Teoretyczne podstawy

wychowania

Rozróżnienie

podstawowych pojęć.

Wchodzenie jednostki w kulturę i

kształtowanie się jej osobowości

społecznej to dwa aspekty tego

samego procesu, zaczynającego

się u małego dziecka od

przyswajania sobie zachowań

zgodnych z elementarnymi

wymogami kultury i tworzenia

odpowiadających im postaw

osobowości

.

SZEROKIE ROZUMIENIE POJĘCIA -

SOCJALIZACJA

Węższe rozumienie terminu -

socjalizacja

Socjalizacja to wpływ życia społecznego

na jednostkę, a jednocześnie skutek tego

wpływu w postaci zachodzących w niej

zmian, także w sferze osobowości
Proces włączania jednostki w

społeczeństwo, umożliwiający integrację

z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w

danym społeczeństwie sposobu myślenia

i odczuwania oraz zgoda na

obowiązujący w nim system wartości,

łącznie z powszechnie głoszonymi tam

opiniami, przekonaniami, wierzeniami,

ideami

INKULTURACJA

Przejmowanie przez człowieka

dziedzictwa kulturowego

poprzednich pokoleń.
Jest to proces uczenia się kultury

lub wrastania w nią, proces

kulturowego przystosowania.

Wskazuje na dostosowywanie się

ludzi do kultury, czyli całokształtu

materialnego i duchowego dorobku

ludzkości, przekazywanego z

pokolenia na pokolenie

Inkulturacja c.d.

Ogółem przez inkulturację
rozumie się proces wchodzenia
przez jednostkę w życie kulturalne
danego społeczeństwa, czyli
wrastanie w charakterystyczną
dla niego kulturę. Dzięki temu
jednostka „staje się integralnym
członkiem tego społeczeństwa i
nosicielem jego kultury”.

Podobieństwa wychowania i

wpływów socjalizacyjno -

inkulturacyjnych

Socjalizacja i inkulturacja niemal stale

towarzyszą procesowi wychowania.
Podobnie jak w wyniku oddziaływań
wychowawczych oczekuje się od
nich, że pomogą człowiekowi w
dostosowaniu się do wymagań
stawianych mu przez
społeczeństwo i kulturę, a także
wprowadzeniu go w ogół spraw
szeroko rozumianego życia
społecznego i kulturalnego.

Podobieństwa wychowania i

wpływów socjalizacyjno –

inkulturacyjnych c.d.

Wychowanie – podobnie jak
wąsko rozumiana socjalizacja
ma na celu „adaptację do
społeczeństwa” i „adaptację do
kultury” jak w procesie
inkulturacji. Inne wspólne cechy
wychowania, socjalizacji i
inkulturacji to: złożoność,
interakcyjność, relatywność i
długotrwałość

Różnice między wychowaniem a

socjalizacją i inkulturacją

Wychowanie stanowi przede wszystkim

próbę świadomej i celowej interwencji

w procesy socjalizacyjno-

inkulturacyjne. Tym samym jest zawsze

procesem przewidzianym z góry, a więc

zamierzonym i nierzadko

zaplanowanym. Natomiast socjalizacja i

inkulturacja pozbawione są wszelkiej

intencjonalności w wywieraniu wpływu

na dzieci, młodzież i dorosłych. Są

procesami bezdecyzyjnymi, czyli przez

nikogo na ogół niekierowanymi i

niesterowanymi

•

SOCJALIZACJA- całokształt wpływów wywieranych
na

jednostkę

przez

środowisko

społeczno-

kulturowe, w którym ona żyje i rozwija się jakby
niezależnie od wysiłków, starań wychowawcy i
nauczycieli. Proces socjalizacji jest na ogół
spontaniczny i mało kontrolowany.

•

CEL SOCJALIZACJI - poprawne przystosowanie
jednostki do adekwatnego funkcjonowania w rolach
wyznaczonych jej przez system społeczny.

