POJĘCIE OKRESU

KRYTYCZNEGO

W ROZWOJU.

• Mówiliśmy już parokrotnie o odpowiednim

czasie

rozwojowym, w którym jeśli

zastosowano ćwiczenia to były one

skuteczne.

• Ten czas nazywamy GOTOWOŚCIĄ

WYWOLANĄ DOJRZEWANIEM.

• Twierdzono, że gotowość ta jest wywołana

wyłącznie dojrzewaniem i że moment jej

wystąpienia ściśle określają czynniki

endogenne( wewnętrzne) i ze nie poddaje

się on żadnym wpływom zewnętrznym

.

• Okazało się jednak, ze co prawda

ćwiczenie ma mały albo żaden wpływ
na czynności filogenetyczne ( siadanie,
wstawanie, chodzenie), ale
wprowadzone w odpowiednim czasie
może bardzo przyśpieszyć rozwój
czynności ontogenetycznych( pływanie,
ślizganie się, jazda na rowerze,
czytanie, jazda na wrotkach itp.).

• Trwałość wyników ćwiczenia jest bardzo

różnorodna, co zaprzecza wyłącznej roli
dojrzewania, okazało się, że jazda na wrotkach
wyuczona w 2 roku życia i potem nie
uprawiana, w wieku 6 lat musi być ćwiczona
od nowa, podczas gdy wyuczenie się jazdy na
rowerze i pływanie okazało się trwałe.

• Przeciętny wiek gotowości rozwojowej nigdy

nie może być określany bez uwzględnienia
warunków środowiskowych.

• Dlatego też w świetle najnowszych badań

a szczególnie omawianych już badań nad
rolą wczesnych doświadczeń
rozwoju( imprinting, rozwój emocji)
wprowadzono pojęcie

• OKRESÓW KRYTYCZNYCH, których nie

wiąże się jednostronnie z okresem
dojrzewania.

• - rozumiany skrajnie- rozumiany sztywno,

zmiany w zachowaniu następują tylko w
stałym okresie czasu, gdy ten czas mija
jednostka staje się niewrażliwa na
określone pobudzenia (uczenie się ).

• rozumiany znacznie szerzej- uważa się, że

okres krytyczny jest tylko okresem
optymalnej podatności, to znaczy, że po
przejściu optymalnego okresu jednostka
nadal jest wrażliwa na określone pobudzenia
jednak w dużo mniejszym stopniu. ( słabsze
uczenie, ale nadal możliwe).

• To drugie rozumienie okresu krytycznego

jest nazywane OKRESEM SENSYTYWNYM, i
wypiera wąsko rozumiany okres krytyczny.

• Badania empiryczne potwierdzają istnienie

takich okresów optymalnego rozwoju
poszczególnych funkcji, zarówno w sferze
emocjonalnej, społecznej- badania nad
wdrukowaniem i genezą emocji.

• Z punktu widzenia pedagogiki jest ważna

odpowiedź o istnienie okresów
sensytywnych dla uczenia dziecka w
szerokim tego słowa znaczeniu ( nie tylko
nauki szkolnej).

• Badania pokazują bowiem, że przedwczesne

uczenie się i ćwiczenie powoduje opór,

negatywne zachowania, brak

zainteresowania daną czynnością na skutek

braku wcześniejszego doświadczenia.

• Przy ćwiczeniu opóźnionym w stosunku do

możliwości rozwojowych dziecka powstają

innego rodzaju trudności np. utrwalone

infantylne nawyki, które dziecko niechętnie

przełamuje. Jeśli nie pozwolimy uczyć się

dziecku gdy jest na to gotowe, to jego

zainteresowania mogą osłabnąć.

• Jednakże ustalenie okresów sensytywnych

dla uczenia się różnych funkcji jest bardzo
trudne, gdyż „ efektywność ćwiczenia
zależy od wielu czynników nie zawsze
podlegających kontroli w toku badania ,
takich jak indywidualny stan organizmu
dziecka w danym momencie, jego
uprzednie doświadczenia, w które nie
mamy pełnego wglądu, indywidualne
tempo i rytm rozwoju(M Przetacznikowa).

• Użyteczne w praktyce kryteria ustalania

optymalnych okresów dla uczenia się proponuje

E.B. Hurlock:

• zainteresowanie dziecka uczeniem się

• długość czasu w jakim przejawiają się te

zainteresowania

• wyniki, jakie osiąga dziecko poprzez ćwiczenie.

