PEDAGOGIKA JAKO NAUKA
Od jakiego słowa pochodzi pedagogika i pedagogia?
Pedagogia i pedagogika pochodzą od greckiego wyrazu paidagogos - niewolnik prowadzi ucznia do szkoły.
Pedagogika a pedagogia:
Pedagogia - oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności umiejętności wychowawczych, to technika pedagogiczna, którą można przekazać innym w kształceniu kandydatów na wychowawców, to praktyka wychowawcza, żywy proces wychowania.
Pedagogika - nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy i wartości podstawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.
Pedagogika - ma charakter teoretyczny natomiast pedagogia to praktyczna sztuka wychowania.
Działy pedagogiki:
pedagogika opisowa lub eksperymentalna - bada eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych i kulturowych
pedagogika praktyczno - empiryczna - obserwująca i badająca całość doświadczeń wychowawczych rodziców i nauczycieli
pedagogika normatywna - na podstawie filozofii i kultury człowieka bada jego naturę, wytwory jego kultury, ustala jego cele
pedagogika teoretyczna (ogólna) - obejmująca całość badanego przedmiotu za pomocą materiałów, dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka
Pedagogika ogólna:
Jest to nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki wychowania) czyli wychowawczego prowadzenia dzieci i młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych.
Rozwój naukowy pedagogiki:
Herbart i szkoła herbertowska - początek XIX wieku:
Ojcem pedagogiki naukowej był Herbart. Oderwał on pedagogikę od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach pomocniczych: etyce filozoficznej - określała cele wychowania i psychologii - podawała środki do osiągnięcia celów.
Pedagogika praktyczna (empiryczna) - XX wiek:
Zainteresowanie metodą oddziaływań pedagogicznych, przede wszystkim metody pracy na lekcji. Bada całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowanków. Opracowuje także doświadczenie dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się.
Pedagogika eksperymentalna (opisowa) - XIX /XX wiek:
Próby całościowego opisu problemów wychowania człowieka, szukania odpowiedzi na temat czynników rozwoju (dziedziczność czy środowisko). To dział naukowo-uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, kulturowych związanych z wychowaniem.
Pedagogika normatywna - lata dwudzieste do II Wojny Światowej:
Odrzucenie techniczności i skupiania się na metodach wychowawczych. Powrót do filozoficznych pytań o cele wychowania. Na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno kierować się wychowanie.
Pedagogika teoretyczna (ogólna) - druga połowa XX wieku (współczesność):
Po nowoczesnej wątpliwości i zainteresowania pedagogią rezygnuje z całościowego opisu ale przygląda się pewnym problemom, obejmuje całość obejmowanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny dostarczony przez wcześniejsze działy pedagogicznych badań do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań.
Przedmiot pedagogiki:
materialny przedmiot pedagogiki - to człowiek w trakcie rozwoju
formalny przedmiot pedagogiki - to dobro rozwojowe człowieka ale realizujące się w przyszłości, nastawione na przyszłość dzięki czemu człowiek może się w pełni dostosować i osiągnąć kres swego rozwoju
Źródła, z których pedagogika czerpie to:
praktyka wychowawcza
bierne doświadczenie empiryczne
ideologie wszelkiego rodzaju
teorie dotyczące istoty, natury i istnienia człowieka
Współczesne ujęcie rodzajów wychowania to:
Wychowanie naturalne:
Jest to wychowanie zgodne z naturalnym rozwojem człowieka. Przez wychowanie naturalne jednostka nabiera doświadczenia, przystosowuje się do różnych sytuacji w sposób naturalny ulegając wpływom środowiska (rodzina, grupa rówieśnicza, grupa społeczna), przyjmowanie norm, wzorów przez naśladownictwo, obserwację, przez aktywne uczestnictwo.
Wychowanie celowo zamierzone:
Jest to wychowanie jest zaplanowane. Służy do rozpowszechnienia tego co nowe. Organizowane jest wokół społecznie ważnych czynności, wykonywanych przez ludzi dorosłych w celach pozawychowawczych. Zmienia sposób działania prze wiedzę i politykę. Np. szkoły zawodowe kształcenie w kierunkach rzemieślniczych, kształcenie zawodowe.
Wychowanie organizowane:
Jest to wychowanie świadome i celowe, prowadzone prze odpowiednio przygotowanych ludzi i w instytucjach specjalnie organizowanych do realizacji wychowawczych zadań, np. w szkołach, instytucjach.
Podział metod w pedagogice według Kunowskiego:
Metody przyrodnicze:
metody obserwacyjne - obserwacje mogą być różne: jawna, zakryta, obserwacja samego siebie, obserwacja grupy
metody eksperymentalne - eksperyment w celu wykrycia prawidłowości tego zjawiska, może być sztuczny
metody statystyczne - maja na celu zebranie dużej ilości danych, ich analizę i interpretację
Metody humanistyczne:
metody eksplikacyjne - polegają na krytyce materiałów źródłowych pochodzących ze źródeł humanistycznych, do których zaliczane są wytwory literowania i pamiętnikarstwo; pamiętniki, dzienniki, opowiadania lub pochodzące ze źródeł teoretycznych, czyli publikacje naukowe
metody porównawcze - służą do badania zjawisk wychowawczych na przestrzeni dziejów, jak również aktualnie, dotyczą rozwoju człowieka w różnorodnych środowiskach; systemy wychowania, nauczania
metody analityczne - umożliwiają wgląd poprzez analizę fizjologiczną, historyczną, czyli badamy w oparciu o źródła
TRZY SYSTEM WYCHOWANIA
System wychowania chrześcijańskiego:
Założenia systemu chrześcijańskiego:
Wychowanie chrześcijańskie rozwijające się w ciągu prawie 2000 lat, stało się aż do czasów nowożytnych podstawą tradycji wychowania europejskiego.
Podstawę światopoglądową jego tworzy religia objawiona przez Jezusa Chrystusa, regulująca stosunek osobowy człowieka do Boga na podstawie wiary jako rozumnego posłuszeństwa prawdom ogłoszonym przez Boga (teizm). Wiara zaś jest ufnością i wiernością Bogu objawionemu jako dobrowolna odpowiedź człowieka na nadprzyrodzone wezwanie Boże. Prawdy objawione przez Chrystusa i przekazane przez Kolegium apostołów Kościołowi jako wybranemu Ludowi Bożemu zostały ujęte w symbol apostolski Credo („Wierzę”), a przez teologię usystematyzowane w postaci dogmatów wiary:
dogmat trynitarny - nauka o istnieniu i życiu Boga Trójosobowego, który w jedności Trójcy Świętego przez Boga Ojca świat stworzył, przez Jego Syna Chrystusa świat zbawił, a przez Ducha Świętego świat uświęca
dogmat o stworzeniu - głosi, że odwiecznie istniejący Bóg swoją wszechmocą i wolą stworzył z nicości aniołów, świat i człowieka jako wyraz swej mądrości, dobroci i miłości; człowiek stworzony na obraz i podobieństwo boże został obdarzony duszą, posiadająca rozum i wolną wolę; jednakże pierwszy człowiek zgrzeszył nie usłuchawszy nakazu bożego, utracił łaskę bożą i stan nadprzyrodzonej szczęśliwości
dogmat o odkupieniu - mówi, że Syn Boży przez wcielenie w naturę ludzką za przyzwoleniem swej Matki, Maryi, dokonał drogą ofiary krzyżowej odkupienia ludzkości z grzechu pierworodnego, przebłagał gniew boży i pojednał człowieka z Bogiem
dogmat o uświęceniu - wskazuje na to, że Chrystus Zmartwychwstały zesłał Ducha Świętego, który w Kościele jako jego dusza działa uświęcająco przez łaskę, czyli konieczną pomoc bożą do zbawienia udzieloną przez 7 Sakramentów Świętych, odpowiadających potrzebom rozwojowym człowieka
dogmat o grzechu pierworodnym - wskazuje na istniejące rozdarcie w naturze ludzkiej, skłócenie jej namiętności, osłabienie rozumu i skłonność do złego; więc łaska Chrystusa leczy zranioną naturę człowieka, a konieczna współpraca z łaską uświęca i udoskonala człowieka jako istotę upadłą, ale odkupioną przez Chrystusa
Rozumowe wyjaśnienie celów religijnych wychowania chrześcijańskiego oraz procesu rozwoju człowieka pochodzą z filozofii wieczystej arystotelewsko-tomistycznej.