•

CEL WYCHOWANIA – wykształcenie pozytywnych
systemów wartości, dążenie do pełnego i
wszechstronnego rozwoju osobowości jednostek,
dające jednostce możliwość współdziałania z
otoczeniem

•

Socjalizacja trwa przez całe życie, człowiek ciągle
poszerza swoją wiedzę, resocjalizacja jest:

•

dobrowolna (istnieje gdy zaistnieje narażenie na inną
religię lub przymusowa (związana z pobytem karnym i
poprawczakiem).

Płaszczyzny procesu socjalizacji:

1. Całe społeczeństwo, które wyznacza granice
procesu społecznego.
2. Instytucje. Komponenty: zakłady pracy, media,
szkoły, uniwersytety, wojsko, wspólnoty wyznaniowe
3. Interakcje i czynności. Komponenty: relacje rodzice-
dzieci, uczeń-nauczyciel, komunikowanie się z
przyjaciółmi, krewnymi.
4. Podmiot. Komponenty: wzory doświadczeń,
nastawienia, wiedza, struktury emocjonalne i
poznawcze.

WYCHOWANIE A

OPIEKA

Wychowanie i opieka w ujęciu

Heleny Radlińskiej

Skuteczne wychowanie jest pozbawione

przesadnie interwencyjnego charakteru.

Jest procesem wspomagania dzieci i

młodzieży w ich naturalnym i

spontanicznym rozwoju.
Opieka jest przydatna szczególnie tam,

gdzie przejawiają się takie niekorzystne

dla normalnego rozwoju człowieka

zjawiska, jak: choroby, zaburzenia

psychofizyczne, defekty organiczne, złe

przyzwyczajenia, braki w sprawności i

wykształceniu, samotność

Wychowanie bez opieki?

Opieka bez wychowania?

Według Radlińskiej wychowaniu

trudno by się było obejść bez

opieki, która zapewniałaby

niezbędne warunki dla

prawidłowego przebiegu procesu

wychowawczego. Natomiast opieka

bez wychowania mogłaby

przerodzić się w „dawanie” ponad

miarę, a tym samym sprzyjać

postawom biernego wyczekiwania

oraz sankcjonować brak aktywności

i samodzielności wychowanków

Co różni opiekę od wychowania

Opieka w odróżnieniu od wychowania:

Jest działalnością pierwotną, o czym

łatwo się przekonać szczególnie w

okresie niemowlęctwa, kiedy dominuje

ona wyraźnie nad wychowaniem
Zapewnia ciągłość istnienia gatunku

ludzkiego jako wartości fundamentalnej

dla życia w ogóle, podczas gdy w

wychowaniu zabiega się głównie o

zachowanie i przekazywaniu szeroko

rozumianego dziedzictwa kulturowego

poprzednich pokoleń

Na ogół stanowi niemal
wyłączną treść działalności
opiekuńczej podejmowanej
np. wobec dzieci, młodzieży,
dorosłych upośledzonych
umysłowo w stopniu
głębokim, a także wobec
osób nieuleczalnie chorych
lub będących ofiarami sił
żywiołowych

Konieczność

współwystępowania

wychowania i opieki.

Nie wystarczy udzielać komuś

pomocy, nawet tej najbardziej

niezbędnej. Trzeba nieustannie

pamiętać o tym, aby udzielana

pomoc była wychowawczo cenna,

tj. mobilizowała do własnej

aktywności i samodzielności, by

nie była zwykłym naprzykrzaniem

się lub okazywaniem swej

wyższości oraz nie pozostawiała

osoby wspomaganej w

niewolniczej zależności od osoby

spieszącej jej z pomocą

Wychowanie w

świetle koncepcji

psychologicznych i

pedagogicznych

Koncepcje psychologiczne

koncentrują się głównie wokół

mechanizmu regulacji zachowań

ludzkich, w tym również zachowań

w wyniku wychowania.

Koncepcje pedagogiczne dotyczą

przede wszystkim określonej

strategii oddziaływań

wychowawczych, w mniejszym

stopniu zaś wyjaśniania ich

psychospołecznych uwarunkowań.

