Współczesne kierunki

pedagogiczne

dr J.Orzelska

PEDAGOGIKA

PRAGMATYZMU

Katarzyna Walczak

Studia niestacjonarne II-go stopnia

Pedagogika - Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna

Rok I

Pragmatyzm Johna Deweya

Filozoficzne podstawy pedagogiki pragmatyzmu J. Deweya:



Funkcja filozofii



Pragmatyczna koncepcja człowieka



Pogląd na rzeczywistość



Problem prawdy i wiedzy



Źródło wartości

Poglądy J. Deweya na edukację:



Krytyka edukacji tradycyjnej



Uczenie się przez doświadczenie i działanie



Indywidualizm pedagogiczny



Edukacja i demokracja

Pragmatyzm to kierunek filozoficzny XX w. mający swe

korzenie w USA. Tam też pragmatyczne myślenie

o edukacji stało się częścią codziennej

praktyki szkolnej. Ich ekspansywność w podejściu do

natury szybko rozszerzyła się na cały świat, który

odtąd ludzie pojmowali jako miejsce ciągłych

nieustannych zmian i ruchu. Jednocześnie

stanowisko takie podpierane było dynamicznym

rozwojem nauki, przemysłu i

technologii na przełomie XIX i XX w. czyli w okresie

rozwoju pragmatyzmu. Pragmatyzm wpisywał się

również w ideologię progresywizmu – ruchu znaczących

reform społecznych, politycznych i edukacyjnych, które

miały miejsce w Stanach Zjednoczonych w okresie do

końca lat 80 XIX w. Podejście pragmatyczne opierało

się na założeniu że jeśli problem można zdefiniować to

można

go

również

rozwiązać,

potwierdzało

reformistyczne postawy progresywistów.

Pragmatyzm był filozoficzną reakcją na

doświadczenia amerykańskich osadników,

przesuwających granice Ameryki na Zachód.

Podbijając nowe tereny, przystosowywali

naturalne środowisko do potrzeb człowieka,

a zdobywane przez nich nowe

doświadczenia zmieniały zarówno ich samych,

jak i społeczeństwo które

reprezentowali. Dawne dziedzictwo osadników

podbijających „dziki Zachód" splotło się

z przekonaniem o

nieograniczonych możliwościach nauki w

dziedzinie stworzenia lepszego życia na ziemi,

dając pragmatyzmowi rzeczywiste społeczne

uprawomocnienie.

Pragmatyzm Johna

Deweya

John Dewey (1859-1952) - główny

przedstawiciel, ojciec

pragmatyzmu pedagogicznego,

amerykański filozof, psycholog i

pedagog. Nawiązywał do

poprzedzających go wybitnych

przedstawicieli filozofii

pragmatyzmu: Charlesa S. Peirce'a

i

Williama Jamesa. 1894-1904

profesor uniwersytetu w Chicago, a

później wielu innych

uniwersytetów amerykańskich.

Głosił zasadę: uczenia się przez

działanie. Główne prace: Moje

pedagogiczne credo (1897), Szkoła

a społeczeństwo (1899), Jak

myślimy (1910), Demokracja

i wychowanie

(1916), Problems of Men (1946).

Filozoficzne podstawy pedagogiki

pragmatyzmu J. Deweya

Funkcja filozofii

Filozofia, która ograniczona jest wyłącznie do

abstrakcyjnych akademickich rozważań, nie ma wartości,

ignoruje rzeczywisty świat. Dewey pragnął, aby była ona

praktycznym przedsięwzięciem, opuściła uniwersyteckie

biblioteki i sale wykładowe, stając się częścią codziennego

życia ludzi. Filozofowie powinni zrezygnować z dążenia do

odkrycia absolutnej prawdy i skoncentrować

się na społecznych, moralnych i edukacyjnych problemach

współczesnego społeczeństwa. Filozofia powinna służyć

konkretnym potrzebom i celom społecznym.

