24. Omów platoński podział duszy i jej cnoty.
Duszę podzielił na rozumną i nierozumną. Część rozumna zdominowana jest przez intelekt, a część nierozumna przez emocje (charakter) i pożądania (temperament). Te trzy stany ludzkiej duszy władają ludzką naturą, ale też pozwalają ją doskonalić. Doskonalenie natury, a konkretnie ludzkiej osobowości dokonuje się poprzez doskonalenie świata, którym bytuje człowiek. A człowiek bytuje w świecie realnym, przejściowym, niedoskonałym. Ale oprócz tego świata istnieje świat rzeczywisty - wieczny, idealny, doskonały. Dusza dzięki intelektowi może przenikać do świata rzeczywistego i wnosić jej doskonałe idee (wieczną prawdę, piękno, dobro itp.) do świata, w którym bytuje. Dzięki czemu udoskonala go, a przy okazji uszlachetnia siebie. Podział duszy wraz z jej przypisanymi częściami (intelekt, emocje, pożądliwość), które prowadząc do wytwarzania wiedzy, potrzeb i pragnień sprzyjają w tworzeniu takich cnót jak: mądrość, męstwo i umiar. Wszystkie trzy cnoty ostatecznie przyczyniają się do tworzenia idei najwyższej, a mianowicie do sprawiedliwości.

25. Wymień i omów cztery trwałe predyspozycje człowieka według Arystotelesa.

Predyspozycje te to rozsądek, rozumienie, intuicja i mądrość teoretyczna. Predyspozycje ludzkie dotyczą takiego działania, w których człowiek, zaś przedmiotem są rzeczy, które mogą mieć się inaczej. Przedmiot takiego rodzaju odnosi się przede wszystkim do mądrości praktycznej. Generuje ją rozsądek. Zdolność rozumowania generuje wiedzę naukową. Jej przedmiotem są rzeczy ogólne i konieczne. Z kolei przedmiotem myślenia intuicyjnego są najwyższe zasady. I wreszcie połączenie tych przedmiotów - rzeczy ogólnych i koniecznych, tych, które mogą mieć się inaczej oraz najwyższych zasad - tworzy przedmiot mądrości teoretycznej, który generuje wiedzę filozoficzną - filozofię zarówno teoretyczną jak i praktyczną. Ostatecznie Arystoteles dokonał takiego podziału duszy, z którego wynika, że intelekt (myślenie) może wpływać w sposób celowy i zamierzony (poprzez zamiary) na emocje i pożądania i tym samym kształtować ludzką duchowość (cielesność i osobowość).

26. Omów różnice między pragnieniami a potrzebami.

Potrzeby mają zazwyczaj charakter obiektywny, pragnienia zaś subiektywny. Potrzeby mają charakter konieczny, naturalny i obiektywny; ich zaspokajanie, realizowanie i osiąganie dokonuje się poprzez pragnienia. Potrzeby maja charakter względnie stały, pragnienia zaś nie. Człowiek musi zaspokajać pewne potrzeby, które są warunkami koniecznymi do życia. Zaspokajanie realizowane jest przez różne pragnienia. Pragnienia zaś mają charakter subiektywnym, chociaż zależą zarówno od potrzeb, jak i zamiarów, czyli celów ludzkich działań. Pragnienie ma charakter zmienny - dynamiczny. Jego zaspokojenie sprawia człowiekowi przyjemność.

27. Omów różnicę między pragnieniami a zamiarami.

Zamiary (cele) mają charakter obiektywno - subiektywny. Zamiary i cele ludzkich działań spinają (obiektywne) potrzeby z (subiektywnymi) pragnieniami - to, co konieczne, z tym, co chciane, w to, co możliwe. Zarówno zamiar (cele) jak pragnienia i potrzeby składają się na to, co cenne w ludzkiej aktywności i wartościowe - potrzebne (niezbędne), chciane (upragnione) i możliwe. Zatem dobro jest osiąganiem tego co cenne i wartościowe.

28. Jak należy rozumieć praktyki społeczne?

Praktyki społeczne to zbiór norm (teoretyczne ustalenia) i dyrektyw (sposoby realizacji norm). Współcześnie na praktykę składają się takie kategorie jak: wartość, norma, ocena, wzór osobowy, obowiązek, szczęście, odpowiedzialność, sumienie, sankcje i to co właściwe, słuszne i dobre.

29. Wymień sześć współczesnych praktyk społecznych.

Polityka, etyka, estetyka, religia, ekonomia, pedagogika.

30. Wymień kategorie „kształtujące” praktyki społeczne.

Wartość, norma, ocena, wzór osobowy, obowiązek, słuszne/dobre/sprawiedliwe, sumienie, sankcje, odpowiedzialność szczęście.