Z założeń filozoficznych tomizmu najważniejsze dla wychowania w systemie chrześcijańskim są:
realistyczna teoria poznania i możliwości u człowieka obiektywnego i prawdziwego poznania całego świata na drodze wrażeń zmysłowych i abstrakcji umysłowej, czyli odkrywania cech istotnych dla tworzenia pojęć, co wyjaśnia proces nauczania konieczny dla rozwijania rozumu człowieka
odróżnienie w rzeczywistości dwu porządków: istoty rzeczy i ich istnienia, przy czym porządek istotowy (esencjalny) stanowi ideał, do którego urzeczywistnienia rzecz zdąża, natomiast porządek istnieniowy (egzystencjalny) tworzy stan rzeczywistego istnienia, przez które rzecz w procesie rozwojowym przechodzi aż do osiągnięcia pełni swej natury jako celu (entelechia).
Św. Tomasz z Akwinu pierwszy określił proces wychowania jako dzieło natury, który to stan jest stanem cnoty. W tym procesie rozwoju cielesnego i postępu duchowego współdziała ze sobą pięć przyczyn:
przyczyna materialna - czyli podłoże cielesnoduchowe zmian samego wychowania
przyczyna formalna - nadająca treść wychowawczą rozwojowi fizycznemu, umysłowemu, społecznemu, moralnemu, duchowemu
przyczyna celowa - wytyczająca kierunek rozwoju, wpływający z istoty natury ludzkiej
przyczyna sprawcza - powodująca przez działanie wychowawców stawanie się rozwoju wychowanka
przyczyna wzorcza - która przez stawianie przykładów dobrych i wzorów doskonałych, świętych ludzi dopomaga w naśladowaniu Chrystusa i Boga
Ideologia współczesnego wychowania chrześcijańskiego:
Każdy współczesny system wychowania stoi przed takimi samymi problemami wychowawczymi epoki, których rozwiązanie wyczerpują: ideał nowego człowieka, określenie jego osoby, moralności, ludzkości
Wszystkie te idee kierownicze występują w wychowaniu katolickim w postaci Chrystocentryzmu, z którego wynikają moralizm, personalizm i humanizm chrześcijański.
Urobienie doskonałego chrześcijanina naśladującego Chrystusa wymaga nastawienia całej swej orientacji w działaniu wychowawczym ku Chrystusowi, co obecnie nazywane jest Chrystocentryzmem i stanowi punkt przebudowy nie tylko w katechetyce, ale we wszystkich elementach składowych religii chrześcijańskiej, jak wierzenia (dogmat), praktyki kultowe (liturgia), moralność (etyka) czy przynależność do wspólnoty Kościoła (eklezjologia).
Druga idea kierownicza moralizmu chrześcijańskiego w wychowaniu wynika z nauki Chrystusa, który żąda dobrych owoców życia i dobrych uczynków zasługujących na zbawienie
Trzecia idea kierownicza personalizmu jako podstawa moralności i wychowania chrześcijańskiego wywodzi się także z Ewangelii i opiera się na przykładach stosunku Chrystusa do osoby człowieka. Personalizm ten polega na podkreślaniu wielkiej godności i wartości każdego człowieka jako osoby, czyli z natury istoty rozumnej i wolnej, nie tylko dorosłego mężczyzny, ale i kobiety, dziecka, kaleki czy upośledzonego ze względu na cenę duszy ludzkiej, która przewyższa wszelkie skarby.
Idea humanizmu chrześcijańskiego, ściśle związana z moralizmem i personalizmem, prawami osoby ludzkiej, także bezpośrednio pochodzi od Chrystusa, który przyszedł na ziemię dla dobra ludzi, aby odkupić świat z grzechu. Albowiem.
Wyrazem wymownym humanizmu była stała opieka Kościoła nad szpitalami, szkołami, sierocińcami i różnymi zakładami charytatywnymi. Humanizm chrześcijański współcześnie jest społeczną realizacją dobra i zaspokajania wszelkich potrzeb ludzkich z miłości Boga i bliźniego. Ideologia wychowania chrześcijańskiego wprowadza w kształtowaniu i rozwijaniu ludzi ducha Chrystusowego, miłość dobra w powiązaniu ze wstrętem do zła, szacunek dla człowieka oraz apostolską aktywność wraz z czynnym miłosierdziem i współczuciem dla ludzkich potrzeb. Wychowanie takie przeobraża naturalnie egoistycznego człowieka i rozwija najlepsze strony jego istoty wewnętrznej.
System wychowania liberalnego - XIX/XX wiek:
Podstawy organizacyjne i zasady systemu liberalnego:
W 1921 roku w Calais utworzono Międzynarodową Ligę Nowego Wychowania pod egidą Ligi Narodów w Genewie, dokąd przeniesiono Międzynarodowe Biuro Nowego Wychowania poza twórcami systemów pedagogicznych obejmowała jako zasadniczych członków rządy państw, które deklarowały wprowadzenie w swoim kraju reformy szkoły według określonego programu. Polska świeżo po odzyskaniu niepodległości stała się członkiem Ligi Narodów. Program Międzynarodowy Ligi Nowego Wychowania wymagał, by:
celem wychowania było zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka
poszanowanie indywidualności, aby oswobodzić wewnętrzne siły dziecka
nauczania opartego na wrodzonych, spontanicznych zainteresowaniach, objawianych w pracy ręcznej, umysłowej, artystycznej i społecznej
zaprowadzenie samoopanowania i samorządu jako postaw karności
zastąpienie współzawodnictwa miedzy uczniami współpracą indywidualności na usługach zbiorowości
wymagał koniecznie koedukacji jako wspólnego nauczania i wychowania obu płci, by umożliwić im wzajemne wywieranie wpływów „niezmiernie pożądanych”
Obowiązywało tu bezwzględne odrzucenie wszelkich kar tak fizycznych, jak i psychicznych, chodziło bowiem w pierwszym rzędzie o „oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka”.
