Rybnik, 25 września
2011 r.

Dr Dorota Benduch
Katedra Prawa
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Prawo karne

Prawo karne

skarbowe

skarbowe

Cel wykładów

Cel wykładów

Omówienie

podstawowych

zagadnień
z części materialnej, procesowej
oraz wykonawczej prawa karnego
skarbowego,

co

pozwoli

na

poznanie zakresu oraz ocenę
skuteczności

obowiązywania

przepisów karnych w zakresie
świadczenia daniny publicznej.

2

Opis przedmiotu

Opis przedmiotu

I. Prawo karne skarbowe – zagadnienia

podstawowe.

1. Pojęcie prawa karnego skarbowego.
2. Funkcje prawa karnego skarbowego.
3. Geneza i ewolucja prawa karnego skarbowego w

Polsce.

II. Normy prawa karnego skarbowego.

1. Źródła prawa karnego skarbowego.
2. Konstrukcja przepisów prawa karnego skarbowego.
3. Wykładnia i analogia w prawie karnym skarbowym.
4. Miejsce i czas obowiązywania przepisów prawa

karnego skarbowego.

III.Czyn zabroniony w prawie karnym

skarbowym.

1. Pojęcie czynu zabronionego.
2. Ustawowe znamiona czynu zabronionego.
3. Rodzaje czynów zabronionych.
4. Podmiot (sprawca) czynu zabronionego.

3

Opis przedmiotu

Opis przedmiotu

I. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

1. Definicja przestępstwa oraz wykroczenia

skarbowego oraz ich elementy konstrukcyjne.

2. Podmiot przestępstw oraz wykroczeń skarbowych.
3. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę

sprawcy i ich wpływ na odpowiedzialność karną.

4. Nadzwyczajne obostrzenie kary w prawie karnym

skarbowym.

II. Kary, środki karne i środki

zabezpieczające oraz zasady ich
wymierzania.

1. Istota i cel stosowania kary w prawie karnym

skarbowym.

2. Kary i środki karne za przestępstwa oraz

wykroczenia skarbowe.

3. Stosowanie środków zabezpieczających.
4. Przedawnienie karalności czynów skarbowych.

4

Opis przedmiotu

Opis przedmiotu

I. Wybrane zagadnienia z procesowego i

wykonawczego prawa karnego
skarbowego.

1. Strony postępowania w sprawach o przestępstwa i

wykroczenia skarbowe.

2. Postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych

skarbowych.

3. Właściwość sądów powszechnych i wojskowych w

sprawach karnych skarbowych.

4. Postępowanie mandatowe.
5. Interwencja.
6. Środki odwoławcze i nadzwyczajne środki

zaskarżenia.

5

Literatura

Literatura

• Violetta Konarska-Wrzosek, Tomasz

Oczkowski, Jerzy Skorupka: „Prawo
i postępowanie karne skarbowe”,
Wydawnictwo

Wolters

Kluwers,

Warszawa 2010.

• Janusz Sawicki: „Zarys prawa karnego

skarbowego”, wyd. 2, Wydawnictwo
LexisNexis, Warszawa 2010.

• Feliks

Prusak:

„Prawo

karne

skarbowe”, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2008.

• Feliks Prusak: „Postępowanie karne

skarbowe”, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2009.

6

Akty prawne

Akty prawne

Ustawa z dnia 10 września 1999

r.

Kodeks karny skarbowy

(t.j. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze

zm.)

7

Zaliczenie przedmiotu

Zaliczenie przedmiotu

Test jednokrotnego wyboru

z punktami ujemnymi

(ocena pozytywna po uzyskaniu

60%

możliwych do zdobycia

punktów;

+2 pkt

za udzieloną odpowiedź

prawidłową oraz

-1 pkt

za

błędną odpowiedź)

8

Konsultacje

Konsultacje

•

Informacja

aktualizowana

na

bieżąco na stronie internetowej UE

Katowice:

www.ue.katowice.pl

;

•

E-mail:

[e-mail]

;

•

Sekretariat Katedry Prawa UE

Katowice:

32-257-7505

9

WYKŁAD 1

WYKŁAD 1

ZAGADNIENIA

ZAGADNIENIA

WSTĘPNE

WSTĘPNE

Agenda

Agenda

I. Prawo karne skarbowe – zagadnienia

podstawowe.

1. Pojęcie i zakres regulacji prawa karnego

skarbowego.

2. Funkcje prawa karnego skarbowego.
3. Geneza i ewolucja prawa karnego

skarbowego w Polsce.