Pragmatyczna koncepcja

człowieka

Jako zwolennik empirycznego naturalizmu, J. Dewey uważał

istoty ludzkie za integralną część natury. To właśnie w procesie
ewolucji gatunek ludzki uzyskał zdolność do myślenia: nie ma
więc ono charakteru metafizycznego, lecz jest formą aktywnego
związku między żyjącym organizmem i jego środowiskiem.
Umysł służy do określania potencjalnych sposobów działania i
ich konsekwencji, do powstrzymywania niewłaściwych reakcji. W
tym kontekście pragmatyści podejmują problem wolności
człowieka. Napotykając problemy, ludzie - jeśli działają
inteligentnie - rozpoczynają proces dociekania, który jest istotą
ich interakcji ze środowiskiem, które jest konstytuowane przez
płynne sytuacje, na które jednostka reaguje najpierw nawykowo,
kiedy zaś napotyka przeszkody, modyfikuje stopniowo swe
postępowanie aż do chwili, gdy doprowadzi do powstania
pożądanej zmiany.

W trakcie wzajemnych interakcji zarówno człowiek, jak

i środowisko są przekształcane i

rekonstruowane. Świat cechuje się permanentną zmianą,

jest pluralistyczny i nie posiada zakończonej postaci.

Działanie człowieka wpływa na przyszły kształt

rzeczywistości.
Człowiek nie jest nigdy po prostu ofiarą okoliczności, choć z

drugiej strony nie jest też totalnie wolnym podmiotem.

Sytuacja problemowa, przed którą staje, wymaga od niego

odpowiedzi typu „zrobić coś" lub „czegoś nie zrobić". Tu

właśnie występuje działanie wolnej woli. To, co określa się

mianem wyboru, jest ostatecznie zorientowanym na

działanie ocenianiem, w którym warunki środowiskowe mają

także coś do powiedzenia, lecz jeśli człowiek postępuje

inteligentnie, nie są one ani zniewalające, ani dominujące.

Możliwość oceniania włącza przy tym odpowiedzialność

człowieka za podjęte działanie.

Człowiek:

Człowiek:



istota ludzka – integralna część natury

istota ludzka – integralna część natury



zdolność myślenia kształtuje ewolucja

zdolność myślenia kształtuje ewolucja



myślenie związane ze środowiskiem, a nie

myślenie związane ze środowiskiem, a nie

z metafizyczną siłą

z metafizyczną siłą



umysł – przystosowany do ułatwiania

umysł – przystosowany do ułatwiania

człowiekowi adaptacji w środowisku

człowiekowi adaptacji w środowisku



świat – cechuje się permanentną zmianą, jest

świat – cechuje się permanentną zmianą, jest

pluralistyczny i nie posiada zakończonej postaci,

pluralistyczny i nie posiada zakończonej postaci,

ma niezdecydowany charakter

ma niezdecydowany charakter



interakcja człowieka ze światem niesie

interakcja człowieka ze światem niesie

przekształcanie, rekonstruowanie

przekształcanie, rekonstruowanie



człowiek posiada wolną wolę. Znajduje się

człowiek posiada wolną wolę. Znajduje się

w zamkniętym kręgu interakcji. Z

w zamkniętym kręgu interakcji. Z

jednej strony nie jest ofiarą okoliczności, potrafi

jednej strony nie jest ofiarą okoliczności, potrafi

wybierać, kierować, zmieniać ale z drugiej

wybierać, kierować, zmieniać ale z drugiej

strony nie potrafi całkowicie zapanować nad

strony nie potrafi całkowicie zapanować nad

światem

światem

Pogląd na rzeczywistość

Według J. Deweya, pytanie, czym generalnie jest

rzeczywistość, jest mało znaczące. Jeśli

rzeczywistość jest wszystkim, co się zdarza,

wówczas żadna ogólna teoria rzeczywistości nie

jest ani możliwa, ani potrzebna. Dewey uznaje

fakt istnienia świata fizycznego za poprzedzający

każde doświadczenie człowieka. Każdy pogląd na

świat składa się jedynie z hipotez roboczych,

będących przedmiotem permanentnej weryfikacji.