Wychowanie według skrajnej

koncepcji behawiorystycznej - John

B. Watson.

Wychowanie jest jedynie bezpośrednim

oddziaływaniem wychowawcy na

wychowanka, polegającym na jawnym

kierowaniu jego rozwojem,

nieuwzględnianiu i wręcz lekceważeniu

przysługującego mu prawa do własnej

aktywności i samodzielności.
Głównym celem jest przyswajanie przez

wychowanków pożądanych społecznie

zachowań w odpowiedzi na dyrektywne

względem nich oddziaływania.

W tak pojmowanym wychowaniu
uprzedmiotowianiu dzieci i
młodzieży sprzyja wizerunek
człowieka-jest on istotą dająca
się dowolnie formować.
Zabiega sie nade wszystko o
formowanie człowieka
kolektywnego i człowieka
produktywnego, a zarazem
człowieka uległego i
podporządkowanego totalitarnej
władzy.

Wychowanie w umiarkowanej koncepcji
behawiorystycznej – Hovland, Sears, Miller,
Bandura

Szczególną role przywiązuje się do tak

zwanego warunkowania instrumentalnego,

polegającego na stosowaniu wzmocnień

pozytywnych lub negatywnych.
Wychowanie polega głownie na manipulacji

wzmocnieniami w celu sterowania

zachowaniami wychowanków oraz ich

modyfikacji-wyraźnie preferuje się

wzmocnienia pozytywne.
Podkreśla się możliwość dokładnego

zaplanowania pracy wychowawczej,

zgodnie z przyjętymi celami wychowania,

lecz nie uwzględnia się osobistego udziału

dzieci i młodzieży w ich rozwoju i

wychowaniu.

Wychowanie według koncepcji

humanistycznej – Maslow, Rogers,

Perls

Każdy człowiek jest ze swej istoty

jednostką aktywną i samodzielną
Człowiek jest podmiotem działania

odpowiedzialnym za kierowanie

własnym życiem i zdolnym do

decydowania o własnym losie.
Każdy człowiek może i powinien

wpływać na coraz dojrzalszy i

pełniejszy kształt swego życia.
Człowiek jest istotą z natury dobrą-

zły staje się dopiero wskutek

odejścia od samoaktualizacji.

Jednostka bywa sterowana
głównie przez własny sposób
postrzegania zarówno samej
siebie jak i otoczenia

O wartości człowieka nie
decyduje to czym był w
przeszłości lub czym się może
stać w przyszłości lecz to
czym jest obecnie.

Wychowanie w koncepcji

humanistycznej

Jest nim w szczególności
postępowanie
niedyrektywne.

Ma stwarzać przede
wszystkim odpowiednie
warunki sprzyjające
samorealizacji wychowanków

Wychowanie jest nade wszystko

wspomaganiem wychowanków w

ich naturalnym rozwoju

Ma dopomóc każdemu z

wychowanków stać się osobą w

pełni funkcjonującą, otwartą na

nowe doświadczenia, nie poddająca

się mechanizmom obronnym i

kierującą się w swym postępowaniu

także emocjami a nie tylko

przesłankami rozumowymi

Charakterystykę osoby w

pełni funkcjonującej

przedstawił

A.H. Maslow. Nazywa ją

osobą twórczą lub osobą,

która osiągnęła najwyższy

poziom samorealizacji.

Ocena wychowania
zorientowanego
humanistycznie

Wady
-zaniedbuje sfery mierzonych testami

osiągnięć szkolnych

-nie sprzyja rozwojowi i motywacji

zorientowanej na sukcesy dydaktyczne

-nie obniża poziomu lęków uczniów
-zwiększa odczuwane przez uczniów

zagrożenie wskutek wzrastającego u

nich poczucia odpowiedzialności za

własny rozwój.

