METODOLOGICZNE

METODOLOGICZNE

TYPY NAUK

TYPY NAUK

Magdalena Wojtakajtis

Magdalena Wojtakajtis

I rok Studium Doktoranckiego

I rok Studium Doktoranckiego

AWF w Warszawie

AWF w Warszawie

Opracowano na podstawie

Opracowano na podstawie

tekstu Kazimierza

tekstu Kazimierza

Ajdukiewicza pt.

Ajdukiewicza pt.

„Metodologiczne typy nauk”

„Metodologiczne typy nauk”

W: „Język i poznanie”. Tom 1,

W: „Język i poznanie”. Tom 1,

Warszawa 1985, str. 286 –

Warszawa 1985, str. 286 –

313.

313.

PODZIAŁ NAUK ZE WZGLĘDU

PODZIAŁ NAUK ZE WZGLĘDU

NA DOPUSZCZALNE W NICH

NA DOPUSZCZALNE W NICH

OSTATECZNE PRZESŁANKI

OSTATECZNE PRZESŁANKI

Twierdzenia, które się w danej nauce

Twierdzenia, które się w danej nauce

przyjmuje, choć nie są one

przyjmuje, choć nie są one

wyrozumowane z jakichś innych

wyrozumowane z jakichś innych

twierdzeń już przyjętych, nazwiemy

twierdzeń już przyjętych, nazwiemy

ostatecznymi przesłankami

ostatecznymi przesłankami

tej

tej

nauki.

nauki.

Podstawę podziału nauk na trzy

Podstawę podziału nauk na trzy

typy metodologiczne jest to,

typy metodologiczne jest to,

jakiego rodzaju są ostateczne

jakiego rodzaju są ostateczne

przesłanki, które dana nauka

przesłanki, które dana nauka

dopuszcza, czyli to, jakiego rodzaju

dopuszcza, czyli to, jakiego rodzaju

twierdzenia mogą w danej nauce

twierdzenia mogą w danej nauce

zostać przyjęte, choć nie zostały

zostać przyjęte, choć nie zostały

wyrozumowane z innych twierdzeń.

wyrozumowane z innych twierdzeń.

1. Twierdzenia bezpośrednio

1. Twierdzenia bezpośrednio

aprioryczne,

aprioryczne,

2. twierdzenia bezpośrednio

2. twierdzenia bezpośrednio

oparte na doświadczeniu,

oparte na doświadczeniu,

3. twierdzenia bezpośrednio

3. twierdzenia bezpośrednio

oparte na rozumieniu

oparte na rozumieniu

pewnych wypowiedzi.

pewnych wypowiedzi.

Twierdzenia bezpośrednio

Twierdzenia bezpośrednio

aprioryczne

aprioryczne

Zdanie „każda kula jest okrągła” jest

Zdanie „każda kula jest okrągła” jest

pewnikiem.

pewnikiem.

Charakter pewnika zawdzięcza to

Charakter pewnika zawdzięcza to

zdanie nie swojemu brzmieniu lub

zdanie nie swojemu brzmieniu lub

swojemu kształtowi, ale znaczeniu

swojemu kształtowi, ale znaczeniu

(językowemu), jakie posiada.

(językowemu), jakie posiada.

Pewniki i postulaty należą do takich

Pewniki i postulaty należą do takich

twierdzeń, o których sądzimy, iż

twierdzeń, o których sądzimy, iż

mamy prawo je przyjąć bez ich

mamy prawo je przyjąć bez ich

uzasadnienia.

uzasadnienia.

Twierdzenia bezpośrednio oparte na

Twierdzenia bezpośrednio oparte na

doświadczeniu

doświadczeniu

- powstają na podstawie przeżywanych

- powstają na podstawie przeżywanych

wyobrażeń, które nazywamy

wyobrażeń, które nazywamy

spostrzegawczymi,

spostrzegawczymi,

- twierdzenia na nich oparte nazywamy

- twierdzenia na nich oparte nazywamy

twierdzeniami bezpośrednio opartymi

twierdzeniami bezpośrednio opartymi

na doświadczeniu,

na doświadczeniu,

- złudzenia zmysłowe.

- złudzenia zmysłowe.

