Aleksander Kamiński „ Pedagog praktycznego humanizmu ”
Wybitny animator ruchu skautowego w świecie, twórca metody zuchowej, żołnierz, ruchu oporu i przywódca „małego sabotażu" w okresie II wojny światowej, pisarz, wybitny teoretyk, pedagog, naukowiec, wychowawca wielu pokoleń Polaków.
Urodzony 28.01.1903r. w Warszawie, miał trudne dzieciństwo spędził je w Warszawie, potem w Kijowie. Wcześnie stracił ojca, a koleje losu sprawiły, że na wiele lat musiał rozstać się z matką. Od 12-go roku życia pracował i uczył się w Humaniu na Ukrainie. Tam też należał do Korporacji Młodzieży Uczniowskiej, która skupiała się na nauce języka polskiego i historii Polski. Na gruncie tej korporacji zaczął się szerzyć ruch harcerski. Jako instruktor ruchu skautowego w Humaniu został uwięziony w 1920 r. przez władze bolszewickie za działalność harcerską, po powrocie do kraju w 1921 r. studiował historię, filozofię i pedagogikę na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1928r., a jego praca magisterska „ Jaćwingowie, ich narodowość, siedziby i kultury ” została bardzo wysoko oceniona. Koniec studiów to dla niego ciężki czas ze względu na śmierć matki, którą opiekował się przez 5 wcześniejszych lat podczas jej choroby.
Założyciel drużyn harcerskich, o harcerstwie pisał między innymi „ Harcerstwo jest organizacją nastawioną nie na „ żądanie ” od społeczeństwa, ale na „ dawanie ” społeczeństwu, służenie mu ”. Był wychowawcą w bursie w Pruszkowie, gdzie współpracował z wybitnym pedagogiem społecznym Józefem Babickim. Znał również Janusza Korczaka, z którym wymieniał swoje poglądy pedagogiczne. Pod koniec lat dwudziestych animator ruchu zuchowego w Polsce. W 1930r. ożenił się z Janiną Sokołowską, z którą później miał córkę. Jego żona była również instruktorką harcerską, późniejszą profesor historii na Uniwersytecie Łódzkim. Od 1932r. autor utworów literackich dla dzieci i młodzieży oraz literatury teoretyczno-metodycznej dla drużyn zuchowych. Napisał tzw. „ trylogię zuchową ”, którą rozpoczął w 1932r. książką „ Antek Cwaniak. Książka o zuchach ”, w 1933r. ukazała się „ Książka wodza zuchów ”, a w 1935r. „ Krąg Rady ”. Jako historyk zajął się postaciami z pogranicza historii i współczesności. W 1932r. napisał książkę „ Oficer Rzeczypospolitej - Opowiadanie o pułkowniku Lisie-Kuli ”, a w 1934r. ukazuje się monografia „ Andrzej Małkowski ”.W latach 1933- 1939 organizator kształcenia instruktorów zuchowego w Nierodzimiu oraz w Górkach Wielkich, gdzie stosował metodę zuchową w oparciu o założenia zawarte w jego „ trylogii zuchowej ”. Był też animatorem eksperymentu pedagogicznego w Mikołowie, polegającego na nauczaniu i wychowaniu w szkole podstawowej metodą harcerską. Istotą tego eksperymentu było zastosowanie w edukacji szkolnej czterech elementów metody harcerskiej:
1. stosowanie gier i zabaw jako praćwiczeń do przyszłych działań oraz jako pozalekcyjna forma wspierania rozwoju zainteresowań dzieci i ich sztuki spędzania czasu wolnego,
2. system szóstkowy ( gromadkowy ), czyli uczenie się w małych grupach z wykorzystaniem idei przywództwa i dobrowolnego podporządkowania się grupie, opanowywania cech prospołecznych,
3. system sprawności indywidualnych i zespołowych piko najbardziej oryginalny wkład Kaminskicgo do metodyki nauczania
stworzenie swoistej atmosfery wychowawczej w szkole, która bazowałaby na: zaufaniu do możliwości rozwojowych uczniów, pogodny nastrój i optymizm nauczyciela, przymus połączony ze swobodą, indywidualizacją, wspieranie aktywności samowychowawczej dzieci, uspołecznienie procesu uczenia się i samorządność (lista spraw jako medium opinii publicznej, partycypowanie uczniów we współstanowieniu o edukacji w szkole), świetlica szkolna jako miejsce kompensacji opiekuńczej i zajęć pozalekcyjnych, wychowanie społeczno-moralne i religijne.
