Podstawy

przedsiębiorczości

Temat: Role społeczne i
organizacyjne

Role społeczne

Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany
z posiadaniem określonego statusu społecznego.

Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania
pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i
wyznacza margines swobody.

Rola może mieć charakter bardziej swobodny, określa zarówno
zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

Pewnego typu zachowań, nazywanych
wymaganiami roli, oczekują od ucznia
nauczyciele a natomiast od nauczyciela
dyrektor szkoły oczekuje również
pewnych zachowań.

Role podobnie jak statusy społeczne
mogą mieć charakter przypisany i
osiągany.

Jednostka przystosowuje się do życia
w społeczeństwie, ucząc się różnych
ról.

Role społeczne i status mogą być
dwojakiego rodzaju:
— przypisane jednostce, jak płeć,
rasa, wiek, pochodzenie społeczne,

— osiągnięte przez jednostkę jej
własnym wysiłkiem. Człowiek rodzi
się
mężczyzną, lecz np. pozycję męża,
ojca i pracownika osiąga.

Role społeczne

Rola stanowiąc element osobowości społecznej, kształtuje w znacznej
mierze tę osobowość. Z tego względu ta sama rola społeczna może być
zupełnie inaczej wykonywana (oczywiście wpływ na to mają nie tylko
cechy osobowościowe, lecz także indywidualne umiejętności, kwalifikacje,
talent itp.). W skrócie można powiedzieć, że rola kształtuje
osobowość społeczną, a osobowość rolę społeczną.

Role społeczne

Role społeczne mogą być rozpatrywane z
różnych perspektyw teoretycznych.

Bruce J. Biddle wskazuje na:
1) funkcjonalną teorię roli,
2) perspektywę symbolicznego interakcjonizmu,
3) strukturalną teorię roli (przez strukturę
rozumie się tu trwałe organizacje zespołów
jednostek, przejawiających utrwalone
zachowania - "role„,
4) ujecie charakterystyczne dla teorii
organizacji,
5) poznawczą teorię roli.

W początkowej fazie następuje przystosowanie do roli. Jednostka stara
się zorientować, na czym polega pełnienie roli, zachowywać się
zgodnie z jej wymaganiami. W takim przypadku można mówić o
"wchodzeniu" w rolę.

Podjęcie roli jest procesem. Jego końcowym efektem może być pełna
identyfikacja z rolą lub nawet fetyszyzacja roli (odgrywanie roli dla
niej samej)."

Niektóre role społeczne są jednostce narzucone przez otoczenie
społeczne - jest to tzw. wdrukowanie roli, zachodzące w następstwie
procesu stygmatyzacji.

Role społeczne

Stygmatyzacja, etykietowanie,
naznaczanie jest to proces
nadawania określeń w kategoriach
zachowania jednostkom, grupom
społecznym czy kategoriom
społecznym w wyniku czego
przyjmują one nadane im cechy i
zaczynają działać zgodnie z
przypisanymi im etykietami.

Od najmłodszych lat człowiek pełni
wiele ról społecznych. Inne jednostki
wymagają od niego odpowiednich
zachowań stosownie od wieku. Przez
całe życie ludzie pełnią wiele tych ról:
od dziecka po babcię czy dziadka.

2 - 3 lata – osoba jest jedynie
dzieckiem, bo jest zbyt mała by od niej
czegoś wymagać. Rodzice dopiero
„wprowadzają” dziecko w życie.

Role społeczne

Przygotowanie do większości ról społecznych zaczyna się we wczesnym
dzieciństwie. Trening roli przebiega na ogół nieświadomie i
niedostrzegalnie. Dzieci np. bawią się w dom, powtarzając i powielając
to, co widzą i słyszą, uczestnicząc w niezliczonych wydarzeniach życia
rodzinnego. Na podstawie tego codziennego doświadczenia dziecko
buduje sobie obraz tego, jak zachowuje się mężczyzna, a jak kobieta, jak
mąż i żona traktują siebie nawzajem.

Mała dziewczynka często naśladuje mamę,
udając, że np. przewija noworodka.

Ojciec zaś przekazuje synowi typowo męskie
zachowania. Mali chłopcy często bawią się
samochodami.