II. Normy prawa karnego skarbowego.

1. Źródła prawa karnego skarbowego.
2. Konstrukcja przepisów prawa karnego

skarbowego.

3. Wykładnia i analogia w prawie karnym

skarbowym.

11

Funkcje prawa karnego

Funkcje prawa karnego

skarbowego

skarbowego

12

Funkcje prawa karnego

Funkcje prawa karnego

skarbowego

skarbowego

13

• FUNKCJA

OCHRONNA

–

jest

to

podstawowa

funkcja

prawa

karnego

skarbowego; PKS ma za zadanie ochronę
interesów finansowych Skarbu Państwa,
jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii
Europejskiej
i realizuje ten cel poprzez określenie, jakie
czyny godzące w przepisy finansowe państwa
są zwalczane za pomocą kar i środków
karnych.

2. FUNKCJA PREWENCYJNA – przepisy PKS

określają jakie czyny są naganne i karalne
oraz regulują katalog kar i środków np.
karnych, zabezpieczających (tzw. sankcje
karne). Innymi słowy określa zasady
odpowiedzialności karnej skarbowej.

Funkcje prawa karnego

Funkcje prawa karnego

skarbowego

skarbowego

14

3. FUNKCJA REPRESYJNA – PKS reguluje

okoliczności

wymierzania

kar

oraz

przeprowadzenie

egzekucji

za

popełnione

przestępstwa

skarbowe

lub

wykroczenia

skarbowe. Stosowanie represji karnej wobec
sprawców

przestępstw

lub

wykroczeń

skarbowych

jest

naturalną

konsekwencją

ujawnienia czynu penalizowanego przez to prawo
i pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności
karnej, co kończy się wydaniem orzeczenia
skazującego.

4. FUNKCJA EGZEKUCYJNA – zadaniem Kodeksu

karnego skarbowego jest zapewnienie nakazom i
zakazom finansowym posłuszeństwa, czemu mają
służyć

środki

oddziaływania

karnego.

Wyrównanie uszczerbku finansowego przez
sprawcę skutkuje w określonych sytuacjach co
najmniej złagodzeniem represji karnej.

5. FUNKCJA GWARANCYJNA – PKS określa

warunki i granice jego stosowania przez organy
orzekające,

zabezpiecza

sprawców

przed

dowolnością decyzyjną tych organów (aby
pociągnąć do odpowiedzialności karno skarbowej
KKS musi wyraźnie ocenić zachowanie jako czyn
zabroniony).

Funkcje prawa karnego

Funkcje prawa karnego

skarbowego

skarbowego

15

5. FUNKCJA GWARANCYJNA – jest ona istotna z

punktu widzenia sytuacji prawnej sprawcy czynu
uznanego

przez

obowiązującą

ustawę

za

przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.

 Nullum crimen, nulla contraventio sine lege

poenali anteriori - nie ma przestępstwa, nie ma
wykroczenia bez uprzedniego wejścia w życie ustawy,
która określałaby typ zachowania zabronionego pod
groźbą kary;

 Nullum crimen, nulla conteraventio sine culpa –

nie ma przestępstwa, nie ma wykroczenia bez winy;

 Nulla poena sine lege – nie można wymierzyć kar,

które nie są przewidziane w ustawie;

 Lex retro non agit – ustawa nie działa wstecz co do

odpowiedzialności karnej

Geneza i ewolucja PKS

Geneza i ewolucja PKS

16

Akty prawne regulujące materię karno-

skarbową w Polsce międzywojennej:

 Ustawa karna skarbowa z 2.08.1926 r. (od

1.01.1927)

Pierwszy po okresie zaborów całościowo opracowany
akt prawny z tej dziedziny, który zapożyczył część
instytucji dla prawa karnego skarbowego z ustaw
państw zaborczych (np. czynny żal).

 Ustawa karna skarbowa z 18.03.1932 r. (od

1.05.1932)

Podstawowym założeniem ustawy było oparcie PKS na
przepisach powszechnego prawa karnego; w ustawie
skodyfikowano tylko te przepisy, które odróżniały
szczególnie PKS od powszechnego PK.

 Dekret Prezydenta RP z 3.11.1936 r. – Prawo

karne skarbowe (od 1.04.1937)

Dekret ten, odwołując się wyraźnie do przepisów k.k. z
1932r., rozbudował przepisy części ogólnej i zakres
penalizacji w części szczególnej z uwagi na zmiany w
obszarze prawa finansowego.

