Upadki w wieku
podeszłym

Dr Anna Gawor

Definicja



Upadek to nagła, niezamierzona zmiana
pozycji, polegająca na utracie
równowagi podczas chodzenia lub
innych czynności, wskutek której
poszkodowany znajduje się na ziemi,
podłodze lub innej nisko położonej
powierzchni.

Epidemiologia.



W populacji osób mieszkających samodzielnie
przynajmniej raz w roku upada 33% osób
powyżej 65 roku życia, 40% po 80.r.ż., a
powyżej 90. roku życia odsetek ten wzrasta do
50%.



Wśród hospitalizowanych upadki zdarzają się
u 20% chorych i



aż u 50-67% pensjonariuszy domów opieki.
Ponad połowa osób, które doświadczyły
upadku zwykle upada ponownie, a dotyczy to
szczególnie kobiet i okresu późnej starości.

Następstwa



Urazy - blisko połowa upadków prowadzi do

jakiegokolwiek urazu.



Ciężkie urazy - 10-15% upadków (rany, oparzenia,

wstrząśnienia mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe,

zgony).



Złamania - 5-6% upadków.



Unieruchomienie (złamania, potłuczenia)- zagrożenie

powikłaniami:



zakrzepica żył głębokich,



zatorowość płucna,



odwodnienie,



infekcje,



odleżyny,



przykurcze w stawach.

Konieczność hospitalizacji.



Zespół poupadkowy – lęk przed kolejnym

upadkiem, osłabienie wiary w siebie,

niepodejmowanie z obawy przed upadkiem

niektórych czynności (np. zakupów, sprzątania)

i wtórne upośledzenie aktywności fizycznej.

Sytuacja taka nakłada większe obowiązki na

opiekunów.



Upadki są przyczyną około 40% przyjęć do

domów opieki.

Przyczyny upadków

Czynniki wewnętrzne wynikają z

zaburzeń w obrębie organizmu.

Są następstwem:



inwolucyjnych zmian starczych,



występujących chorób przewlekłych,



aktualnych ostrych schorzeń,



stosowanej farmakoterapii

cd



Zmiany inwolucyjne usposabiające ludzi starszych do

upadku dotyczą układu nerwowego oraz narządów

zmysłów - wzroku, słuchu, równowagi, czucia

powierzchownego i głębokiego.



Wśród chorób przewlekłych ryzyko upadku zwiększają

schorzenia neurologiczne, sercowo-naczyniowe,

metaboliczne, żołądkowo jelitowe, choroby narządu

ruchu i wzroku.



Dodatkowo upadkom sprzyjają zaburzenia funkcji

psychicznych.



Wielochorobowość, typowa dla wieku podeszłego,

znacząco zwiększa częstość upadków.

Stany chorobowe zwiększające ryzyko upadku
u ludzi starych

.

Zaburzenia neurologiczne



udar



przejściowe ataki ischaemiczne



parkinsonizm



majaczenie



mielopatia



padaczka i inne choroby napadowe



zespół tętnicy podstawnej i tętnic kręgowych



choroby móżdżku



nadwrażliwość zatoki szyjnej



neuropatia obwodowa



otępienie

Stany chorobowe zwiększające ryzyko upadku
u ludzi starych

cd

Zaburzenia sercowo-naczyniowe



niedociśnienie ortostatyczne



zaburzenia rytmu serca

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe



biegunka



omdlenia podefekacyjne



omdlenia poposiłkowe

Zaburzenia metaboliczne



niedoczynność tarczycy



hipoglikemia



niedokrwistość



hipokaliemia



hiponatremia



odwodnienie

Stany chorobowe zwiększające ryzyko upadku
u ludzi starych cd

.

Zaburzenia moczowo-płciowe



omdlenie pomikcyjne



nietrzymanie moczu



nykturia

Choroby narządów ruchu



zapalenie stawów



choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa



miopatia proksymalnych grup mięśniowych



stany chorobowe stóp

Zaburzenia psychiczne



 depresja



lęk

Choroby narządu wzroku



zaćma,



jaskra,



retinopatia cukrzycowa i nadciśnieniowa

Upadki mogą być pierwszym,
nieswoistym objawem schorzeń
ostrych:



zawału serca,



krwawienia z przewodu pokarmowego,



schorzeń infekcyjnych i gorączkowych:



zapalenia płuc,



dróg moczowych.