Liga Nowego Wychowania działała w duchu pacyfizmu i rozwijała się do 1932 roku. Dopiero kryzys ekonomiczny kapitalizmu i faszyzacja Europy położyła kres jej żywotności. Po drugiej wojnie powszechnej Liga Nowego Wychowania weszła w skład UNESCO jako jeden z członków. Równocześnie zasady przybrały pod wpływem rozwijającej się nauki (psychologia funkcjonalna E. Claparede'a, metoda kliniczna poznawania dziecka przedszkolnego J. Piageta) nieco inny charakter, żądają bowiem, by:
patrzeć właściwie na dziecko jako na istotę odrębną i bogatą
mobilizować aktywność dziecka
pobudzać i rozwijać je, a nie nauczać
uwzględniać głębsze zainteresowania dziecka
angażować je do pełnego życia
stwarzać z klasy społeczność dziecięcą
łączyć aktywność ręczną z pracą umysłową
rozwijać zdolności twórcze
indywidualizować według właściwej każdemu dziecku miary
zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętrzną
Ideologia systemu liberalnego wychowania:
Moralizm idealistyczny, czyli pojmowanie moralności w liberalizmie wywodzi się z założenia Rousseau'a, że człowiek jest z natury dobry, a więc postępuje moralnie tylko wtedy, gdy żyje zgodnie ze swymi popędami. W końcu XIX stulecia psychoanaliza Z. Freuda stała się naukową podbudową moralności liberalnej. Zygmunt Freud na podstawie obserwacji osób nerwowych doszedł do przekonania, iż popęd seksualny (libido) stanowi jedyne źródło życia psychicznego i kieruje postępowaniem człowieka. Moralizm liberalny przeto i mało skuteczna teoria sublimacji wymagają dalszych wyjaśnień, dotyczących warunków dobrego rozwoju osobowości, czym zajęła się idea personalizmu.
Personalizm w systemie liberalnym wychowania nosi nazwę krytycznego, nadaną mu przez twórcę Williama Sterna. Stern chciał się odciąć od tradycyjnego pojmowania osoby, jakie miało chrześcijaństwo. W tym celu przeciwstawił dwa pojęcia: rzeczy i osoby. Rzecz każda jest sumą części składowych (np. stół), osoba zaś także składa się z części (np. człowiek), ale jest ich jednością i całością. Osoba to unitas multiplex, czyli jedność wielości, która wyraża się na zewnątrz w postaci celowego dążenia, pochodzącego od wewnątrz tej całości. Przy tym według Sterna jedność w osobie nie jest substancją jednoczącą, czy duszą, lecz jest „neutralna psychofizycznie”, to znaczy, nie ma charakteru ani fizycznego, ani psychicznego, a tworzy całość w sensie logicznym.
Humanizm w systemie liberalnym także nosi na sobie piętno idealizmu i występuje jako humanizm naukowy i technokratyczny. Początki tego humanizmu sięgają okresu międzywojennego, kiedy to znana nam Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania wystąpiła z ideą powrotu do humanizmu europejskiego jako idei pacyfistycznej i broniącej wartości nauki, sztuki i kultury przed narastającym faszyzmem i jego barbarzyństwem.
System wychowania socjalistycznego - duga połowa XX wiek:
Założenia systemu wychowania socjalistycznego:
Dla zrozumienia systemu wychowawczego socjalizmu największe znaczenie posiada filozofia materializmu dialektycznego i historycznego, składająca się z trzech części: materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa.
Materializm filozoficzny zakłada, że istnieje tylko odwieczna materia, będąca w nieustannym ruchu, na skutek czego stale się rozwija w coraz subtelniejsze stany materialne aż do świadomości i duchowości człowieka. Zjawiska duchowe więc istnieją, ale są materialne, ponieważ wiążą się z funkcjonalnymi stanami najwyżej zorganizowanej materii mózgowej w wyższych ośrodkach systemu nerwowego. Przeto warunki prawdy w poznaniu stanowią:
związek myślenia z działalnością praktyczną, gdyż w przeciwnym razie odbicie w świadomości staje się abstraktem oderwanym od praktyki, która jest nie tylko źródłem poznania, ale i kryterium
łączność człowieka poznającego z innymi ludźmi prawidłowo odbijającymi rzeczywistość, czyli łączność z klasą pracującą i jej celami rewolucyjnymi, w przeciwnym bowiem wypadku myślenie pozostające w służbie klasy kapitalistycznej, ulega deformacji, złudzeniom i mistyfikacji
Dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodatków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji. Opiera się ona o cztery prawa:
prawo wszechzwiązku zjawisk i jedności przyrody głosi, że cała natura i kosmos, składają się z tych samych pierwiastków chemicznych, w tej samej materii, w związku z czym wszystkie zjawiska wiążą się ze sobą i wzajemnie na siebie wpływają; stąd badając zjawiska wychowania, trzeba brać pod uwagę wpływ kultury, ustroju społecznego, gospodarki, ich powiązania i oddziaływania na psychikę wychowywanego człowieka
prawo ruchu i zmian stwierdza, że wszystkie zjawiska są w ciągłym, różnopostaciowym ruchu i podlegają zmianom; wszystko więc przechodzi z jednych stanów w drugie, przez to ulega rozwojowi lub rozkładowi i śmierci
prawo przechodzenia ilości w jakość w sposób skokowy wyjaśnia dokładniej proces rozwoju, który od drobnych zmian ilościowych, w sposób nagły, skokowo zmienia swój charakter w zjawiska nowej jakości
prawo jedności i walki przeciwieństw tłumaczy proces rozwoju tym, że tkwiące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa zwalczają się, tworząc motor rozwoju, przebiegającego przez tezę, antytezę, syntezę i odnawiającego się dalej na coraz wyższym poziomie
Materializm historyczny stanowi teorię rozwoju społeczeństwa ludzkiego, zbudowaną na podstawie materializmu filozoficznego i dialektyki. Zasada podstawowa materializmu historycznego głosi, że „byt społeczny określa świadomość”, czyli treści świadomości, nazywane tu „nadbudowa ideologiczną”, zależne są od bytu społecznego, tzn. sytuacji społeczno-ekonomicznej jednostek, jak też całej klasy, co w terminologii ściślejszej nazywa się „bazą ekonomiczną”.
Ideologia systemu wychowania socjalistycznego:
Moralizm socjalistyczny kształtował się od wystąpienia Marksa i Engelsa w Manifeście komunistycznym, w którym jego twórcy, atakując moralność mieszczańską, równocześnie bronili się przed zarzutem amoralności. W praktyce zaś ruchów robotniczych zaczęły tworzyć się nowe, obowiązujące normy moralne postępowania jak solidarność, wzajemna pomoc i współpraca, wierność towarzyszom itp.
Personalizm socjalistyczny jako rozwinięta teoria jeszcze nie istnieje, chociaż treść związana z godnością człowieka jako osoby występuje pod nazwą „antropologii filozoficznej”, a pojęcie „osobowości” człowieka zostało już wprowadzone. Uczynił to pierwszy francuski filozof-marksista Roger Garaudy.