Rzeczywistością jest to, co jest za rzeczywistość

uznawane w danym, szczególnym kontekście

historycznym.

Problem prawdy i wiedzy

Żadna prawda nie jest absolutna, odwieczna lub

niezmienna. Gdy pragmatyści używają wyrazu prawda,

oznacza to, że coś posiada użyteczność lub zastosowalność

w praktyce. Status prawdy nadawany jest z uwagi na

funkcjonalność danej formy wiedzy. Prawda była dla J.

Deweya dynamiczną serią procesów, za pomocą których

można było osiągnąć cele życiowe (z tego powodu filozofia

Deweya zwana była instrumentalizmem). Wiedza nie istnieje

niezależnie od człowieka i nie oczekuje na to, aby być

poznaną. Według pragmatyzmu, punktem wyjścia i punktem

dojścia każdej wiedzy jest doświadczenie. Rezygnując z

dążenia do uzyskiwania prawdy, pragmatyzm koncentruje

się na procesie dociekania (badania). Autentyczność lub

wartość funkcjonalna wiedzy oraz prawdy zależą od osoby,

czasu, miejsca i okoliczności. Prawda uzyskała wymiar

społeczny: to, co większość osób, na podstawie własnego

doświadczenia uzna za hipotezę działającą w praktyce,

może być przyjęte.

Prawda i wiedza:

Prawda i wiedza:



żadna prawda nie jest absolutna, niezmienna

żadna prawda nie jest absolutna, niezmienna



prawda to coś posiadające użyteczność lub

prawda to coś posiadające użyteczność lub

zastosowanie w praktyce

zastosowanie w praktyce



prawda – dynamiczna seria procesów, za

prawda – dynamiczna seria procesów, za

pomocą których można osiągnąć cele życiowe

pomocą których można osiągnąć cele życiowe

(instrumentalizm)

(instrumentalizm)



należy być gotowym na poddawanie własnych

należy być gotowym na poddawanie własnych

założeń i przekonań stałej weryfikacji, która

założeń i przekonań stałej weryfikacji, która

może przynieść również rezultat negatywny

może przynieść również rezultat negatywny



wiedza – proces, a nie gotowy towar do

wiedza – proces, a nie gotowy towar do

podania

podania



wiedza może być gromadna, dociekana,

wiedza może być gromadna, dociekana,

badana, szukana

badana, szukana



nigdy nie można stwierdzić że posiada się

nigdy nie można stwierdzić że posiada się

wiedzę

wiedzę



wiedza to sposób działania i zastosowania

wiedza to sposób działania i zastosowania

Źródło wartości

Pragmatyści odrzucają możliwość wyprowadzenia norm

etycznych z praw natury: zaprzeczają też istnieniu

jakiegokolwiek najwyższego lub ponadnaturalnego

prawodawstwa. Dewey preferuje empiryczną teorię wartości,

opierającą się na rozpoznawaniu wartości w trakcie działania

ludzkiego. Angażując się w różnorodne działania, ludzie mają

możliwość oceniania ich wartości; to, co ma wartość, staje

się częścią zwyczaju społecznego, to, co nie ma - zanika.

Wartości oraz moralność konstytuowane są społecznie i

zależne od czasu, miejsca i okoliczności. Idea znacząca to

taka, która sprawdza się w działaniu. Pragmatyczne

pojmowanie wartości umieszcza je w działaniu i

przewidywaniu ich rezultatów.

Odrzucenie transcendentnych wartości lub celów w życiu

społecznym nadaje pragmatyzmowi charakter świeckiego,

demokratycznego indywidualizmu.