Działania niepożądane
leków:



występują 2-3-krotnie częściej u

starszych osób,



stosowanie więcej niż 4 leków

znamiennie zwiększa ryzyko upadku.

Grupy leków obarczone szczególnym

ryzykiem wystąpienia upadków:



leki hipotensyjne,



leki antyarytmiczne,



leki moczopędne.

Czynniki zewnętrzne
upadków



Czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe

stanowią 30-50% przyczyn upadków. Są

wyrazem niedostosowania środowiska do

potrzeb starszego człowieka.



Do większości upadków dochodzi podczas

wykonywania prostych czynności jak

wstawanie, chodzenie, zwroty, pochylanie się

lub sięganie po wyżej położone przedmioty.



Tylko 5% upadków zdarza się podczas

wykonywania czynności potencjalnie

niebezpiecznych, jak wchodzenie na drabinę

lub uprawianie sportu.

Domowe zagrożenia mogące być przyczyną
upadku.



Oświetlenie



Niewystarczająco jasne



Rażące



Brak wyłączników przy wejściu do pomieszczeń



Podłoga



Luźno leżące dywaniki



Dywany podarte lub pozawijane na brzegach



Śliska powierzchnia



Ustawienie mebli utrudniające przejście



Łazienka



Niski sedes



Brak uchwytów



Śliska wanna, brodzik

cd



Progi



Przewody elektryczne



Schody



Brak poręczy



Nierówne stopnie



Zbyt strome lub za długie



Meble



Zbyt słabe, by się na nich wesprzeć



Fotele i krzesła bez poręczy



Wysoko umieszczone półki i szafki

Czynniki środowiskowe zwiększające ryzyko
upadku, występujące poza domem to:



wysokie krawężniki,



nierówne i dziurawe chodniki,



nieprzystosowane wejścia i schody w budynkach.



Czynniki ryzyka upadków:



płeć żeńska,



niska masa ciała,



upadki w przeszłości,



zaburzenia chodu,



osłabienie siły mięśniowej,



stosowanie więcej niż 4 leków,



leki moczopędne,



leki psychotropowe,



wiek.

Ocena ryzyka upadku



Rozpoznanie przyczyny oraz
odtworzenie sytuacji, w których
najczęściej dochodzi do upadków jest
sposobem monitorowania zaburzeń
sprawności ruchowej i oceny ryzyka
upadków, a także podstawą ich
zapobiegania.

W badaniu podmiotowym
należy:



ustalić częstość upadków,



ustalić okoliczności upadku (ich miejsce i wykonywaną

wcześniej czynność),



określić objawy poprzedzające lub towarzyszące

upadkom (np. zawroty głowy, duszność, ból, kołatanie

serca, utrata przytomności),



w przypadku powtarzających się upadków ustalić czy

okoliczności są podobne,



zebrać wywiad dotyczący chorób przewlekłych i

stosowanych leków (rodzaj i dawka),



zebrać wywiad od świadków upadku,



ustalić możliwy udział czynników zewnętrznych.

W badaniu fizykalnym należy uwzględnić:



ocenę neurologiczną,



badanie wzroku,



występowanie zaburzeń rytmu serca,



ocenę układu mięśniowo-szkieletowego.

Pomocne w identyfikacji
osób starszych



narażonych na upadek są łatwe do zastosowania testy

oceniające zaburzenia równowagi podczas

chodzenia i/lub wykonywania podstawowych czynności

życia codziennego,



Ocenia się pacjenta podczas siadania, wstawania,

obracania się, schylania i podnoszenia przedmiotów z

podłogi oraz sięgania do wysoko zawieszonej półki.