Introspekcja - twierdzenia

Introspekcja - twierdzenia

bezpośrednio oparte na

bezpośrednio oparte na

doświadczeniu, a dotyczące

doświadczeniu, a dotyczące

własnych stanów psychicznych

własnych stanów psychicznych

i doznań

i doznań

wygłaszającego te

wygłaszającego te

twierdzenia, nazywają się

twierdzenia, nazywają się

twierdzeniami opartymi

twierdzeniami opartymi

bezpośrednio na

bezpośrednio na

doświadczeniu wewnętrznym.

doświadczeniu wewnętrznym.

Ekstraspekcja - twierdzenia

Ekstraspekcja - twierdzenia

bezpośrednio oparte na

bezpośrednio oparte na

doświadczeniu, które dotyczą

doświadczeniu, które dotyczą

przedmiotów świata

przedmiotów świata

zewnętrznego

zewnętrznego

, nazywają się

, nazywają się

opartymi bezpośrednio na

opartymi bezpośrednio na

doświadczeniu zewnętrznym.

doświadczeniu zewnętrznym.

Twierdzenia oparte na

Twierdzenia oparte na

rozumieniu pewnych

rozumieniu pewnych

wypowiedzi

wypowiedzi

-

-

wypowiedź ta może być

wypowiedź ta może być

sformułowana w słowach,

sformułowana w słowach,

- może też być wypowiedzią

- może też być wypowiedzią

mimiczną lub inną.

mimiczną lub inną.

Podział nauk ze względu na ich ostateczne

Podział nauk ze względu na ich ostateczne

przesłanki:

przesłanki:

1. Nauki aprioryczne, które korzystają jedynie z

1. Nauki aprioryczne, które korzystają jedynie z

twierdzeń apriorycznych, jako z ostatecznych

twierdzeń apriorycznych, jako z ostatecznych

przesłanek dla swych rozumowań.

przesłanek dla swych rozumowań.

2. Nauki aposterioryczne lub empiryczne, których

2. Nauki aposterioryczne lub empiryczne, których

ostateczne przesłanki stanowią wyłącznie

ostateczne przesłanki stanowią wyłącznie

aksjomaty oraz twierdzenia bezpośrednio oparte na

aksjomaty oraz twierdzenia bezpośrednio oparte na

doświadczeniu.

doświadczeniu.

3. Nauki humanistyczne, korzystające ze

3. Nauki humanistyczne, korzystające ze

wszystkich trzech wymienionych poprzednio

wszystkich trzech wymienionych poprzednio

rodzajów podstaw.

rodzajów podstaw.

NAUKI APRIORYCZNE

NAUKI APRIORYCZNE

System dedukcyjny

System dedukcyjny

system dedukcyjny wzglądem zdań A jest to

system dedukcyjny wzglądem zdań A jest to

uporządkowany zbiór zdań Z, w skład którego prócz

uporządkowany zbiór zdań Z, w skład którego prócz

zdań A wchodzą tylko zdania T, wyprowadzone

zdań A wchodzą tylko zdania T, wyprowadzone

dedukcyjnie ze zdań wcześniej w tym zbiorze Z

dedukcyjnie ze zdań wcześniej w tym zbiorze Z

figurujących, oraz zdania D będące definicjami.

figurujących, oraz zdania D będące definicjami.

System aksjomatyczny

System aksjomatyczny

Nauki aprioryczne mogą występować w dwóch

Nauki aprioryczne mogą występować w dwóch

odmiennych postaciach:

odmiennych postaciach:

1. przedaksjomatyczną - na żadnym stopniu jej

1. przedaksjomatyczną - na żadnym stopniu jej

narastania, tj. bogacenia się w nowe

narastania, tj. bogacenia się w nowe

twierdzenia, nie jest lista twierdzeń,

twierdzenia, nie jest lista twierdzeń,

dopuszczonych jako aksjomaty, zamknięta;

dopuszczonych jako aksjomaty, zamknięta;

2. zaksjomatyzowaną – w systemie

2. zaksjomatyzowaną – w systemie

aksjomatycznym lista aksjomatów zostaje w

aksjomatycznym lista aksjomatów zostaje w

pewnej fazie zamknięta, od tego miejsca

pewnej fazie zamknięta, od tego miejsca

poczynając dołączać wolno tylko teorematy

poczynając dołączać wolno tylko teorematy

systemu na podstawie dedukcji, prócz

systemu na podstawie dedukcji, prócz

teorematów zaś wolno dołączać tylko definicje;

teorematów zaś wolno dołączać tylko definicje;

celem jest odkrywanie związków logicznych

celem jest odkrywanie związków logicznych

między prawdami.

między prawdami.

