Przedmiot: Wprowadzenie do pedagogiki – ćwiczenia
Wykładowca:
mgr Katarzyna Jendralska
Grupa: Pedagogika opiekuńcza i pedagogika resocjalizacyjna
rok I semestr I
Temat: Pedagogika pragmatyzmu wg Johna Deweya
Autorzy: Marta Miechowian, Klaudia Jonczyk, Sylwia Frąk, Iwona Drzymota.

Pedagogika pragmatyzmu wg
Johna Deweya

John Dewey (1859-1952), był Amerykańskim filozofem, pedagogiem oraz socjologiem. Stworzył system pedagogiczny oparty na założeniu, że treść i metody pracy szkolnej należy przystosować do natury dziecka, a jednocześnie tę naturę wprowadzać poprzez odpowiednie treści do równych dziedzin życia społecznego. Fundamentalną zasadą systemu Deweya było learning by doing (uczenie się przez działanie). Uczniowie w jego szkole zajmowali się rzemieślniczymi działaniami wytwórczymi, taką metodę uznał za wartość ludzkiego poznania. Jego poglądy odegrały dużą rolę w rozwoju koncepcji nowego wychowania natomiast spotykały się z krytyką głównie w ZSRR.

Filozofia i jej zadanie wg Johna Deweya

John Dewey starał się by filozofia stała się częścią codziennego życia społecznego, powinna służyć konkretnym celom i potrzebom społecznym. Uważał, że filozofowie powinni przede wszystkim zając się problemami współczesnego życia. W wyniku jego pragnień powstały jego własne poglądy na człowieka i świat oraz wiedzę, prawdę i wartość.

W ujęciu pragmatyzmu człowiek jest uważany za integralną część natury, jego charakter jest wynikiem aktywnego związku między żyjącym organizmem a jego środowiskiem, natomiast umył jest „narzędziem”, które określa potencjalny sposób działania i jego konsekwencje, ma eliminować niepożądane reakcje.

Pragmatyści mają również własny pogląd na świat. Wg nich jest on materią, która nie posiada skończonej postaci, cały czas jest w stanie stwarzania. J. Dewey twierdzi, iż świat ma „awanturniczy charakter niezdecydowania”, a działanie człowieka poprzez weryfikacje swoich poczynań jak i proces modyfikacji prowadzący do pożądanych zmian świadczy o jego wolnej woli.

Pragmatyczna koncepcja postrzegania świata, ludzi oraz rzeczywistości opiera się przede wszystkim na epistemologii. W myśl tej idei rzeczywistością jest to, co jest za nią uznawane w danym kontekście historycznym.

Zwolennicy poglądów Deweya poruszyli również pojęcie prawdy oraz wiedzy.
Ich teoria znacznie różni się od wartości współcześnie istniejących w społeczeństwie. Zatem prawda nie jest absolutna, odwieczna ani niezmienna. W pragmatycznym rozumieniu prawda oznacza to, że „coś” posiada użyteczność lub zastosowalność w praktyce. Przyjmując definicję Deweya za prawdziwą należy również wziąć pod uwagę iż wg tej teorii prawda to „dynamiczna seria procesów”, wszystko to co jest prawdziwe ma charakter odwracalny. Należy pamiętać o tym, że nasze poglądy, przekonania będą podlegać stałej weryfikacji, a proces ten może przynieść negatywne skutki.

Natomiast wiedza wg pragmatystów to również proces, który może być gromadzony (niemożliwe jest posiadanie wiedzy lub prawdy). W ciągu swoich doświadczeń wiedza jest niejako badana i przyswajana. W tym przypadku została odrzucona teoria iż wiedza istnieje niezależnie od człowieka i czeka aż zostanie poznana. Podsumowując Dewey uważa iż wiedza i prawda zależne są tylko od osoby , czasu, miejsca oraz doświadczeń.

