Upadki w wieku

Upadki w wieku

podeszłym

podeszłym

Mgr Anna Gawor

Mgr Anna Gawor

Definicja

Definicja



Upadek to nagła, niezamierzona

Upadek to nagła, niezamierzona

zmiana pozycji, polegająca na

zmiana pozycji, polegająca na

utracie równowagi podczas

utracie równowagi podczas

chodzenia lub innych czynności,

chodzenia lub innych czynności,

wskutek której poszkodowany

wskutek której poszkodowany

znajduje się na ziemi, podłodze

znajduje się na ziemi, podłodze

lub innej nisko położonej

lub innej nisko położonej

powierzchni.

powierzchni.

Epidemiologia.

Epidemiologia.



W populacji osób mieszkających samodzielnie

W populacji osób mieszkających samodzielnie

przynajmniej raz w roku upada 33% osób

przynajmniej raz w roku upada 33% osób

powyżej 65 roku życia, 40% po 80.r.ż., a

powyżej 65 roku życia, 40% po 80.r.ż., a

powyżej 90. roku życia odsetek ten wzrasta do

powyżej 90. roku życia odsetek ten wzrasta do

50%.

50%.



Wśród hospitalizowanych upadki zdarzają się u

Wśród hospitalizowanych upadki zdarzają się u

20% chorych i

20% chorych i



aż u 50-67% pensjonariuszy domów opieki.

aż u 50-67% pensjonariuszy domów opieki.

Ponad połowa osób, które doświadczyły upadku

Ponad połowa osób, które doświadczyły upadku

zwykle upada ponownie, a dotyczy to

zwykle upada ponownie, a dotyczy to

szczególnie kobiet i okresu późnej starości.

szczególnie kobiet i okresu późnej starości.

Następstwa

Następstwa



Urazy - blisko połowa upadków prowadzi do

Urazy - blisko połowa upadków prowadzi do

jakiegokolwiek urazu.

jakiegokolwiek urazu.



Ciężkie urazy - 10-15% upadków (rany,

Ciężkie urazy - 10-15% upadków (rany,

oparzenia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki

oparzenia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki

wewnątrzczaszkowe, zgony).

wewnątrzczaszkowe, zgony).



Złamania - 5-6% upadków.

Złamania - 5-6% upadków.



Unieruchomienie (złamania, potłuczenia)-

Unieruchomienie (złamania, potłuczenia)-

zagrożenie powikłaniami:

zagrożenie powikłaniami:



zakrzepica żył głębokich,

zakrzepica żył głębokich,



zatorowość płucna,

zatorowość płucna,



odwodnienie,

odwodnienie,



infekcje,

infekcje,



odleżyny,

odleżyny,



przykurcze w stawach.

przykurcze w stawach.

Konieczność

Konieczność

hospitalizacji.

hospitalizacji.



Zespół poupadkowy – lęk przed

Zespół poupadkowy – lęk przed

kolejnym upadkiem, osłabienie wiary w

kolejnym upadkiem, osłabienie wiary w

siebie, niepodejmowanie z obawy

siebie, niepodejmowanie z obawy

przed upadkiem niektórych czynności

przed upadkiem niektórych czynności

(np. zakupów, sprzątania) i wtórne

(np. zakupów, sprzątania) i wtórne

upośledzenie aktywności fizycznej.

upośledzenie aktywności fizycznej.

Sytuacja taka nakłada większe

Sytuacja taka nakłada większe

obowiązki na opiekunów.

obowiązki na opiekunów.



Upadki są przyczyną około 40% przyjęć

Upadki są przyczyną około 40% przyjęć

do domów opieki.

do domów opieki.

Przyczyny upadków

Przyczyny upadków



Czynniki

Czynniki

wewnętrzne

wewnętrzne

wynikają z

wynikają z

zaburzeń w obrębie organizmu.

zaburzeń w obrębie organizmu.

Są następstwem:

Są następstwem:



inwolucyjnych zmian starczych,

inwolucyjnych zmian starczych,



występujących chorób przewlekłych,

występujących chorób przewlekłych,



aktualnych ostrych schorzeń,

aktualnych ostrych schorzeń,



stosowanej farmakoterapii

stosowanej farmakoterapii



Zmiany inwolucyjne

Zmiany inwolucyjne

usposabiające ludzi starszych

usposabiające ludzi starszych

do upadku dotyczą układu nerwowego oraz

do upadku dotyczą układu nerwowego oraz

narządów zmysłów - wzroku, słuchu, równowagi,

narządów zmysłów - wzroku, słuchu, równowagi,

czucia powierzchownego i głębokiego.

czucia powierzchownego i głębokiego.



Wśród

Wśród

chorób przewlekłych

chorób przewlekłych

ryzyko upadku

ryzyko upadku

zwiększają schorzenia neurologiczne, sercowo-

zwiększają schorzenia neurologiczne, sercowo-

naczyniowe, metaboliczne, żołądkowo jelitowe,

naczyniowe, metaboliczne, żołądkowo jelitowe,

choroby narządu ruchu i wzroku.

choroby narządu ruchu i wzroku.



Dodatkowo upadkom sprzyjają zaburzenia funkcji

Dodatkowo upadkom sprzyjają zaburzenia funkcji

psychicznych.

psychicznych.



Wielochorobowość, typowa dla wieku podeszłego,

Wielochorobowość, typowa dla wieku podeszłego,

znacząco zwiększa częstość upadków.

znacząco zwiększa częstość upadków.

Stany chorobowe zwiększające

Stany chorobowe zwiększające

ryzyko upadku u ludzi starych

ryzyko upadku u ludzi starych

.

.



Zaburzenia neurologiczne

Zaburzenia neurologiczne



udar

udar



przejściowe ataki ischaemiczne

przejściowe ataki ischaemiczne



parkinsonizm

parkinsonizm



majaczenie

majaczenie



mielopatia

mielopatia



padaczka i inne choroby napadowe

padaczka i inne choroby napadowe



zespół tętnicy podstawnej i tętnic kręgowych

zespół tętnicy podstawnej i tętnic kręgowych



choroby móżdżku

choroby móżdżku



nadwrażliwość zatoki szyjnej

nadwrażliwość zatoki szyjnej



neuropatia obwodowa

neuropatia obwodowa



otępienie

otępienie

Stany chorobowe zwiększające

Stany chorobowe zwiększające

ryzyko upadku u ludzi starych

ryzyko upadku u ludzi starych

cd

cd



Zaburzenia sercowo-naczyniowe

Zaburzenia sercowo-naczyniowe



niedociśnienie ortostatyczne

niedociśnienie ortostatyczne



zaburzenia rytmu serca

zaburzenia rytmu serca



Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe



biegunka

biegunka



omdlenia podefekacyjne

omdlenia podefekacyjne



omdlenia poposiłkowe

omdlenia poposiłkowe



Zaburzenia metaboliczne

Zaburzenia metaboliczne



niedoczynność tarczycy

niedoczynność tarczycy



hipoglikemia

hipoglikemia



niedokrwistość

niedokrwistość



hipokaliemia

hipokaliemia



hiponatremia

hiponatremia



odwodnienie

odwodnienie

Stany chorobowe zwiększające

Stany chorobowe zwiększające

ryzyko upadku u ludzi starych cd

ryzyko upadku u ludzi starych cd

.

.



Zaburzenia moczowo-płciowe

Zaburzenia moczowo-płciowe



omdlenie pomikcyjne

omdlenie pomikcyjne



nietrzymanie moczu

nietrzymanie moczu



nykturia

nykturia



Choroby narządów ruchu

Choroby narządów ruchu



zapalenie stawów

zapalenie stawów



choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa

choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa



miopatia proksymalnych grup mięśniowych

miopatia proksymalnych grup mięśniowych



stany chorobowe stóp

stany chorobowe stóp



Zaburzenia psychiczne

Zaburzenia psychiczne



 

 

depresja

depresja



lęk

lęk



Choroby narządu wzroku

Choroby narządu wzroku



zaćma,

zaćma,



jaskra,

jaskra,



retinopatia cukrzycowa i nadciśnieniowa

retinopatia cukrzycowa i nadciśnieniowa

Upadki mogą być

Upadki mogą być

pierwszym, nieswoistym

pierwszym, nieswoistym

objawem schorzeń

objawem schorzeń

ostrych:

ostrych:



zawału serca,

zawału serca,



krwawienia z przewodu

krwawienia z przewodu

pokarmowego,

pokarmowego,



schorzeń infekcyjnych i

schorzeń infekcyjnych i

gorączkowych:

gorączkowych:



zapalenia płuc,

zapalenia płuc,



dróg moczowych.

dróg moczowych.

