Slajd 1

WIELKANOCNE TRADYCJE

I OBRZĘDY

Wielkanoc (Pascha, Niedziela Wielkanocna).

Z obchodami świąt wielkanocnych

związanych jest wiele zwyczajów

ludowych, których część wywodzi się ze

starosłowiańskiego święta Jarego.

Jest to święto Słowian, które przypada na

pierwszy dzień wiosny, kiedy mamy

równonoc wiosenną (21 marca).

WIELKI TYDZIEŃ

Poprzedzający ją tydzień, stanowiący okres

wspominania najważniejszych dla wiary

chrześcijańskiej wydarzeń, nazywany jest Wielkim

Tygodniem. Ostatnie trzy doby tego tygodnia:

Wielki Czwartek (wieczór), Wielki Piątek, Wielka

Sobota i Niedziela Zmartwychwstania znane są

jako Triduum Paschalne (Triduum Paschale). W

chrześcijaństwie wprawdzie każda niedziela jest

pamiątką zmartwychwstania Chrystusa, ale

Niedziela Zmartwychwstania jest z nich

najbardziej uroczysta.

TROCHĘ HISTORII…

Podczas soboru nicejskiego w 325 roku ustalono, że będzie się

ją obchodzić w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej

pełni Księżyca. Ta skomplikowana zasada jest w istocie

przełożeniem na solarny w swej naturze kalendarz juliański

konkretnej daty 14 nisan z religijnego kalendarza

hebrajskiego, który jest kalendarzem lunarno-solarnym.

Data 14 nisan wyznacza w kalendarzu hebrajskim początek

święta Paschy, wokół którego działy się wydarzenia

zbawcze. Wielkanoc jest więc świętem ruchomym: może

wypaść najwcześniej 22 marca, zaś najpóźniej 25 kwietnia.

Z datą Wielkanocy powiązany jest termin większości

ruchomych świąt ogólnochrześcijańskich i katolickich, m.in.:

Środa Popielcowa, Wielki Post, Triduum Paschalne,

Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, Boże

Ciało i inne. Po wprowadzeniu kalendarza gregoriańskiego

znów pojawiły się odmienności: w prawosławiu Wielkanoc

obchodzi się bowiem zgodnie z kalendarzem juliańskim.

Z obchodami świąt wielkanocnych

związanych jest wiele zwyczajów

ludowych (z których część wywodzi

się ze starosłowiańskiego święta

Jarego): śniadanie wielkanocne,

pisanki, święcone, śmigus-dyngus,

dziady śmigustne, Rękawka, Emaus,

walatka, z kurkiem po dyngusie,

Siuda Baba, wieszanie Judasza,

pogrzeb żuru i śledzia, pucheroki,

palma wielkanocna, Jezusek

Palmowy.

ZWYCZAJE

WIELKANOCNE

Najpopularniejszy to oczywiście lany

poniedziałek nazywany również

śmigusem-dyngusem. Jest to zwyczaj

polegający na polewaniu wszystkich

woda a w szczególności dziewcząt.

Zmoczone w tym dniu panny miały

bowiem zwiększone szanse na

zamążpójście.

„

POGRZEB ŻURU”

Zapomnianą juz tradycją jest tzw.

pogrzeb żuru. W ostatnie dwa dni

postu były związane z

przygotowaniami do świat i wtedy

również robiono pogrzeb żuru, była to

bowiem potrawa która spożywano

przez cały okres trwania postu. W

tych dniach wylewano garnek z

żurem.

„

TOPIENIE ŻURU”

„ Topienie żuru” według tradycji odbywało

się w Wielki Piątek i Sobotę. Każda

gospodyni mieszała wszystkie spożywane

podczas postu potrawy z popiołem. Razem

z rodzinami zakopywały je w rożnych

miejscach. Rygorystycznie przestrzegany

post pozwalał spożywać żur albo śledzia.

'Topienie żuru” miało symbolizować koniec

smutków i powrót do radości.

„

WIESZANIE ŚLEDZIA”

Kolejnym symbolem Wielkiego Postu

jest śledź. Rybę tę przybijano do

drzewa i w ten sposób karano ją za

to, że uniemożliwiała spożywanie

pokarmów mięsnych. Czyniono to z

wielką radością. Do dziś możemy

spotkać się jeszcze z tym zwyczajem.