Dzieci w takim wieku pełnią również funkcję
przedszkolaka. Spotykają się z innymi dziećmi
i uczą się, jak żyć w grupie. Panie opiekujące
się takimi dziećmi wymagają od nich
grzeczności, kultury i koleżeństwa.

Role społeczne

5 - 6 lat – dopiero w tym wieku dziecko tak naprawdę
zaczyna pełnić rolę córki czy syna. Jest na tyle duże, by
rozumieć niektóre zachowania rodziców.

7 - 9 lat – w takim wieku (nauczanie zintegrowane). Człowiek
zaczyna pełnić rolę ucznia, musi zachowywać się według
określonych reguł zawartych w regulaminie szkolnym.

Od takiej osoby wymaga się kulturalnego zachowania,
punktualności, systematyczności i uczęszczania na zajęcia.
Niestosowanie się do tych norm jest karane uwagą
negatywną.

Role społeczne

Dzieci uczą się słuchać, dostają oceny, są
nagradzane. Osoby w tym wieku
zaczynają dzielić się w grupki. Już wtedy
widać, kto kogo bardziej lubi, z kim chce
się kolegować. Dziecko zaczyna również
pełnić rolę szkolnego kolegi (koleżanki).

10 - 12 lat – uczniowie zaprzyjaźniają się. Przyjaciółki wspierają się w
trudnych chwilach, oczekując tego samego. Gdy jedna z przyjaciółek
np. obrazi swoją bliską koleżankę, więź między nimi może osłabnąć
lub w ogóle zniknąć.

Dwunastolatki (i starsi) często zapisują się do kółek zainteresowań
takich jak Szkolne Kółka Sportowe albo matematyczne. Uczennica
(uczeń), który zapisze się gdzieś musi uczęszczać na te zajęcia i
stosować się do reguł jakie na nim obowiązują. Człowiek zaczyna być
odpowiedzialny za swoje czyny.

Role społeczne

W szkole przygotowanie do pełnienia ról
społecznych opiera się w o wiele
większym stopniu na prezentacji
formalnych praw rządzących życiem
społecznym, niż na przedstawianiu i
ujawnianiu rzeczywistych zasad
rządzących społeczeństwem dorosłych.
Młodzież uczy się abstrakcyjnego,
idealnego świata i nic dziwnego, że staje
się cyniczna, gdy stwierdza, że szczytne
zasady nie pasują do rzeczywistości.

13 - 15 lat – uczennica (uczeń) musi uczyć się coraz więcej
ponieważ „dochodzą” nowe przedmioty. Wymaga się
opanowania coraz większej liczby materiału. W klasie
wyodrębniają się przywódcy i tzw. „kozły ofiarne”.

Grupa „ustala” reguły postępowania, niektórzy narzucają
innym swój styl życia. Jeśli jakaś osoba nie podporządkuje się
lub złamie jedną z takich klasowych zasad, może to mieć
niemiłe konsekwencje.

Role społeczne

Oczywiście tu nie ma mowy o żadnych
uwagach czy ujemnych punktach.
Stosunek jaki mają inni do tej osoby
będzie „pokazany” w traktowaniu jej w
określony sposób.

16 - 19 lat – dziewczyny stają się kobietami, a chłopcy
mężczyznami. Człowiek staje się pełnoletni toteż wszyscy
uznają, iż powinien zachowywać się dojrzale i stosownie do
wieku. W tym wieku człowiek powinien zastanowić się nad
swoją przyszłością, bowiem tego od niego wymagają rodzina
czy szkoła.

20 - 25 lat – człowiek jest studentem. Głównym jego zadaniem
jest nauka i rozwijanie własnych zainteresowań, zdobywanie
wiedzy, by mieć dobry zawód. Nie przestaje oczywiście pełnić
roli syna, czy brata.

Role społeczne

25 – 35 lat – zwykle w tym wieku ludzie zakładają rodziny.
Kobiety pełnią funkcję żony i matki. Od żony wymaga się
bycie „panią domu”. Musi wypełniać obowiązki takie jak
sprzątanie, pranie, gotowanie. Jako matka opiekuje się
dzieckiem, uczy je podstawowych rzeczy (np. chodzenie). Mąż
zwykle ma za zadanie utrzymywać rodzinę. W dzisiejszym
świecie jednak często role się odwracają, co nie jest
oczywiście złe, a wręcz przeciwnie.