Źródło wartości:

Źródło wartości:



nie ma najwyższej wartości

nie ma najwyższej wartości



teoria wartości – rozpoznawanie wartości

teoria wartości – rozpoznawanie wartości

w trakcie działania ludzkiego

w trakcie działania ludzkiego



ocenianie wartości i to co ma wartość

ocenianie wartości i to co ma wartość

poprzez doświadczenia

poprzez doświadczenia



wszystkie wartości konstytuowane są tak

wszystkie wartości konstytuowane są tak

samo jak wiedza i prawda, tzn.

samo jak wiedza i prawda, tzn.

w zależności od czasu, miejsca

w zależności od czasu, miejsca

i okoliczności

i okoliczności



wartości definiują idee – idea prawdziwa

wartości definiują idee – idea prawdziwa

sprawdza się w działaniu

sprawdza się w działaniu



pragmatyzm ma charakter świecki

pragmatyzm ma charakter świecki

Poglądy J. Deweya na

edukację

Krytyka edukacji tradycyjnej

Punktem wyjścia pragmatycznych koncepcji pedagogicznych

J. Deweya jest krytyka edukacji tradycyjnej,

której istotą było narzucanie z góry i z zewnątrz zarówno

treści, jak i metod. Przygotowanie uczniów do życia

społecznego oparte było na przekazywaniu materiału

kształcenia. Edukacja była oderwana od praktycznych,

codziennych doświadczeń dzieci. Dewey krytykuje tradycyjną

edukację. Swoją krytykę wyraża w pracy Education and

Experience. Wymienia on trzy najważniejsze cechy, które

determinowały cele i metody kształcenia: przedmiot tworzony

przez układ informacji wypracowanych w przeszłości,

kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów

postępowania rozwiniętych w przeszłości, ogólny wzór

organizacji szkolnictwa znacznie odbiegał od innych instytucji

społecznych z którymi miał

styczność uczeń (np. rodzina).

Szkoła tradycyjna cechowała się:

Szkoła tradycyjna cechowała się:



przekazywaniem gotowej suchej

przekazywaniem gotowej suchej

wiedzy

wiedzy



rygorem – uczniowie ulegli i posłuszni

rygorem – uczniowie ulegli i posłuszni



traktowaniem podręczników jako

traktowaniem podręczników jako

mądrości przeszłości

mądrości przeszłości



nauczycielami uważanymi za organy

nauczycielami uważanymi za organy

łączenia uczniów z materiałem

łączenia uczniów z materiałem



poglądem, że uczniowie jedynie

poglądem, że uczniowie jedynie

powoli dorastają ku dojrzałości

powoli dorastają ku dojrzałości



edukacją oderwaną od codziennej

edukacją oderwaną od codziennej

rzeczywistości ucznia

rzeczywistości ucznia



założeniem, że przyszłość będzie taka

założeniem, że przyszłość będzie taka

sama jak przeszłość

sama jak przeszłość

Uczenie się przez doświadczenie

i działanie

Edukacja nie jest już tylko środkiem do określonego celu, lecz

celem samym w sobie. Wychowawcy powinni wystrzegać się

celów uchodzących za ogólne i ostateczne. Główna wartość

edukacji leży w jej bezpośrednim związku z życiem. Szkoły są

miejscami, gdzie uczniowie powinni uczyć się poprzez życie.

Edukacja powinna być rzeczywistością, a nie nazwą lub

sloganem. Powinna stać się ona miniaturową wspólnotą

społeczną. Nauka szkolna powinna zapewnić ciągłość,

jednorodność z tym, co uczeń przyswaja sobie poza szkołą,

powinna dotyczyć pytań, które dziecko stawia sobie odnośnie do

swojego własnego życia. Indywidualizm pedagogiczny oraz

edukacja dla demokracji. Doświadczenie znaczy więcej niż

wiedza teoretyczna. Szkoła powinna być miejscem, gdzie

odbywa się wzajemna wymiana doświadczeń. Nauczyciele

powinni rozszerzać doświadczenia uczniów, a jednocześnie

opierać się na nich. Doświadczenie nie może polegać jedynie na

braniu udziału w wydarzeniach - powinno

mieć ono refleksyjny charakter, tzn. dziecko ma rozumieć

konsekwencje tego, co poznaje.