System

System

sformalizowany

sformalizowany

Wyrazy stałe, występujące w aksjomatach

Wyrazy stałe, występujące w aksjomatach

jakiegoś systemu aksjomatycznego i nie

jakiegoś systemu aksjomatycznego i nie

zapożyczone z twierdzeń spoza systemu, które

zapożyczone z twierdzeń spoza systemu, które

się przy jego budowie z góry zakłada, nazywają

się przy jego budowie z góry zakłada, nazywają

się

się

terminami pierwotnymi systemu

terminami pierwotnymi systemu

.

.

Jeśli aksjomaty mają charakter pewników,

Jeśli aksjomaty mają charakter pewników,

wówczas terminy pierwotne bierze się w

wówczas terminy pierwotne bierze się w

pewnych, już przedtem ustalonych,

pewnych, już przedtem ustalonych,

znaczeniach.

znaczeniach.

System aksjomatyczny, którego

System aksjomatyczny, którego

aksjomaty mają charakter pewników,

aksjomaty mają charakter pewników,

nazywa się systemem sformalizowanym.

nazywa się systemem sformalizowanym.

Aby aksjomaty konstytuowały znaczenia dla

Aby aksjomaty konstytuowały znaczenia dla

terminów muszą zostać spełnione warunki:

terminów muszą zostać spełnione warunki:

1. niesprzeczności aksjomatów - dowieść, że

1. niesprzeczności aksjomatów - dowieść, że

aksjomaty danego systemu nie są sprzeczne, czyli

aksjomaty danego systemu nie są sprzeczne, czyli

że nie jest tak, aby przy wszelkich znaczeniach,

że nie jest tak, aby przy wszelkich znaczeniach,

nadanych terminom pierwotnym, z aksjomatów

nadanych terminom pierwotnym, z aksjomatów

tych logicznie wynikała sprzeczność,

tych logicznie wynikała sprzeczność,

2. zupełności - każde zdanie, dające się z terminów

2. zupełności - każde zdanie, dające się z terminów

tego systemu zbudować, powinno dawać się

tego systemu zbudować, powinno dawać się

zasadniczo na drodze logicznej dedukcji udowodnić

zasadniczo na drodze logicznej dedukcji udowodnić

lub obalić.

lub obalić.

Język systemów aksjomatycznych

Język systemów aksjomatycznych

Słownik systemu aksjomatycznego składa się z

Słownik systemu aksjomatycznego składa się z

terminów pierwotnych oraz z wyrazów

terminów pierwotnych oraz z wyrazów

zdefiniowanych przez definicje systemu.

zdefiniowanych przez definicje systemu.

Definicje takie wzbogacają słownik pozwalając

Definicje takie wzbogacają słownik pozwalając

każde zdanie zbudowane z wyrazów słownika

każde zdanie zbudowane z wyrazów słownika

wzbogaconego przełożyć na zdanie zbudowane z

wzbogaconego przełożyć na zdanie zbudowane z

wyrazów figurujących w systemie już wcześniej,

wyrazów figurujących w systemie już wcześniej,

czyli pozwalają przełożyć każde zdanie na zdanie

czyli pozwalają przełożyć każde zdanie na zdanie

zbudowane z samych terminów pierwotnych

zbudowane z samych terminów pierwotnych

systemu.

systemu.

Dzięki temu cały słownik systemu aksjomatycznego

Dzięki temu cały słownik systemu aksjomatycznego

składa się z

składa się z

wyrazów o znaczeniu ostrym

wyrazów o znaczeniu ostrym

, czyli nie

, czyli nie

mogących być nierozstrzygalnymi.

mogących być nierozstrzygalnymi.

Na tych znaczeniach buduje się przy pomocy

Na tych znaczeniach buduje się przy pomocy

definicji cały aparat pojęciowy tego systemu.

definicji cały aparat pojęciowy tego systemu.