Prof. Suchodolski głosi, że historycznie wytworzyły się trzy nurty w pedagogice, a to jako
pedagogika kształcenia osobowości, która od antyku poprzez chrześcijaństwo, humanizm renesansu, naturalizm i idealizm XIX w. aż do psychoanalizy i egzystencjalizmu odpowiadała na pytanie, jakim ma być człowiek
pedagogika przygotowania do życia społecznego starożytności, feudalizmu, demokracji lub nacjonalizmu, wskazująca co ma robić człowiek w swej rzeczywistości i świecie
pedagogika kształtowania systemu powszechnego w naszym wieku, która obejmuje całe życie ludzkie i szybko rozwija organizacje i planową instytucjonalizację wychowania
Idea humanizmu socjalistycznego staje się ideą naczelną całego systemu wychowania, ponieważ tworzy tu najwyższą normę moralności, regulującą stosunek do najbliższego otoczenia, stanowi drogę wychowania osobowości i charakteru człowieka socjalizmu, wreszcie jest regulatorem stosunków międzyludzkich.
Humanizm socjalistyczny zyskał charakter społeczny, kolektywistycznie zwracał się do mas ludowych, w prawie zaś wszystkich do nauki zapewnił wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży w pięciu dziedzinach jako:
wychowanie umysłowe - danie podstaw wiedzy, rozwijanie myślenia i wykształcenie światopoglądu naukowego
kształcenie politechniczne - znajomość podstaw produkcji i opanowanie narzędzi
wychowanie moralne - wyrabianie cech charakteru takich, jak patriotyzm z internacjonalizmem, kolektywizm, socjalistyczny stosunek do obowiązku pracy i własności społecznej, świadoma dyscyplina pracy, siła woli, inicjatywa, odwaga
wychowanie fizyczne - zdrowie i tężyzna dla wydajności pracy i obrony państwa
wychowanie estetyczne - przetwarzanie świadomości w oparciu o dzieła sztuki, literatury pięknej i filmu
Wychowanie takie ma przebudować naturę człowieka, ukształtowaną przez ustrój kapitalistyczny jako istoty egoistycznej, wyzyskującej innych. Rozszerzyły się zadania z zakresu wychowania komunistycznej świadomości przez:
kształtowanie naukowego światopoglądu
wychowanie przez pracę
utwierdzenie komunistycznej moralności
rozwój proletariackiego internacjonalizmu i socjalistycznego patriotyzmu
wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości
przezwyciężenie przeżytków kapitalistycznych w świadomości i postępowaniu ludzi
demaskowanie burżuazyjnej ideologii
Tak więc i w socjalizmie humanizm techniczny i naukowy nazywany scientystycznym, bierze górę nad humanizmem czystej psychologii czy antropologii, obiecując na przyszłość zlikwidowanie wszelkiego zła i obumarcie złych mocy w człowieku. Jednakże w nowych warunkach cywilizacji technicznej mimo trudności i pokusy żaden z systemów wychowania nie może zaniedbać sprawy wszechstronnego rozwoju człowieka i procesu jego wychowania, aby zdobycze cywilizacji nie obróciły się przeciwko ludzkości, której wciąż grozi zagłada nuklearna.
PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA
Podstawowe kategorie i terminologia:
Do podstawowych kategorii w pedagogice personalistycznej należy zaliczyć najpierw sam termin „personalizm”, a następnie zwłaszcza takie pojęcia jak: „osoba” i „wspólnota”.
Termin personalizm pierwotnie w pismach F. D. E. Schleiermachera określał ideę osobowego Boga - przeciwstawną panteistycznej. Popularyzacja terminu dokonała się dzięki pismom Ch. Renouviera, określającego personalizm jako „doktrynę o osobowości, która „stawia sobie jako zadanie, wykazać za pomocą racji przede wszystkim logicznych, a następnie moralnych, że poznanie osoby, jako świadomości i woli jest fundamentem wszystkich poznań ludzkich”. Kategorię „personalizm” upowszechnił W. Stern zapoczątkowując w sensie ścisłym personalizm psychologiczno-pedagogiczny. Stern prezentuje tzw. krytyczny personalizm, rezygnując z analiz metafizycznych osoby na rzecz ujęć psychologicznych i epistemologicznych. Personalizm ma wiele odmian i nurtów. To zaś, co możemy określić jako cechę wspólną wszystkich jego odmian, to zainteresowanie sprawami wychowania i pedagogiczny charakter. Personalizm, żywo interesuje się problemami wychowania, stał się nawet swoistą pedagogią personalistyczną. Współcześnie personalizmem określa się: doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację; programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące wartości ekonomiczne i techniczne - wartościom osobowo-duchowym.
Osoba - łac. persona (osoba), gr. prosopon (maska używana przez aktora w starożytnym dramacie greckim). Pierwszą definicję sformułował rzymski filozof Anicius Manlius Boethius: „osoba jest indywidualną substancją natury rozumnej”. Zdaniem Bartnika: „osoba to indywidualna subsystencja cielesno-duchowa, uwewnętrzniająca się w swą jaźń i zarazem transcendująca siebie, aby się spełnić w innych osobach i bytach. Mówiąc bardziej analitycznie, jest to substancja przedmiotowo-podmiotowa, somatyczno-duchowa, immanentno-transcendentna, indywidualno-społeczna rozwijająca się w głąb, wzwyż i w nieskończoność”. Gogacz wskazuje na dwie metody opisu osoby ludzkiej: sposób platoński, będący jednocześnie ujęciem relacjonistycznym, w którym twierdzenia czym jest człowiek znajdują się poza nim (a więc osobę ludzką stanowi relacja do bytów znajdujących się poza samym człowiekiem) oraz sposób arystotelesowski, stanowiący ujęcie substancjalistyczne, w którym twierdzenia czym jest człowiek znajdują się w nim samym.
W myśli personalistycznej precyzuje się odmienność dwu rzeczywistości życia społecznego: społeczności i wspólnoty. Społeczność jest taką zbiorowością ludzi, która powstaje przeważnie z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie jakiegoś konkretnego celu, będącego poza samą społecznością osób. Wspólnota zaś powstaje jako fenomen szczególnych relacji międzyludzkich - „z serca do serca”, „od osoby do osoby” - w których nie można mówić o organizacji, a nawet byłaby ona czymś niezrozumiałym w tym przypadku. Wspólnota jest pojęciem podkreślającym relację (jest to byt relacji), natomiast nie istnieje nigdy jako pojęcie substancjalne. Wspólnota powstaje ze względu na dobro osób i ma ona wartość w sobie samej.
Odmiany i nurty personalizmu:
Istnieją różne rodzaje personalizmu i różne jego nurty. Wśród których wyróżnia się nurt personalizmu amerykańskiego i europejskiego. Takie rozróżnienie czyni „Słownik filozoficzny” G. Klausa i M. Buhra, wyróżniając trzy postaci personalizmu: personalizm w powiązaniu z pragmatyzmem w Ameryce, w Niemczech w powiązaniu z personalizmem psychologiczno-pedagogicznym i krytycznym, we Francji z chrześcijańskim egzystencjalizmem.