Krytyka edukacji tradycyjnej

Pragmatyczne poglądy pedagogiczne Johna Deweya opierają się na krytyce edukacji tradycyjnej co opisuje on w swoim dziele : " Education and Experience" w której wyszczególnia jej trzy podstawowe zasady:

• "jej przykład tworzony był przez układ informacji i kwalifikacji wypracowanych w przeszłości - głównym zadaniem szkół było przekazywanie ich młodemu pokoleniu;

• kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów postępowania, konformistycznych wobec rozwiniętych w przeszłości standardów;

• ''ogólny wzór" organizacji szkolnictwa tworzył ze szkół placówki "ostro odgraniczone od innych instytucji społecznych". "

Według założeń edukacji tradycyjnej uczeń do życia w społeczeństwie przygotowywany był poprzez gotowy materiał kształcenia , wiedzę oraz "formy" kwalifikacji. Nie było tu miejsca na samodzielną interpretację bądź też osobiste doświadczenia, co wymagało aby uczeń był posłuszny i uległy wobec stawianych mu reguł. Podręczniki szkolne zawierały "mądrość przeszłości" ,a nauczyciele byli pewnego rodzaju "organami" , których zadaniem było wpojenie uczniom konkretnej wiedzy. Tak więc celem edukacji tradycyjnej było narzucenie wiedzy, sposobów jej przyswajania i interpretowania co zdaniem Deweya było sprzeczne z doświadczeniem i umiejętnościami młodzieży. Nie miała ona związku ze zdobytym już przez uczniów doświadczeniem i ich życiem codziennym oraz rozwijaniem się. Zakładano, iż przyszłość będzie pewnego rodzaju odzwierciedleniem przeszłości i nie uwzględniano przy tym indywidualnych zdolności i potrzeb dziecka oraz coraz to nowych w rozwijającym się świecie. Poprzez krytykę obecnego wtedy systemu Dewey stworzył własną teorię na temat edukacji. Najważniejsze jej założenia to:

• uczenie się przez działanie i doświadczenie;

• indywidualizm pedagogiczny;

• edukacja dla demokracji.

Uczenie się przez działanie i doświadczenie

Według Deweya edukacja to nie dążenie do określonego celu ,lecz cel sam w sobie. Pragmatyści zakładali że wartość edukacji zależna jest od jej związku z życiem codziennym uczniów gdyż to właśnie szkoła powinna być miejscem łączącym edukację z wiedzą zdobytą poza nią. Jej zadaniem jest odpowiadanie na pytania dotyczące życia i pomoc w rozwiązywaniu problemów z nim związanych, a nie kształtowanie ogółu poprzez narzucanie z góry ustalonego schematu. Dewey podkreślał przewagę doświadczenia nad wiedzą teoretyczną i znaczenie szkoły jako miejsca wymiany tych doświadczeń , omówienia ich i czerpania wiedzy z tego wynikającej. Nauczyciel powinien być osobą poszerzającą te doświadczenia ale i zarazem opierać się na wiedzy już zdobytej. Ma on za zadanie mobilizować ucznia do aktywnego udziału w następujących wydarzeniach ,a zarazem uczyć wyciągania wniosków z przeżytych sytuacji i ponoszenia konsekwencji swych czynów. W procesie edukacji nie powinno narzucać się jednoznacznego wzorca , a zachęcać do samorealizacji i pokazać alternatywne wyjścia. Obowiązkiem nauczyciela jest pomoc w zdobywaniu doświadczenia i ukazaniu nauki z tego płynącej, lecz nie wolno mu bezpośrednio ingerować w ten proces. Wynika z tego iż edukacja jest procesem trwającym całe życie ponieważ póki żyjemy mamy okazję do poznania i przeżycia czegoś nowego oraz wyciągnięcia wniosków i wiedzy z tego płynącej. Dlatego też program nauczania dostosowany być powinien do potrzeb i zainteresowań uczniów ulegających zmianie wraz z wiekiem. Szkoła ma za zadanie rozwijać umiejętności praktyczne, a nie zaledwie poszerzać wiedzę teoretyczną. Ma być bodźcem do rozwijania zainteresowań ucznia, uczenia się odpowiedzialności idbania o własne bezpieczeństwo.