31. Podaj definicję paradygmatu.

Paradygmat - jak pisze Z. Kwieciński - to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.

32. Wymień cztery paradygmaty socjologiczne.

Humanistyczny, interpretatywny, strukturalistyczny, funkcjonalny.

33. Omów fazy rozwoju nauki T.S. Kuhna.

Fazy rozwoju nauk (przyrodniczych) wg T.S. Kuhna „Struktura rewolucji naukowych” - paradygmaty regulują przebieg procesów poznawczych a nie metodologia.

1. okres przedparadygmatyczny - wielość poglądów i sposobów wyjaśnień, chaos, brak obowiązującej teorii

2. wyłonienie się paradygmatu powszechnie akceptowanej teorii i metody, które stanowią wzorzec dla dalszych dociekań

3. nauka normalna - okres stabilnej kumulacji wyników uzyskanych w oparciu o paradygmat, „rozwiązywanie łamigłówek”

4. pojawienie się anomalii - faktów niezgodnych z teoria paradygmatyczną

5. próby ratowania obiegowej teorii, np. ignorowanie danych, hipotezy ad hoc

6. rewolucja w nauce - pojawienie się konkurencyjnego paradygmatu

7. zwycięstwo jednej z teorii - nowy paradygmat i nowa faza nauki nominalnej

34. Jaka jest różnica między nominalizmem a realizmem?

Mówiąc skrótowo, nominaliści twierdzą, że istniej tylko konkretne przedmioty, i to w sposób subiektywny kreowane, a mianowicie tak, jak je widzi podmiot poznający. Dlatego też dla nominalisty świat społeczny przejawia się w formie znaczeń nadawanych mu przez poznające go podmioty. Drugi nurt to realizm, który przyjmuje istnienie danych zmysłowych, będących odpowiednikami idei i przedmiotów abstrakcyjnych, istniejących obiektywnie, niezależnie od umysłu poznającego. Tym samym, świat społeczny jest dany wszystkim w jednakowej postaci.

35. Jaka jest różnica między determinizmem a woluntaryzmem?

Zwolennicy woluntaryzmu przyjmują, że wola jest podstawową zasadą organizującą naturę człowieka i dlatego o zmianach, jakie zachodzą w człowieku decyduje on sam. Jest to podejście subiektywistyczne, bowiem to jednostka decyduje o tym, co ma się stać. Natomiast tzw. determiniści wychodzą z założenia, że natura człowieka podlega zasadzie przyczynowo -skutkowej. Człowiek jest zdeterminowany działaniem innych bytów, których prawa istnieją w sposób obiektywny (ontologia obiektywistyczna).

36. Jaka jest różnica między paradygmatem humanistycznym a interpretatywnym?

Pierwszy paradygmat to paradygmat humanistyczny - obejmuje założenia, które faktom życia społecznego nadają znaczenia o charakterze indywidualnym i subiektywnym. Uważa się tutaj, że kultura jest przemocą narzucaną jednostkom, które one mogą i mają prawo wpływać na zdarzenia. Istotą tego paradygmatu są konflikty społeczne, toteż krytycznie podchodzi się tutaj do różnych form podporządkowania sobie tego, co decyduje o zachowaniu indywidualności przez jednostki. W ramach tego paradygmatu, fakty szkolne bada się z punktu widzenia uczniów, bowiem to jest ta grupa, która nieustannie walczy z nauczycielami celem osłabienia ich dominującej roli w szkole. Wielu krytyków uważa, iż należy się spodziewać, że przyszłe społeczeństwo obejdzie się bez szkoły, jako akt wyzwolenia ucznia spod zinstytucjonalizowanej przemocy. Paradygmat humanistyczny pozwala odkryć pułapki, w których i wobec których jednostki czują się bezsilne. Tym samym dopomógł docenić rolę nieświadomych znaczeń organizacji. Zwraca również uwagę na relację jednostka - władza leżącej u podstaw tworzenia rzeczywistości społecznej. Kładąc nacisk na etyczny wymiar działań, popiera ideologie, w których człowiek pełni pierwszoplanową rolę.

Drugi paradygmat to paradygmat interpretatywny, który dąży do zrozumienia treści świadomości jednostek w odniesieniu do struktur społecznych. Przy czym, chodzi tutaj o zrozumienie subiektywnego doświadczenia ludzkiego poprzez zestawienie wiedzy teoretycznej z praktyka określonych grup. Dla interpretatywistów świat społeczny jest „wytworem celowo działających aktorów, którzy przyswajają, przekazują i interpretują zbiór znaczeń, reguł i norm, dzięki czemu możliwe są społeczne interakcje”. W szkole uczniowie w sposób swobodny rozwijają się poprzez konstruowanie subiektywnych znaczeń, którymi naznaczają otaczającą ich rzeczywistość. W kwestiach natury odrzuca się tutaj porządek deterministyczny, a zmiany społeczne zachodzą bardzo wolno. Paradygmat interpretatywny pozwala uświadomić sobie, że pewność i dążenie do poznania, są wytworami społecznymi. Jednostka żyje w świecie i to w wielu współistniejących rzeczywistościach, które są skonstruowane przez podmioty. Stąd, ważne jest uwrażliwienie jednostek na modułowe znaczenia organizacji, gdyż pozwala to zrozumieć świat, w którym się żyje, a także i siebie.