NAUKI EMPIRYCZNE

NAUKI EMPIRYCZNE

Obserwacja i eksperyment

Obserwacja i eksperyment

Dwa sposoby dochodzenia do twierdzeń

Dwa sposoby dochodzenia do twierdzeń

opartych bezpośrednio na doświadczeniu:

opartych bezpośrednio na doświadczeniu:

1. obserwacja - jest to dochodzenie do

1. obserwacja - jest to dochodzenie do

sądów spostrzeżeniowych, mających być

sądów spostrzeżeniowych, mających być

odpowiedzią na pewne aktualnie

odpowiedzią na pewne aktualnie

przeżywane pytanie;

przeżywane pytanie;

może być ilościowa i jakościowa;

może być ilościowa i jakościowa;

2. eksperyment (czynna forma obserwacji)

2. eksperyment (czynna forma obserwacji)

- jest to zabieg polegający na wytworzeniu

- jest to zabieg polegający na wytworzeniu

przedmiotu lub zjawiska w tym celu, by go

przedmiotu lub zjawiska w tym celu, by go

obserwować oraz na dokonaniu tej

obserwować oraz na dokonaniu tej

obserwacji.

obserwacji.

Prawa rejestrujące

Prawa rejestrujące

Nazywamy tak twierdzenia ogólne

Nazywamy tak twierdzenia ogólne

lub w przybliżeniu ogólne,

lub w przybliżeniu ogólne,

wywiedzione z przesłanek,

wywiedzione z przesłanek,

będących szczególnymi

będących szczególnymi

przypadkami tych praw, a opartych

przypadkami tych praw, a opartych

bezpośrednio na doświadczeniu.

bezpośrednio na doświadczeniu.

Rodzaje:

Rodzaje:

- jakościowe,

- jakościowe,

- ilościowe.

- ilościowe.

Gdy uda nam się dla znanych już

Gdy uda nam się dla znanych już

wyników, podyktowanych przez

wyników, podyktowanych przez

doświadczenie, znaleźć prawo,

doświadczenie, znaleźć prawo,

które wyniki te rejestruje jako swe

które wyniki te rejestruje jako swe

poszczególne przypadki, wówczas

poszczególne przypadki, wówczas

należy badać, czy inne wyniki

należy badać, czy inne wyniki

doświadczeń również pod prawo to

doświadczeń również pod prawo to

dają się podciągnąć, czy też stają w

dają się podciągnąć, czy też stają w

sprzeczności z tym, co z prawa

sprzeczności z tym, co z prawa

tego wynika. Zadanie to nazywa się

tego wynika. Zadanie to nazywa się

sprawdzaniem praw

sprawdzaniem praw

rejestrujących

rejestrujących

.

.

Jeśli obserwacja doprowadzi choćby raz

Jeśli obserwacja doprowadzi choćby raz

do twierdzenia, które stoi w

do twierdzenia, które stoi w

sprzeczności z jakimś szczególnym

sprzeczności z jakimś szczególnym

wynikiem takiego prawa, wówczas

wynikiem takiego prawa, wówczas

prawo to jest tym samym obalone.

prawo to jest tym samym obalone.

Opiera się to na tym, że poszczególne

Opiera się to na tym, że poszczególne

przypadki jakiegoś prawa są jego

przypadki jakiegoś prawa są jego

następstwami logicznymi, a fałszywość

następstwami logicznymi, a fałszywość

następstwa dowodzi fałszywości racji.

następstwa dowodzi fałszywości racji.

Hipotezy

Hipotezy

Hipoteza na gruncie przyjętych już

Hipoteza na gruncie przyjętych już

twierdzeń P jest to pewne twierdzenie H,

twierdzeń P jest to pewne twierdzenie H,

które ani nie jest bezpośrednio oparte na

które ani nie jest bezpośrednio oparte na

doświadczeniu, ani nie rejestruje wyników

doświadczeniu, ani nie rejestruje wyników

dotychczasowych obserwacji, ale zostało

dotychczasowych obserwacji, ale zostało

przyjęte na tej podstawie, że przy pomocy

przyjęte na tej podstawie, że przy pomocy

twierdzenia H oraz twierdzeń P można

twierdzenia H oraz twierdzeń P można

wyjaśnić pewne fakty stwierdzone w

wyjaśnić pewne fakty stwierdzone w

doświadczeniu lub pewne prawa

doświadczeniu lub pewne prawa

rejestrujące, których przy pomocy samych

rejestrujące, których przy pomocy samych

twierdzeń P a bez przyjęcia H wyjaśnić nie

twierdzeń P a bez przyjęcia H wyjaśnić nie

było można.

było można.