• Jeśli zainteresowania dziecka szybko przemijają,

albo jeśli nie czyni ono wyraźnych postępów

pomimo przeprowadzania z nim ćwiczeń, należy

się wówczas zastanowić, czy dziecko jest dojrzałe

do uczenia się

.

• Należy wspomnieć także o „ strefie

najbliższego rozwoju” termin ten

wprowadził Wygotski (psychologia

radziecka) termin ten oznacza, że

nauczanie powinno wyprzedzać

• rozwój, oddziaływać na te procesy i

właściwości dziecka, które jeszcze

samodzielnie nie funkcjonują, lecz,

które mogą się rozwinąć pod

wpływem planowanych działań

dorosłych.

• Wgotski uważał, że nauczanie jest tylko

wtedy efektywne, gdy wyprzedza rozwój,
który wtedy pobudza do życia szereg
funkcji dopiero dojrzewających, a leżących
w sferze najbliższego rozwoju.

• Np. jeśli dziecko nie potrafi samodzielnie

rozwiązać stawianego mu zadania, to
możemy naprowadzić je na właściwe
rozwiązanie stawiając mu dodatkowe
pytania lub podając przykłady.

AKTYWNOŚĆ WŁASNA

• Uznając znaczenie dojrzewania i

uczenia się jako czynników rozwoju

wspomniany wyżej

Wygotski( psychologia radziecka)

wprowadza jeszcze dwa czynniki ,

które w/g niego decydują o rozwoju i

kształtowaniu się nowych struktur

psychicznych, a są to :

• - działanie na przedmiotach
• - obcowanie dziecka z dorosłymi

• Również tzw. badacze zachodni schemat

rozwoju ujmowanego dziedziczność-
środowisko, dojrzewanie i uczenie się
uzupełniają jako specjalnie ważnym
czynnikiem aktywności własnej rozwijającego
organizmu się.

• A także podkreśla się wagę uczenia się, które

prowadzi do tysięcy reakcji na bodźce, a
potem do organizowania się i integrowania
tych reakcji w większe struktury zachowania
się.

• AKTYWNOŚĆ jest

charakterystycznym stanem i
podstawową cechą każdego żywego
organizmu, która sprawia, że ów
organizm reguluje czynnie swe
stosunki ze światem zewnętrznym.
Aktywność jest nie tylko stanem ale i
procesem i wyraża się w postaci
konkretnych czynności i działań
podejmowanych przez człowieka od
dzieciństwa.

• Aktywność dziecka , podlega

kształtowaniu i doskonaleniu wraz z

wiekiem, a więc ma charakter

progresywny.

• Wraz z wiekiem dziecka podnosi się

stopień wewnętrznej organizacji

czynności ,co sprawia, ze aktywność

dziecka czy jednostki staje się coraz

lepiej zorganizowana.

• Ta wewnętrzna organizacja wzrasta w

miarę rozwoju kontaktów ze światem
zewnętrznym i prowadzi do nabywania
nowych doświadczeń.

• Nabywanie nowych doświadczeń

następuje pod wpływem środowiska
zewnętrznego i tu pojawia się pojęcie
wychowania – świadomie kierowanego
przez opiekunów czy rodziców procesu czy
interakcji z tymże środowiskiem.

• Rodzice wyjaśniają, kierują, nakazują itp.

tworzy się specjalna interakcja między

środowiskiem, dorosłymi i dziećmi.

• I tak jak jest powiązane ze sobą dojrzewanie i

nauczanie tak podobnie jest powiązana

aktywność własna i wychowanie, a

najistotniejszym elementem jest zawsze

interakcja między tymi czynnikami

rozwojowymi.

• Wychowanie przez innych i społeczeństwo

jest w miarę dochodzenia do dojrzałości

psychicznej zastępowane przez

samowychowanie i samokształcenie.

• Podkreślenie roli aktywności własnej przez

innych badaczy.

• „…rozwój zachowania się, zwłaszcza w

pierwszym roku życia , wynika częściowo z

procesów dojrzewania, częściowo zaś ze

spontanicznej, tj. inicjowanej przez samo

dziecko aktywności „( N.L. Munn, 1955).

• W Polsce na rolę aktywności własnej

zwraca uwagę dr Stefan Szuman.

• A także szwajcarski badacz J, Piaget.

• Piaget podejmuje także próbę wprowadzenia

nowego czynnika rozwoju- równoważenia.

• RÓWNOWAŻENIE zapewnia stałą

równowagę między oddziaływującymi na
organizm i psychikę czynnikami
wewnętrznymi i zewnętrznymi.