Działania niepożądane

Działania niepożądane

leków:

leków:



występują 2-3-krotnie częściej u starszych

występują 2-3-krotnie częściej u starszych

osób,

osób,



stosowanie więcej niż 4 leków znamiennie

stosowanie więcej niż 4 leków znamiennie

zwiększa ryzyko upadku.

zwiększa ryzyko upadku.



Grupy leków obarczone szczególnym

Grupy leków obarczone szczególnym

ryzykiem wystąpienia upadków:

ryzykiem wystąpienia upadków:



leki hipotensyjne,

leki hipotensyjne,



leki antyarytmiczne,

leki antyarytmiczne,



leki moczopędne.

leki moczopędne.

Czynniki zewnętrzne

Czynniki zewnętrzne

upadków

upadków



Czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe

Czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe

stanowią 30-50% przyczyn upadków. Są

stanowią 30-50% przyczyn upadków. Są

wyrazem niedostosowania środowiska do

wyrazem niedostosowania środowiska do

potrzeb starszego człowieka.

potrzeb starszego człowieka.



Do większości upadków dochodzi podczas

Do większości upadków dochodzi podczas

wykonywania prostych czynności jak

wykonywania prostych czynności jak

wstawanie, chodzenie, zwroty, pochylanie się

wstawanie, chodzenie, zwroty, pochylanie się

lub sięganie po wyżej położone przedmioty.

lub sięganie po wyżej położone przedmioty.



Tylko 5% upadków zdarza się podczas

Tylko 5% upadków zdarza się podczas

wykonywania czynności potencjalnie

wykonywania czynności potencjalnie

niebezpiecznych, jak wchodzenie na drabinę

niebezpiecznych, jak wchodzenie na drabinę

lub uprawianie sportu.

lub uprawianie sportu.

Domowe zagrożenia mogące być

Domowe zagrożenia mogące być

przyczyną upadku.

przyczyną upadku.



Oświetlenie

Oświetlenie



Niewystarczająco jasne

Niewystarczająco jasne



Rażące

Rażące



Brak wyłączników przy wejściu do pomieszczeń

Brak wyłączników przy wejściu do pomieszczeń



Podłoga

Podłoga



Luźno leżące dywaniki

Luźno leżące dywaniki



Dywany podarte lub pozawijane na brzegach

Dywany podarte lub pozawijane na brzegach



Śliska powierzchnia

Śliska powierzchnia



Ustawienie mebli utrudniające przejście

Ustawienie mebli utrudniające przejście



Łazienka

Łazienka



Niski sedes

Niski sedes



Brak uchwytów

Brak uchwytów



Śliska wanna, brodzik

Śliska wanna, brodzik

cd

cd



Progi

Progi



Przewody elektryczne

Przewody elektryczne



Schody

Schody



Brak poręczy

Brak poręczy



Nierówne stopnie

Nierówne stopnie



Zbyt strome lub za długie

Zbyt strome lub za długie



Meble

Meble



Zbyt słabe, by się na nich wesprzeć

Zbyt słabe, by się na nich wesprzeć



Fotele i krzesła bez poręczy

Fotele i krzesła bez poręczy



Wysoko umieszczone półki i szafki

Wysoko umieszczone półki i szafki

Czynniki środowiskowe

Czynniki środowiskowe

zwiększające ryzyko upadku,

zwiększające ryzyko upadku,

występujące poza domem to:

występujące poza domem to:



wysokie krawężniki,

wysokie krawężniki,



nierówne i dziurawe chodniki,

nierówne i dziurawe chodniki,



nieprzystosowane wejścia i schody w budynkach.

nieprzystosowane wejścia i schody w budynkach.



Czynniki ryzyka upadków:

Czynniki ryzyka upadków:



płeć żeńska,

płeć żeńska,



niska masa ciała,

niska masa ciała,



upadki w przeszłości,

upadki w przeszłości,



zaburzenia chodu,

zaburzenia chodu,



osłabienie siły mięśniowej,

osłabienie siły mięśniowej,



stosowanie więcej niż 4 leków,

stosowanie więcej niż 4 leków,



leki moczopędne,

leki moczopędne,



psychotropowe,

psychotropowe,



wiek.

wiek.

Ocena ryzyka upadku

Ocena ryzyka upadku



Rozpoznanie przyczyny oraz

Rozpoznanie przyczyny oraz

odtworzenie sytuacji, w których

odtworzenie sytuacji, w których

najczęściej dochodzi do upadków

najczęściej dochodzi do upadków

jest sposobem monitorowania

jest sposobem monitorowania

zaburzeń sprawności ruchowej i

zaburzeń sprawności ruchowej i

oceny ryzyka upadków, a także

oceny ryzyka upadków, a także

podstawą ich zapobiegania.

podstawą ich zapobiegania.

W

W

badaniu podmiotowym

badaniu podmiotowym

należy:

należy:



ustalić częstość upadków,

ustalić częstość upadków,



ustalić okoliczności upadku (ich miejsce i

ustalić okoliczności upadku (ich miejsce i

wykonywaną wcześniej czynność),

wykonywaną wcześniej czynność),



określić objawy poprzedzające lub towarzyszące

określić objawy poprzedzające lub towarzyszące

upadkom (np. zawroty głowy, duszność, ból,

upadkom (np. zawroty głowy, duszność, ból,

kołatanie serca, utrata przytomności),

kołatanie serca, utrata przytomności),



w przypadku powtarzających się upadków ustalić

w przypadku powtarzających się upadków ustalić

czy okoliczności są podobne,

czy okoliczności są podobne,



zebrać wywiad dotyczący chorób przewlekłych i

zebrać wywiad dotyczący chorób przewlekłych i

stosowanych leków (rodzaj i dawka),

stosowanych leków (rodzaj i dawka),



zebrać wywiad od świadków upadku,

zebrać wywiad od świadków upadku,



ustalić możliwy udział czynników zewnętrznych.

ustalić możliwy udział czynników zewnętrznych.

W

W

badaniu fizykalnym

badaniu fizykalnym

należy

należy

uwzględnić:

uwzględnić:



ocenę neurologiczną,

ocenę neurologiczną,



badanie wzroku,

badanie wzroku,



występowanie zaburzeń rytmu

występowanie zaburzeń rytmu

serca,

serca,



ocenę układu mięśniowo-

ocenę układu mięśniowo-

szkieletowego.

szkieletowego.

Pomocne w

Pomocne w

identyfikacji osób

identyfikacji osób

starszych

starszych



narażonych na upadek są łatwe do

narażonych na upadek są łatwe do

zastosowania

zastosowania

testy oceniające zaburzenia

testy oceniające zaburzenia

równowagi

równowagi

podczas chodzenia i/lub

podczas chodzenia i/lub

wykonywania podstawowych czynności życia

wykonywania podstawowych czynności życia

codziennego. Ocenia się pacjenta podczas

codziennego. Ocenia się pacjenta podczas

siadania, wstawania, obracania się, schylania

siadania, wstawania, obracania się, schylania

i podnoszenia przedmiotów z podłogi oraz

i podnoszenia przedmiotów z podłogi oraz

sięgania do wysoko zawieszonej półki.

sięgania do wysoko zawieszonej półki.