Każdy nowy fakt, dla którego hipoteza

Każdy nowy fakt, dla którego hipoteza

stanowi wyjaśnienie, stanowi nowe

stanowi wyjaśnienie, stanowi nowe

potwierdzenie tej hipotezy i wzmaga jej

potwierdzenie tej hipotezy i wzmaga jej

prawdopodobieństwo, i to tym bardziej,

prawdopodobieństwo, i to tym bardziej,

im mniej był oczekiwany.

im mniej był oczekiwany.

Gdy doświadczenie podyktuje nam jakieś

Gdy doświadczenie podyktuje nam jakieś

twierdzenie stojące w sprzeczności z

twierdzenie stojące w sprzeczności z

jakimś logicznym następstwem, płynącym

jakimś logicznym następstwem, płynącym

z danej hipotezy H na gruncie praw

z danej hipotezy H na gruncie praw

naukowych P, wówczas musimy przyjąć,

naukowych P, wówczas musimy przyjąć,

że bądź ta hipoteza H, bądź jedno z praw

że bądź ta hipoteza H, bądź jedno z praw

P jest fałszywe.

P jest fałszywe.

Zasady

Zasady

Twierdzenia zawierające terminy

Twierdzenia zawierające terminy

specyficzne dla nauk empirycznych i

specyficzne dla nauk empirycznych i

mające charakter postulatów,

mające charakter postulatów,

ustalających znaczenia tych terminów,

ustalających znaczenia tych terminów,

nazywają się

nazywają się

zasadami

zasadami

.

.

Są specyficznymi dla poszczególnych

Są specyficznymi dla poszczególnych

nauk empirycznych twierdzeniami o

nauk empirycznych twierdzeniami o

charakterze apriorycznym, które ani na

charakterze apriorycznym, które ani na

doświadczeniu nie są oparte, ani przez

doświadczeniu nie są oparte, ani przez

doświadczenie nie mogą zostać obalone.

doświadczenie nie mogą zostać obalone.

Z harmonijnego współdziałania

Z harmonijnego współdziałania

pierwiastka apriorycznego, zawartego w

pierwiastka apriorycznego, zawartego w

zasadach i definicjach oraz pierwiastka

zasadach i definicjach oraz pierwiastka

empirycznego, zawartego w

empirycznego, zawartego w

wyobrażeniach spostrzegawczych, tworzy

wyobrażeniach spostrzegawczych, tworzy

się

się

całokształt twierdzeń jednostkowych

całokształt twierdzeń jednostkowych

,

,

opartych bezpośrednio na doświadczeniu.

opartych bezpośrednio na doświadczeniu.

Wobec tego całokształtu stawiają sobie

Wobec tego całokształtu stawiają sobie

nauki empiryczne dwa zadania:

nauki empiryczne dwa zadania:

1. zebrać go w prawach rejestrujących,

1. zebrać go w prawach rejestrujących,

2. wyjaśnić go przy pomocy hipotez, praw i

2. wyjaśnić go przy pomocy hipotez, praw i

zasad.

zasad.

Teorie

Teorie

Gdy pewna większa dziedzina zdań

Gdy pewna większa dziedzina zdań

jednostkowych o faktach,

jednostkowych o faktach,

bezpośrednio opartych na

bezpośrednio opartych na

doświadczeniu, oraz rejestrujące te

doświadczeniu, oraz rejestrujące te

zdania jednostkowe prawa znajdą

zdania jednostkowe prawa znajdą

wyjaśnienie w postaci nielicznej

wyjaśnienie w postaci nielicznej

grupy hipotez, na gruncie

grupy hipotez, na gruncie

przyjętych zasad, wówczas

przyjętych zasad, wówczas

powiadamy, że utworzona została

powiadamy, że utworzona została

teoria

teoria

tej

tej

dziedziny faktów

dziedziny faktów

.

.

Teorie są zmienne. Ich składnikami są

Teorie są zmienne. Ich składnikami są

hipotezy, które mogą zostać uznane za

hipotezy, które mogą zostać uznane za

fałszywe. W miejsce obalonych hipotez

fałszywe. W miejsce obalonych hipotez

wkraczają inne i powstają nowe teorie.

wkraczają inne i powstają nowe teorie.