• Innymi słowy równoważenie następuje

miedzy

• AKOMODACJĄ I ASYMILACJĄ i prowadzi do

stanu równowagi zwanego ADAPTACJĄ .

• Mówiliśmy wcześniej, że takie czynniki czy

przyczyny rozwoju jak dziedziczność-

środowisko, dojrzewanie- uczenie się,

wychowanie nie występują niezależnie od

siebie, a INTERAKCJA między nimi jest rzeczą

bardzo istotną.

• Aby lepiej zrozumieć na czym polega

interakcja należy przyjąć istnienie odrębnego

czynnika, który związany z każdym wyżej

wymienionym czynnikiem, reguluje ich

współdziałanie, a sam podlega swoim

własnym prawom.

• Piaget traktuje organizm jako otwarty,

aktywny, samoregulujący się system.

• Pojęcia równoważenia, asymilacji,

akomodacji i adaptacji są także pojęciami

stosowanymi w biologii.

• Asymilacją jest przyswajanie przez organizm

energii lub materii ze środowiska po to aby

go przetworzyć np. asymilacja dwutlenku

węgla.

• Akomodacja źrenicy ( zmienianie jej

kształtu) w zależności od natężenia światła.

• Adaptacja oznacza przystosowanie się

do warunków czy wymagań środowiska,

tak aby można było przeżyć.

• Równowaga procesów zachodzących w

organizmie może być inaczej nazwana

homeostazą( biologia komórki),

harmonią między światem

wewnętrznym dziecka a światem

zewnętrznym.

• Piaget rozumiał asymilację nie tylko w

kategoriach biologicznych. W kategoriach
psychologicznych można ją zdefiniować
jako przyswajanie spostrzeżonych w
środowisku danych do schematów
działania lub pojęć jakie dziecko już
posiada. ( schemat jest tu rozumiany jako
wewnętrzna reprezentacja określonych
fizycznych lub umysłowych czynności).

• Np. dziecko wie jak wygląda ptak czyli ma już

określony schemat poznawczy ptaka, spostrzega

samolot po raz pierwszy. Jego pierwsza

interpretacja tego przedmiotu jako ptaka jest

przykładem asymilacji –asymiluje ono samolot do

schematu ptaka ( zobacz jaki duży ptak). W miarę

jak dostarczane są dziecku informacje o tym czy

to jest samolot dziecko akomoduje swoje struktury

poznawcze do nowej sytuacji i w konsekwencji

rozwija się nowy schemat – schemat poznawczy

samolotu. Dziecko już nie powie zobacz jaki duży

ptak leci ,tylko zobacz leci samolot.

• Procesy asymilacji i akomodacji trwają całe

życie.

• Asymilacja jest procesem, który pozwala

jednostce na działanie w nowych

sytuacjach i wobec nowych problemów za

pomocą już istniejących schematów.

• Akomodacja jest procesem, który polega

na zmianie istniejących schematów, lub

wytwarzaniu nowych( A.Brich, Psychologia

rozwojowa w zarysie).

• Piaget mówi, że zanim dziecko zdobędzie

nową wiedzę , znajduje się w stanie
równowagi – harmonii. Gdy dziecko napotyka
coś nowego, albo wymagającego innego
podejścia( np. inny sposób otwarcia pudełka)
proces równowagi zostaje zachwiany , aby
przywrócić go zaczynają działać procesy
asymilacji i akomodacji( dziecko próbuje
otworzyć pudełko w sposób znany taki jaki
stosowało do tej pory, ale ponieważ nie
udaje się zaczyna poszukiwać innego
sposobu, który okaże się skuteczny. Jeśli to
nastąpi powstaje nowy schemat „ otwierania
pudełka” i zostaje przywrócona równowaga.

• To jest proces lub czynnik

równoważenia, na który zwraca uwagę

Piaget jako na czynnik rozwoju.

• Uwagi: równoważenie poznawcze,

dostosowywanie schematów w procesie

asymilacji i akomodacji wymaga

aktywności własnej.( pojęcie dysonansu

poznawczego- otrzymanie sprzecznych

informacji na ten sam temat).

• Na uwagę zasługuje tzw. dialektyczna teoria

rozwoju psychicznego ( psychologia radziecka),

która nie koncentrowała się na jednym czynniku

czy procesie rozwojowym, ale wskazywała na kilka

czynników jednakowo ważnych dla rozwoju, a są to:

• -tzw. zadatki organiczne czyli układ nerwowy i jego

właściwości układ hormonalny, a także cechy

odziedziczone.