Do powszechnie stosowanych

Do powszechnie stosowanych

testów oceny sprawności ruchowej i

testów oceny sprawności ruchowej i

równowagi u osób starszych należą:

równowagi u osób starszych należą:



Test "wstań i idź"

Test "wstań i idź"



Test Tinetti uproszczony

Test Tinetti uproszczony



Test ortostatyczny - pozwalający

Test ortostatyczny - pozwalający

wykryć występowanie hipotonii

wykryć występowanie hipotonii

ortostatycznej

ortostatycznej



Zastosowanie platformy

Zastosowanie platformy

balansowej

balansowej

Możliwość prewencji

Możliwość prewencji

upadków

upadków



Celem prewencji jest zapobieganie

Celem prewencji jest zapobieganie

urazom, zachowanie sprawności i

urazom, zachowanie sprawności i

niezależności osób starszych. Działaniami

niezależności osób starszych. Działaniami

prewencyjnymi należy szczególnie objąć

prewencyjnymi należy szczególnie objąć

osoby wykazujące największą ilość

osoby wykazujące największą ilość

zdefiniowanych czynników ryzyka. Tylko

zdefiniowanych czynników ryzyka. Tylko

kompleksowy wpływ na czynniki

kompleksowy wpływ na czynniki

zewnętrzne, wewnętrzne i poprawę

zewnętrzne, wewnętrzne i poprawę

sprawności pacjenta może odnieść skutek

sprawności pacjenta może odnieść skutek

w postaci zmniejszenia ryzyka upadków.

w postaci zmniejszenia ryzyka upadków.

W celu zapobiegania

W celu zapobiegania

upadkom należy:

upadkom należy:



zmodyfikować zagrożenia środowiskowe,

zmodyfikować zagrożenia środowiskowe,



dobrać odpowiednie obuwie,

dobrać odpowiednie obuwie,



udzielić porad dotyczących bezpiecznych

udzielić porad dotyczących bezpiecznych

zachowań,

zachowań,



rozpoznać i leczyć ostre i przewlekłe choroby,

rozpoznać i leczyć ostre i przewlekłe choroby,

tak aby stan chorego był optymalny,

tak aby stan chorego był optymalny,



dokonać przeglądu i modyfikacji leczenia (jak

dokonać przeglądu i modyfikacji leczenia (jak

najmniej leków, w najniższych skutecznych

najmniej leków, w najniższych skutecznych

dawkach),

dawkach),



prowadzić rehabilitację.

prowadzić rehabilitację.

Modyfikacja zagrożeń środowiskowych

Modyfikacja zagrożeń środowiskowych

:

:



poprawienie bezpieczeństwa na schodach (właściwe

poprawienie bezpieczeństwa na schodach (właściwe

oświetlenie, poręcze, stopnie oklejone jaskrawą

oświetlenie, poręcze, stopnie oklejone jaskrawą

taśmą),

taśmą),



funkcjonalne urządzenie mieszkania,

funkcjonalne urządzenie mieszkania,



odpowiednia wysokość stołów, krzeseł, półek, łóżka,

odpowiednia wysokość stołów, krzeseł, półek, łóżka,



modernizacja łazienki (prysznic, maty

modernizacja łazienki (prysznic, maty

antypoślizgowe, uchwyty w sąsiedztwie prysznica i

antypoślizgowe, uchwyty w sąsiedztwie prysznica i

sedesu, sedes umocowany wyżej).

sedesu, sedes umocowany wyżej).



wyeliminowanie czynników sprzyjających upadkom

wyeliminowanie czynników sprzyjających upadkom

(śliska podłoga, przesuwalne dywaniki, wysokie

(śliska podłoga, przesuwalne dywaniki, wysokie

progi),

progi),



uświadomić pacjenta i jego rodzinę o zagrożeniach i

uświadomić pacjenta i jego rodzinę o zagrożeniach i

możliwościach zapobiegania.

możliwościach zapobiegania.

Cechy bezpiecznego

Cechy bezpiecznego

obuwia:

obuwia:



stabilizacja stawu skokowego,

stabilizacja stawu skokowego,



łatwe do założenia i zdjęcia,

łatwe do założenia i zdjęcia,



lekkie,

lekkie,



dopasowane do zniekształceń

dopasowane do zniekształceń

stopy,

stopy,



podeszwy antypoślizgowe.

podeszwy antypoślizgowe.

Porady dotyczące bezpiecznych

Porady dotyczące bezpiecznych

zachowań:

zachowań:



unikać nagłych ruchów i zwrotów,

unikać nagłych ruchów i zwrotów,



nie sięgać po przedmioty

nie sięgać po przedmioty

położone wysoko,

położone wysoko,



unikać skrętów głowy ku tyłowi i

unikać skrętów głowy ku tyłowi i

odginania ku tyłowi,

odginania ku tyłowi,

Przy obecności hipotonii

Przy obecności hipotonii

ortostatycznej

ortostatycznej

:

:



posiedzieć chwilę ze spuszczonymi

posiedzieć chwilę ze spuszczonymi

nogami,

nogami,



wykonać parę ruchów zginania i

wykonać parę ruchów zginania i

prostowania stóp w kierunki

prostowania stóp w kierunki

podeszwowym i grzbietowym,

podeszwowym i grzbietowym,



stosować pończochy lub rajstopy

stosować pończochy lub rajstopy

uciskowe,

uciskowe,



dbać o odpowiednie nawodnienie.

dbać o odpowiednie nawodnienie.

Największe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka

Największe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka

upadków mają ćwiczenia fizyczne

upadków mają ćwiczenia fizyczne

ukierunkowane na:

ukierunkowane na:



zwiększenie siły mięśniowej,

zwiększenie siły mięśniowej,



ćwiczenia równowagi,

ćwiczenia równowagi,



koordynację ruchów.

koordynację ruchów.



Celem wyrównania niedoborów siły

Celem wyrównania niedoborów siły

mięśniowej, poprawy równowagi i

mięśniowej, poprawy równowagi i

koordynacji ruchów zaleca się osobom

koordynacji ruchów zaleca się osobom

starszym zagrożonym upadkami korzystanie

starszym zagrożonym upadkami korzystanie

ze sprzętu pomocniczego, takiego jak laski,

ze sprzętu pomocniczego, takiego jak laski,

trójnogi, balkoniki, ochraniacze na biodra i

trójnogi, balkoniki, ochraniacze na biodra i

oprotezowanie wzroku i słuchu (okulary).

oprotezowanie wzroku i słuchu (okulary).



Niezależnie od sposobu treningu,

Niezależnie od sposobu treningu,

zalecając ćwiczenia określa się ich

zalecając ćwiczenia określa się ich

częstość, intensywność i czas trwania.

częstość, intensywność i czas trwania.

Zastosowanie znajduje trening przez

Zastosowanie znajduje trening przez

trzy, nie następujące po sobie dni

trzy, nie następujące po sobie dni

tygodnia, a intensywność i czas

tygodnia, a intensywność i czas

trwania należy dobierać indywidualnie,

trwania należy dobierać indywidualnie,

zależnie od stopnia wytrenowania,

zależnie od stopnia wytrenowania,

wydłużając go stopniowo w miarę

wydłużając go stopniowo w miarę

poprawy kondycji osoby ćwiczącej.

poprawy kondycji osoby ćwiczącej.

Źródłem wapnia

Źródłem wapnia

pokarmowego są:

pokarmowego są:



mleko,

mleko,



jogurty,

jogurty,



kefir,

kefir,



ryby spożywane wraz z ośćmi,

ryby spożywane wraz z ośćmi,



warzywa zielone - jarmuż, brokuły, brukselka,

warzywa zielone - jarmuż, brokuły, brukselka,

kapusta, natka pietruszki,

kapusta, natka pietruszki,



warzywa strączkowe - nasiona fasoli, soi,

warzywa strączkowe - nasiona fasoli, soi,



pełnoziarniste produkty zbożowe,

pełnoziarniste produkty zbożowe,



suszone morele, figi, orzechy, migdały,

suszone morele, figi, orzechy, migdały,



produkty wzbogaconych w wapń.

produkty wzbogaconych w wapń.

Źródłem pokarmowej witaminy D są:

Źródłem pokarmowej witaminy D są:



tłuste ryby,

tłuste ryby,



wątroba,

wątroba,



nabiał (żółtko jaja, margaryna),

nabiał (żółtko jaja, margaryna),



ziarna zbóż,

ziarna zbóż,



produkty sztucznie w nią

produkty sztucznie w nią

wzbogacone.

wzbogacone.