Geneza i ewolucja PKS

Geneza i ewolucja PKS

17

Akty prawne regulujące materię karno-

skarbową w Polsce powojennej:

 Dekret z 11.04.1947 r. – Prawo karne

skarbowe (od 1.06.1947)

Dekret został uzupełniony rozporządzeniami Ministrów,
które zawierały przepisy wykonawcze do prawa
karnego skarbowego; przepisy PKS zostały w
większości oparte na regulacjach z tej materii z okresu
międzywojennego.

 Ustawa karna skarbowa z 13.04.1960 r. (od

30.06.1960)

Podstawową przyczyną uchwalenia nowej ustawy była
dezaktualizacja dotychczasowych przepisów PKS oraz
coraz częstsze nadużycia podatkowe i celne, które
wskazywały na niedostateczną skuteczność PKS.

Geneza i ewolucja PKS

Geneza i ewolucja PKS

18

Akty prawne regulujące materię karno-

skarbową w Polsce powojennej:

 Ustawa karna skarbowa z 26.10.1971 r. (od

1.01.1972)

Przyczyną zmiany podstawy prawnej w zakresie PKS
było wejście w życie 1.01.1970r. nowej kodyfikacji
prawa

karnego

powszechnego;

ustawa

ta

obowiązywała

najdłużej

spośród

wszystkich

dotychczasowych regulacji, bo przeszło 27 lat; ustawa
stanowiła obszerny akt ustawodawczy i odznaczała się
kompleksowym charakterem; wielokrotne nowelizacje
nie poprawiły stanu PKS.

 Kodeks karny skarbowy z 10.09.1999 r. (od

17.10.1999)

KKS jest 7 aktem prawnym regulującym materię PKS,
odpowiadającym zasadom demokratycznego państwa
prawa

i

gospodarki

rynkowej;

przełamał

siedemdziesięcioletnią tradycję orzekania w sprawach
karno-skarbowych przez finansowe organy państwa
oraz rozszerzył kompetencje orzecznicze niezawisłych
sądów; organom finansowym państwa pozostała
możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności w trybie
mandatowym .

Struktura Kodeksu karnego

Struktura Kodeksu karnego

skarbowego

skarbowego

19

KKS składa się z 191 artykułów, w którym
najbardziej rozbudowana została część
materialna,

regulująca

zasady

odpowiedzialności

karnej

skarbowej,

postępowanie

w

sprawach

karnych

skarbowych

oraz

postępowanie

wykonawcze w tym zakresie.

Tytuł I Przestępstwa skarbowe i wykroczenia

skarbowe (zawiera normy prawa materialnego) –
art. 1-112.

Tytuł

II

Postępowanie

w

sprawach

o

przestępstwa

skarbowe

i

wykroczenia

skarbowe (zawiera normy prawa procesowego,
określa zasady postępowania przez organami
administracji publicznej oraz sądami) – art. 113-
177.

Tytuł

III

Postępowanie

wykonawcze

w

sprawach

o

przestępstwa

skarbowe

i

wykroczenia skarbowe – art. 178-191.

TYTUŁ I. PRZESTĘPSTWA

TYTUŁ I. PRZESTĘPSTWA

SKARBOWE

SKARBOWE

I WYKROCZENIA SKARBOWE

I WYKROCZENIA SKARBOWE

DZIAŁ I Część ogólna

Rozdział 1 Przepisy wstępne
Rozdział 2 Zaniechanie ukarania sprawcy
Rozdział 3 Przestępstwa skarbowe
Rozdział 4 Wykroczenia skarbowe
Rozdział 5 Objaśnienie wyrażeń ustawowych

DZIAŁ II Część szczególna

Rozdział 6 Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z
tytułu dotacji lub subwencji

Rozdział 7 Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z
zagranicą towarami i usługami