Zadaniem nauczycieli jest przyjęcie roli przewodnika w

otwartym procesie edukacyjnym. Nauczyciele powinni być

nośnikami doświadczenia, lecz nie wolno im narzucać się

swoim uczniom, ingerować w ich. Obowiązuje ich zasada, że

bezpośrednie doświadczenie jest zawsze lepsze niż pośrednie,

stąd ich zadaniem jest zachęcanie uczniów by poznawali świat

w sposób bezpośredni. Program szkolny oparty jest na

doświadczeniach życiowych uczniów oraz na ich

zainteresowaniach i potrzebach. Podstawę koncepcyjną

programów stanowiło też odrzucenie przez Deweya dwóch

założeń: o odmienności wykształcenia ogólnego

i zawodowego oraz podziału wiedzy na teoretyczną i

praktyczną. Proces edukacyjny nie jest gotowy i zakończony.

Również człowiek jest stale rozwijającą się istotą, przy czym

jego rozwój dokonuje się poprzez jego własne działanie, w

trakcie którego zarówno poznaje świat, jak i go zmienia.

Działanie jest więc źródłem wiedzy i dlatego uczenie się

powinno być oparte na działaniu. Uczenie się to nic innego jak

proces badawczy, zorientowany na rozwiązywanie problemów.

Dewey uważa, że zdolności młodych ludzi

są ogromne. Dużą wagę przywiązuje do
doświadczenia uczniów już zdobytego oraz
na tym aby uczniowie tego doświadczenia
zdobyli jeszcze więcej. Krytyczne poglądy
na szkołę tradycyjną doprowadziły Deweya
do sformułowania własnej propozycji
systemu edukacji, a głównymi jej
założeniami było:

uczenie się przez doświadczenie i

działanie.



nauczyciele powinni odwoływać się do życia

nauczyciele powinni odwoływać się do życia

codziennego uczniów i ich doświadczenia:

codziennego uczniów i ich doświadczenia:

„Całe życie jest edukacyjne, a cała

„Całe życie jest edukacyjne, a cała

edukacja jest życiem”

edukacja jest życiem”



szkoła powinna współdziałać z innymi

szkoła powinna współdziałać z innymi

doświadczeniami jednostki oraz innymi

doświadczeniami jednostki oraz innymi

instytucjami życia człowieka

instytucjami życia człowieka



nauka w szkole powinna zapewniać ciągłość

nauka w szkole powinna zapewniać ciągłość

i jednorodność z tym, co uczeń

i jednorodność z tym, co uczeń

przyswaja sobie poza szkołą:

przyswaja sobie poza szkołą:

„Gram

„Gram

doświadczenia więcej warty niż tona

doświadczenia więcej warty niż tona

wiedzy teoretycznej”

wiedzy teoretycznej”



szkoła – miejsce wymiany doświadczeń

szkoła – miejsce wymiany doświadczeń



nauczyciele – przewodnicy po świecie, nośniki

nauczyciele – przewodnicy po świecie, nośniki

doświadczenia, powinni rozszerzać

doświadczenia, powinni rozszerzać

doświadczenie uczniów oraz opierać się na nim

doświadczenie uczniów oraz opierać się na nim



doświadczenie dziecka powinno być refleksyjne,

doświadczenie dziecka powinno być refleksyjne,

powinno zmuszać do zrozumienia konsekwencji

powinno zmuszać do zrozumienia konsekwencji

tego, czego aktualnie dziecko doświadcza

tego, czego aktualnie dziecko doświadcza



nie można dopuścić do tego aby nauczyciel

nie można dopuścić do tego aby nauczyciel

narzucał się swoim uczniom, powinien on być

narzucał się swoim uczniom, powinien on być

przyjacielem cichym ale stale obecnym:

przyjacielem cichym ale stale obecnym:

„Bezpośrednie doświadczenie jest zawsze

„Bezpośrednie doświadczenie jest zawsze

lepsze niż pośrednie”

lepsze niż pośrednie”



edukacja to proces doświadczania, który nie

edukacja to proces doświadczania, który nie

posiada swojego końca. Świat się zmienia,

posiada swojego końca. Świat się zmienia,

dlatego też rozwój ucznia nie może zostać

dlatego też rozwój ucznia nie może zostać

przerwany

przerwany



program szkolny musi akceptować

program szkolny musi akceptować

zainteresowania i potrzeby ucznia, gdyż tylko

zainteresowania i potrzeby ucznia, gdyż tylko

wtedy możliwe jest nabywanie i odkrywanie

wtedy możliwe jest nabywanie i odkrywanie

nowej wiedzy oraz wykorzystywanie jej w

nowej wiedzy oraz wykorzystywanie jej w

praktyce

praktyce



przedmioty – to impulsy do rozwoju

przedmioty – to impulsy do rozwoju

zainteresowań oraz źródło problemów

zainteresowań oraz źródło problemów

stawianych przed zainteresowanym uczniem.

stawianych przed zainteresowanym uczniem.



człowiek stale się rozwija, jego działanie

człowiek stale się rozwija, jego działanie

nastawione jest na poznawanie świata oraz na

nastawione jest na poznawanie świata oraz na

jego zmienianie. Dokonuje się to za pomocą

jego zmienianie. Dokonuje się to za pomocą

rozwiązywania problemów, które człowiek

rozwiązywania problemów, które człowiek

napotyka.

napotyka.

Indywidualizm

pedagogiczny

Ma on uzasadnienie subiektywne (reakcje dziecka są

odmienne w zależności od jego indywidualnego

charakteru) i obiektywne (warunki, w których żyje każde

dziecko, są także odmienne). Szacunek dla indywidualnych

różnic jest dla pragmatystów punktem wyjścia procesu

uczenia się. Prawdziwy sens wyrobienia społecznego

oznacza skoncentrowanie się na tym, co jest

niepowtarzalne w jednostce. Pragmatyści zmierzają -

poprzez edukację - do podtrzymywania zmienności ludzkiej,

wyrażającej się poprzez indywidualne różnice. Dewey

pragnie uczynić człowieka świadomym współtwórcą

przemian w świecie ludzkim, swobodnym i

odpowiedzialnym, zdolnym do inicjatywy

i samodzielnego rozwijania zagadnień, wyłaniających się z

życia. Wychowanie jednak, zapewniając jednostkom rozwój

inicjatywy, musi wyposażyć je także w zdolność

przystosowania się do nowych warunków.

Indywidualizm pedagogiczny

Indywidualizm pedagogiczny

Dla paradygnatystów punktem wyjścia uczenia się

Dla paradygnatystów punktem wyjścia uczenia się

jest szacunek dla indywidualnych różnic każdego

jest szacunek dla indywidualnych różnic każdego

człowieka. Należy skupić się na tym, co jest

człowieka. Należy skupić się na tym, co jest

niepowtarzalne w jednostce oraz podtrzymywaniu

niepowtarzalne w jednostce oraz podtrzymywaniu

zmienności ludzkiej wyrażającej się poprzez

zmienności ludzkiej wyrażającej się poprzez

indywidualne różnice.

indywidualne różnice.