Dewey odrzucał także dwa główne założenia pedagogiki tradycyjnej:

• o odmienności wykształcenia ogólnego i zawodowego

• podziału wiedzy na teoretyczną i praktyczną .

Wynikały one z przekonania iż zaledwie część społeczeństwa zdolna jest do rozwijania swery intelektualnej, natomiast reszta nadaje się tylko do zdobycia i wykorzystania wiedzy praktycznej potrzebnej w dorosłym życiu. Pragmatyści zakładali również że zarówno świat jak i człowiek nieustannie się rozwijają jednak rozwój człowieka zależy od jego własnych działań poprzez co poznaje on świat jak i wpływa na jego zmiany. Wynika z tego iż to właśnie działanie jest źródłem wiedzy i na nim oraz na doświadczeniu powinna opierać się edukacja ponieważ jest ona niczym innym jak procesem poznawczym.

Indywidualizm pedagogiczny

Dewey w swej koncepcji edukacji wyodrębnił indywidualizm pedagogiczny posiadający dwa uzasadnienia:

• subiektywne, gdyż wszelkie reakcje dziecka zależą od jego indywidualnego charakteru

• obiektywne, ponieważ odmienne są także warunki w jakich dzieci żyją.

Ze względu na te właśnie indywidualne różnice Dewey twierdził , iż nie można stworzyć konkretnego zbioru typów psychiki człowieka , który "wyczerpałby istniejącą mnogość i różnorodność form i odcieni" co oznacza że nie jesteśmy w stanie przyporządkować wszystkich do grup charakteryzujących się konkretnymi cechami ponieważ ilu ludzi tyle indywidualności. Kładł on nacisk na skupienie się nad tym, co jest w człowieku jedyne i niepowtarzalne , czego nie porównamy z niczym innym (przeciwieństwem tego jest zuniformowana przeciętność). Według pragmatyków to właśnie przez edukację zachowuje się indywidualność człowieka.

Dewey chciał, aby każdy był świadomym współtwórcą zmian zachodzących w świecie, czuł się za nie odpowiedzialny i był zdolny do przeprowadzania samodzielnych zmian. Wychowanie ma za zadanie także nauczyć jednostkę przystosowywania się do zachodzących ciągle zmian , aby nie przerósł go ogrom nowych doświadczeń. To prowadzi do koniecznego uwrażliwienia środowiska , w którym uczymy się, na indywidualne reakcje i potrzeby uczniów.

Edukacja i demokracja

Według Deweya indywidualizm pedagogiczny nierozłącznie łączy się z współdziałaniem ,gdyż społeczeństwo powinno stanowić jedność, a nie odrębne jednostki. Tylko poprzez wspólne działanie można właściwie ukierunkować uczniów, nie narzucając , a jedynie wskazując im właściwą drogę. Pragmatyczna filozofia Deweya jest zatem próbą rozwiązania problemu wynikającego z współistnienia integracji społeczeństwa , a rozwojem indywidualnym człowieka. Stanowi to podstawę współdziałania wychowania społecznego i indywidualnego oraz pomoc w zrozumieniu demokracji amerykańskiej.

Dla Deweya demokracja jest nie tylko formą rządów ale przede wszystkim sposobem współpracy społeczeństwa , którego zadaniem jest demokratyczna edukacja. Demokracja i edukacja to dwa najważniejsze elementy życia społecznego, przy czym ani demokratyczna edukacja ani demokratyczne społeczeństwo nie są z góry ukształtowane, a zmieniające się na miarę potrzeb. Zdaniem pragmatystów uczymy się całe życie, a edukacja stanowi pewien sposób na życie.

Demokracja jest więc środkiem do osiągnięcia równości społeczeństwa i wyzbycia się wszelkich podziałów klasowych.

Neopragmatyzm oczami Richarda Roty’ego

Richard Roty odwoływał się do pragmatyzmu amerykańskiego, który wiązał się z nazwiskami W. Jamesa i J. Deweya.
Jego poglądy określa się mianem neopragmatyzmu – filozofii oceniającej myślenie raczej pod kątem użyteczności niż
abstrakcyjnej racjonalności.