35 - 45 lat – człowiek pracuje (oczywiście może to zacząć robić
wcześniej) stając się pracownikiem. Czasem jest na wyższej
pozycji np. szefa, od którego wymaga się odpowiedzialności.
Taka osoba musi być zdecydowana. Może też być zwykłym
pracownikiem. Od niego zaś wymaga się – podobnie jak u
ucznia – pracowitości, punktualności itp. Zależnie od zawodu
oczywiście.

45 – 65 lat – zwykle wtedy matki
stają się babciami i teściowymi,
ojcowie – dziadkami i teściami.

60 i więcej - człowiek jest członkiem
rodziny, dziadkiem, emerytem. Do
końca życia może być czyimś
życiowym przyjacielem.

Role społeczne

Społeczeństwo rolnicze

Role organizacyjne

1) role informacyjne – rola menadżera jako obserwatora,
propagatora informacji
i rzecznika, które wymagają przetwarzania informacji:
a)obserwator – śledzenie sprawozdań branżowych w celu nadążania
za rozwojem wydarzeń,
b)propagator – wysyłanie notatek prezentujących nowe inicjatywy
organizacji,
c)rzecznik – wygłaszanie przemówień.

2) role decyzyjne – rola menadżera jako przedsiębiorcy,
przeciwdziałającego
zakłóceniom, dysponenta zasobów i negocjatora, przede wszystkim
odnoszą się one do
decyzji, które trzeba podjąć:
a) przedsiębiorca – opracowywanie nowych pomysłów
innowacyjnych,
b) przeciwdziałający zakłóceniom – rozwiązywanie konfliktu między
podwładnymi,
c) dysponent zasobów – dokonywanie przeglądów i rewizji wniosków
budżetowych,
d) negocjator – negocjowanie porozumienia.

Role organizacyjne

Role organizacyjne związane są z działalnością osób w
organizacji
(w przedsiębiorstwie, stowarzyszeniu, fundacji, szkole).
Są to role:

- menedżerskie,

- pracownicze.

Role menedżerskie – to m.in.:
1) role interpersonalne – role kierownicze
reprezentanta, przywódcy i łącznika, które
przewidują kontakty z innymi ludźmi:
a)reprezentant – udziały w uroczystościach,
np. otwarcia nowego zakładu,
b)przywódca – zachęcanie pracowników do
zwiększenia wydajności,
c)łącznik – koordynacja działań dwóch grup
projektowych,

Przykładem roli pracowniczej może być
wykonawca,
który realizuje powierzone zadania.

Umiejętności i role kierownicze

Robert Katz - umiejętności kierowników:

1) techniczne – zdolność posługiwania się narzędziami,
metodami i technologią w określonej specjalności. Wymagane
szczególnie wobec niższego dozoru.

2) społeczne – zdolność współpracowania z innymi ludźmi,
rozumienie i motywowanie poszczególnych ludzi, jak i grup.
Jednakowo potrzebne niezależnie od szczebla kierownictwa.

3) koncepcyjne – zdolność koordynacji i
integrowania wszystkich interesów i
działalności organizacji. Potrzebne do
skutecznego działania naczelnego
kierownictwa.

Henry Mintzberg wyróżnił następujące role kierownika:
1) interpersonalne – rola reprezentacyjna, przywódcy (zatrudnianie,
szkolenie, motywowanie), łącznika między ludźmi,

2) informacyjne – rola monitora (poszukiwanie informacji),
upowszechniającego, rzecznika wobec osób spoza jednostki lub
organizacji,

3) decyzyjne – rola przedsiębiorcy (udoskonalanie jednostki),
przeciwdziałającego zakłóceniom, rozdzielającego zasoby,
negocjatora.

Role kierownicze

Cechy skutecznych kierowników, których nie można
sobie przyswoić w trakcie nauki:
1) potrzeba kierowania – czerpanie zadowolenia z
pracy kierownika,
2) potrzeba władzy przy wykorzystaniu wiedzy i
umiejętności,
3) zdolność empatii – rozumienie i zdolność
postępowania
z emocjonalnymi reakcjami członków organizacji.