Na terenie filozofii personalizmu: personalizm tomistyczny, egzyslntencjalno-fenomenologiczny, społeczny, aksjologiczny itp. Są przyjęte także podziały na personalizm metafizyczny (W. Stern), personalizm etyczny (N. Hartmami. I. Kant), personalizm społeczno-moralny (E. Mounier), personalizm religijny (M. Scheker, K. Barth, R. Guardini, D. Bonhoeffer), personalizm filozoficzny (W. Stern, M. Buber, G. Marcel), personalizm teologiczny (E. Schillebeeckx, C. Cirné-Lima, J. Mouroux, O. S. Roth, K. Rahner).
Rozwój kierunków myślenia filozoficznego doprowadził także do powstania: personalizmu fenomenologicznego i historycznego (M. Scheler, R. Ingarden, E. Stein, R. Guardini), personalizmu egzystencjalistycznego (G. Marcel, K. Jaspers, A. Brenner, N. Bierdiajew, L. Szestow, P. Pilich, J. Tarnowski), personalizmu neotomistycznego (J. Maritain, P. Wust, E. Gilson, F. Sawicki, W. Granat, M. Gogacz, M. A. Krąpiec), personalizmu filozoficzno-religijnego (M. Buber, P. Teilhard de Chardin - reprezentujący tzw. personalizm korelacyjny), personalizmu systemowego (C. S. Bartnik), personalizmu spirytualistycznego, augustyńskiego itp.
Personalizm w pedagogice:
Wychowanie i nauczanie według personalizmu:
Podstawową cechą życia człowieka jest jego ustawiczny rozwój. Zdaniem R. Guardiniego, właśnie ten fakt pozwala człowiekowi na coraz pełniejsze wyrażanie swojej istoty. Ten początek rozwoju tkwi w dążeniu do siebie lepszego. Życie człowieka ustawicznie jest rozpostarte pomiędzy sobą aktualnym a sobą możliwym. Wpisuje się w ten rozwój podstawowe prawo preferowania tego, co lepsze, dążenia do siebie lepszego. Rodzi to w człowieku stan napięcia, który wyzwala ukierunkowany proces rozwoju z samego siebie, na co zwrócił uwagę J. J. Rousseau.
W tym kontekście możemy uplasować próbę zarysowania definicji wychowania według personalizmu, którą dobrze oddaje J. Tarnowski w polskich ujęciach pedagogiki personalistycznej, wychodząc od definicji K. Schallera: „wychowanie są to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie”.
Cele wychowania według personalizmu:
Proces wychowania młodych pokoleń jest najpierw wyznaczony oraz prowadzony przez samą naturę i dokonuje się jako proces rozwoju, który możemy identyfikować z rozwojem naturalnym. Zważając jednak na szczególną sytuację i pozycję człowieka w świecie, odkrywamy, że ten proces nie może być pozostawiony tylko na bazie rozwoju naturalnego. Właśnie pedagogika jako nauka przyszła z pomocą temu procesowi. Stając zaś wobec naturalnego procesu rozwoju, pedagogika podejmuje wysiłek nakreślenia podstawowych kierunków i celów wychowania, które są osiągalne po spełnieniu określonych zadań wychowawczych.
Najważniejszym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Chodzi o takie ujmowanie wychowania, które zbliża je do procesu „maieutyki osoby”, czyli wzbudzenia osoby w wychowanku. Wychowanek nie jest uważany za rzecz do napełnienia jej czymkolwiek ani też nie jest on istotą do ćwiczenia (szkolenia), lecz jest osobą, którą należy w nim „wzbudzić”. Jedynie jeśli się uznaje wartość osoby ludzkiej jako posiadacza wartości, można postępować w procesie rozwoju osobowego. Z tego faktu wyłaniają się także trzy podstawowe linie (dziedziny) rozwoju wychowawczego określane jako: wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i wychowanie moralne. Nie ujmują one jednak całego człowieka, lecz potrzebne są jeszcze te, które z innej perspektywy ujmują człowieka: społecznej (wychowanie społeczne) i religijnej (wychowanie religijne). Pierwszą grupę rodzajów wychowania możemy odnieść do samej osoby, a drugą do wymiaru społecznego, poszerzonego o wymiar transcendentalny.
Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń według personalizmu:
W ujęciu personalistycznym wychowanka uważa się za pierwszego i podstawowego działającego w procesie wychowania. Jest on podstawowym i pierwszym czynnikiem wychowania. Wychowawca natomiast jest jedynie kooperatorem, współpracownikiem w tym dziele. Jest to stanowisko bardzo wyraźnego podkreślenia realistycznego charakteru relacji wychowawczej, występujące wyraźnie przeciwko ujmowaniu jej w idealizmie.
Traktowany jako osoba, wychowanek nigdy jednak nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty. To natomiast, co szczególnie powinno charakteryzować wychowawcę, to postawa szacunku wobec specyficznego „misterium” (tajemnicy) osoby wychowanka. Podkreśla się respekt dla „tajemnicy dziecka”, które staje się osobą przy oddziaływaniu w tym procesie wielorakich bodźców pochodzących od różnych instytucji wychowawczych.
Wykazując duże podobieństwo do programów pracy szkół aktywnych i nowych szkół, personalizm różni się od ich stanowisk. Podtrzymuje on stwierdzenie o potrzebie szkoły, która naucza. To wymaga ze strony nauczyciela, który jest reprezentantem odpowiedzialnym tradycji kulturalnej, kierowania i kontrolowania pracy uczniów, jak też usystematyzowania całego procesu przekazu. Ze strony ucznia natomiast wymaga to pilności i solidności w pracy.
Nauczyciel powinien być świadomy, że jego rola jest jedynie rolą pomocniczą, jest to rola kogoś, kto pomaga uczniowi z zewnątrz. Jest to rola ważna, ale nie podstawowa. Aktywność nauczyciela musi odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce. Aby chcieć, należy najpierw czegoś pragnąć.
Personalizm, aprobując sposoby oddziaływania na uczniów i wychowanków w szkole aktywnej, krytykuje ich uzasadnienie teoretyczne.
Treści wychowania i nauczania:
W programach personalistycznych szkół treścią nauczania czyni się: „integralny humanizm”, i to nie tylko literacki lub artystyczny, lecz także naukowy i techniczny, kulturę natomiast traktuje się jako środek wychowania i nauczania oraz źródło, z którego czerpie przekazywane treści.
Kultura ujmowana w dziedzictwie tradycji personalistycznej, jako pewna cecha jakościowa bytu, włączona w służbę doskonalenia osoby w drodze do pełni rozwoju, jest dobrem zarówno w wymiarze przedmiotowym, jak i podmiotowym (dlatego mówimy m.in. o kulturze przedmiotowej i podmiotowej, materialnej i duchowej). W tym znaczeniu mówimy też o dobrach kultury. Kultura i jej rola w procesie nauczania i wychowania jest widziana w sensie narzędzia, środka w wychowaniu i nauczaniu, a nie celu. Stanowi ona jednak konstytutywną i konieczną rzeczywistość w pedagogice.