Zmiany inwolucyjne

Zmiany inwolucyjne

usposabiające do upadków

usposabiające do upadków



W układzie nerwowym:

W układzie nerwowym:



zwolnienie przewodnictwa

zwolnienie przewodnictwa

nerwowego wydłużenie czasu

nerwowego wydłużenie czasu

reakcji,

reakcji,



zaburzenie integracji reakcji

zaburzenie integracji reakcji

ruchowych i czuciowych

ruchowych i czuciowych

upośledzające zachowanie stałej

upośledzające zachowanie stałej

pozycji środka ciężkości.

pozycji środka ciężkości.

W narządach zmysłów:

W narządach zmysłów:



upośledzenie ostrości wzroku,

upośledzenie ostrości wzroku,



obniżenie adaptacji do ciemności i

obniżenie adaptacji do ciemności i

ostrego światła,

ostrego światła,



ograniczenie widzenia obwodowego i

ograniczenie widzenia obwodowego i

przestrzennego,

przestrzennego,



zmniejszenie pobudliwości obwodowej

zmniejszenie pobudliwości obwodowej

części narządu przedsionkowego,

części narządu przedsionkowego,



zaburzenia czucia położenia ciała.

zaburzenia czucia położenia ciała.

cd

cd



Niewydolność mechanizmów

Niewydolność mechanizmów

kontroli ciśnienia tętniczego

kontroli ciśnienia tętniczego

po pionizacji - hipotonia

po pionizacji - hipotonia

ortostatyczna.

ortostatyczna.



Zanik komórek mięśniowych,

Zanik komórek mięśniowych,

osłabienie siły mięśniowej

osłabienie siły mięśniowej

.

.

Zmiany wzorca chodu

Zmiany wzorca chodu



mniejsze kroki,

mniejsze kroki,



różnej długości,

różnej długości,



unoszenie stóp niżej nad podłożem,

unoszenie stóp niżej nad podłożem,



zmniejszenie ruchu rotacji w stawach

zmniejszenie ruchu rotacji w stawach

biodrowych i kolanowych,

biodrowych i kolanowych,



dłuższa faza obunożnego podporu,

dłuższa faza obunożnego podporu,



spowolnienie chodu,

spowolnienie chodu,



zmniejszenie współruchów kończyn

zmniejszenie współruchów kończyn

górnych.

górnych.

Mechanizmy sprzyjające upadkom -

Mechanizmy sprzyjające upadkom -

działanie leków

działanie leków



Mechanizmy sprzyjające upadkom

Mechanizmy sprzyjające upadkom

polegają na

polegają na



wywoływaniu zaburzeń świadomości i

wywoływaniu zaburzeń świadomości i

rozumowania,

rozumowania,



upośledzeniu przewodnictwa nerwowo-

upośledzeniu przewodnictwa nerwowo-

mięśniowego oraz

mięśniowego oraz



prowokowaniu zawrotów głowy

prowokowaniu zawrotów głowy

cd

cd



Leki moczopędne

Leki moczopędne

wywołują

wywołują



hipowolemię,

hipowolemię,



zaburzenia elektrolitowe,

zaburzenia elektrolitowe,



zwiększają parcie na mocz, co zmusza pacjenta

zwiększają parcie na mocz, co zmusza pacjenta

do częstego i szybkiego udania się do toalety.

do częstego i szybkiego udania się do toalety.



Środki hipotensyjne

Środki hipotensyjne

mogą być

mogą być

przyczyną

przyczyną



zaburzeń świadomości,

zaburzeń świadomości,



niedociśnienia ortostatycznego albo

niedociśnienia ortostatycznego albo



senności.

senności.

Testy oceniające utrzymanie

Testy oceniające utrzymanie

równowagi

równowagi

Czteroczęściowy test utrzymania

Czteroczęściowy test utrzymania

równowagi

równowagi



Test zawiera 4 statyczne zadania o

Test zawiera 4 statyczne zadania o

wzrastającym stopniu trudności, wykonywane

wzrastającym stopniu trudności, wykonywane

w pozycji stojącej:

w pozycji stojącej:



stopy razem.

stopy razem.



stopy razem, przesunięcie prawej stopy do

stopy razem, przesunięcie prawej stopy do

przodu o 1 długości.

przodu o 1 długości.



stopa za stopą, pięta stopy wysuniętej do

stopa za stopą, pięta stopy wysuniętej do

przodu styka się z palcami stopy drugiej.

przodu styka się z palcami stopy drugiej.



stanie na jednej, wybranej przez badanego

stanie na jednej, wybranej przez badanego

nodze - wymagany czas 10-30 sekund

nodze - wymagany czas 10-30 sekund

Testu nie należy poprzedzać próbami. Można

Testu nie należy poprzedzać próbami. Można

pomóc w przyjęciu pozycji testowej.

pomóc w przyjęciu pozycji testowej.



Pomiar czasu liczy się wówczas od ustania

Pomiar czasu liczy się wówczas od ustania

pomocy. Jeżeli uczestnik nie może przyjąć

pomocy. Jeżeli uczestnik nie może przyjąć

pozycji testowej kończy próbę na tym

pozycji testowej kończy próbę na tym

etapie.

etapie.



Każda pozycja powinna być utrzymana przez

Każda pozycja powinna być utrzymana przez

10 sekund jako warunek przejścia do

10 sekund jako warunek przejścia do

następnej pozycji. Pomiar czasu kończy się,

następnej pozycji. Pomiar czasu kończy się,

gdy osoba zmieni położenie stóp, konieczna

gdy osoba zmieni położenie stóp, konieczna

jest pomoc badającego, aby zapobiec

jest pomoc badającego, aby zapobiec

upadkowi oraz gdy uczestnik opiera się o

upadkowi oraz gdy uczestnik opiera się o

ścianę, np. ręką.

ścianę, np. ręką.

Test “wstań i idź”.

Test “wstań i idź”.



Obejmuje kolejne zadania

Obejmuje kolejne zadania



zmiana pozycji siedzącej na

zmiana pozycji siedzącej na

stojącą,

stojącą,



przejście trzech metrów,

przejście trzech metrów,



obrót o 180 stopni,

obrót o 180 stopni,



zmiana pozycji ze stojącej na

zmiana pozycji ze stojącej na

siedzącą.

siedzącą.

Test Tinetti uproszczony.

Test Tinetti uproszczony.



przejście z siedzenia do stania,

przejście z siedzenia do stania,



unieruchomienie 5 sekundowe,

unieruchomienie 5 sekundowe,



przejście 3 metrów,

przejście 3 metrów,



obrót o 180 stopni,

obrót o 180 stopni,



przejście ze stania do siedzenia.

przejście ze stania do siedzenia.

W powyższych testach

W powyższych testach

stosuje się następującą

stosuje się następującą

skalę ocen:

skalę ocen:



badany wymaga pomocy osoby drugiej

badany wymaga pomocy osoby drugiej

podczas wykonywania tych czynności -

podczas wykonywania tych czynności -

duże ryzyko upadku

duże ryzyko upadku



badany korzysta z pomocy technicznych

badany korzysta z pomocy technicznych

(laska, kula, balkonik) - średnie ryzyko

(laska, kula, balkonik) - średnie ryzyko

upadków

upadków



badany nie potrzebuje pomocy w czasie

badany nie potrzebuje pomocy w czasie

wykonywania w/wym czynności -

wykonywania w/wym czynności -

minimalne ryzyko upadków.

minimalne ryzyko upadków.