Dewey chce aby człowiek poprzez taki sposób

Dewey chce aby człowiek poprzez taki sposób

uczenia się stał się:

uczenia się stał się:



świadomym współtwórcą przemian w świecie

świadomym współtwórcą przemian w świecie



swobodnym i odpowiedzialnym

swobodnym i odpowiedzialnym



zdolnym do inicjatywy i samodzielnego rozwijania

zdolnym do inicjatywy i samodzielnego rozwijania

się

się



umiejącym przystosować się do nowych warunków

umiejącym przystosować się do nowych warunków

Taka koncepcja wymaga aby środowisko uczenia

Taka koncepcja wymaga aby środowisko uczenia

się było czułe na różnorodne odpowiedzi i

się było czułe na różnorodne odpowiedzi i

interakcje uczniów.

interakcje uczniów.

Edukacja i demokracja

Dewey położył duży nacisk na „współdziałanie"

jako podstawę każdej aktywności człowieka.

W społeczeństwie nie istnieje

jednostka, wyodrębniona od całości społecznej.

Wspólnota podejmowania środków i celów działania

stanowi dla Deweya drogę społecznego kierowania

młodymi. Naturalny fakt współdziałania stanowi

podstawę syntezy wychowania indywidualnego i

społecznego, stanowi on punkt wyjścia sposobu

pojmowania demokracji amerykańskiej. Dla

Deweya demokracja jest czymś więcej niż formą

rządów. Jest to przede wszystkim forma wspólnoty

życia, wzajemnej wymiany doświadczeń.

Demokracja jest totalnym sposobem życia

społecznego, którego najważniejszym czynnikiem

jest demokratyczna edukacja.

Życie jest uczeniem się, edukacja -jak

demokracja - jest żywa, jest sposobem życia.

Zdaniem Deweya demokracja i edukacja to dwa

najważniejsze, pozostające w sprzężeniu

zwrotnym, elementy życia społecznego.

Demokratyczne społeczeństwo i demokratyczna

edukacja nie mają przy tym ustalonego z góry

i absolutnego kształtu. Pojęcie

demokracji związane jest bezpośrednio z

dążeniem pragmatystów do osiągnięcia równości

społecznej. Stopień demokratyzacji danego

społeczeństwa zależy od tego, w jakiej mierze

społeczna struktura opiera się na wykorzystaniu

specyficznych i zmiennych

właściwości jednostek, nie zaś na ścisłych

barierach klasowych.

Edukacja i demokracja

Edukacja i demokracja



nie istnieją jednostki wyodrębnione od całości

nie istnieją jednostki wyodrębnione od całości



wspólnota podejmowania środków i celów

wspólnota podejmowania środków i celów

działania stanowi jądro społecznego kierowania

działania stanowi jądro społecznego kierowania

młodymi

młodymi



naturalny fakt współdziałania, współistniejący

naturalny fakt współdziałania, współistniejący

z orientacją na rozwój jednostki stanowi

z orientacją na rozwój jednostki stanowi

podstawę syntezy wychowania

podstawę syntezy wychowania



demokracja jest formą wspólnoty życia,

demokracja jest formą wspólnoty życia,

wzajemnej wymiany doświadczeń, jest totalnym

wzajemnej wymiany doświadczeń, jest totalnym

sposobem życia społecznego, którego

sposobem życia społecznego, którego

najważniejszym czynnikiem jest demokratyczna

najważniejszym czynnikiem jest demokratyczna

edukacja

edukacja



demokracja i edukacja to dwa najważniejsze,

demokracja i edukacja to dwa najważniejsze,

pozostające w sprzężeniu zwrotnym elementy

pozostające w sprzężeniu zwrotnym elementy

życia społecznego

życia społecznego



demokracja łączy się tutaj z dążeniem do

demokracja łączy się tutaj z dążeniem do

osiągnięcia równości społecznej

osiągnięcia równości społecznej

Według Deweya:

„Misją szkoły było zachować

marzenie, że Ameryka była
krajem nieograniczonych
możliwości i
sprawiedliwości społecznej”.

Literatura:

Pedagogika Pod red. Z.

Kwiecińskiego i B.
Śliwerskiego, Zbyszko Melosik

Pedagogika pragmatyzmu

Dziękuję za uwagę