Ten eksperyment mikołowski był swoistego rodzaju wydarzeniem pedagogicznym w międzywojennym. We wrześniu 1939 r. uczestnik Wojennego Pogotowia Harcerzy, współtwórca podziemnego harcerstwa w czasie okupacji, organizator i edukator młodzieży w podziemnym ruchu małego sabotażu ( „Wawer” ), żołnierz „ Szarych Szeregów ”, redaktor naczelny „ Biuletynu Informacyjnego” polski podziemnej; autor takich książek okupacyjnych jak: „ Wielka Gra ” ( 1942 ), „ Kamienie na szaniec ”(pierwsze wydanie w 1943r, a drugie rozszerzone w 1944r. ), „ Przodownik ” ( 1944r. ), „ Zośka i Parasol ” ( 1957) - jako kontynuacja „ Kamieni na szaniec ”. Po wojnie zabrał się do pracy naukowej, był asystentem prof. Heleny Radlińskiej w Katedrze Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego oraz asystentem-wolontariuszem u prof. Sergiusza Hessena w Katedrze Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego. W 1947r. uzyskał stopień doktora filozofii, zebrał dokumentację eksperymentu mikołowskiego, opracował ją i wyniki przedstawił w książce „ Nauczanie i wychowanie metodą harcerską ”, która w 1960r. ukazała się pod tytułem „ Aktywizacja i uspołecznianie uczniów w szkole podstawowej ”. W okresie stalinizmu prześladowany, a następnie zwolniony z pracy na Uniwersytecie Łódzkim, w tym czasie rozwiązano też ZHP. Prowadził badania historyczne w latach 1950-1958 nad Jaćwierzą i związkami młodzieży na przełomie XIX i XX w. W 1958 r. powrócił na Uniwersytet Łódzki; zaś w rok później habilitował się na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Łódzkiego, podstawę jego habilitacji stanowiła książka „ Prehistoria polskich związków młodzieży ”, którą kontynuował w następnych utworach „ Polskie związki młodzieży. 1804 -1831 ( 1963 ), „ Polskie związki młodzieży. 1831 -1848 ” ( 1968 ), a ukoronowaniem jego badań było dzieło „ Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy XIX wieku ”( 1971 ). W 1962 r. reaktywował Katedrę Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim; w 1969 r. uzyskał nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego, zaś w 1972 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 15.03.1978r. Został pochowany na cmentarzu wojskowym w kwaterze Szarych Szeregów.
Swój pogląd na środowiska wychowawcze rozwinął szerzej na przykładzie innych-poza harcerstwem - form i metod pracy wychowawczej. Jedną z tych form stał się samorząd szkolny, który według niego służył tworzeniu pełnowartościowego środowiska wychowawczego w szkole. Swoje wnioski opisał w pracy „ Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza” ( 1965 ). Spośród stowarzyszeń najwięcej uwagi poświęcił spółdzielni uczniowskiej, przeprowadził badania na 17 spółdzielniach, a swoje wnioski spisał w książce „ Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza ” ( 1967). W kolejnej pracy „ Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza ” (1965) oderwał się od problemów szkoły i poświęcił uwagę formom spędzania czasu wolnego np. wczasom ( językowe, narciarskie czy wędkarskie ) i zwrócił uwagę na odpoczynek, zabawę i zajęcia kształcące. W jego dziele „ Funkcje pedagogiki społecznej ” ( 1972 ) porusza problem środowiska społecznego i jego roli wychowawczej - poza charakterystyką pedagogiki społecznej i analizą jej podstawowych pojęć rozwinął takie zagadnienia jak kręgi środowiskowe, instytucje opieki i pomocy w rozwoju, metody pracy społeczno-wychowawczej, przeobrażenia w pracy socjalnej i kulturalnej oraz społeczno-wychowawcza problematyka wybranych dziedzin jak np. aktywność pozalekcyjna młodzieży szkolnej, czas wolny i wczasowanie, zdrowie, gerentologia oraz wykolejenie nieletnich i młodzieży. Studiując dzieła „ Kamyka ” odnajdujemy w nich temporalne przesłanie, że oto nie konstytucja, nie ustrój państwa, nie koncepcja reform i nie granice stanowią o wielkości jednostki i narodu, do którego przynależy, ale sam człowiek jako istota ludzka ze swoją potencjalną zdolnością do kształtowania własnego charakteru. Kamiński żył w