Rozdział 8 Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

przeciwko obrotowi dewizowemu

Rozdział 9 Przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

przeciwko organizacji gier hazardowych

20

TYTUŁ II. POSTĘPOWANIE W

TYTUŁ II. POSTĘPOWANIE W

SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA

SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA

SKARBOWE I WYKROCZENIA

SKARBOWE I WYKROCZENIA

SKARBOWE

SKARBOWE

DZIAŁ I Przepisy wstępne

Rozdział 11 Przepisy ogólne
Rozdział 12 Strony i ich procesowi przedstawiciele
Rozdział 13 Zabezpieczenie majątkowe
Rozdział 14 Właściwość organów postępowania

przygotowawczego

DZIAŁ II Pociągnięcie do odpowiedzialności za zgodą

sprawcy

Rozdział 15 Postępowanie mandatowe
Rozdział 16 Zezwolenie na dobrowolne poddanie się

odpowiedzialności

DZIAŁ III Postępowanie przygotowawcze
DZIAŁ IV Postępowanie przed sądem

Rozdział 17 Postępowanie przed sądem pierwszej instancji
Rozdział 18 Postępowanie odwoławcze i nadzwyczajne środki

zaskarżenia

DZIAŁ V Postępowanie nakazowe
DZIAŁ VI Postępowanie w stosunku do nieobecnych

Rozdział 19 Przesłanki
Rozdział 20 Przebieg postępowania

21

TYTUŁ III. POSTĘPOWANIE

TYTUŁ III. POSTĘPOWANIE

WYKONAWCZE W SPRAWACH O

WYKONAWCZE W SPRAWACH O

PRZESTĘPSTWA SKARBOWE

PRZESTĘPSTWA SKARBOWE

I WYKROCZENIA SKARBOWE

I WYKROCZENIA SKARBOWE

DZIAŁ I Część ogólna

Rozdział 21 Zakres obowiązywania
Rozdział 22 Postępowanie

DZIAŁ II Część szczególna

Rozdział 23 Wykonywanie kar
Rozdział 24 Wykonywanie środków karnych

22

WYKŁADNIA PRAWA

czyli interpretacja prawa

zespół czynności

zmierzających do ustalenia

właściwej treści norm

prawnych zawartych w

przepisach prawa;

odtwarzenie norm

prawnych z elementów

zawartych w przepisach

prawnych.

WYKŁADNIA PRAWA

Czynności zmierzające do

ustalenia właściwego

znaczenia normy prawnej to:

ustalenie woli ustawodawcy
dostosowanie do stosunków

społeczno – gospodarczych

uelastycznienie przepisów
zakaz stosowania wykładni

niezgodnej z literą prawa
(contra legem)

KRYTERIA PODZIAŁU

WYKŁADNI PRAWA

 METODA INTERPRETACJI
 ZAKRES
 PODMIOT INTERPETUJĄCY
 MOC WIĄŻĄCĄ

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

METODY REGULACJI

• JĘZYKOWA (gramatyczna, słowna)

– ustalenie znaczenia ze względu na
właściwości języka, w którym
interpretowany przepis jest
sformułowany (np. terminom
technicznym nadaje się znaczenie
techniczne, a nie potoczne).

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

METODY REGULACJI

2. SYSTEMOWA (systematyczna) –

ustala się znaczenie normy prawnej
ze względu na system prawa, do
którego należy przepis, lub ze
względu na miejsce przepisu w akcie
normatywnym (przepisowi
prawnemu nie należy przypisywać
znaczenia, które byłoby sprzeczne z
normami należącymi do danego
systemu prawa).

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

METODY REGULACJI

3. FUNKCJONALNA (celowościowa) –

odwołuje się do funkcji lub celów jakie
powinien interpretowany przepis
realizować (interpretowanemu
przepisowi należy przypisywać
znaczenie, zgodnie z celem instytucji
prawnej, do której interpretowany
przepis należy).

4. HISTORYCZNA – interpretuje za

pomocą materiałów historycznych
(uzasadnienie historyczne).

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

ZAKRESU INTERPRETACJI

• LITERALNA (adekwatna,

stwierdzająca) – interpretacja
pozajęzykowa potwierdza znaczenie
przepisu prawnego ustalonego w
drodze wykładni językowej.

• ZWĘŻAJĄCA (ścieśniająca) – zwęża

znaczenie przepisu ustalone w drodze
interpretacji językowej.

• ROZSZERZAJĄCA – rozszerza

znaczenie przepisu ustalone w drodze
wykładni językowej.

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

PODMIOTU

INTERPRETUJĄCEGO

• AUTENTYCZNA – interpretacji

dokonuje organ, który interpretowany
przepis wydał (np. minister
interpretuje rozporządzenie, które
ustanowił)

• LEGALNA – przepis interpretuje

organ, któremu nadano kompetencje
do dokonania wykładni prawa (np.
prezydent, Sąd Najwyższy, Naczelny
Sąd Administracyjny)

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

PODMIOTU

INTERPRETUJĄCEGO

• PRAKTYCZNA (sądowa,

administracyjna) – wykładnia organów
stosujących prawo, których
interpretacja przepisów ustalane jest
w konkretnej, indywidualnej sprawie
(np. sądy powszechne, organy
administracji publicznej).