„

ŚWIĄTECZNE

PORZĄDKI”

Tradycja robienia świątecznych

porządków jest jeszcze nam znana.

Wiąże się ona nie tylko z

przedświątecznym sprzątaniem, ma

również znaczenie symboliczne

polegające na wymiataniu z domów

zimy a wraz z nią zła i chorób.

ŚWIĘCONKA

Dawniej święcenie potraw odbywało się na dworach

szlacheckich, ponieważ musiało być poświęcone

wszystko, co się miało znaleźć na stole. Zwyczaj

został przeniesiony do kościoła, dlatego, że takie

święcenie zajmowało za dużo czasu. Zgodnie z

zwyczajem koszyczek powinien być wiklinowy, a

w środku wyłożony białą serwetką. W takim

koszyku powinno się znajdować; baranek, jaja w

postaci pisanek, chleb, wędliny, chrzan, babka.

Na końcu koszyk zostaje przystrojony

bukszpanem, baziami lub wiosennymi kwiatami i

przykryty białą serwetka.

WIELKANOCNY ZAJĄCZEK

Zajączek należy do najstarszych

elementów Świąt Wielkanocnych.

Jeden ze świeckich symboli

Wielkanocy, który przynosi

grzecznym dzieciom prezenty.

Wygląda jak normalny zając, który

chodzi z koszyczkiem. Według

prastarych zapisów ma również

symbolizować płodność.

PALEMKI

Wielki Tydzień rozpoczyna się Niedzielą Palmową. Zwana kiedyś kwietniową lub wierzbną

symbolizuje uroczysty wjazd Jezusa Chrystusa do Jerozolimy. Każdy chrześcijanin

udaje się wtedy ze swoją palemką do kościoła.

Tradycyjne palmy wielkanocne są robione z gałązek wierzby, która w symbolice

kościoła jest znakiem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Czasami

wykorzystywano jeszcze gałązki malin i porzeczek. W Środę Popielcową ścinano je i

przechowywano w pojemnikach z wodą, aby wypuściły pędy na Niedziele Palmową. W

taką palmę wplatano również bukszpan, barwinek, borówkę, cis i widłak. W Wielką

Sobotę następuje palenie tych palm. Popiół, który zostaje po nich, wykorzystywany

jest w następnym roku. Ksiądz posypuje nim głowy wiernych.

W zależności od regionu, palmy różnią się wyglądem, techniką wykonywania i

wielkością. Jednak z wszystkimi wiąże się wiele ludowych zwyczajów i wierzeń.

Ludzie głęboko wierzą w to, że poświęcona palma chroni ich, zwierzęta, domy, pola

przed czarami, ogniem i wszelkim złem. Ma właściwości lecznicze. Połykanie bazi

zapobiega bólom gardła i głowy. Natomiast sproszkowane „kotki” dodawane do

naparów z ziół mają moc uzdrawiającą. Na urodzajny plon, bazie zamieszczane są z

ziarnem siewnym i wkładane pod pierwszą zaoraną skibę. Piękna palma sprawi, że

dzieci będą dorodne, a uderzenie witkami zapewni im zdrowie. Każda wysoka palma

przyniesie twórcy długie i szczęśliwe życie. Poświęconą palmą należy pokropić resztę

rodziny, ponieważ ochroni ona przed chorobami i głodem.

LANY PONIEDZIAŁEK

Śmigus-dyngus, święto lejka to zwyczaj pierwotnie słowiański. Jest to zabawa,

która wszyscy dobrze znają. Można wtedy do woli oblewać się wodą. Sam

śmigus polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby po nogach i

wzajemnym oblewaniu się wodą. Miało to symbolizować oczyszczenie się z

brudu i chorób, a w późniejszym czasie także i z grzechu. Dyngus

natomiast dawał możliwość wykupienia się pisankami od podwójnego lania.

