GOSPODARKA

OPARTA NA WIEDZY

OECD pod pojęciem gospodarki opartej na
wiedzy

(ang.

knowledge-based

economy)

rozumie gospodarkę bezpośrednio bazującą na
produkcji, dystrybucji oraz wykorzystaniu wiedzy
i

informacji.

Zdolność

społeczeństw

(i

gospodarek) do wdrażania i wykorzystania
informacji staje się głównym czynnikiem
powodującym wzrost ich międzynarodowej
konkurencyjności, tym samym stając się
podstawowym czynnikiem podnoszenia poziomu
ich zamożności.

Zdaniem Petera F. Druckera we współczesnej
gospodarce postkapitalistycznej głównym zasobem
ekonomicznym (czyli środkiem produkcji) staje się
wiedza, a wzrost jej wartości będzie rezultatem
wydajności

oraz

innowacji

pochodzących

z

zastosowania wiedzy. Przy czym nowością jest, że
chodzi tu o samą wiedzę, a mniej o jej aplikacyjność
w odniesieniu do kapitału czy pracy. Wydaje się, że
tym samym gospodarki społeczeństw najbardziej
zaawansowanych w trzeciej rewolucji przemysłowej
zmierzają w stronę gospodarki wiedzy i kapitalizmu
informacyjnego, a same społeczeństwa w stronę
społeczeństwa wiedzy.

Podział samej wiedzy przeprowadzony z punktu widzenia jej ekonomii:

[1] Know-what, czyli wiedza na temat faktów (a więc to co
potocznie nazywamy informacją).

[2] Know-why odnosząca się do wiedzy naukowej oraz zasad i
praw naturalnych (jej wytwarzanie odbywa się w instytucjach
naukowych np. uniwersytetach, instytutach badawczych, a do
jej propagacji niezbędna jest dobra współpraca między
środowiskiem naukowym a sferą przedsiębiorczości, co
dokonuje się na zasadzie powiązań sieciowych).

[3]

Know-how

będąca

składnikiem

wartości

danego

przedsiębiorstwa, odnosi się ona do jego zdolności do robienia
czegoś (powoduje to konieczność tworzenia powiązań
sieciowych pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami tzw.
industrial networing).
[4] Know-who będąca uporządkowanym zbiorem informacji o
ludziach posiadających wiedze know-what i know-how (jest
szczególnie

ważny

rodzaj

wiedzy

dla

gospodarek

charakteryzujących się znacznym rozproszeniem umiejętności).

W ujęciu przestrzennym możemy wyróżnić dwa ujęcia
nauki: globalne i regionalne. W sferze globalnej ma
miejsce wykształcenie uniwersalnego charakteru
aktywności naukowej oraz powstanie jej form
organizacyjno-funkcjonalnych. Zatem w wymiarze
globalnym powstają:

•wzorce badań naukowych i uzyskiwanych wyników;

•struktura wewnętrzna nauki pod postacią dyscyplin naukowych;

•struktura organizacyjna i instytucjonalna nauki;

•systemy służące informacji naukowej oraz krytyce naukowej.

Natomiast regionalny wymiar nauko jest kreowany
przez relacje zachodzące pomiędzy państwem a
nauką.

W dobie trzeciej rewolucji przemysłowej nauka jest jednym z
najważniejszych narzędzi kreowania innowacyjności gospodarki.
Dlatego też państwo silnie oddziałuje na naukę poprzez swoją
politykę w tym zakresie. Przy czym polityka naukowa państwa może
mieć charakter interwencjonistyczny i nieinterwencjonistyczny.
W przypadku interwncjonistycznym mamy do czynienia z
aktywnym działaniem państwa, które poprzez instytucje państwowe i
finansowanie programów publicznych kształtuje charakter i kierunek
aktywności naukowej. W ramach tego podejścia możemy wyodrębnić
dwa typy planowania i zarządzania nauką: autorytarny (państwo
kontroluje wszelkie przejawy życia naukowego, zatem nauka jest w
pełni podporządkowania zaleceniom władzy, lecz w krótkim czasie
następuje monopolizacja życia naukowego i preferowanie badań na
niskim poziomie) oraz demokratyczny (państwo wprawdzie wspiera
finansowo badania naukowe, lecz jego polityka uwzględnia potrzeby
zarówno naukowców, jak i konsumentów ich wyników oraz cele
formułowane przez rząd).
Natomiast polityka nieinterwncjonistyczna zasadza się na
finansowaniu działalności naukowej przez instytucje prywatne lub
organizacje społeczne. Badania naukowe są prowadzone głównie
przez prywatne uniwersytety i instytuty, finansowane zasadniczo
przez fundacje i przemysł. Państwo w tym przypadku ogranicza się do
finansowania głównie programów badawczych o charakterze
politycznym (np. militarne, rewitalizacja miast).

Lp.

Bariera

Charakterystyka

1

Dziedzictwo
realnego
socjalizmu

Nada system nauki odczuwa skutki (zarówno w sferze materialnej jak
i duchowej) podporządkowania pośrednio lub bezpośrednio
potrzebom

sowieckiego

kompleksu

militarno-przemysłowego.