Do powszechnie stosowanych testów oceny
sprawności ruchowej i równowagi u osób
starszych należą:



Test "wstań i idź"



Test Tinetti uproszczony



Test ortostatyczny - pozwalający wykryć
występowanie hipotonii ortostatycznej



Zastosowanie platformy balansowej

Możliwość prewencji
upadków



Celem prewencji jest zapobieganie

urazom, zachowanie sprawności i

niezależności osób starszych.

Działaniami prewencyjnymi należy

szczególnie objąć osoby wykazujące

największą ilość zdefiniowanych

czynników ryzyka. Tylko kompleksowy

wpływ na czynniki zewnętrzne,

wewnętrzne i poprawę sprawności

pacjenta może odnieść skutek w postaci

zmniejszenia ryzyka upadków.

W celu zapobiegania
upadkom należy:



zmodyfikować zagrożenia środowiskowe,



dobrać odpowiednie obuwie,



udzielić porad dotyczących bezpiecznych

zachowań,



rozpoznać i leczyć ostre i przewlekłe choroby,

tak aby stan chorego był optymalny,



dokonać przeglądu i modyfikacji leczenia (jak

najmniej leków, w najniższych skutecznych

dawkach),



prowadzić rehabilitację.

Modyfikacja zagrożeń środowiskowych:



poprawienie bezpieczeństwa na schodach (właściwe

oświetlenie, poręcze, stopnie oklejone jaskrawą taśmą),



funkcjonalne urządzenie mieszkania,



odpowiednia wysokość stołów, krzeseł, półek, łóżka,



modernizacja łazienki (prysznic, maty antypoślizgowe,

uchwyty w sąsiedztwie prysznica i sedesu, sedes

umocowany wyżej).



wyeliminowanie czynników sprzyjających upadkom

(śliska podłoga, przesuwalne dywaniki, wysokie progi),



uświadomić pacjenta i jego rodzinę o zagrożeniach i

możliwościach zapobiegania.

Cechy bezpiecznego
obuwia:



stabilizacja stawu skokowego,



łatwe do założenia i zdjęcia,



lekkie,



dopasowane do zniekształceń stopy,



podeszwy antypoślizgowe.

Porady dotyczące bezpiecznych zachowań:



unikać nagłych ruchów i zwrotów,



nie sięgać po przedmioty położone
wysoko,



unikać skrętów głowy ku tyłowi i
odginania ku tyłowi,

Przy obecności hipotonii
ortostatycznej:



posiedzieć chwilę ze spuszczonymi
nogami,



wykonać parę ruchów zginania i
prostowania stóp w kierunki
podeszwowym i grzbietowym,



stosować pończochy lub rajstopy
uciskowe,



dbać o odpowiednie nawodnienie.

Największe znaczenie dla zmniejszenia ryzyka
upadków mają ćwiczenia fizyczne ukierunkowane
na:



zwiększenie siły mięśniowej,



ćwiczenia równowagi,



koordynację ruchów.



Celem wyrównania niedoborów siły

mięśniowej, poprawy równowagi i koordynacji

ruchów zaleca się osobom starszym

zagrożonym upadkami korzystanie ze sprzętu

pomocniczego, takiego jak laski, trójnogi,

balkoniki, ochraniacze na biodra i

oprotezowanie wzroku i słuchu (okulary).

cd



Niezależnie od sposobu treningu,

zalecając ćwiczenia określa się ich

częstość, intensywność i czas trwania.

Zastosowanie znajduje trening przez

trzy, nie następujące po sobie dni

tygodnia, a intensywność i czas trwania

należy dobierać indywidualnie, zależnie

od stopnia wytrenowania, wydłużając go

stopniowo w miarę poprawy kondycji

osoby ćwiczącej.

Źródłem wapnia
pokarmowego są:



mleko,



jogurty,



kefir,



ryby spożywane wraz z ośćmi,



warzywa zielone - jarmuż, brokuły, brukselka, kapusta,

natka pietruszki,



warzywa strączkowe - nasiona fasoli, soi,



pełnoziarniste produkty zbożowe,



suszone morele, figi, orzechy, migdały,



produkty wzbogaconych w wapń.

Źródłem pokarmowej witaminy D są:



tłuste ryby,



wątroba,



nabiał (żółtko jaja, margaryna),



ziarna zbóż,



produkty sztucznie w nią wzbogacone.