Ciekawe jest to, że święta te do XV wieku były odrębne. Z czasem zostały

połączone i traktowane jako jedno. Przestano rozróżniać który na czym

polega. Liczyła się tylko dobra zabawa. Tego dnia panny miały większe

szanse na zamążpójście. Przesąd głosi, że jak któraś się obrazi to nie

znajdzie sobie męża. Aby uchronić się przed zmoczeniem wodą, każda z

panien starała się, żeby jej kraszanka była jak najładniejsza. Chłopak,

wręczając tego dnia pannie piosenkę, dawał jej do zrozumienia, ze mu się

bardzo podoba.

W wielu regionach zwyczaj ten uległ pewnym modyfikacjom. Do dziś

śmigus- dyngus, w swej pierwotnej szacie jest spotykamy na południu

Polski, natomiast polscy emigranci zwyczaje wielkanocne rozprzestrzenili w

miejscach swojego osiedlania w USA.

PISANKI

Nieodłącznym elementem świąt wielkanocnych jest pisanka.

Do dziś cieszy się wielką popularnością wśród dzieci.

Pisanka jest to najczęściej kurze jajko, które zrobione jest

rożnymi technikami. Może być też gęsie lub kacze. Zwyczaj

ten narodził się w Persji, a w Polsce najstarsza pisanka

pochodzi z końca X wieku. Wzór rysowano na nich

roztopionym woskiem, a następnie wkładano je do barwnika

np. łupin cebuli, która nadawała brunatnego koloru. Takiej

pisanki nie może zabraknąć na wielkanocnym stole. Ma ona

symbolizować rodzącą się przyrodę do życia, a jednocześnie

nadzieje jaką czerpią chrześcijanie z wiary w

zmartwychwstanie Chrystusa. W zależności od techniki,

jaką wykonujemy, świąteczne jaja mają rożne nazwy.:

ŁAMANIE SIĘ JAJKIEM

podczas uroczystego śniadania ma na celu

pojednanie skłóconych ludzi i jest wyrazem

przyjaźni. Natomiast położenie pisanki przy grobie

zmarłego było znakiem i nadzieją na powrót do

życia oraz przezwyciężenia śmierci. W

chrześcijaństwie wykluwający się pisklak

symbolizuje zwycięstwo życia, jest znakiem

Chrystusa, który zmartwychwstał. Jajko jest

nadzieją i próbą cierpliwości, której należy się

poddać, aby zobaczyć ukryte wewnątrz pisklę.

GRZECHOTKI

Do dziś zachował się zwyczaj

obdarowywania dzieci w Wielkim

Tygodniu grzechotkami. Kiedy umilkły

kościelne dzwony, a rozlegał się

dźwięk kołatek, była to dobra okazja

do psocenia. Młodzież biegała po

ulicach miast z grzechotkami w

rękach. Robiła dużo hałasu i straszyła

przechodniów.

BARANEK

jest symbolem zmartwychwstałego

Chrystusa, którego Chrześcijanie nazywają

również Barankiem Bożym. Figurka

baranka przypomina na o zwycięstwie

życia nad śmiercią, ale także o odkupieniu

wszystkich grzeszników, przez męczeńską

śmierć Jezusa. Powinna ona mieć

charakterystyczną czerwoną chorągiewkę-

symbolizującą właśnie tryumf życia.

TRADYCJE WIELKANOCNE

–

WIELKI POST

•

Święta Wielkanocne poprzedza Wielki Post. Trwa on 40 dni. Zaczyna się od Środy Popielcowej

nazywanej również wstępną środą lub Popielcem.

•

Podczas środy popielcowej w kościołach podczas nabożeństwa posypuje się głowy wiernych popiołem

powstałym w wyniku spalenia palm wielkanocnych z zeszłego roku.

•

Kiedyś wierzono że posypuje się głowy popiołem ze szczątków ludzkich znalezionych na cmentarzach.

•

Posypywanie głów popiołem zostało wprowadzone do liturgii Kościoła powszechnego ok.IV wieku.

•

Początkowo posypywano głowy jedynie osobom które publicznie odprawiały pokutę. Osoby te nie

mogły powracać do kościoła, aż do spowiedzi wielkanocnej odbywającej się w Wielki Czwartek.

•

Od X wieku posypywanie popiołem stało się obrzędem dla wszystkich wiernych – symbolem pokuty,

żalu za grzechy, gotowości do wielkiego postu – umartwień i rozważań.

