spalony na stosie jako heretyk.

spalony na stosie jako heretyk.

Śmierć Jana Husa spowodowała wybuch większego konfliktu.

Śmierć Jana Husa spowodowała wybuch większego konfliktu.

Zwolennicy Husa – husyci- opanowali Pragę i rozpoczęli wojnę z

Zwolennicy Husa – husyci- opanowali Pragę i rozpoczęli wojnę z

Zygmuntem Luksemburskim. Stało się to m.in. Powodem

Zygmuntem Luksemburskim. Stało się to m.in. Powodem

organizowania wypraw zbrojnych, krucjat, skierowanych przeciw

organizowania wypraw zbrojnych, krucjat, skierowanych przeciw

husytom – heretykom.

husytom – heretykom.