Zmiany inwolucyjne
usposabiające do upadków

W układzie nerwowym:



zwolnienie przewodnictwa nerwowego
wydłużenie czasu reakcji,



zaburzenie integracji reakcji ruchowych
i czuciowych upośledzające zachowanie
stałej pozycji środka ciężkości.

W narządach zmysłów:



upośledzenie ostrości wzroku,



obniżenie adaptacji do ciemności i
ostrego światła,



ograniczenie widzenia obwodowego i
przestrzennego,



zmniejszenie pobudliwości obwodowej
części narządu przedsionkowego,



zaburzenia czucia położenia ciała.

cd



Niewydolność mechanizmów
kontroli ciśnienia tętniczego po
pionizacji - hipotonia ortostatyczna.



Zanik komórek mięśniowych,
osłabienie siły mięśniowej.

Zmiany wzorca chodu



mniejsze kroki,



różnej długości,



unoszenie stóp niżej nad podłożem,



zmniejszenie ruchu rotacji w stawach
biodrowych i kolanowych,



dłuższa faza obunożnego podporu,



spowolnienie chodu,



zmniejszenie współruchów kończyn górnych.

Mechanizmy sprzyjające upadkom -
działanie leków



Mechanizmy sprzyjające upadkom
polegają na



wywoływaniu zaburzeń świadomości i
rozumowania,



upośledzeniu przewodnictwa nerwowo-
mięśniowego oraz



prowokowaniu zawrotów głowy

cd



Leki moczopędne wywołują



hipowolemię,



zaburzenia elektrolitowe,



zwiększają parcie na mocz, co zmusza
pacjenta do częstego i szybkiego udania się
do toalety.



Środki hipotensyjne mogą być
przyczyną



zaburzeń świadomości,



niedociśnienia ortostatycznego albo



senności.

Testy oceniające utrzymanie
równowagi

Czteroczęściowy test utrzymania

równowagi



Test zawiera 4 statyczne zadania o

wzrastającym stopniu trudności, wykonywane

w pozycji stojącej:



stopy razem.



stopy razem, przesunięcie prawej stopy do

przodu o 1 długości.



stopa za stopą, pięta stopy wysuniętej do

przodu styka się z palcami stopy drugiej.



stanie na jednej, wybranej przez badanego

nodze - wymagany czas 10-30 sekund

Testu nie należy poprzedzać próbami.

Można pomóc w przyjęciu pozycji

testowej.



Pomiar czasu liczy się wówczas od ustania

pomocy. Jeżeli uczestnik nie może przyjąć

pozycji testowej kończy próbę na tym etapie.



Każda pozycja powinna być utrzymana przez

10 sekund jako warunek przejścia do

następnej pozycji. Pomiar czasu kończy się,

gdy osoba zmieni położenie stóp, konieczna

jest pomoc badającego, aby zapobiec

upadkowi oraz gdy uczestnik opiera się o

ścianę, np. ręką.

Test “wstań i idź”.



Obejmuje kolejne zadania



zmiana pozycji siedzącej na stojącą,



przejście trzech metrów,



obrót o 180 stopni,



zmiana pozycji ze stojącej na siedzącą.

Test Tinetti uproszczony.



przejście z siedzenia do stania,



unieruchomienie 5 sekundowe,



przejście 3 metrów,



obrót o 180 stopni,



przejście ze stania do siedzenia.

W powyższych testach stosuje
się następującą skalę ocen:



badany wymaga pomocy osoby drugiej

podczas wykonywania tych czynności - duże

ryzyko upadku



badany korzysta z pomocy technicznych

(laska, kula, balkonik) - średnie ryzyko

upadków



badany nie potrzebuje pomocy w czasie

wykonywania w/wym czynności - minimalne

ryzyko upadków.