Słowem, które najlepiej opisuje menedżera, jest skuteczność. To
osoba, która nie „buja w chmurach”, tylko szybko i sprawnie osiąga
postawione przed nią cele. Znakomicie organizuje pracę, rozdziela
zadania i egzekwuje ich wykonanie.

Menedżera zwykle cechuje uporządkowane, analityczne i logiczne
myślenie, wysokie tempo pracy i skupienie się na konkretnym celu.

Ten typ osobowości znakomicie sprawdza się w operacyjnym
zarządzaniu, prowadzeniu projektów, realizacji celów krótko i
średnioterminowych, kierowaniu na średnim i niższym szczeblu.

Słabą stroną menedżera może być
skrajne nastawienie na rezultaty,
kosztem ludzi. Może mu być szkoda
czasu na motywowanie i budowanie
relacji – woli cenne minuty wykorzystać
na realizację konkretnych, mierzalnych
zadań.

Menedżer

Lidera poznamy po tym, że idą za nim ludzie. To osoba
nastawiona przede wszystkim na swoich podwładnych.
Wierzy, ze najważniejszym zasobem firmy jest jej załoga i
kadra menedżerska. Jest przekonany, że jeśli stworzy dobry
zespół, a potem zmotywuje go do działania, ludzie zrealizują
cele biznesowe.

Słabszą stroną lidera bywa zwykle to
wszystko, co jest domeną menedżera:

• organizowanie,

• pilnowanie terminów,

• operacyjna efektywność.

Dlatego często potrzebuje dobrze
zorganizowanego zastępcy, który jego
pomysły wdroży

Lider

Strateg to osoba, która rozumie miejsce firmy na rynku, przewiduje
zmiany tego rynku i w tym kontekście tworzy długofalowe plany
rozwoju biznesu. Potrafi spojrzeć na sektor, branżę i rynek „z lotu
ptaka”. Nie zagłębia się wówczas w szczegóły, lecz analizuje kluczowe,
najważniejsze procesy i zjawiska. Potrafi odczytać trendy i wieloletnie
zmiany, rozumie też makroekonomiczne zależności.

Słabszą rolą stratega jest często umiejętność kierowania ludźmi i
ich motywowania. Jeśli nie posiada cech lidera, nie powinien być
bezpośrednim przełożonym dużego zespołu, a raczej jego doradcą.

Czasem strateg nie posiada też umiejętności wdrożeniowych –
opracowuje świetne plany, lecz potem pozostawia je na papierze.
Wówczas jego zastępcą powinien być menedżer, sprawny
organizator.

Strateg

Konflikt ról

Konflikt ról jest to zachowanie niezgodne z oczekiwaniami partnerów
woli.
Pracująca matka szybko stwierdza, że pełna dyspozycyjność w pracy
bardzo
utrudnia wywiązywanie się z domowych obowiązków. Trudności w
pełnieniu
wielu różnych ról społecznych manifestują się chorobami
psychosomatycznymi, uzależnieniem od alkoholu czy narkotyków.

Napięcia wynikające z konfliktu ról mogą być złagodzone przez
mechanizmy
obronne. Są to wszelkie zabiegi umożliwiające redukcję przykrego
napięcia emocjonalnego bez zmiany obiektywnej sytuacji, która je
wywołała.

Niepowodzenia w pełnieniu ról następują wtedy, gdy jednostka ma
trudności
z zaakceptowaniem przypisanych ról (kolorowi, grupy etniczne,
kobiety, ludzie
starzy).

Negacja roli to świadome odrzucenie jakiejś roli i - co więcej -
postępowanie przeciwne do jej wymagań. Liczne zachowania
młodzieży wyjaśniać można przez odwołanie się do negacji roli
"typowego obywatela". Analogiczna sytuacja występuje w przypadku
ruchów feministycznych, negujących tradycyjne rozumienie roli
kobiety.

Literatura:

1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002,
2. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.

Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego
i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009

3.

http://pl.wikipedia.org

4. Gregorczyk S., Romanowska M., Sopińska A., Wachowiak P.:

Przedsiębiorczość bez tajemnic. Podręcznik do nauczania
podstaw przedsiębiorczości dla liceum
i technikum. WSiP 2009.