Platforma balansowa

Platforma balansowa



mierząca przemieszczanie się środka

mierząca przemieszczanie się środka

ciężkości dostarcza obiektywnej oceny

ciężkości dostarcza obiektywnej oceny

zaburzeń równowagi. Podczas badania

zaburzeń równowagi. Podczas badania

pacjent stoi na platformie, na ekranie

pacjent stoi na platformie, na ekranie

komputera można śledzić stopień wychylenia

komputera można śledzić stopień wychylenia

i szybkość przemieszczania się środka

i szybkość przemieszczania się środka

ciężkości. Pomiar przeprowadza się w czasie

ciężkości. Pomiar przeprowadza się w czasie

stania na obu stopach, jednej stopie, przy

stania na obu stopach, jednej stopie, przy

oczach otwartych i zamkniętych. Badanie

oczach otwartych i zamkniętych. Badanie

ocenia także indywidualne możliwości

ocenia także indywidualne możliwości

złagodzenia zaburzeń równowagi oraz

złagodzenia zaburzeń równowagi oraz

pozwala na prowadzenie treningu równowagi.

pozwala na prowadzenie treningu równowagi.

Postępowanie

Postępowanie

rehabilitacyjne

rehabilitacyjne



Postępowanie rehabilitacyjne w prewencji upadków

Postępowanie rehabilitacyjne w prewencji upadków



Ćwiczenia równowagi

Ćwiczenia równowagi

mają największe znaczenie.

mają największe znaczenie.



Do prostych ćwiczeń poprawiających równowagę należą

Do prostych ćwiczeń poprawiających równowagę należą

stanie na jednej nodze, stanie i chodzenie ze stawianiem

stanie na jednej nodze, stanie i chodzenie ze stawianiem

stóp jedna za drugą, chodzenie na palcach i piętach,

stóp jedna za drugą, chodzenie na palcach i piętach,

przysiady. Ćwiczenia dynamiczne równowagi polegają na

przysiady. Ćwiczenia dynamiczne równowagi polegają na

rzucaniu i łapaniu piłki, grach zespołowych, korzystnie

rzucaniu i łapaniu piłki, grach zespołowych, korzystnie

działa taniec. Należą tu chińskie ćwiczenia Tai Chi

działa taniec. Należą tu chińskie ćwiczenia Tai Chi

polegające na ćwiczeniach oddechowych i układach

polegające na ćwiczeniach oddechowych i układach

ruchowych wykonywanych w wolnym tempie.

ruchowych wykonywanych w wolnym tempie.

Charakteryzuje je brak intensywnych ćwiczeń

Charakteryzuje je brak intensywnych ćwiczeń

wytrzymałościowych i siłowych, powolny i bardzo

wytrzymałościowych i siłowych, powolny i bardzo

dokładnie wykonywany ruch, unikanie zarówno

dokładnie wykonywany ruch, unikanie zarówno

maksymalnego napięcia mięśni, jak i maksymalnego ich

maksymalnego napięcia mięśni, jak i maksymalnego ich

rozluźnienia. Związana z ćwiczeniami filozofia wewnętrznej

rozluźnienia. Związana z ćwiczeniami filozofia wewnętrznej

harmonii ducha i ciała sprzyja dobremu samopoczuciu.

harmonii ducha i ciała sprzyja dobremu samopoczuciu.



Kontrolę pozycji stojącej

Kontrolę pozycji stojącej

poprawiają

poprawiają

ćwiczenia grup mięśniowych zginaczy

ćwiczenia grup mięśniowych zginaczy

grzbietowych i podeszwowych stopy oraz

grzbietowych i podeszwowych stopy oraz

mięśni podudzia np. chodzenie na palcach,

mięśni podudzia np. chodzenie na palcach,

piętach, zginanie kolan. Dla przemieszczania

piętach, zginanie kolan. Dla przemieszczania

się, wstawania, marszu ważne są ćwiczenia

się, wstawania, marszu ważne są ćwiczenia

prostowników biodra, kolana, odwodzicieli

prostowników biodra, kolana, odwodzicieli

biodra.

biodra.



Trening siły mięśniowej

Trening siły mięśniowej

jest szczególnie

jest szczególnie

ważny dla dolnych partii ciała, gdyż utrata siły

ważny dla dolnych partii ciała, gdyż utrata siły

jest w nich większa niż w górnych częściach

jest w nich większa niż w górnych częściach

ciała.

ciała.

Postępowanie

Postępowanie

rehabilitacyjne w

rehabilitacyjne w

osteoporozie.

osteoporozie.



I Okres osteopenii

I Okres osteopenii

- cel - przywrócenie

- cel - przywrócenie

prawidłowego napięcia mięśni.

prawidłowego napięcia mięśni.



Kinezyterapia:

Kinezyterapia:



ćwiczenia czynne,

ćwiczenia czynne,



ćwiczenia w basenie,

ćwiczenia w basenie,



ćwiczenie prawidłowej postawy.

ćwiczenie prawidłowej postawy.



Fizykoterapia (przy nasilonych dolegliwościach

Fizykoterapia (przy nasilonych dolegliwościach

bólowych):

bólowych):



krioterapia,

krioterapia,



elektroterapia,

elektroterapia,



hydroterapia,

hydroterapia,



pole magnetyczne,

pole magnetyczne,



masaż

masaż

II Osteoporoza wczesna

II Osteoporoza wczesna



cel - zapobieganie dalszemu ubytkowi masy kostnej i

cel - zapobieganie dalszemu ubytkowi masy kostnej i

dalszym deformacjom szkieletu, działanie przeciwbólowe,

dalszym deformacjom szkieletu, działanie przeciwbólowe,

profilaktyka upadków:

profilaktyka upadków:



Kinezyterapia

Kinezyterapia



ćwiczenia fizyczne codziennie przez ok. 20 minut (z unikaniem

ćwiczenia fizyczne codziennie przez ok. 20 minut (z unikaniem

ruchów powodujących duże zgięcie kręgosłupa i zwiększających

ruchów powodujących duże zgięcie kręgosłupa i zwiększających

działanie sił ściskających na kręgosłup - grożą złamaniem

działanie sił ściskających na kręgosłup - grożą złamaniem

kompresyjnym kręgów),

kompresyjnym kręgów),



ćwiczenia postawy korygujące kifozę,

ćwiczenia postawy korygujące kifozę,



spacery co najmniej przez 1 godzinę/dziennie,

spacery co najmniej przez 1 godzinę/dziennie,



czynna rekreacja.

czynna rekreacja.



Fizykoterapia

Fizykoterapia



masaż ręczny,

masaż ręczny,



podwodny,

podwodny,



wirowy.

wirowy.



Zaopatrzenie ortopedyczne odciążające kręgosłup w razie

Zaopatrzenie ortopedyczne odciążające kręgosłup w razie

potrzeby

potrzeby

III Osteoporoza późna

III Osteoporoza późna



cel - utrzymanie siły mięśniowej,

cel - utrzymanie siły mięśniowej,

podtrzymanie sprawności, profilaktyka

podtrzymanie sprawności, profilaktyka

upadków:

upadków:



Kinezyterapia

Kinezyterapia



ćwiczenia izometryczne,

ćwiczenia izometryczne,



rozluźniające,

rozluźniające,



oddechowe

oddechowe



spacery codzienne,

spacery codzienne,



ćwiczenia czynne w niewielkim zakresie.

ćwiczenia czynne w niewielkim zakresie.



Fizykoterapia przy dolegliwościach bólowych,

Fizykoterapia przy dolegliwościach bólowych,

Zaopatrzenie

Zaopatrzenie

ortopedyczne

ortopedyczne



według potrzeb

według potrzeb

(laski, kule, podpórki, balkoniki, gorsety).

(laski, kule, podpórki, balkoniki, gorsety).

Częstość złamań kości wzrasta wraz z wiekiem,

Częstość złamań kości wzrasta wraz z wiekiem,

co jest następstwem postępującego ubytku

co jest następstwem postępującego ubytku

masy kostnej oraz wzrastającego z wiekiem

masy kostnej oraz wzrastającego z wiekiem

ryzyka upadków.

ryzyka upadków.

Towarzyszące złamaniom ból, deformacje

Towarzyszące złamaniom ból, deformacje

szkieletu, ograniczenie sprawności, zdolności

szkieletu, ograniczenie sprawności, zdolności

poruszania się i możliwości samoobsługi,

poruszania się i możliwości samoobsługi,

przyczyniają się do zwiększonej chorobowości

przyczyniają się do zwiększonej chorobowości

i umieralności osób starszych, obniżenia

i umieralności osób starszych, obniżenia

jakości życia, depresji i utraty samodzielności.

jakości życia, depresji i utraty samodzielności.