• DOKTRYNALNA (naukowa) –

interpretacja przepisów przez np.
prawników lub naukowców

PODZIAŁ WYKŁADNI WG

MOCY WIĄŻĄCEJ

• POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCA

(erga omnes) – wszyscy adresaci
interpretowanych przepisów są
związani ich znaczeniem ustalonym
(narzuconym) przez upoważnionego
interpretatora (autentyczna, legalna)

• O OGRANICZONEJ MOCY

OBOWIĄZUJĄCEJ (praktyczna)

• NIEMAJĄCA MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ

(doktrynalna)

WNIOSKOWANIE

PRAWNICZE

1.

Wnioskowanie per analogiam – przez

analogię na podstawie podobieństwa z
ustawy (analogia legis) lub prawa (analogia
iuris):

 Analogia legis – do nieuregulowanego stanu

faktycznego stosuje się normę prawną odnoszącą
się do podobnego faktu prawnego na gruncie
danego aktu prawnego.

 Analogia iuris – w sytuacji, kiedy istnieją luki w

uregulowaniach prawnych dotyczących spraw,
które nie są podobne do żadnych innych
unormowanych w akcie prawnym wówczas
rozstrzyga się w oparciu o normę pośrednią
dedukowaną z rozumowania analogicznego na
gruncie

systemu

prawa.

WNIOSKOWANIE

PRAWNICZE

2. Wnioskowanie a contrario (z

przeciwieństwa)

 Jeśli pewien stan rzeczy spełnia określone

przesłanki, to pociąga za sobą określone
konsekwencje prawne. Przeciwnie – jeśli
dany stan nie spełnia takich przesłanek, to
nie pociąga tychże konsekwencji.

Wnioskowanie a contrario stosuje się

wyłącznie w wypadku istnienia
odpowiedniego przepisu prawa.

WNIOSKOWANIE

PRAWNICZE

3. Wnioskowanie a fortiori przybiera

dwie formy wnioskowania:

 a maiori ad minus – z uzasadnienia silniejszego

na słabsze. Jego podstawą jest przepis prawa o
charakterze uprawniającym lub nakazującym.
Jeśli ktoś jest uprawniony lub zobowiązany do
czynienia „więcej” – wtedy jest uprawniony do
czynienia „mniej” w tej kwestii, w której posiada
większy zakres uprawnień lub zobowiązań.

 a minori ad maius – z uzasadnienia słabszego

na silniejsze. Podstawą jest przepis zakazujący.
Jeżeli nie wolno czynić mniej, to tym bardziej nie
wolno czynić więcej.

PYTANIA KONTROLNE

PYTANIA KONTROLNE

Pytanie 1

Pytanie 1

Z jakimi dziedzinami prawa

ma ścisły związek prawo

karne skarbowe?

37

Pytanie 2

Pytanie 2

Jakie funkcje spełnia prawo

karne skarbowe?

38

Pytanie 3

Pytanie 3

Zasada nullum crimen sine lege
poenali znacza, że:

a. nie ma przestępstwa i wykroczenia

skarbowego bez ustawy karnej

b. nie ma przestępstwa i wykroczenia

skarbowego bez winy

c. nie ma przestępstwa i wykroczenia

skarbowego

bez

społecznej

szkodliwości

39

Pytanie 4

Pytanie 4

Kodeks karny skarbowy został
uchwalony w roku:

a. 1989
b. 1999
c. 2007

40

Pytanie 5

Pytanie 5

Kodeks karny skarbowy składa się
z:

a. tylko z Części ogólnej (zasady

odpowiedzialności

i

zasady

karania) i Części szczególnej

b. z

Części

ogólnej

(zasady

odpowiedzialności

i

zasady

karania),

Części

szczególnej,

Części

procesowej

i

Części

wykonawczej

c. z

Części

ogólnej

(zasady

odpowiedzialności

i

zasady

karania), Części procesowej i
Części wykonawczej

41

Pytanie 6

Pytanie 6

Jaką rolę w Kodeksie karnym

skarbowym pełni tzw.

słowniczek (objaśnienie

wyrażeń ustawowych), ujęty

w art. 53 kks?

42

Pytanie 7

Pytanie 7

Jaka wykładnia ma

podstawowe zastosowanie

w prawie karnym

skarbowym?

43