• - aktywność własna dziecka
• - związki organizmu ze środowiskiem
• - wychowanie rozumiane jako organizacja

działalności dziecka.

• Obecnie często pojawia się pojęcie,

słowo EKOLOGIA funkcjonuje ono w
odniesieniu do wielu dziedzin życia,
lub stanowi odrębna dziedzinę także
psychologia „doczekała się” teorii
zwanej EKOLOGIĄ ROZWOJU” lub
inaczej ROZWOJEM W KONTEKŚCIE.

• „ Przez ekologię rozumie się

środowiskowe uwarunkowania, jakich

doświadcza osoba lub pod wpływem

których- bezpośrednim lub

pośrednim- się znajduje.”( B. Brich ,

Psychologia rozwojowa w zarysie).

• Twórcą tego podejścia ekologicznego

jest amerykański psycholog Urie

Bronfenbrenner(1979).

• Utrzymywał on, że środowisko

rozwoju jednostki jest bardziej
złożone niż powszechnie się sądzi.
Opisuje on środowisko ekologiczne
jako złożone z czterech
nakładających się na siebie
systemów.

• W samym sercu systemu jest

1.MIKROSYSTEM, obejmujący indywidualne
doświadczenia zbierane w określonym
otoczeniu. Jakie to mogą być mikrosystemy
np. doświadczenia dziecka związane z
interakcjami zachodzącymi w środowisku
domowym między rodzicami i rodzeństwem.

• W miarę dorastania dziecko dostaje się pod

wpływ innych mikrosystemów np. grupa
zabawowa itp.

• Na następnym poziomie znajduje się

2.MEZOSYSTEM, który obejmuje
relacje między różnymi otoczeniami
w jakich uczestniczy rozwijająca się
jednostka. I są to związki między
otoczeniem domowym a szkolnym
dziecka, u dorosłego miedzy
otoczeniem domowym i pracą.

• 3.EGZOSYSTEM, odnosi się do

otoczenia, w którym dziecko nie
uczestniczy aktywnie, ale które
jednak na niego oddziałuje, mogą to
być warunki pracy rodziców, lub ich
aktywność społeczna.

• 4. MAKROSYSTEM, jako ostatni poziom,

którego członkiem jest jednostka, jest
organizacją społecznych instytucji i ideologii
występujących w społeczeństwie. tak np.
godziny pracy, poziom bezrobocia, regulacje
społeczne dotyczące matek pracujących, lub
dostępność opieki nad dzieckiem mogą mieć
wpływ na sytuację zawodową i samopoczucie
rodziców, a to z kolei może wpływać na
mikrosystemy i mezosystemy dziecka.

• ( kampanie reklamowe dotyczące

zatrudniania młodych matek,
tworzenie przedszkoli przy zakładach
pracy, system agencji
wynajmujących opiekunki).

• Wartość tej koncepcji polega na tym,

że ukazuje wagę wszystkich
systemów jak również związków
zachodzących między

nimi.

• Bronfenbrenner uważa, że psychologowie

powinni starać się zrozumieć środowisko
ekologiczne i jego wpływ na rozwój dziecka.

• Np. takie wydarzenia jak pierwsze pójście do

przedszkola, pojawienie się pierwszego
rodzeństwa, rozpoczęcie studiów, bezrobocie
rodziców, rozwód stanowią dla jednostki
wyzwania do których musi się zaadoptować.

• W TEN SPOSÓB ODBYWA SIĘ ROZWÓJ.

• Bronfrenbrenner wierzy, że

najlepszym sposobem zrozumienia
ludzi jest obserwowanie, jak radzą
sobie z przystosowaniem się do
zmian( za Psychologią rozwojową w
zarysie).

Krytyka teorii ekologicznej

Thomas(1992).

• Podstawowy zarzut to mała precyzja

w relacjach zachodzących między
systemami np. jak relacje w rodzinie
wiążą się z relacjami w szkole. Jednak
pomimo braku precyzji teoria ta
stanowi ważną ramę teoretyczną dla
psychologii rozwojowej.

• Bronfenbrenner nie stosuje w swej

teorii pojęcia kultury, jednak aby
zrozumieć rozwój musimy zbadać
kulturowe wpływy środowiska na
dziecko. Badania kulturowe, a także
między –kulturowe będą stanowiły
przedmiot zainteresowania obecnej
psychologii rozwojowej.

• Uwaga teoria ekologiczna, czynnik

równoważenia.