trudnych czasach, toteż sformułowana przez niego w okresie okupacji hitlerowskiej wizja demokratycznego społeczeństwa i poczucia człowieczeństwa nabierają szczególnego wymiaru. Owocem jego argumentacji jest antypozytywistyczny i antytotalitarny model humanistyki. Jako protagonista ustroju demokratycznego eksponuje także jego zalety jak wolność, równość i parlamentaryzm. Kamiński był niezłomnym i konsekwentnym w swej działalności publicznej ( służba instruktorska ) i naukowej ( wychowawca kadr pedagogicznych ) orędownikiem tych idei przepojonych chrześcijańskim idealizmem. Zasadniczym rysem jego pedagogiki było pogłębienie idei humanizmu i demokracji. A. Kamiński uważał, że należy skupić się na pedagogice społecznej i na tym jak dyscyplina ta pojmuje wychowanie. Akcentując holistyczny wymiar rozwoju człowieka jako istoty bio-socjo-kulturalnej, nawiązywał do filozofii człowieka jaką prezentowała jego kierownik Sergiusz Hessen. Kamiński kontynuowała za Hessenem ideę „ Warstowości ”, która ma ścisły związek z procesem wychowania oraz mocno akcentowanym przez Kamińskiego procesem samowychowania i samokształcenia. Umiłowanie wolności ludzkiej, sprawiedliwość społeczną, samowychowanie moralne, głęboko pojęta religijność, walka o siłę duchową i kondycję zdrowotną oraz imperatyw niepodległości narodowej wyniósł z harcerstwa. Lokował on nadzieje w kształtowaniu młodego pokolenia na swoistego rodzaju resocjalizację narodu, gdyż fundament, na który zbudowana jest siła lub słabość państwa, jest człowiek i jego charakter. W dziełach Kamińskiego prezentuje on humanistyczną kondycję człowieka - uwzględnia ona autonomię każdej osoby sprowadzając sens edukacji do wykształcenia samoświadomych, autonomicznych indywiduów. Wychowanie w jego pedagogice ma wymiar intrapersonalny ( stymulacja do samokształcenia i pracy nad sobą ), społeczny ( służba, bezinteresowność, poświęcenie ), moralny ( odwaga ) „ Nie w tym jest wart człowiek, co przemyślał i co przeżył, ale co zrobił dobrego na świecie. Bądźmy dzielni na co dzień. Dzielność jest fundamentem odwagi ” i polityczny ( obywatelskie zaangażowanie ), zaszczepiając na glebie manifestujących się juz zainteresowań, zainteresowania nowe, szersze, bardziej wartościowe, kulturalnie i społecznie. Jest to przygotowanie do krytycznego myślenia, do refleksyjnego nastawienia wobec społecznie obowiązujących norm. Kamiński był przekonany, że można pobudzić instytucje społeczne do korzystnego oddziaływania na jednostkę i grupy społeczne. Potrzebna jest do tego pasja bycia wychowawcą czyli głębokie zainteresowanie i zamiłowanie do wyzwalania w jednostkach, grupach wszystkiego tego, co najlepsze, najwartościowsze, na pomocy w samorealizacji. Perspektywę humanistycznej pedagogiki Kamiński dopełnia personalistycznym spojrzeniem na wychowawcę, którego aktywnej i twórczej osobowości przejetej życzliwością do wychowanków oraz chęcią obcowania i pracy z nimi, nie jest wstanie zastąpić żadna technika, forma czy metoda wychowania. Pisał między innymi „ Być wychowawcą - znaczy dawać, służyć, pomagać, inspirować ” oraz „ Wychowanie nie poparte miłością do wychowanka jest bez wartości. Biada wychowawcy, który przyszedł dp dzieci z chłodnym sercem. To jego tyczy się starożytne przysłowie o przekleństwie wychowywania cudzych dzieci. O człowieku, który przyszedł do dzieci z miłością - Chrystus mówi, że jest Błogosławiony ”
Kamiński przeciwstawia się instrumentalnej teorii wychowania, zawsze miał na uwadze troskę o zaszczepienie ideałów humanistycznych młodemu pokoleniu, o kształtowanie osobowości i charakteru młodych Polaków. Wychowawca według niego „ to organizator pragnień zmierzających ku kształtowaniu siebie i tworzeniu lepszego świata ”
Bibliografia :
W. Okoń „ Wizerunki sławnych pedagogów polskich ” , WA „ Żak ” 2000
B. Śliwerski „ Współczesne teorie i nurty wychowania ”, Kraków 1998
M. Sobocki „ Teoria wychowania w zarysie ” , Kraków 2004
Opracowanie :
Klaudia Krawczyk i Alicja Lukoszek - I rok PO i PR