Co zatem w odniesieniu do wartości może być komunikowane (przekazywane) przez wychowanie? Nie wartości wzięte abstrakcyjnie, lecz dyspozycja do ich ukazywania się, tzn. intencjonalność wobec wartości, lub też aksjologiczna intencjonalność. Wychowanie do wartości jest swoistym „wprowadzeniem” wychowanka w świat wartości lub - jak trafnie ujął to S. Hessen - „duchowym zarażeniem”. Chodzi o to, aby w osobie, którą wychowujemy, wzbudzić wrażliwość na wartości i wzniecić wolę ich realizowania.
DZIESIĘCIOŚCIAN EDUKACYJNY
Edukacja:
Jest to ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie, w otoczeniu - z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi. Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją. Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji. Każda wychowanie wychowaniem w ujęciu wąskim jest edukacją, ale nie każde edukacja jest wychowaniem w ujęciu wąskim. Wychowanie w ujęciu wąskim jest podrzędne w stosunku do edukacji.
Dziesięciościan Zbigniewa Kwiecińskiego:
Jest to całościowe spojrzenie na edukację i wybór tych problemów i procesów, które mają największy wpływ na edukację od strony jednostki.
Ściana edukacji |
Opis |
Patologia nadmiaru |
Patologia niedomiaru |
Globalizacja |
u jej postaw leży przekonanie, że ludzkość żyje w ramach globalnych systemów, np. ekonomicznego, politycznego, technologicznego
|
kosmopolityzm, globalizm, wyolbrzymienie dramatu ludzkiego w wymiarze światowym przy jednoczesnym niezauważeniu problemów własnego państwa, marginalizacja społeczeństw i problemów lokalnych |
partykularyzm (zwracanie uwagi tylko na własne problemy) |
Etatyzacja |
zorganizowanie i zmierzające do monopolu oddziaływanie państwa na jednostki mające na celu podporządkowanie ich sobie i uzyskanie gotowości do poddawania się sterowaniu ich działań z zewnątrz, celem etatyzacji jest całkowita i bezkrytyczna akceptacja władzy |
etatyzm, czyli zbyt duże ingerencje państwa za pomocą środków administracyjnych w życie społeczne, kształtowanie irracjonalnego, religijnego kultu państwa, jego instytucji i przywódczych osób, instytucje totalne, wychowanie jako tresura |
anarchizm, delegitymizacja państwa, nieutożsamianie się z państwem, alienacja polityczna |
Nacjonalizacja |
unarodowienie czy też wcielanie w jakieś narodowości inaczej jest to postawa społeczno - polityczna i ideologia podporządkowująca interesy innych narodów interesom własnego narodu lub rasy |
nacjonalizm, nazizm, wyższość jednego narodu nad innym, tym samym zamknięcie się |
alienacja społeczna, wykorzenienie z więzi narodowej, aspołeczność, kosmopolityzm |
Kolektywizacja |
kolektywizm pochodzi od rosyjskiego słowa kolektyw, które oznacza zorganizowaną grupę połączoną wspólnym prawem lub wspólnym celem |
skrajny kolektywizm, przewaga i dyktatura klas, wyrzeczenie się obrony własnego państwa na rzecz obrony interesów klasowych |
partyjność, alienacja polityczna |
Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja |
polityzacja - w ramach tego procesu kształtuje się świadomość człowieka że żyje on w ramach określonych układów politycznych; biurokratyzacja - proces polegający na przygotowaniu człowieka do życia (do funkcjonowania) w instytucjach; profesjonalizacja - proces w ramach, którego człowiek jest przygotowany do zawodu |
wychowanie do instytucji i organizacji prowadzi do syndromu osobowości autorytarnej, łączącej tendencje do dominacji z tendencjami do uległości |
alienacja pracy (praca nie ma wartości), aspołeczność i egocentryzm |
Socjalizacja |
proces w ramach, którego człowiek nabywa kultury, nauczanie pełnienia ról społecznych itp. |
ograniczenie horyzontów do podwórkowości, to wyłącznie lokalne widzenie siebie i świata |
wykroczenie przeciwko normom |
Inkulturacja, personalizacja |
proces w ramach, którego człowiek wprowadzany jest w świat kultury, są przekazywane informacje na temat wzorów kulturowych i jego własnego społeczeństwa oraz obcych społeczeństw |
przesada w procesach edukacyjnych, w koncentracji na wielkich ideałach, idealistyczne oderwanie od rzeczywistości, koncentracja na własnych przeżyciach jako lepszych od świata, który jest zły |
analfabetyzm kulturowy i funkcjonalny, rozchwianie i brak zasad, wartości |
Wychowanie, jurdyfikacja |
wychowanie - działalność polegająca na kształtowaniu osobowości pod względem fizycznym, umysłowym, moralnym; jurdyfikacja - proces w ramach, którego kształtowana jest świadomość prawna człowieka i to jakie ma prawa |
osobowość zewnętrznie sterowana, uwięzienie w ramach mieszczańskich, sztywność osobista |
wykroczenie przeciwko normom, anemia, brak świadomości praw i obowiązków, brak umiejętności prawnego funkcjonowania |
Kształcenie, humanizacja |
kształcenie - proces w wyniku, którego jednostka nabywa umiejętności zdobywania wiedzy; humanizacja - zainteresowanie człowiekiem, nastawienie na akcentowanie rozumu człowieka |
akademizm, ozdobność, nieprzydatność wiedzy i umiejętności, konserwatyzm poznawczy |
analfabetyzm funkcjonalny i deprawacja |
Hominizacja |
proces zajmujący się organizmem, kształtowaniem cech gatunkowych człowieka tj. wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne, zasada uniknięcia kary, maksymalizowania przyjemności, kształtowanie potrzeb pierwotnych |
to ustawiczne wglądanie w siebie, naturyzm, seksualizm, przesadna odpowiedzialność |
to niedomogi organizmu, animalizm, zastąpienie wartości przez potrzeby pierwotne, to także kalectwa i niedorozwój |
GLOBALIZACJA
Czym jest edukacja globalna?
Edukacja globalna to edukacja, która otwiera oczy i umysły ludzi na rzeczywistość, uświadamia potrzebę stworzenia świata, w którym będzie więcej sprawiedliwości, równości i będą przestrzegane prawa człowieka. Poza tym u podstaw edukacji globalnej leży przekonanie, iż ludzkość żyje współcześnie w ramach „globalnych systemów” (ekonomicznego, politycznego, ekologicznego, technologicznego). Drugą przesłankę edukacji globalnej stanowi globalizacja światowej kultury, której najważniejszymi płaszczyznami są m.in. „rewolucja mikroekonomiczna”, akceptacja języka angielskiego jako języka międzynarodowego, upowszechnianie osiągnięć naukowych oraz powstanie ogólnoświatowej kultury młodzieżowej. Dodatkowym aspektem globalizacji, pozostającym w sprzężeniu zwrotnym z wymienionymi, jest „kurczenie się” przestrzeni geograficznej, w związku ze wzrastającą łatwością „przemieszczenia się” ludzi i informacji.
Jakie są cele edukacji globalnej?