W profilaktyce złamań

W profilaktyce złamań



wśród ludzi starszych równie istotne

wśród ludzi starszych równie istotne

jest

jest

zapobieganie ubytkowi masy

zapobieganie ubytkowi masy

kostnej

kostnej

i

i

leczenie osteoporozy

leczenie osteoporozy

, jak i

, jak i

redukcja ryzyka

redukcja ryzyka

upadków

upadków

.

.



Te ostatnie będąc wiodącą przyczyną

Te ostatnie będąc wiodącą przyczyną

urazów osób po 65 roku życia oraz ze

urazów osób po 65 roku życia oraz ze

względu na konieczność podjęcia

względu na konieczność podjęcia

wielokierunkowych działań celem ich

wielokierunkowych działań celem ich

uniknięcia należą do tzw.

uniknięcia należą do tzw.

wielkich

wielkich

problemów geriatrycznych

problemów geriatrycznych

Najczęstsze mechanizmy urazów u

Najczęstsze mechanizmy urazów u

osób starszych to:

osób starszych to:



–

–

upadek,

upadek,



–

–

wypadek komunikacyjny,

wypadek komunikacyjny,



–

–

potrącenie przez pojazd.

potrącenie przez pojazd.



Upadki są najczęstszą przyczyną urazów,

Upadki są najczęstszą przyczyną urazów,

powikłań pourazowych i związanej z nimi

powikłań pourazowych i związanej z nimi

śmiertelności u ludzi starszych. Upadek zdarza

śmiertelności u ludzi starszych. Upadek zdarza

się przynajmniej raz w roku u 30% osób

się przynajmniej raz w roku u 30% osób

powyżej 65 r.ż., u 40% osób powyżej 80 r.ż., i aż

powyżej 65 r.ż., u 40% osób powyżej 80 r.ż., i aż

u 50% osób powyżej 90 r.ż.

u 50% osób powyżej 90 r.ż.



W połowie przypadków upadki kończą się

W połowie przypadków upadki kończą się

urazem, w tym urazem ciężkim u 10-15%

urazem, w tym urazem ciężkim u 10-15%

chorych (złamania kości, urazy głowy lub

chorych (złamania kości, urazy głowy lub

kręgosłupa szyjnego)

kręgosłupa szyjnego)

Najczęściej do

Najczęściej do

upadków dochodzi

upadków dochodzi



w trakcie wykonywania normalnych

w trakcie wykonywania normalnych

aktywności życiowych. Spowodowane jest to

aktywności życiowych. Spowodowane jest to

pogarszającą się z wiekiem ogólną

pogarszającą się z wiekiem ogólną

sprawnością ruchową, osłabieniem wzroku,

sprawnością ruchową, osłabieniem wzroku,

zaburzeniami równowagi, a niekiedy jest

zaburzeniami równowagi, a niekiedy jest

wynikiem chorób towarzyszących lub skutkiem

wynikiem chorób towarzyszących lub skutkiem

działania zażywanych leków .

działania zażywanych leków .



Z podobnych przyczyn oraz z powodu

Z podobnych przyczyn oraz z powodu

wydłużonego czasu reakcji, osoby starsze

wydłużonego czasu reakcji, osoby starsze

często stają się sprawcami lub ofiarami

często stają się sprawcami lub ofiarami

wypadków komunikacyjnych, które stanowią

wypadków komunikacyjnych, które stanowią

kolejną częstą przyczynę urazów .

kolejną częstą przyczynę urazów .

Najbardziej typowymi urazami u

Najbardziej typowymi urazami u

osób w starszym wieku są:

osób w starszym wieku są:



–

–

złamania żeber,

złamania żeber,



–

–

urazy głowy/krwiak

urazy głowy/krwiak

podtwardówkowy,

podtwardówkowy,



–

–

uszkodzenia/złamania kręgosłupa,

uszkodzenia/złamania kręgosłupa,



–

–

złamania nasady bliższej kości

złamania nasady bliższej kości

udowej,

udowej,



–

–

złamania dystalnej części kości

złamania dystalnej części kości

promieniowej.

promieniowej.

Ból

Ból



związany ze złamaniami żeber może

związany ze złamaniami żeber może

być przyczyną znacznego pogorszenia

być przyczyną znacznego pogorszenia

wentylacji płuc oraz trudności z

wentylacji płuc oraz trudności z

odkrztuszaniem zalegającej

odkrztuszaniem zalegającej

wydzieliny, co w konsekwencji może

wydzieliny, co w konsekwencji może

prowadzić do zapalenia płuc.

prowadzić do zapalenia płuc.



U pacjentów z przewlekłymi chorobami

U pacjentów z przewlekłymi chorobami

płuc, złamanie kilku żeber może

płuc, złamanie kilku żeber może

stanowić poważny problem leczniczy.

stanowić poważny problem leczniczy.



Szybkość starzenia się organizmu jest cechą

Szybkość starzenia się organizmu jest cechą

bardzo indywidualną i nie zawsze wiek

bardzo indywidualną i nie zawsze wiek

metrykalny odpowiada wiekowi

metrykalny odpowiada wiekowi

biologicznemu. Wzrostowi długości życia

biologicznemu. Wzrostowi długości życia

towarzyszy obecnie lepsza niż dawniej jego

towarzyszy obecnie lepsza niż dawniej jego

jakość, wyrażająca się m. in. aktywniejszym

jakość, wyrażająca się m. in. aktywniejszym

trybem życia, nie zawsze dostosowanym do

trybem życia, nie zawsze dostosowanym do

możliwości fizycznych danej osoby.

możliwości fizycznych danej osoby.



Zmiany stylu życia, skutki procesu starzenia

Zmiany stylu życia, skutki procesu starzenia

oraz choroby współistniejące są głównymi

oraz choroby współistniejące są głównymi

przyczynami zwiększonej podatności na urazy

przyczynami zwiększonej podatności na urazy



U osób starszych przeważają urazy

U osób starszych przeważają urazy

tępe będące następstwem upadków,

tępe będące następstwem upadków,

wypadków komunikacyjnych,

wypadków komunikacyjnych,

potrąceń, pobić. Urazy przenikające

potrąceń, pobić. Urazy przenikające

występują w niewielkim procencie

występują w niewielkim procencie

przypadków choć ostatnio

przypadków choć ostatnio

odnotowuje się zwiększoną liczbę np.

odnotowuje się zwiększoną liczbę np.

ran postrzałowych lub zadanych

ran postrzałowych lub zadanych

ostrym narzędziem itp.

ostrym narzędziem itp.

Ryzyko upadków u

Ryzyko upadków u

osób starszych

osób starszych



zwiększają także niedogodne warunki

zwiększają także niedogodne warunki

środowiskowe, zarówno w domu jak i

środowiskowe, zarówno w domu jak i

na ulicy (nierówności terenu,

na ulicy (nierówności terenu,

krawężniki, złe oświetlenie).

krawężniki, złe oświetlenie).



Upadki prowadzą przede wszystkim

Upadki prowadzą przede wszystkim

do złamań, które najczęściej dotyczą

do złamań, które najczęściej dotyczą

biodra, kręgosłupa, żeber, kończyn jak

biodra, kręgosłupa, żeber, kończyn jak

też urazów głowy i obrażeń powłok .

też urazów głowy i obrażeń powłok .