Platforma balansowa



mierząca przemieszczanie się środka ciężkości

dostarcza obiektywnej oceny zaburzeń

równowagi. Podczas badania pacjent stoi na

platformie, na ekranie komputera można

śledzić stopień wychylenia i szybkość

przemieszczania się środka ciężkości. Pomiar

przeprowadza się w czasie stania na obu

stopach, jednej stopie, przy oczach otwartych i

zamkniętych. Badanie ocenia także

indywidualne możliwości złagodzenia zaburzeń

równowagi oraz pozwala na prowadzenie

treningu równowagi.

Postępowanie
rehabilitacyjne



Postępowanie rehabilitacyjne w prewencji upadków



Ćwiczenia równowagi mają największe znaczenie.



Do prostych ćwiczeń poprawiających równowagę należą stanie

na jednej nodze, stanie i chodzenie ze stawianiem stóp jedna

za drugą, chodzenie na palcach i piętach, przysiady. Ćwiczenia

dynamiczne równowagi polegają na rzucaniu i łapaniu piłki,

grach zespołowych, korzystnie działa taniec. Należą tu

chińskie ćwiczenia Tai Chi polegające na ćwiczeniach

oddechowych i układach ruchowych wykonywanych w wolnym

tempie. Charakteryzuje je brak intensywnych ćwiczeń

wytrzymałościowych i siłowych, powolny i bardzo dokładnie

wykonywany ruch, unikanie zarówno maksymalnego napięcia

mięśni, jak i maksymalnego ich rozluźnienia. Związana z

ćwiczeniami filozofia wewnętrznej harmonii ducha i ciała

sprzyja dobremu samopoczuciu.

cd



Kontrolę pozycji stojącej poprawiają

ćwiczenia grup mięśniowych zginaczy

grzbietowych i podeszwowych stopy oraz

mięśni podudzia np. chodzenie na palcach,

piętach, zginanie kolan. Dla przemieszczania

się, wstawania, marszu ważne są ćwiczenia

prostowników biodra, kolana, odwodzicieli

biodra.



Trening siły mięśniowej jest szczególnie

ważny dla dolnych partii ciała, gdyż utrata siły

jest w nich większa niż w górnych częściach

ciała.

Postępowanie
rehabilitacyjne w
osteoporozie.



I Okres osteopenii - cel - przywrócenie prawidłowego

napięcia mięśni.



Kinezyterapia:



ćwiczenia czynne,



ćwiczenia w basenie,



ćwiczenie prawidłowej postawy.



Fizykoterapia (przy nasilonych dolegliwościach

bólowych):



krioterapia,



elektroterapia,



hydroterapia,



pole magnetyczne,



masaż

II Osteoporoza wczesna



cel - zapobieganie dalszemu ubytkowi masy kostnej i dalszym

deformacjom szkieletu, działanie przeciwbólowe, profilaktyka

upadków:



Kinezyterapia



ćwiczenia fizyczne codziennie przez ok. 20 minut (z unikaniem

ruchów powodujących duże zgięcie kręgosłupa i

zwiększających działanie sił ściskających na kręgosłup - grożą

złamaniem kompresyjnym kręgów),



ćwiczenia postawy korygujące kifozę,



spacery co najmniej przez 1 godzinę/dziennie,



czynna rekreacja.



Fizykoterapia



masaż ręczny,



podwodny,



wirowy.



Zaopatrzenie ortopedyczne odciążające kręgosłup w razie

potrzeby

III Osteoporoza późna



cel - utrzymanie siły mięśniowej, podtrzymanie
sprawności, profilaktyka upadków:



Kinezyterapia



ćwiczenia izometryczne,



rozluźniające,



oddechowe



spacery codzienne,



ćwiczenia czynne w niewielkim zakresie.



Fizykoterapia przy dolegliwościach bólowych,

Zaopatrzenie ortopedyczne



według potrzeb

(laski, kule, podpórki, balkoniki, gorsety).
Częstość złamań kości wzrasta wraz z wiekiem,

co jest następstwem postępującego ubytku

masy kostnej oraz wzrastającego z wiekiem

ryzyka upadków.

Towarzyszące złamaniom ból, deformacje

szkieletu, ograniczenie sprawności, zdolności

poruszania się i możliwości samoobsługi,

przyczyniają się do zwiększonej chorobowości i

umieralności osób starszych, obniżenia jakości

życia, depresji i utraty samodzielności.