Z rezerwą odnosił się do tradycyjnych kategorii prawdy, wiedzy i obiektywności. Istotnym terminem u Rorty'ego jest "przygodność".
Odnosi się ona do takich kwestii, jak język, jaźń, czy społeczeństwo liberalne.
Pojęcie "przygodności" ma wskazywać na indywidualność, różnorodność, brak możliwości stworzenia jednej metafizyki,
która by wszystko obejmowała. Dla Rorty’ego ideałem byłby taki system szkolny, którego niższe szczeble kształtowałyby
"piśmiennych obywateli", a wyższe - "samo rozwijające się jednostki".

Celem edukacji w politycznym liberalizmie R. Roty'ego jest " urzeczywistnienie idei, aby wolność stawała się miejscem autokreacji jednostki".
Edukacja ma umożliwić ludziom wybór sposobów życia, które przyniosłyby im najwyższy stopień rozwoju i samorealizacji.
Ten cel edukacji związany jest z inną ważną cechą koncepcji Roty'ego: rozróżnieniem tego, co publiczne, i tego, co prywatne.
Wynika ono z przekonania, że ludzie musza mieć możliwość kształtowania własnego życia i nikt nie może "określić losu innych".

Teoretyczne kontrowersje wokół pragmatyzmu

Pragmatyzm, zarówno w swoim aspekcie filozoficznym, jak i pedagogicznym,

oskarżany jest o nihilizm, czyli o bierność poznawczą i moralną

oraz relatywizm, czyli o względność rzeczy co oznaczało,

że nic co istnieje nie ma własności stałych. U podstaw tych zarzutów leży przekonanie,

że pozbawia on człowieka podstaw w sferze wyborów przekonań i wartości.

Oskarżenie o nihilizm podnosi fakt. że skutkiem odrzucenia historycznej prawdy

oraz obiektywności jest trywializacja i „zrównanie" wszystkich wartości.

Pragmatyści argumentują jednak, że fakt rozpoznawania wartości jako wytworów

ludzkich aspiracji, praktyk i celów nie deprecjonuje „wartości" owych wartości.

Twierdzą, że tak czy inaczej moralność jest społeczna i ten właśnie fakt nadaje

wartościom prawomocność. Tego typu rozumowanie nie przekonuje krytyków

pragmatyzmu, którzy kierowani przez potrzebę zobiektywizowania

wszystkich wartości widzą w pragmatyzmie koncepcję kwestionującą wartości

same w sobie. Twierdzą oni, iż jeśli wartości absolutne zostają unieważnione,

wówczas nie istnieje żaden powód, aby przedkładać jedną wartość ponad inne.

Filozof pragmatysta, nie dając nam żadnych absolutnych odpowiedzi, „stawia

przed nami trudny problem, jak żyć; on sam jest tylko jednym z uczestników

rozmowy, który ma tyle samo autorytetu, co jej inni uczestnicy. Obrońcy

pragmatyzmu piszą w tym kontekście, że twierdzenie o relatywistycznym charakterze pragmatyzmu może być traktowane jako „oskarżenie" jedynie wówczas, jeśli korespondencyjna koncepcja prawdy, którą pragmatyzm odrzuca, pozostaje podstawą jego oceny, Pragmatyści jednak pragną, abyśmy zrozumieli, że teoria korespondencji jest nie do utrzymania, bowiem - jak twierdzą - „świat [...] jest po prostu niedostępny nam jako standard sprawdzenia naszych deskryptywnych twierdzeń". Z tego punktu widzenia musimy zapomnieć o tym. czego nigdy nie mieliśmy i nigdy nie będziemy mogli uzyskać: „polemicznego podłoża skalnego", na którym można oprzeć Prawdę i Wartość. Odrzucenie teorii absolutnej prawdy jako kryterium oceny powoduje, że preferowana przez pragmatystów postawa perspektywistyczna traktująca prawdę i wartości jako poddające się zmianie wytwory społeczne, zyskuje logiczne uzasadnienie.