ANALIZA DYSKURSU

MEDIALNEGO

CELE BADAWCZE

2

Po co badać dyskurs

medialny?

Media masowe są bardzo ważnym elementem

otoczenia człowieka – mają przemożny wpływ

na nasz sposób postrzegania świata

(mediatyzacja), ponieważ m.in.:

 stanowią jedno z głównych źródeł

informacji (nie pokazują jednak „faktów”,

lecz wizje, interpretacje tych faktów),

 definiują pojęcia z różnych dziedzin (np.

popkultury, życia społecznego, politycznego),

dostarczając składowych wiedzy ogólnej,

3

Po co badać dyskurs

medialny?

 opisują zjawiska, z którymi nie mamy jako

odbiorcy szansy się zetknąć i takie, które

istnieją wokół nas (niemożność weryfikacji i

niechęć/nieumiejętność weryfikacji),

 porządkują i hierarchizują zjawiska,

wydarzenia, przypisywane im znaczenia i wartości

(robią to według różnych punktów widzenia,

zależnych głównie od ideologii danego medium),

 sugerują i podpowiadają interpretacje

(„zwalniając” odbiorcę z wysiłku własnego zdania

i oceny, dostarczając klisz myślowych, ram

poznawczych).

4

Zasady badania w ADM

1.

Badamy wypowiedzi prawdziwe,

niepokawałkowane (nie wolno dopasowywać

fragmentów czy całości do celu badań).

2.

Należy brać pod uwagę specyfikę sytuacji

komunikacyjnej wypowiedzi mówionych i

pisanych, (np. czy tekst mówiony powstał

spontanicznie, czy był odczytywany; czy

tekst pisany przeznaczony był do cichej

lektury, czy publicznego odczytania).

5

Zasady badania w ADM c.d.

3. Jeśli badany jest tekst (a nie hipertekst czy

kolaż tekstowy), to uwzględniamy jego

linearność i wewnętrzny porządek –

badamy więc np. akapity w relacji do tego, co je

poprzedzało i tego co nastąpiło po nich; dzięki

temu uwzględniamy wewnętrzny rozwój i

dynamikę relacji pomiędzy elementami.

4. Uwzględniamy funkcje poszczególnych

fragmentów badanych wypowiedzi (np. cele

nawiązania i podtrzymania kontaktu, nadania

kształtu relacji N-O na początku i wygaszenia

na końcu).

6

Zasady badania w ADM c.d.

5. Analizując dyskurs staramy się odnaleźć jego

różne poziomy i aspekty – nie poprzestawać na

tym, co oczywiste, ale sięgać w głąb znaczeń,

nieoczywistych i niewidocznych przy pierwszej

lekturze.

6. Dyskurs wobec aktualnych dla niego reguł

poprawności językowej i konwencji

komunikowania się ludzi – mogą być świadomie

przestrzegane lub naruszane, a zatem należy

sobie postawić pytania o ewentualne

konsekwencje ich nadmiernego przestrzegania

lub ostentacyjnego kwestionowania.

7

Zasady badania w ADM c.d.

7. Analizując dyskurs zawsze bierzemy pod uwagę

kontekst, w jakim on występuje: stan wiedzy,

postawy i opinie zbiorowości, odniesienie

wypowiedzi do kultury, życia społecznego,

systemu mediów i in.

8. Określamy społeczną rolę autora – nadawcy

zazwyczaj reprezentują jakieś grupy, instytucje,

kultury, środowiska, zawody itp. (zupełnie

świadomie, gdy np. lider partii udziela wywiadu

wyrażając jej stanowisko, lub też odruchowo, gdy

np. kobieta wypowiada się jako matka w sprawie

przedszkola). Trzeba uwzględniać i określać to

społeczne i komunikacyjne usytuowanie.

8

Zasady badania w ADM c.d.

9. Psychologiczne mechanizmy poznawcze -

każdy oprócz jednostkowych ma także społeczne

mechanizmy poznawcze (określenie T. van Dijka):

wiedzę, postawy, emocje, wartości, normy, ideologie

zbiorowości, do której należymy. Należy o tym

pamiętać i uwzględniać to społeczne

uwarunkowanie (np. stereotypy, mity, szerzące się

pogłoski).

10. Wystrzegać się błędu internalizacji – czyli

przypisywania autorom analizowanych wypowiedzi

naszych własnych pojęć, przekonań, założeń,

sposobów opisu i kategoryzowania świata. Istotą

ADM jest próba odkrycia i ukazania systemu

pojęciowego, przekonań, założeń jawnych i ukrytych

reprezentowanych przez autorów dyskursu.

9

Główny cel badania

Biorąc pod uwagę powyższe cechy dyskursu i

pamiętając o tym, że zachowania komunikacyjne

mediów nigdy nie są „niewinne”, najważniejsze

to:
zakwestionowanie „naturalności”,

„oczywistości”, „zdroworozsądkowego”

charakteru opisu i interpretacji świata, zawartego

w dyskursach medialnych, i tym samym otworzenie

możliwości świadomego, krytycznego i

aktywnego odbioru przekazów medialnych.
To bardzo ważny cel zajęć ze względu na

ministerialne minimum programowe („umiejętność

samodzielnej i krytycznej oceny współkreowanej

przez media rzeczywistości”).

10

Podstawowe elementy

analizy

Przy każdym z zakresów badawczych elementy

analizy są te same, mogą być jednak różnie

zhierarchizowane. Te elementy to:

TREŚĆ – czyli co jest w badanym dyskursie

np. reklamie radiowej, odcinku serialu

telewizyjnego, felietonie, przemówieniu

kandydata na prezydenta przedrukowanym w

gazecie (może być to ujęte w postaci tzw.

tematu globalnego).

FORMA – czyli jakim językiem i innymi

kodami wyrażony jest dyskurs (styl, środki

językowe, ikoniczność itd.) oraz jak jest

zbudowany (segmenty wypowiedzi, sygnały

początku i końca - kompozycja).

11

Podstawowe elementy

analizy

CEL – czyli po co dany dyskurs został

wytworzony; czy cele są jawne,

zadeklarowane, czy też ukryte; czy

forma jest adekwatna do założonych

celów.

NADAWCA – czyli kto; kim jest

nadawca, czy jest jeden, czy jest ich

kilku, czy jest ukryty czy jawny; w jakiej

roli występuje; czy to, kim jest, wpływa

na treści i formę i w jaki sposób; jakie są

relacje między nadawcą i odbiorcami.

12

Podstawowe elementy

analizy

 ODBIORCA – czyli do kogo kierowany jest dyskurs,

kto jest jego zamierzonym/zaprojektowanym

adresatem, a kto rzeczywistym odbiorcą; w jaki sposób

adresat wpływa na język i strukturę przekazu oraz jego

treści; jakie są relacje między odbiorcami a nadawcą.

 KONTEKST – czyli w jakich warunkach społecznych,

kulturowych, medialnych i in. realizowany jest dyskurs;

w jaki sposób dyskurs jest uwarunkowany kontekstem.

 REZULTATY – czyli co z tego może wyniknąć; jakie

może być rozumienie badanego dyskursu; jakie mogą

być tego efekty.

Problematyka badań wyznacza za każdym razem

hierarchię tych elementów oraz zakres ich realizacji.