W profilaktyce złamań



wśród ludzi starszych równie istotne jest

zapobieganie ubytkowi masy

kostnej i leczenie osteoporozy, jak i

redukcja ryzyka upadków.



Te ostatnie będąc wiodącą przyczyną

urazów osób po 65 roku życia oraz ze

względu na konieczność podjęcia

wielokierunkowych działań celem ich

uniknięcia należą do tzw. wielkich

problemów geriatrycznych

Najczęstsze mechanizmy urazów u osób
starszych to:



– upadek,



– wypadek komunikacyjny,



– potrącenie przez pojazd.



Upadki są najczęstszą przyczyną urazów,

powikłań pourazowych i związanej z nimi

śmiertelności u ludzi starszych. Upadek zdarza

się przynajmniej raz w roku u 30% osób

powyżej 65 r.ż., u 40% osób powyżej 80 r.ż., i

aż u 50% osób powyżej 90 r.ż.



W połowie przypadków upadki kończą się

urazem, w tym urazem ciężkim u 10-15%

chorych (złamania kości, urazy głowy lub

kręgosłupa szyjnego)

Najczęściej do upadków
dochodzi



w trakcie wykonywania normalnych

aktywności życiowych. Spowodowane jest to

pogarszającą się z wiekiem ogólną

sprawnością ruchową, osłabieniem wzroku,

zaburzeniami równowagi, a niekiedy jest

wynikiem chorób towarzyszących lub skutkiem

działania zażywanych leków .



Z podobnych przyczyn oraz z powodu

wydłużonego czasu reakcji, osoby starsze

często stają się sprawcami lub ofiarami

wypadków komunikacyjnych, które stanowią

kolejną częstą przyczynę urazów .

Najbardziej typowymi urazami u
osób w starszym wieku są:



– złamania żeber,



– urazy głowy/krwiak podtwardówkowy,



– uszkodzenia/złamania kręgosłupa,



– złamania nasady bliższej kości udowej,



– złamania dystalnej części kości
promieniowej.

Ból



związany ze złamaniami żeber może być
przyczyną znacznego pogorszenia
wentylacji płuc oraz trudności z
odkrztuszaniem zalegającej wydzieliny,
co w konsekwencji może prowadzić do
zapalenia płuc.



U pacjentów z przewlekłymi chorobami
płuc, złamanie kilku żeber może
stanowić poważny problem leczniczy.



Szybkość starzenia się organizmu jest cechą

bardzo indywidualną i nie zawsze wiek

metrykalny odpowiada wiekowi biologicznemu.

Wzrostowi długości życia towarzyszy obecnie

lepsza niż dawniej jego jakość, wyrażająca się

m. in. aktywniejszym trybem życia, nie zawsze

dostosowanym do możliwości fizycznych danej

osoby.



Zmiany stylu życia, skutki procesu starzenia

oraz choroby współistniejące są głównymi

przyczynami zwiększonej podatności na urazy



U osób starszych przeważają urazy tępe
będące następstwem upadków,
wypadków komunikacyjnych, potrąceń,
pobić. Urazy przenikające występują w
niewielkim procencie przypadków choć
ostatnio odnotowuje się zwiększoną
liczbę np. ran postrzałowych lub
zadanych ostrym narzędziem itp.

Ryzyko upadków u osób
starszych



zwiększają także niedogodne warunki
środowiskowe, zarówno w domu jak i na
ulicy (nierówności terenu, krawężniki,
złe oświetlenie).



Upadki prowadzą przede wszystkim do
złamań, które najczęściej dotyczą
biodra, kręgosłupa, żeber, kończyn jak
też urazów głowy i obrażeń powłok .