•

W wiekach XVIII i XIX – a w niektórych rejonach również na początku XX wieku księża posypywali

popiołem jednego najważniejszego człowieka z rodziny – ojca, dziada, oraz dawali mu nieco popiołu

do modlitewnika. W domach ta osoba „dawała popielec” rodzinie – czyli posypywała głowy popiołem

domownikom.

•

Wielki post miał być okresem umartwień, pobożności, dobrych uczynków, umiarkowania.

•

W dawnych czasach mieszkańcy wsi przestrzegali zaleceń kościelnych oraz samodzielnie wybierali

sobie różne umartwienia.

•

Mięso, a w niektórych domach również nabiał, cukier i miód znikały ze stołów.

•

Na stołach za to pojawiał się żur postny (zobacz przepis), ziemniaki, kapusta kiszona, śledzie, chleb.

•

W domach bogatych, magnackich post nie był tak dokuczliwy gdyż tam jadano wiele wspaniałych

potraw z ryb, jedzono również sery, masło i mleko.

•

Zazwyczaj na czas wielkiego postu ludzie rezygnowali z palenia tytoniu, picia alkoholu. Nie urządzano

zabaw, spotkań towarzyskich (spotykano się na wspólnych modlitwach), nie śpiewano i nie grano.

•

W połowie Wielkiego Postu obchodzono Półpoście. Była to chwila wytchnienia od umartwień i ciszy

postnej. Po wsiach biegali chłopcy hałasując drewnianymi kołatkami i rozbijając o drzwi domów garnki

wypełnione popiołem

PRZYSŁOWIA

• Deszcz w Wielki Piątek napycha każdy kątek.

• Suchy post - dobry rok.

• W Wielki Piątek gdy deszcz hojnie doliny zleje, że dużo mleka będzie, są

pewne nadzieje.

• W Wielki Piątek dobry zasiewu początek.

• Wdzięczy się jak prosię na Wielkanoc.

• Nie każdej niedzieli Wielkanoc.

• Czyś się z choinki wielkanocnej urwał?

• Polak woli człowieka zabić niż złamać post.

• Polak woli rękę złamać niż złamać post.

• Pogoda na Kwietną Niedzielę, wróży urodzaju wiele.

• W Wielki Piątek zrób początek, a w sobotę kończ robotę.

• W dnie krzyżowe męka Boża, wstrzymaj się od siewu zboża.

• W Wielki Piątek, dobry siewu początek.

• Kiedy w Wielki Post rosa, to nasiej gospodarzu dużo prosa,

• A jeżeli W Wielki Piątek mróz, to proso na górę włóż.

• Kto dzień i noc gości, to w Wielką Niedzielę pości.

• Gdy mokro w Wielką Niedzielę, rok się sucho ściele

ZABAWY WIELKANOCNE

Żuraw

Obrzędowa zabawa ze wschodniej

części Lubelszczyzny polegająca na

tym, że po południu w lany

poniedziałek chłopcy zbierali się

przed karczmą, chwytali się za biodra

sąsiada i wydając okrzyki jak żuraw

biegali za prowadzącym. Gdy ten

raptownie skręcił - wszyscy upadali.

ZABAWY WIELKANOCNE

Walatka – czyli na wybitki

• Zabawa w parach. Potrzebne jest po jednej

pisance na osobę. Można grać też

zwykłymi jajkami bez ozdób – jeśli szkoda

Wam waszych ozdobionych jajek

• Przeciwnicy siadają naprzeciw siebie i

toczą pisanki – wygrywa ten czyja pisanka

nie zostanie zbita. W nagrodę zabiera

pisankę przeciwnika.

• Była to zabawa w którą bawiono się we

wtorek po Wielkanocy.

ZABAWY WIELKANOCNE

Jajko o jajko

• Zabawa w parach. Potrzebne jest po jednej

pisance na osobę. Można grać też

zwykłymi jajkami bez ozdób – jeśli szkoda

Wam waszych ozdobionych jajek

• Zawodnicy siadają naprzeciwko siebie.

Należy uderzyć jajkiem o jajko partnera.

Wygrywa ten zawodnik, którego jajko nie

będzie zbite.