Zdarza się, że nowe doświadczenia

Zdarza się, że nowe doświadczenia

prowadzą, wobec przyjętych zasad, do

prowadzą, wobec przyjętych zasad, do

nowych twierdzeń, które obalają hipotezy

nowych twierdzeń, które obalają hipotezy

stanowiące trzon dotychczasowej teorii,

stanowiące trzon dotychczasowej teorii,

ale niepodobna znaleźć, na miejsce

ale niepodobna znaleźć, na miejsce

obalonych, nowych hipotez, które

obalonych, nowych hipotez, które

tłumaczyłyby nowy całokształt

tłumaczyłyby nowy całokształt

zaobserwowanych faktów. Wtedy sięga

zaobserwowanych faktów. Wtedy sięga

nauka do najradykalniejszego środka,

nauka do najradykalniejszego środka,

jakim jest

jakim jest

rewizja zasad

rewizja zasad

.

.

Zasady te są w pewnych

Zasady te są w pewnych

granicach, konwencjonalnymi

granicach, konwencjonalnymi

postulatami, a nie pewnikami.

postulatami, a nie pewnikami.

Można je więc zastąpić innymi. Za

Można je więc zastąpić innymi. Za

zmianą zasad może postępować

zmianą zasad może postępować

zmiana w twierdzeniach

zmiana w twierdzeniach

bezpośrednio na doświadczeniach

bezpośrednio na doświadczeniach

opartych. Po zmianie zasad

opartych. Po zmianie zasad

materiał twierdzeń jednostkowych,

materiał twierdzeń jednostkowych,

podyktowanych przez obserwację,

podyktowanych przez obserwację,

ulega zmianie.

ulega zmianie.

Ostateczną fazą rozwojową

Ostateczną fazą rozwojową

wszystkich nauk empirycznych

wszystkich nauk empirycznych

jest teoria tłumacząca przy

jest teoria tłumacząca przy

pomocy nielicznych hipotez i

pomocy nielicznych hipotez i

zasad całokształt twierdzeń

zasad całokształt twierdzeń

podyktowanych na tle tych zasad

podyktowanych na tle tych zasad

przez bezpośrednie

przez bezpośrednie

doświadczenie.

doświadczenie.

NAUKI HUMANISTYCZNE

NAUKI HUMANISTYCZNE

Rozumienie wypowiedzi

Rozumienie wypowiedzi

Polega ono na tym, że do

Polega ono na tym, że do

wyobrażenia danej wypowiedzi

wyobrażenia danej wypowiedzi

dołącza się jeszcze pewna myśl,

dołącza się jeszcze pewna myśl,

stanowiąca znaczenie

stanowiąca znaczenie

psychologiczne, jakie owa

psychologiczne, jakie owa

wypowiedź ma dla osoby

wypowiedź ma dla osoby

rozumiejącej ją.

rozumiejącej ją.

Na podstawie rozumienia

Na podstawie rozumienia

słyszanych wypowiedzi

słyszanych wypowiedzi

można się domyślać, jaka

można się domyślać, jaka

jest

jest

treść

treść

myśli wyrażanych

myśli wyrażanych

przez daną osobę jej

przez daną osobę jej

wypowiedziami.

wypowiedziami.

Dziedziny poznawalne na podstawie

Dziedziny poznawalne na podstawie

rozumienia cudzych wypowiedzi

rozumienia cudzych wypowiedzi

1. Gdy dwóch ludzi posługuje się pewnym

1. Gdy dwóch ludzi posługuje się pewnym

zwrotem bez nieporozumienia, czyli gdy

zwrotem bez nieporozumienia, czyli gdy

jeden trafnie rozumie, co mówi drugi,

jeden trafnie rozumie, co mówi drugi,

wówczas obaj wiążą z tym zwrotem słownym

wówczas obaj wiążą z tym zwrotem słownym

pewne

pewne

znaczenia psychologiczne

znaczenia psychologiczne

.

.

To zaś, pod względem czego wystarcza się

To zaś, pod względem czego wystarcza się

zgadzać znaczeniom psychologicznym,

zgadzać znaczeniom psychologicznym,

wiązanym przez dwóch rozmawiających z

wiązanym przez dwóch rozmawiających z

pewnym wyrażeniem, by dobrze się

pewnym wyrażeniem, by dobrze się

rozumieli wzajemnie, nazwaliśmy

rozumieli wzajemnie, nazwaliśmy

znaczeniem językowym

znaczeniem językowym

tego wyrażenia.

tego wyrażenia.