Zalety:

-pobudza uczniów do kierowania własnym

rozwojem

-ułatwia uczniom nawiązywanie otwartych i

szczerych kontaktów z nauczycielami

-dopomaga we wzajemnym współżyciu i

współdziałaniu

-wpływa na wzrost niezależności i własnej

wartości ucznia

-wzmaga spontaniczność, ciekawość i

pomysłowość

-okazywanie sobie wzajemnie akceptacji i

rozumienia empatycznego

-przyjmowanie postaw autentyzmu (bycie sobą)
-przywiązywanie uwagi do rozmów

przeprowadzanych z dziećmi i młodzieżą

-psychologiczne wspomaganie wychowanków

Wychowanie według koncepcji

psychospołecznej

.

Czołowymi przedstawicielami koncepcji

psychospołecznej są m. In. Alfred Adler,

Erich Fromm, Karen Horney i Harry S.

Sullivan. Każdy z tych badaczy stworzył

własną odmianę koncepcji psychospołecznej.

Łączy ich jednak przekonanie, że na

kształtowanie osobowości szczególny wpływ

mają nie tyle czynniki biologiczne- jak się to

zakłada w klasycznej teorii Zygmunta Freuda

i analitycznej teorii Carla G. Junga- ile

uwarunkowania społeczne. W swych

poglądach różnią się oni głównie pod

względem wyeksponowania niektórych

aspektów wspomnianych uwarunkowań.

Koncepcja psychospołeczna w

ujęciu H.S. Sullivana

Przemożny wpływ stosunków między
ludzkich na zachowanie człowieka
podkreśla teoria H. S. Sullivana,
zaliczana do jednej z podstawowych
odmian koncepcji psychospołecznej.
Zgodnie z jej założeniami,
decydującym czynnikiem rozwoju
człowieka są stosunki
interpersonalne z innymi ludźmi,
bezpośrednie lub pośrednie.

Koncepcja psychospołeczna w

ujęciu E. Fromma

Ciekawe jest również stanowisko E. Fromma w

sprawie roli, jaką kontakty z innymi ludźmi

odgrywają w życiu człowieka. Bez takich

kontaktów człowiek czuje się samotny i

wyobcowany. E. Fromm przywiązuje duże

znaczenie do więzi między ludźmi opartych na

uczuciu miłości twórczej. Poza potrzeba

miłości w życiu człowieka E. Fromm wysoko

ocenia także potrzeby zakorzenienia

(braterstwa), tożsamości (zachowania własnej

odrębności), transcendencji (wykraczania poza

siebie) oraz potrzebą układu odniesienia i czci.

Fromm nalega, aby człowiek nie zamykał się w

granicach swej zwierzęcej natury, lecz

pozostawał w pełni istotą ludzką, czyli

człowiekiem twórczym i wolnym.

Koncepcja psychospołeczna w

ujęciu K. Horney

Bez pozostawiania w

kontaktach interpersonalnych
człowiek- według niej- jest
skazany na poczucie
osamotnienia i bezradności.
Poczucie to uważa za
destruktywny czynnik
zachowań ludzkich.

Zwolennicy koncepcji

psychospołecznej twierdzą, że lęk jest

wytworem przede wszystkim interakcji

społecznych. Z zasygnalizowanych

założeń koncepcji psychospołecznej

wynikają wiążące wnioski osobliwego

rozumienia wychowania. Przede

wszystkim nie jest ono- jak sugerują

owe założenia- wyłącznie czynnikiem

rozwoju człowieka. Na rozwój ten

bowiem znaczący wpływ wywierają

także warunki życia społecznego, w

jakich żyją dzieci, młodzież i dorośli.

Zadania do wykonania:

Stwórz własną definicję terminów:

wychowanie i socjalizacja.
Przedstaw je graficznie, za pomocą

diagramów, wykresów, podkreśleń,

podpunktów (wersja dla wzrokowca) itd.
Przedstaw za pomocą krótkiej

inscenizacji, rysunku, diagramu, tabeli

itd specyficzne cechy wychowania wg,

wybranej przez Ciebie koncepcji

wychowania. (zagadka dla grupy +

wersja dla wzrokowca)