Cel główny edukacji globalnej - wyposażenie młodego pokolenia w „globalną świadomość”, na którą składają się:
przekonanie, że ludzi na całym świecie łączy wspólny „status” biologiczny, historia, potrzeby psychologiczne oraz problemy egzystencjalne
postrzeganie każdego człowieka przez siebie i całą ludzkość, że jest się częścią ekosystemu ziemskiego
rozwijanie umiejętności rozpatrywania siebie samego oraz własnej grupy społecznej jako uczestników życia międzynarodowego
wykształcenie zdolności ujmowania cywilizacji w perspektywie „globalnego banku kultury” jako wytworu całego gatunku ludzkiego
uświadomienie, iż ludzie żyjący w różnych kulturach odbierają i wartościują problemy światowe w oparciu o różne założenia
Jakie są elementy ideału wychowania zawartego w edukacji globalnej?
dialog międzynarodowy, oparty o ideę pluralizmu kulturowego, traktowany jako alternatywa dla technokratycznej idei „monokulturowego, konsumpcyjnego społeczeństwa światowego”
orientacja na globalną zmianę, rozumianą jako zdolność do rozpatrywania „zmiany” w makroskali, w aspekcie dynamicznym i systemowym
antycypacja, jako zdolność do „przewidywania trendów i kreowania alternatyw”, zakładająca zdolność do konsekwentnego myślenia w kategoriach światowego systemu
uczestnictwo lub rozpatrywanie rozwiązania problemów światowych
Z jaką krytyką spotkała globalna edukację?
uznanie ludzi, iż eliminuje ona z wychowania patriotyzm, według A. Oldenquist imperatywem edukacji amerykańskiej jest wychowanie dobrych Amerykanów, a nie dobrych Rosjan czy Nigeryjczyków lub dobrych obywateli
podważanie tezy o „światowym przywództwie” Stanów Zjednoczonych
narzucanie innym narodom amerykańskiego sposobu życia
zaniżenie własnej wartości Amerykanów, a w szczególności idei „PAX Americana”, według której Stany Zjednoczone odgrywają w świecie rolę decydującą, nie tylko jako „światło”, wskazujące drogę innym narodom, ale także jako państwo utrzymujące pewien porządek w dżungli zwanej systemem międzynarodowym.
Jaka jest zależność między ideałami globalizmu a polską pedagogiką?
Nastąpiła konfrontacja dwóch „kultur politycznych” w Polsce w latach dziewięćdziesiątych a co za tym idzie również dwóch pedagogik: narodowocentrycznej i europocentrycznej.
Pierwsza zasadniczo odrzuca podstawowe kategorie globalizmu jako zagrażające interesom Polaków i sprzeczne z „prawdziwie polskim” ideałem patriotyzmu. Sama kultura narodowecentryczna traktuje edukację jako płaszczyznę kształtowania „pożądanego” systemu wartości u młodego pokolenia, a pedagogikę jako „instrument”, dostarczający optymalnych metod i środków. W związku z tym, preferowane jest wychowanie o charakterze fundamentalistycznym, „normatywnym”, przedkładające wychowankom „zamkniętą” pulę wartości, przy czym jego metody i klimat prowadzić mogą do kształtowania człowieka „zamkniętego”. Zatem człowiek przekonany o nadrzędności akceptowanego systemu wartości (tu: narodowego) nie jest zdolny do antycypacji. Zwolennicy pedagogiki narodowocentrycznej będą zdolni do racjonalnego poznania jedynie w wymiarze „proglobalnym”, na poziomie ograniczonym do bliskiej perspektywy w czasie jak i społecznej identyfikacji poznającego. Zwolennicy tej koncepcji postrzegają ludzi przez pryzmat „statusów przypisanych”. Nie są w stanie zaakceptować idei „alternatywności” założeń, wyborów i działań. Interpretując rzeczywistość w świetle stereotypów będą dążyć do narzucenia innym własnych poglądów i wartości. Narodowocentrycznie zorientowani pedagodzy propagują postawy etnocentryzmu, ksenofobii i antyintelektualizmu. Skłonni do niedemokratycznego sposobu rozwiązywania konfliktów i problemów.
Całkowicie odmienną jest pedagogika europocentryczna, która dąży do kształtowania człowieka antycypującego i zdolnego do dokonywania wyborów w oparciu o „interes globalny” i odległą perspektywę czasową. Człowiek taki każdą zmianę rozpatruje jako społeczny rezultat negocjacji między zwolennikami różnych systemów wartości. Punktem wyjścia jest gotowość „zawieszenia” własnego systemu wartości w celu zrozumienia wartości partnerów. Rezygnacji z autorytarnego klimatu i metod w wychowaniu towarzyszyć będzie odrzucenie idei ucznia jako „gliny”, którą trzeba ukształtować, przy akceptacji jego statusu jako „partnera” i „odkrywcy”. Ma to swoje uzasadnienie w wartościach jakie niesie ze sobą kultura europocentryczna, która zorientowana jest na „przekraczanie ograniczeń”, eliminację polskich kompleksów i poczucia wyższości osiągnięcie przez społeczeństwo „świadomości globalnej”. Istota pedagogiki europocentrycznej mieści się w kategorii „społeczeństwa uczestniczącego”, w którym jednostki odczuwają odpowiedzialność za przeszłość lokalnej społeczności, jak i narodu oraz świata. Widzą jednak one możliwość wpływania na wydarzenia, zjawiska i procesy na każdym z wymienionych poziomów. Jednostki te odrzucają typową dla Polaków „strategię przetrwania” na rzecz „strategii uczestnictwa”.
Jak widać konfrontacja dwóch sposobów myślenia pozwala na dostrzeżenie wartości edukacji globalnej dla pedagogiki polskiej. Wdrażanie celów edukacji globalnej na język klasy szkolnej przyczyniłoby się do postaw konstruktywnych wobec aktualnych problemów społecznych, ekonomicznych i politycznych oraz eliminacji: postrzegania świata przez pryzmat stereotypów, pasywizmu, negatywizmu, postaw typu „natychmiastowa gratyfikacja”.
ETATYZACJA
NACJONALIZACJA
Nacjonalizacja, czyli uwarunkowanie czy też wcielanie do narodowości. Aby mówić o uwarunkowaniu, trzeba powiedzieć co to takiego naród. Jest to według Turowskiego jedna ze społeczności składająca się na dane społeczeństwo historyczne. Różne narody rozwijały się w różnorodnych fazach i działo się to bardzo nierównomiernie. Kształtowanie się ich to proces długotrwały. W Europie mamy narody „stare”, narody uciemiężone zrywające z narzuconą im organizacją państwa i tworzące własne (byłe ZSRR). Mamy też w niektórych „starych” narodach budzące się grupy etniczne i narodowościowe dążące do autonomii politycznej (Baskowie, Kurdowie).
Naród jest wspólnotą kultury. A świadomość narodowa jest istotnym elementem konstytuującym naród w obrębie zbiorowości ludzi zamieszkujących dane terytorium. A zatem definicja narodu brzmi następującą: Naród jest powstała w toku rozwoju historycznego wspólnotą, która obiektywnie i w swej świadomości uznaje dany język za swój język ojczysty, uznaje określone terytorium za swoją ziemię ojczystą, jest przekonana o wspólnocie swojego pochodzenia, tworzy własną kulturę i posiada lub dąży do posiadania uznawanej za swoją organizację polityczną (państwa). Te czynniki łączności inni określają jako wspólnota kultury.