Dziedziny poznawalne na podstawie

Dziedziny poznawalne na podstawie

rozumienia cudzych wypowiedzi

rozumienia cudzych wypowiedzi

2.

2.

świat ducha obiektywnego

świat ducha obiektywnego

, złożony z treści

, złożony z treści

myśli, stanowiących znaczenia językowe

myśli, stanowiących znaczenia językowe

wyrażeń mowy, dostępny jest prawie

wyrażeń mowy, dostępny jest prawie

wyłącznie (poza wytworami myśli własnych)

wyłącznie (poza wytworami myśli własnych)

na drodze rozumienia wypowiedzi, z którymi

na drodze rozumienia wypowiedzi, z którymi

jako ich znaczenie jest związany;

jako ich znaczenie jest związany;

Dziedziny poznawalne na

Dziedziny poznawalne na

podstawie rozumienia cudzych

podstawie rozumienia cudzych

wypowiedzi

wypowiedzi

3.

3.

wytwory posiadających znaczenie

wytwory posiadających znaczenie

;

;

są nimi, przede wszystkim, twory

są nimi, przede wszystkim, twory

językowe, a ponadto niektóre

językowe, a ponadto niektóre

przynajmniej postaci dzieł sztuki;

przynajmniej postaci dzieł sztuki;

Dziedziny poznawalne na

Dziedziny poznawalne na

podstawie rozumienia cudzych

podstawie rozumienia cudzych

wypowiedzi

wypowiedzi

4.

4.

świat dziejów i społeczności ludzkich

świat dziejów i społeczności ludzkich

,

,

daje się nam poznać na podstawie tzw.

daje się nam poznać na podstawie tzw.

źródeł, tj. spisanych wypowiedzi,

źródeł, tj. spisanych wypowiedzi,

przekazanych nam z czasów minionych.

przekazanych nam z czasów minionych.

Trzy metodologiczne typy w obrębie nauk

Trzy metodologiczne typy w obrębie nauk

humanistycznych

humanistycznych

1. wyjaśniający (nomotetyczny) - zebranie faktów danych

1. wyjaśniający (nomotetyczny) - zebranie faktów danych

w doświadczeniu w prawa rejestrujące, wyjaśnienie tych

w doświadczeniu w prawa rejestrujące, wyjaśnienie tych

faktów i praw przy pomocy hipotez i zasad, utworzenie

faktów i praw przy pomocy hipotez i zasad, utworzenie

teorii wyjaśniających większe dziedziny tych faktów (np.:

teorii wyjaśniających większe dziedziny tych faktów (np.:

psychologia wyjaśniająca);

psychologia wyjaśniająca);

2. sprawozdawczy (idiograficznym) – za główne zadanie

2. sprawozdawczy (idiograficznym) – za główne zadanie

uważa się poznanie faktów jednostkowych dla nich

uważa się poznanie faktów jednostkowych dla nich

samych, sprawozdanie z tych faktów, opisanie ich w ich

samych, sprawozdanie z tych faktów, opisanie ich w ich

konkretnej postaci, ale nie dąży się do wyszukania praw

konkretnej postaci, ale nie dąży się do wyszukania praw

nimi rządzących (np.: historia w znaczeniu ciaśniejszym);

nimi rządzących (np.: historia w znaczeniu ciaśniejszym);

3. wartościującym (aksjologicznym) - najważniejszymi

3. wartościującym (aksjologicznym) - najważniejszymi

pojęciami humanistyki są pojęcia wartości takich jak:

pojęciami humanistyki są pojęcia wartości takich jak:

prawda, dobro, piękno, pożytek.

prawda, dobro, piękno, pożytek.

Psychologia wyjaśniająca jako przykład

Psychologia wyjaśniająca jako przykład

nauki humanistycznej o typie

nauki humanistycznej o typie

nomotetycznym

nomotetycznym

Przy badaniu introspekcyjnym osoba badana i

Przy badaniu introspekcyjnym osoba badana i

badacz są tym samym indywiduum. Utrudnia to

badacz są tym samym indywiduum. Utrudnia to

obiektywną obserwację. Zwrócenie zaś uwagi na

obiektywną obserwację. Zwrócenie zaś uwagi na

zjawisko psychiczne przez tego, który je właśnie

zjawisko psychiczne przez tego, który je właśnie

przeżywa, sprawia, że zjawisko to ulega wskutek

przeżywa, sprawia, że zjawisko to ulega wskutek

tego pewnej deformacji.

tego pewnej deformacji.