ZABAWY WIELKANOCNE

Rzuć pisankę

• Zabawa w parach. Potrzebne jest po jednej

pisance na osobę. Można grać też zwykłymi

jajkami bez ozdób – jeśli szkoda Wam waszych

ozdobionych jajek

• Pary stają w odległości 1 m od siebie i

jednocześnie rzucają do siebie jajka.

• Jeśli je złapią – odsuwają się o metr i rzucają

znowu.

• Wygrywa para która odsunęła się od siebie na

największą odległość i której udało się nie zbić

jajek.

ZABAWY WIELKANOCNE

Kto dalej?

• Potrzebne jest po jednej pisance na osobę.

Można grać też zwykłymi jajkami bez

ozdób – jeśli szkoda Wam waszych

ozdobionych jajek

• Zawodnicy stają na linii startu. Na podany

sygnał popychają swoją pisankę tak, aby

potoczyła się jak najdalej. Ten kto wygra –

zabiera pisanki przeciwników

WIELKANOC W WIELKIEJ

BRYTANII

•

Wielkanoc w Angli ma swój początek długo przed nastaniem chrześcijaństwa.

Wielkanoc swoją nazwę zawdzięcza po anglo-saskiej bogini wiosny - Eostre.

•

Narodziny, szczęście i płodność to niektóre z symboli przypisywanych bogini.

•

Wielkanoc nie oznacza jedynie końca zimy ale jest także końcem postu. I

dlatego jest czasem radości i świętowania.

•

Pisanki i zając wielkanocny

•

Jaja jako symbol wiosny i nowego życia są nierozerwalnie związane z

Wielkanocą w Anglii. Dawniej były dekorowane farbami jak nasze polskie

pisanki. Obecnie zostają wyparte przez czekoladowe jaja wielkanocne. Na

północy Anglii w Preston jest zwyczaj turlania jaj. Jaja ugotowane na twardo są

turlane po zboczu i jajo które najdalej się sturla wygrywa :)

•

W innych regionach ludzie bawią się tak: trzyma się jajko w dłoni i uderza w

jajko przeciwnika. Przegrywa ten którego jajo pierwsze pęknie.

•

Inną grą jest polowanie na jaja poukrywane w zakamarkach ogrodu.

•

Zając wielkanocny był symbolem prawdawnej bogini księzyca i stanowi element

dekoracyjny stołu wiekkanocnego. Dawniej po okresie świąt wielkanocnych

rozpoczynano polowania na zające.

•

Wielkanoc była dniem dla par biorących ślub. Dlatego być może w okresie

Wielkiej Nocy ludzie ubierali się w odświętne stroje. Kobiety przywdziewały

specjalne czepki ozdabiane wstążkami i kwiatami. Dziś można obejrzeć te

nakrycia w Londynie na specjalnej paradzie wielkanocnej

WIELKANOC W AFRYCE

• W Afryce Wielkanoc jest celebrowana głównie we wspólnotach

chrześcijańskich. W wigilię Wielkiej Nocy setki ludzi biorą udział w

renowacji i dekoracji kościoła. W parafiach czas oczekiwania na

Wielkanoc zaczyna się o 15, a kończy o 18 ze względu na brak

oświetlenia i zapadający wcześnie mrok. Dekoracje kościoła są

zrobione z materiałów i przybierają wygląd kwiatów, motyli i

drzew.

• Hymny i pieśni są wykonywane przy akompaniamencie bębnów.

Kobiety śpiewające wysokim głosem bardzo ładnie modulują

melodie. Po mszy są wykonywane tradycyjne tańce na zewnątrz

kościoła. Po uroczystości ludzie wracają do domów by świętować

jedząc lokalne potrawy oraz napoje. W niektórych parafiach ludzie

pozostają wokół kościoła w małych grupach aby wspólną modlitwą

cieszyć się ze zmartwychwstania Pańskiego.

• W Afryce Wielkanoc oprócz wymiaru społecznego ma także wymiar

duchowy. Rodziny odwiedzają się wzajemnie i wspólnie spędzają

czas Świąt. Przygotowują pieczony ryż z wołowiną lub kurczakiem,

który jedzą zarówno chrzescijanie jak i niewierzący.

Document Outline