Wypadki komunikacyjne
stanowią



drugą co do częstości przyczynę urazów u osób

starszych. Do kategorii ofiar wypadków drogowych

zalicza się nie tylko kierowców i pasażerów pojazdów

ale także innych użytkowników dróg, jak piesi,

rowerzyści i inni. Panuje powszechne przekonanie, że

kierowców w podeszłym wieku, uczestniczących w

ruchu drogowym, jest proporcjonalnie mniej a

zawinione przez nich wypadki spowodowane są

raczej nieuwagą czy mniej sprawnym wzrokiem i

słuchem nie zaś brawurową jazdą. Znacznie częściej

osoby starsze uczestniczą w wypadkach drogowych

jako piesi. Urazy u starszych rowerzystów były

spowodowane częściej upadkiem z roweru niż kolizją

z innym pojazdem

Oprócz upadków i wypadków
komunikacyjnych



częstą przyczyną urazów u osób starszych są
oparzenia.



Rokowanie zależy od rozległości i głębokości
oparzenia, współistnienia oparzenia dróg
oddechowych i jest na ogół gorsze niż u ludzi
młodych, prowadząc też do większej
śmiertelności.



nawet przy niezbyt rozległych oparzeniach
(15% lub mniej) u osób starszych częściej
dochodzi do powikłań takich jak wstrząs,
niewydolność nerek, zakażenie .

Opieka przedszpitalna



Postępowanie z chorym urazowym w

podeszłym wieku wymaga szczególnego

wielospecjalistycznego podejścia w oparciu o

podstawową zasadę medyczną, która mówi, że

ludzie starsi wymagają tego samego sposobu

leczenia co ludzie młodsi, nie dyskryminując

nikogo z powodu wieku, niezależnie od kosztów

i ciężkości choroby.



Tak więc również w urazach u osób starszych

postępowanie nie powinno się różnić od

powszechnie przyjętych zasad działania w

poszczególnych etapach łańcucha przeżycia,

które są zawarte w pojęciu tzw. „złotej godziny”

Obejmuje ono następujące
etapy:



oczekiwanie na pomoc, działania na miejscu

zdarzenia i w czasie transportu, postępowanie

w izbie przyjęć lub szpitalnym oddziale

ratunkowym oraz definitywne leczenie we

właściwym oddziale szpitalnym.



Duże znaczenie rokownicze ma czas

oczekiwania na pomoc oraz sposób

postępowania zespołu ratowniczego na

miejscu zdarzenia. W polskich realiach

niestety, nie można liczyć na skuteczną pomoc

przypadkowych świadków zdarzenia w

bezpośrednim okresie po wypadku

Dlatego tak wielkie
znaczenie



ma skrócenie czasu oczekiwania na pomoc. O
ile pośpiech na etapie dojazdu karetki
pogotowia do pacjenta jest całkowicie
uzasadniony, to podobny pośpiech nie może
usprawiedliwiać zaniechania koniecznych
czynności na miejscu zdarzenia takich, jak
wstępna ocena stanu pacjenta i podstawowe
zabiegi ratownicze, jak resuscytacja,
opanowanie krwawienia i wstępne
zaopatrzenie obrażeń

cd



Popularna w przeszłości tendencja do jak

najszybszego transportu chorego z miejsca

zdarzenia do szpitala (scoop & run) ustąpiła

miejsca zasadzie jak najwcześniejszego

podejmowania szeroko rozumianej resuscytacji

już na etapie pomocy przedszpitalnej (stay &

play).



Nie jest to, jak chcą niektórzy, stratą czasu ale

wręcz jego zyskaniem ponieważ wcześniej

można rozpocząć działania zapobiegające

pogłębianiu się skutków urazu jak wstrząs,

narastające niedotlenienie, hipotermia



Postępowanie takie ma szczególne

uzasadnienie u osób starszych, u których

szybko wyczerpują się rezerwy czynnościowe.



Wstępna ocena poszkodowanego na miejscu

zdarzenia dotyczy w pierwszej kolejności stanu

układu oddechowego (drożność dróg

oddechowych, obecność oddechu i jego

wydolność), układu krążenia (obecność akcji

serca, wydolność krążenia) oraz stanu

świadomości, jak też wykrycia obrażeń i/lub

innych przyczyn zagrożenia życia.