Ponadto niektóre dyscypliny naukowe, z przyczyn ideologicznych, nie
były rozwijane, blokowano również swobodna wymianę naukową z
naukowcami spoza „żelaznej kurtyny”.

2

Słabość i
nieefektywność
struktur
rządowych

Aktualnie funkcjonujące struktury rządowe są połączeniem starych
modeli sprawowania władzy z nowymi. Powoduje to, że władza jest
praktycznie niezdolna do opracowania długofalowej strategii rozwoju
nauki. Ponadto władza jest podatna na naciski populistyczne (które
ze swej natury deprecjonują znaczenie i pauperyzują naukowców) i
neoliberalne (w prymitywnej formie, zgodnie z którą cały model
uprawiania nauki powinien być podporządkowany zasadom
rynkowym). Prowadzi to „drenażu mózgów” który skutkuje
powiększaniem się luki pokoleniowej wśród naukowców tych krajów.

3

Ograniczoność
rezerw i płytkość
rynków

Gospodarki tych krajów posiadają małe zasoby i rezerwy finansowe,
ponadto ich rynki wewnętrzne charakteryzują się płytkością.
Prowadzi to niemożności prowadzenia długofalowych programów
badawczych i konfliktów pozostałości starego z nowym.

4

Brak
konstruktywnego
podejścia ze
strony
międzynarodowy
ch instytucji
finansowych

Międzynarodowe (szczególnie z Europy Zachodniej) instytucje
finansowe nie potrafiły opracować strategicznego i holistycznego
podejścia do konieczności transformacji modelu nauki w państwach
Europy Środkowej i Wschodniej. Zamiast tego zaoferowano niespójne
wewnętrznie wspomaganie finansowe, które nie jest w stanie
przemodelować nauki w tej części Europy, zamiast tego prowadzi do
jej dalszej dywersyfikacji w negatywnym znaczeniu.

Główne bariery wzrostu innowacyjności i rozwoju opartego na wiedzy

gospodarek krajów Europy Środkowej i Wschodniej

Jednym z najbardziej spektakularnych
przejawów praktycznego zastosowania w
gospodarce zasad gospodarki opartej na
wiedzy jest wykorzystanie internetu do
prowadzenia

aktywności

gospodarczej.

Najczęściej

mamy

do

czynienia

z

prowadzeniem elektronicznego biznesu (e-
busines),

handlu

(e-commerce),

bankowości (e-banking) oraz świadczeniem
usług informatycznych dla tychże firm
(outsoursing).

Początki Internetu są związane (co jest typowe dla
współczesnego świata) z potrzebami militarnymi.
Mianowicie w okresie „zimnej wojny” w Stanach
Zjednoczonych

powstał

pomysł

stworzenia

zdecentralizowanej sieci komputerowej, która byłaby
uodporniona na skutki ataku nuklearnego. W 1969 r.
powstała sieć ARPAnet. W 1981 r. dla ośrodków
uniwersytecki nie mających połączenia z poprzednio
wymienioną siecią stworzono CSNET. W 1992 r.
stworzono sieć www (world wide web). W Polsce
rozwój Internetu jest silnie opóźniony względem
wysokorozwiniętych

państw

kapitalistycznych.

Dopiero w 1994 r. uruchomiono w Warszawie
pierwszy komercyjny dostęp do Internetu.

Rozwój i przemiany e-biznesu (prognoza)

Podmioty związane z Internetem możemy podzielić
na 3 grupy:

[1] Firmy tworzące, rozbudowujące i zapewniające funkcjonowanie Internetu.
Możemy

ich

podzielić

na

trzy

podgrupy:

operatorów

sieci

telekomunikacyjnych (może być to zarówno za pomocą tradycyjnych
analogowych łączy telefonicznych, jak też cyfrowych, czy też za
pośrednictwem telefonów komórkowych). Do drugiej podgrupy należą
wyspecjalizowani dostawcy usług internetowych, zwani firmami ISP (Internet
Service Provider). Oferują oni całą gamę usług, jak chociażby: dostęp do
Internetu, hosting, tworzenie serwerów wirtualnych, zdalna administracja
zasobami sieci firmowych i serwerów, tworzenie i utrzymywanie stron www,
udostępnianie portali i wortali, prowadzenie serwisu BBB, realizowanie usług
telekonferencji i telepracy. W trzeciej podgrupie mieszczą się dostawcy
sprzętu i oprogramowania niezbędnych do budowy i funkcjonowania sieci.

[2] Aktywne przedsiębiorstwa internetowe, wykorzystujące Internet do
polepszenia swojej pozycji na rynku. Internet pomaga im w poprawie zakresu,
formy, jakości i konkurencyjności prowadzonego biznesu, znalezieniu nowych
obszarów ekspansji gospodarczej, zwiększenia skuteczności i szybkości
obsługi klienta; lecz także jest przydatny w polepszeniu zarządzania firmą i
współpracy z kontrahentami. Firmy te korzystają z całego spektrum narzędzi i
technologii dostarczanych im przez wymienione w pierwszej grupie
przedsiębiorstwa.

[3] Bierni konsumenci, są to najczęściej osoby prywatne lub przedstawiciele
małych i średnich firm. Zazwyczaj korzystają oni nieregularnie z Internetu
koncentrując się na przeglądaniu stron www i korzystaniu z poczty
elektronicznej.