Wypadki

Wypadki

komunikacyjne

komunikacyjne

stanowią

stanowią



drugą co do częstości przyczynę urazów u osób

drugą co do częstości przyczynę urazów u osób

starszych. Do kategorii ofiar wypadków drogowych

starszych. Do kategorii ofiar wypadków drogowych

zalicza się nie tylko kierowców i pasażerów pojazdów

zalicza się nie tylko kierowców i pasażerów pojazdów

ale także innych użytkowników dróg, jak piesi,

ale także innych użytkowników dróg, jak piesi,

rowerzyści i inni. Panuje powszechne przekonanie, że

rowerzyści i inni. Panuje powszechne przekonanie, że

kierowców w podeszłym wieku, uczestniczących w

kierowców w podeszłym wieku, uczestniczących w

ruchu drogowym, jest proporcjonalnie mniej a

ruchu drogowym, jest proporcjonalnie mniej a

zawinione przez nich wypadki spowodowane są raczej

zawinione przez nich wypadki spowodowane są raczej

nieuwagą czy mniej sprawnym wzrokiem i słuchem

nieuwagą czy mniej sprawnym wzrokiem i słuchem

nie zaś brawurową jazdą. Znacznie częściej osoby

nie zaś brawurową jazdą. Znacznie częściej osoby

starsze uczestniczą w wypadkach drogowych jako

starsze uczestniczą w wypadkach drogowych jako

piesi. Urazy u starszych rowerzystów były

piesi. Urazy u starszych rowerzystów były

spowodowane częściej upadkiem z roweru niż kolizją

spowodowane częściej upadkiem z roweru niż kolizją

z innym pojazdem

z innym pojazdem

Oprócz upadków i

Oprócz upadków i

wypadków

wypadków

komunikacyjnych

komunikacyjnych



częstą przyczyną urazów u osób starszych są

częstą przyczyną urazów u osób starszych są

oparzenia

oparzenia

.

.



Rokowanie zależy od rozległości i głębokości

Rokowanie zależy od rozległości i głębokości

oparzenia, współistnienia oparzenia dróg

oparzenia, współistnienia oparzenia dróg

oddechowych i jest na ogół gorsze niż u ludzi

oddechowych i jest na ogół gorsze niż u ludzi

młodych, prowadząc też do większej

młodych, prowadząc też do większej

śmiertelności.

śmiertelności.



nawet przy niezbyt rozległych oparzeniach

nawet przy niezbyt rozległych oparzeniach

(15% lub mniej) u osób starszych częściej

(15% lub mniej) u osób starszych częściej

dochodzi do powikłań takich jak wstrząs,

dochodzi do powikłań takich jak wstrząs,

niewydolność nerek, zakażenie .

niewydolność nerek, zakażenie .

Opieka przedszpitalna

Opieka przedszpitalna



Postępowanie z chorym urazowym w podeszłym

Postępowanie z chorym urazowym w podeszłym

wieku wymaga szczególnego

wieku wymaga szczególnego

wielospecjalistycznego podejścia w oparciu o

wielospecjalistycznego podejścia w oparciu o

podstawową zasadę medyczną, która mówi, że

podstawową zasadę medyczną, która mówi, że

ludzie starsi wymagają tego samego sposobu

ludzie starsi wymagają tego samego sposobu

leczenia co ludzie młodsi, nie dyskryminując

leczenia co ludzie młodsi, nie dyskryminując

nikogo z powodu wieku, niezależnie od kosztów i

nikogo z powodu wieku, niezależnie od kosztów i

ciężkości choroby.

ciężkości choroby.



Tak więc również w urazach u osób starszych

Tak więc również w urazach u osób starszych

postępowanie nie powinno się różnić od

postępowanie nie powinno się różnić od

powszechnie przyjętych zasad działania w

powszechnie przyjętych zasad działania w

poszczególnych etapach łańcucha przeżycia, które

poszczególnych etapach łańcucha przeżycia, które

są zawarte w pojęciu tzw. „złotej godziny”

są zawarte w pojęciu tzw. „złotej godziny”

Obejmuje ono

Obejmuje ono

następujące etapy:

następujące etapy:



oczekiwanie na pomoc, działania na miejscu

oczekiwanie na pomoc, działania na miejscu

zdarzenia i w czasie transportu, postępowanie

zdarzenia i w czasie transportu, postępowanie

w izbie przyjęć lub szpitalnym oddziale

w izbie przyjęć lub szpitalnym oddziale

ratunkowym oraz definitywne leczenie we

ratunkowym oraz definitywne leczenie we

właściwym oddziale szpitalnym.

właściwym oddziale szpitalnym.



Duże znaczenie rokownicze ma czas

Duże znaczenie rokownicze ma czas

oczekiwania na pomoc oraz sposób

oczekiwania na pomoc oraz sposób

postępowania zespołu ratowniczego na

postępowania zespołu ratowniczego na

miejscu zdarzenia. W polskich realiach

miejscu zdarzenia. W polskich realiach

niestety, nie można liczyć na skuteczną

niestety, nie można liczyć na skuteczną

pomoc przypadkowych świadków zdarzenia w

pomoc przypadkowych świadków zdarzenia w

bezpośrednim okresie po wypadku

bezpośrednim okresie po wypadku

Dlatego tak wielkie

Dlatego tak wielkie

znaczenie

znaczenie



ma skrócenie czasu oczekiwania na pomoc.

ma skrócenie czasu oczekiwania na pomoc.

O ile pośpiech na etapie dojazdu karetki

O ile pośpiech na etapie dojazdu karetki

pogotowia do pacjenta jest całkowicie

pogotowia do pacjenta jest całkowicie

uzasadniony, to podobny pośpiech nie

uzasadniony, to podobny pośpiech nie

może usprawiedliwiać zaniechania

może usprawiedliwiać zaniechania

koniecznych czynności na miejscu

koniecznych czynności na miejscu

zdarzenia takich, jak wstępna ocena stanu

zdarzenia takich, jak wstępna ocena stanu

pacjenta i podstawowe zabiegi ratownicze,

pacjenta i podstawowe zabiegi ratownicze,

jak resuscytacja, opanowanie krwawienia i

jak resuscytacja, opanowanie krwawienia i

wstępne zaopatrzenie obrażeń

wstępne zaopatrzenie obrażeń



Popularna w przeszłości tendencja do jak

Popularna w przeszłości tendencja do jak

najszybszego transportu chorego z miejsca

najszybszego transportu chorego z miejsca

zdarzenia do szpitala (scoop & run) ustąpiła

zdarzenia do szpitala (scoop & run) ustąpiła

miejsca zasadzie jak najwcześniejszego

miejsca zasadzie jak najwcześniejszego

podejmowania szeroko rozumianej

podejmowania szeroko rozumianej

resuscytacji już na etapie pomocy

resuscytacji już na etapie pomocy

przedszpitalnej (stay & play).

przedszpitalnej (stay & play).



Nie jest to, jak chcą niektórzy, stratą czasu

Nie jest to, jak chcą niektórzy, stratą czasu

ale wręcz jego zyskaniem ponieważ wcześniej

ale wręcz jego zyskaniem ponieważ wcześniej

można rozpocząć działania zapobiegające

można rozpocząć działania zapobiegające

pogłębianiu się skutków urazu jak wstrząs,

pogłębianiu się skutków urazu jak wstrząs,

narastające niedotlenienie, hipotermia

narastające niedotlenienie, hipotermia



Postępowanie takie ma szczególne

Postępowanie takie ma szczególne

uzasadnienie u osób starszych, u których

uzasadnienie u osób starszych, u których

szybko wyczerpują się rezerwy czynnościowe.

szybko wyczerpują się rezerwy czynnościowe.



Wstępna ocena poszkodowanego na miejscu

Wstępna ocena poszkodowanego na miejscu

zdarzenia dotyczy w pierwszej kolejności

zdarzenia dotyczy w pierwszej kolejności

stanu układu oddechowego (drożność dróg

stanu układu oddechowego (drożność dróg

oddechowych, obecność oddechu i jego

oddechowych, obecność oddechu i jego

wydolność), układu krążenia (obecność akcji

wydolność), układu krążenia (obecność akcji

serca, wydolność krążenia) oraz stanu

serca, wydolność krążenia) oraz stanu

świadomości, jak też wykrycia obrażeń i/lub

świadomości, jak też wykrycia obrażeń i/lub

innych przyczyn zagrożenia życia.

innych przyczyn zagrożenia życia.