Zasady postępowania zgodne z wytycznymi
ATLS (Advanced Trauma Life Support) opierają
się na znanym algorytmie tzw. „alfabetu
ratowniczego” ABCDEF :



A – airway: w pojęciu tym mieści się
skuteczne zabezpieczenie drożności dróg
oddechowych i zabezpieczenie kręgosłupa
szyjnego;



B – breathing: to pojęcie obejmuje
zabezpieczenie skutecznej wentylacji przez
oddech zastępczy, podanie tlenu, odbarczenie
odmy prężnej, zaopatrzenie obrażeń klatki
piersiowej, odessanie wydzieliny;

cd



– C – circulation: pojęcie to dotyczy
zabezpieczenia dostatecznej perfuzji
tkankowej przez masaż serca,
zatamowanie krwotoku zewnętrznego,
uzupełnianie objętości krwi krążącej,
odbarczenie tamponady serca,
zwalczanie skutków hipotermii i
ewentualne podanie leków;

cd



– D – disability (neurologic): pod tym pojęciem
rozumiana jest ocena funkcji ośrodkowego i
obwodowego układu nerwowego ze szczególnym
uwzględnieniem stanu świadomości i objawów ze
strony rdzenia kręgowego.



Zaburzenia świadomości mogą być następstwem
uszkodzenia OUN, niedotlenienia, wstrząsu a u
osób starszych także istniejących uprzednio
zmian organicznych, jak stany poudarowe,
zmniejszenie przepływu w tętnicach szyjnych,
choroba Alzheimera, niedosłuch;

cd



E – exposure, examination: w tym pojęciu
mieści się szczegółowe badanie mające na celu
wykrycie obrażeń zewnętrznych lub
wewnętrznych, które wymaga ekspozycji
poszczególnych okolic ciała. Jednak na miejscu
zdarzenia muszą być zachowane rozsądne
granice rozbierania chorego z uwagi na warunki
klimatyczne, czas itp. Stwierdzone obrażenia
powinny być natychmiast zaopatrzone np.
opatrunkami, uciskiem, unieruchomieniem, jak
również powinny być podjęte działania
zmierzające do ochrony przed utratą ciepła;

cd



F – fractures: prawidłowe unieruchomienie powinno

obejmować nie tylko wszystkie stwierdzone złamania

i zwichnięcia ale też okolice, które są jedynie

podejrzane ze względu na charakter urazu lub

dolegliwości pacjenta, szczególnie w obrębie

kręgosłupa czy miednicy. Założenie unieruchomienia

u osób starszych wymaga szczególnej uwagi,

ponieważ łatwo dojść u nich może do zmian

niedokrwiennych z ucisku lub odleżyn na skutek

osłabionego czucia bólu, ścieńczenia skóry i zmian

zniekształcających w obrębie szkieletu. Przed

założeniem unieruchomienia należy podać choremu

środki przeciwbólowe, sprawdzić stan ukrwienia i

unerwienia uszkodzonej kończyny

cd



Wyżej wspomniane procedury w zasadzie wyczerpują

możliwości świadczeń udzielanych na miejscu zdarzenia

przez przeciętnie wyposażone zespoły ratownicze.

Podczas transportu rozpoczęte czynności

ratownicze należy uzupełnić dalszymi działaniami,

zgodnie z algorytmem:



– M – monitoring, czyli stałą obserwację ważnych

parametrów życiowych jak tętno, EKG, ciśnienie

tętnicze, oddech, oksygenacja, stan przytomności;



– N – nursing, czyli pielęgnację w czasie transportu,

która polega na zapewnieniu choremu wygodnego i

bezpiecznego ułożenia, ogrzania, zabezpieczenia wkłuć

dożylnych, opatrunków, unieruchomień;

cd



– O – oxygenation, czyli kontynuacją

tlenoterapii i mechanicznej wentylacji;



– P-R – pain relief, czyli skuteczne

zabezpieczenie przeciwbólowe często z

użyciem opioidów stosowanych dożylnie



– S – sedation, czyli szeroko pojęte uspokojenie

pacjenta zarówno psychiczne przez żywy

kontakt słowny, udzielanie niezbędnych

informacji i wyjaśnień, jak też w miarę

potrzeby podanie środków farmakologicznych;