Nacjonalizacja opiera się na poglądzie że dany naród ma szczególne predyspozycje do odgrywania szczególnej roli i dominowanie pod pewnymi względami nad innymi narodami.
Naród to najwyższa wartość a postęp i aspiracje w zwalczaniu narodu przekształcają się w dążenie do hegemonii nad innymi narodami.
Idea jedności narodowej polega na eliminowaniu różnic religijnych, społecznych, politycznych w narodzie przy użyciu siły a nie dialogu czy kompromisu nie mówiąc o tolerancji. Charakteryzuje go nieufność, obcość a nawet wrogość do innych narodów. We własnym nacjonalizmie przyjmuje zasadę etnicznej czystości i nie toleruje mniejszości etnicznych.
Rodzaje społeczności:
społeczeństwa jednonarodowe - niemal wszyscy mieszkańcy danego kraju czują się członkami tego samego narodu (Polska); są one jednak względnie jednorodne bo na ogół występują w nich tzw. mniejszości narodowe, które mieszkają na terytorium danego kraju przyjmując elementy własnej kultury; ludność ta traktuje miejsce, okolice, w której mieszka jako swoją małą prywatną ojczyznę
społeczność wielonarodowe - gdzie w granicach jednego państwa żyje i rozwija swe kultury wiele narodów; nie dążą one do autonomii, ale na zasadzie ról równorzędności współistnieją tworząc przy tym różne rodzaje wspólnych form życia kulturalnego
społeczności wieloetniczne - których jest wiele grup etnicznych, które jest formą integracji ludności na podstawie tylko częściowej odrębności kulturowej; mają dwie postacie: autochtoniczne grupy etniczne i imigracyjne grupy etniczne
Najistotniejszą cechą wspólną wszystkich form życia narodowego jest współistnienie narodu i państwa w każdym społeczeństwie, co pozwala na utożsamianie narodu ze społeczeństwem mimo licznych historycznych przykładów istnienia państw wielonarodowych. Szacki mówi, że najwyższym organizmem społecznym jaki wytworzyła dotychczas ewolucja jest naród.
Koncepcje narodu:
naturalistyczna - naród traktowany jest tu jako „grupa genetyczna”, biogenna, uwarunkowana właściwościami środowiska geograficznego w jakim zamieszkiwała przez wieki, mająca somatyczne (rasowe) właściwości, kształtująca cechy biopsychiczne członków danej zbiorowości
politologiczna - naród to wspólnota polityczna, która powstała w wyniku wytworzenia instytucji państwowej przez wspólnoty plemienne; tak powstaje państwo w ramach, którego grupy etniczne integrują się pod względem jednorodnego systemu wierzeń, obyczajów, tradycji, gospodarki; tak utrwala się poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej oraz odrębności w stosunku do innych państw i narodów
kulturowa - istotę narodu upatruje się tu w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę narodową i uczestniczą w niej; obejmuje ona język, obyczaje, sztukę, działalność gospodarczą, tradycję i inne dziedziny aktywności
w toku rozwoju historycznym - czyli proces długotrwały i ciągły przez stulecia, ale nie dokończony, trwający wciąż o charakterze rozległych przemian społecznym (cywilizacji, gospodarczych, kulturalnych i ustrojowo - politycznych)
obiektywnie i w swej świadomości - obiektywnie czyli że część ludzi danego kraju posługuje się tym samym językiem co inne części, stosuje określone obyczaje i zwyczaje takie jak inni ale może nie mieć poczucia przynależności do narodu; w swej świadomości czuje się zupełnie tożsamy z narodem
rola języka - jest wartością jednoczącą członków narodu i jednocześnie odróżnia różne narody; jest środkiem komunikacji dzięki, któremu odbywa się porozumienie zbiorów; jest warunkiem tworzenia kultury; jeden język np. angielski to przykład tworzenia się wielu kultur narodowych (USA) bądź kilka języków może być uznawanych za ojczyste, np. Szwajcaria
terytorium - uznanie przez członków narodu pewnego obszaru terytorium za własność narodową; ojczyzna to nasze rzeki, miasta, kościoły, i domy; Ossowski rozróżnia ojczyznę prywatną (to rodzina, sąsiedzi, znajomi, ludzie z którymi jednostka obcuje) i ideologiczną (to miejsce na ziemi, z którego jednostka pochodzi; ma to charakter duchowy, pośredni, intelektualny); uznawanie ojczyzny lokalnej i ideologicznej wyraża się w patriotyzmie, który cechuje czy powinien cechować członków; dwa ujęcia patriotyzmu: przedmiotowe (oznacza system postaw względem ojczyzny zdeterminowany przez postawy emocjonalne - miłość, przywiązanie) i normatywne (zestaw norm określających obowiązki członków narodu, np. miłość ochrona, poświęcenie)
przekonanie o wspólnocie pochodzenia - rolę czynnika integrującego takie przekonanie pełni potwierdzona wspólnota dziejów (historia)
kultura narodowa - Znaniecki i Chałasiński mówią że to podstawa egzystencji narodu; chodzi o zachowanie, tworzenie i upowszechnianie kultury w różnych dziedzinach; pod pojęciem kultura kryją się tu wytwory symboliczne i materialne, wzory postępowania, systemy wartości i norm w danym narodzie wytworzone i uznane za swoje; kryterium zaliczenia dorobku kulturalnego do kultury narodowej jest samoidentyfikacja twórców kulturowych jako członków narodu (Chopin, Słowacki, Mickiewicz, Miłosz, Jan Paweł II); tworzeniu kultur narodowych dużą rolę odgrywają: pisarze (rozwój języka, emigracja, tradycje), duchowni (upowszechnianie światopoglądu, szerzenie poczucia tożsamości, upowszechnianie języka), uczeni (historycy, etnografowie, którzy przyczynili się do tworzenia zrębów samowiedzy o sobie), ideolodzy narodowi (działacze polityczni, publicyści, myśliciele, filozofowie, którzy wytyczają drogę i cele, do których powinien dążyć naród); tworzą ideologie narodową która ma trzy zasadnicze elementy: zawiera ideały, odwołuje się do tego co było i wytacza na tej podstawie kierunki działań obecnie i w przyszłości, określa przedmioty i dzieła z zakresu dorobku kulturalnego warte zaznaczenia i szczególnej czci i odbudowy; ideologia pełni trzy funkcje: selektywną (dzieli członków narodu na grupy zwolenników danych ideologii), integracyjną (zrzesza członków narodu wokół jakiejś ideologii), wychowawczą (propaguje wartości, normy, obowiązki wobec państwa); ze zjawiskiem ideologii narodowej wiąże się zjawisko nacjonalizmu, który określa się jako: pewien system postaw światopoglądowy, pewną orientację i ruch społeczno - polityczny
posiadanie lub dążenie do posiadania państwa - aspiracje do utworzenia niepodległego państwa czy utrzymania go takim; wyrazem tych dążeń były i są ruchy niepodległościowe; prawo do niepodległego państwa zostało uznane w stosunkach między narodowych
15