Zasady postępowania zgodne z

Zasady postępowania zgodne z

wytycznymi ATLS

wytycznymi ATLS

(Advanced Trauma

(Advanced Trauma

Life Support) opierają się na znanym

Life Support) opierają się na znanym

algorytmie tzw. „alfabetu

algorytmie tzw. „alfabetu

ratowniczego” ABCDEF :

ratowniczego” ABCDEF :



A

A

– airway: w pojęciu tym mieści się

– airway: w pojęciu tym mieści się

skuteczne zabezpieczenie drożności dróg

skuteczne zabezpieczenie drożności dróg

oddechowych i zabezpieczenie kręgosłupa

oddechowych i zabezpieczenie kręgosłupa

szyjnego;

szyjnego;



B – breathing: to pojęcie obejmuje

B – breathing: to pojęcie obejmuje

zabezpieczenie skutecznej wentylacji

zabezpieczenie skutecznej wentylacji

przez oddech zastępczy, podanie tlenu,

przez oddech zastępczy, podanie tlenu,

odbarczenie odmy prężnej, zaopatrzenie

odbarczenie odmy prężnej, zaopatrzenie

obrażeń klatki piersiowej, odessanie

obrażeń klatki piersiowej, odessanie

wydzieliny;

wydzieliny;



–

–

C – circulation: pojęcie to dotyczy

C – circulation: pojęcie to dotyczy

zabezpieczenia dostatecznej perfuzji

zabezpieczenia dostatecznej perfuzji

tkankowej przez masaż serca,

tkankowej przez masaż serca,

zatamowanie krwotoku

zatamowanie krwotoku

zewnętrznego, uzupełnianie objętości

zewnętrznego, uzupełnianie objętości

krwi krążącej, odbarczenie

krwi krążącej, odbarczenie

tamponady serca, zwalczanie skutków

tamponady serca, zwalczanie skutków

hipotermii i ewentualne podanie

hipotermii i ewentualne podanie

leków;

leków;



–

–

D – disability (neurologic): pod tym pojęciem

D – disability (neurologic): pod tym pojęciem

rozumiana jest ocena funkcji ośrodkowego i

rozumiana jest ocena funkcji ośrodkowego i

obwodowego układu nerwowego ze szczególnym

obwodowego układu nerwowego ze szczególnym

uwzględnieniem stanu świadomości i objawów ze

uwzględnieniem stanu świadomości i objawów ze

strony rdzenia kręgowego.

strony rdzenia kręgowego.



Zaburzenia świadomości mogą być następstwem

Zaburzenia świadomości mogą być następstwem

uszkodzenia OUN, niedotlenienia, wstrząsu a u

uszkodzenia OUN, niedotlenienia, wstrząsu a u

osób starszych także istniejących uprzednio

osób starszych także istniejących uprzednio

zmian organicznych, jak stany poudarowe,

zmian organicznych, jak stany poudarowe,

zmniejszenie przepływu w tętnicach szyjnych,

zmniejszenie przepływu w tętnicach szyjnych,

choroba Alzheimera, niedosłuch;

choroba Alzheimera, niedosłuch;



E – exposure, examination: w tym pojęciu mieści

E – exposure, examination: w tym pojęciu mieści

się szczegółowe badanie mające na celu wykrycie

się szczegółowe badanie mające na celu wykrycie

obrażeń zewnętrznych lub wewnętrznych, które

obrażeń zewnętrznych lub wewnętrznych, które

wymaga ekspozycji poszczególnych okolic ciała.

wymaga ekspozycji poszczególnych okolic ciała.

Jednak na miejscu zdarzenia muszą być

Jednak na miejscu zdarzenia muszą być

zachowane rozsądne granice rozbierania chorego

zachowane rozsądne granice rozbierania chorego

z uwagi na warunki klimatyczne, czas itp.

z uwagi na warunki klimatyczne, czas itp.

Stwierdzone obrażenia powinny być natychmiast

Stwierdzone obrażenia powinny być natychmiast

zaopatrzone np. opatrunkami, uciskiem,

zaopatrzone np. opatrunkami, uciskiem,

unieruchomieniem, jak również powinny być

unieruchomieniem, jak również powinny być

podjęte działania zmierzające do ochrony przed

podjęte działania zmierzające do ochrony przed

utratą ciepła;

utratą ciepła;



F – fractures: prawidłowe unieruchomienie powinno

F – fractures: prawidłowe unieruchomienie powinno

obejmować nie tylko wszystkie stwierdzone złamania

obejmować nie tylko wszystkie stwierdzone złamania

i zwichnięcia ale też okolice, które są jedynie

i zwichnięcia ale też okolice, które są jedynie

podejrzane ze względu na charakter urazu lub

podejrzane ze względu na charakter urazu lub

dolegliwości pacjenta, szczególnie w obrębie

dolegliwości pacjenta, szczególnie w obrębie

kręgosłupa czy miednicy. Założenie unieruchomienia

kręgosłupa czy miednicy. Założenie unieruchomienia

u osób starszych wymaga szczególnej uwagi,

u osób starszych wymaga szczególnej uwagi,

ponieważ łatwo dojść u nich może do zmian

ponieważ łatwo dojść u nich może do zmian

niedokrwiennych z ucisku lub odleżyn na skutek

niedokrwiennych z ucisku lub odleżyn na skutek

osłabionego czucia bólu, ścieńczenia skóry i zmian

osłabionego czucia bólu, ścieńczenia skóry i zmian

zniekształcających w obrębie szkieletu. Przed

zniekształcających w obrębie szkieletu. Przed

założeniem unieruchomienia należy podać choremu

założeniem unieruchomienia należy podać choremu

środki przeciwbólowe, sprawdzić stan ukrwienia i

środki przeciwbólowe, sprawdzić stan ukrwienia i

unerwienia uszkodzonej kończyny

unerwienia uszkodzonej kończyny



Wyżej wspomniane procedury w zasadzie wyczerpują

Wyżej wspomniane procedury w zasadzie wyczerpują

możliwości świadczeń udzielanych na miejscu

możliwości świadczeń udzielanych na miejscu

zdarzenia przez przeciętnie wyposażone zespoły

zdarzenia przez przeciętnie wyposażone zespoły

ratownicze.

ratownicze.

Podczas transportu rozpoczęte

Podczas transportu rozpoczęte

czynności ratownicze należy uzupełnić

czynności ratownicze należy uzupełnić

dalszymi działaniami, zgodnie z algorytmem:

dalszymi działaniami, zgodnie z algorytmem:



–

–

M – monitoring, czyli stałą obserwację ważnych

M – monitoring, czyli stałą obserwację ważnych

parametrów życiowych jak tętno, EKG, ciśnienie

parametrów życiowych jak tętno, EKG, ciśnienie

tętnicze, oddech, oksygenacja, stan przytomności;

tętnicze, oddech, oksygenacja, stan przytomności;



–

–

N – nursing, czyli pielęgnację w czasie transportu,

N – nursing, czyli pielęgnację w czasie transportu,

która polega na zapewnieniu choremu wygodnego i

która polega na zapewnieniu choremu wygodnego i

bezpiecznego ułożenia, ogrzania, zabezpieczenia

bezpiecznego ułożenia, ogrzania, zabezpieczenia

wkłuć dożylnych, opatrunków, unieruchomień;

wkłuć dożylnych, opatrunków, unieruchomień;



–

–

O – oxygenation, czyli kontynuacją

O – oxygenation, czyli kontynuacją

tlenoterapii i mechanicznej wentylacji;

tlenoterapii i mechanicznej wentylacji;



–

–

P-R – pain relief, czyli skuteczne

P-R – pain relief, czyli skuteczne

zabezpieczenie przeciwbólowe często z

zabezpieczenie przeciwbólowe często z

użyciem opioidów stosowanych dożylnie [10];

użyciem opioidów stosowanych dożylnie [10];



–

–

S – sedation, czyli szeroko pojęte

S – sedation, czyli szeroko pojęte

uspokojenie pacjenta zarówno psychiczne

uspokojenie pacjenta zarówno psychiczne

przez żywy kontakt słowny, udzielanie

przez żywy kontakt słowny, udzielanie

niezbędnych informacji i wyjaśnień, jak też w

niezbędnych informacji i wyjaśnień, jak też w

miarę potrzeby podanie środków

miarę potrzeby podanie środków

farmakologicznych;

farmakologicznych;