Psychologia korzysta raczej z tzw. retrospekcji, tj.

Psychologia korzysta raczej z tzw. retrospekcji, tj.

ze wspomnień przeżyć psychicznych i na

ze wspomnień przeżyć psychicznych i na

pamięciowym ich odtworzeniu opiera swoje

pamięciowym ich odtworzeniu opiera swoje

dotyczące tych przeżyć twierdzenia, niż na ich

dotyczące tych przeżyć twierdzenia, niż na ich

spostrzegawczym wyobrażeniu.

spostrzegawczym wyobrażeniu.

Psychologia wyjaśniająca opiera się na

Psychologia wyjaśniająca opiera się na

tendencjach do:

tendencjach do:

- tworzenia praw rejestrujących, opartych na

- tworzenia praw rejestrujących, opartych na

rozumowaniu indukcyjnym lub

rozumowaniu indukcyjnym lub

statystycznym,

statystycznym,

- tłumaczenia twierdzeń, sprawozdających z

- tłumaczenia twierdzeń, sprawozdających z

poszczególnych faktów,

poszczególnych faktów,

- tłumaczenia praw rejestrujących oraz

- tłumaczenia praw rejestrujących oraz

statystycznych pewnymi hipotezami.

statystycznych pewnymi hipotezami.

Historia jako przykład nauki

Historia jako przykład nauki

humanistycznej o typie idiograficznym

humanistycznej o typie idiograficznym

1. Historią w znaczeniu szerszym

1. Historią w znaczeniu szerszym

nazywa się wszelką naukę, która bada

nazywa się wszelką naukę, która bada

fakty minione w ich konkretnej

fakty minione w ich konkretnej

realności.

realności.

2. Historią w znaczeniu ciaśniejszym

2. Historią w znaczeniu ciaśniejszym

nazywa się nauki zajmujące się

nazywa się nauki zajmujące się

badaniem faktów minionych z

badaniem faktów minionych z

dziedziny spraw ludzkich.

dziedziny spraw ludzkich.

W badaniu historycznym wyróżnia się

W badaniu historycznym wyróżnia się

dwie fazy:

dwie fazy:

1.

1.

Analiza historyczna

Analiza historyczna

jest to proces, w

jest to proces, w

którym badacz z dostępnych mu śladów,

którym badacz z dostępnych mu śladów,

jakie przeszłość pozostawiła w

jakie przeszłość pozostawiła w

teraźniejszości, rekonstruuje, tj. domyśla

teraźniejszości, rekonstruuje, tj. domyśla

się faktów minionych.

się faktów minionych.

Na ową analizę składają się dwie części:

Na ową analizę składają się dwie części:

- pierwsza, zwana

- pierwsza, zwana

krytyką zewnętrzną

krytyką zewnętrzną

lub

lub

erudycyjną

erudycyjną

,

,

- druga, zwana

- druga, zwana

krytyką wewnętrzną

krytyką wewnętrzną

, czyli

, czyli

interpretacją

interpretacją

.

.

2.

2.

Synteza historyczna

Synteza historyczna

, w której

, w której

historyk opiera się na sądach o faktach

historyk opiera się na sądach o faktach

minionych, zdobytych przez analizę,

minionych, zdobytych przez analizę,

dąży do utworzenia z mozaiki luźno

dąży do utworzenia z mozaiki luźno

rozrzuconych faktów obrazu całości,

rozrzuconych faktów obrazu całości,

jaką przedstawia badana epoka;

jaką przedstawia badana epoka;

w dalszym postępie synteza

w dalszym postępie synteza

historyczna prowadzi do wykrycia

historyczna prowadzi do wykrycia

związków przyczynowych i wpływów

związków przyczynowych i wpływów

pomiędzy stwierdzonymi faktami, do

pomiędzy stwierdzonymi faktami, do

stwierdzenia łańcuchów rozwojowych.

stwierdzenia łańcuchów rozwojowych.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