37. Co łączy paradygmat strukturalistyczny z funkcjonalnym?

Paradygmat strukturalistyczny przyjmuje istnienie obiektywnych struktur, wpływających na przebieg życia, „a wyjaśnienie ich deterministycznych zależności nadaje sens i kierunek zaplanowanej interwencji w obiektywny świat społeczny”. Struktury zatem sytuują jednostki w określonych miejscach i tym samym wpływają na ich losy, które dodatkowo są kształtowane przez różne organizacje społeczne walczące o dominację nad społeczną dystrybucja dóbr. I w tym to kontekście, praktykę edukacyjna należy traktować jako narzędzie zmagań o dominację pomiędzy organizacjami społecznymi, o utrzymanie nierówności społecznej, a także narzędziem mającym na celu odtwarzanie, z jednej strony siły roboczej, a drugiej strony klasy właścicieli i kierowników. Paradygmat strukturalistyczny podkreśla sens znaczenia zmiany podjętej przez zainteresowane jednostki. Ujawnia mechanizmy funkcjonowania organizacji i władzy. Pozwala zrozumieć rolę, jaka odgrywają organizacje w danej formacji społecznej. Kładzie nacisk na przemoc i współpracę, bowiem, przekształcenia struktur dokonują się w kontekście konfliktów i powinny mieć charakter kolektywny.

W paradygmacie funkcjonalnym mamy do czynienia z uporządkowanymi strukturami, regulującymi w sposób deterministyczny życie jednostek. Równowaga społeczna zachowana jest tutaj dzięki akceptowaniu nierówności, toteż istotne jest, aby osobowość każdej jednostki podporządkowana była dominującemu systemowi kultury. W tym znaczeniu, nadrzędnym celem systemu oświatowego będzie dążenie do zunifikowania funkcjonowania w społeczeństwie obywateli, którzy będą przestrzegać te same polityczne, ekonomiczne i kulturowe normy oraz dyrektywy. I skoro w szkole przekazywane normy oraz wzory postępowania są zgodne z treściami społecznych praktyk, to jej (szkoły) najważniejsza funkcja jest socjalizacja, czyli przystosowanie uczniów do uczestniczenia w gotowych, zinstytucjonalizowanych strukturach. Funkcjonalizm zatem poprzez wiedzę uogólniającą, która poszukuje prawidłowości i relacji, eliminuje niepewność w świecie. Wynika to z faktu, iż podlega systemom o charakterze kontrolującym i zarządzającym, a poprzez możliwość wglądu w ich struktury dostarczenie pomysłów i zasad, umożliwiających rozwiązywanie praktycznych problemów. W ten sposób, dzięki zachowaniu podstaw funkcjonowania instytucji dokonuje się przystosowanie jednostek do życia społecznego.

38. Wymień cztery podejścia (perspektywy) pedagogiki ogólnej.

Empiryczne, prakseologiczne, hermeneutyczne, epimeteutyczne (narracyjne).

39. Połącz paradygmaty socjologiczne z perspektywami pedagogiki ogólnej.

Związek paradygmatów i pedagogiki ogólnej.

Paradygmat humanistyczny pedagogika epimeteutyczna

Paradygmat strukturalistyczny pedagogik prakseologiczna

Paradygmat interpretatywny pedagogika hermeneutyczna

Paradygmat funkcjonalny pedagogika empiryczna

40. Omów pedagogikę empiryczną.

Termin empiryzm pochodzi od słowa empiria. Z kolei słowo „empiria” wywodzi się od greckiego słowa „empeiria”, które oznaczało doświadczenie. Empiryzm jest kierunkiem filozoficznym głoszącym, iż wszelkie poznanie ludzkie wywodzi się z doświadczenia czyli empirii. Źródłem poznania i jednocześnie metodą zdobywania wiedzy jest doświadczenie zmysłowe. Doświadczenie zmysłowe może mieć charakter zewnętrzny i wówczas mamy do czynienia z tzw. empiryzmem materialistycznym (R. Bacon) oraz filozofią materialistyczną (K. Marks, W. I. Lenin). Doświadczenie zmysłowe może mieć charakter wewnętrzny i wówczas mamy do czynienia z tzw. empiryzmem subiektywno - idealistycznym
(G. Berkeley, D. Hume) oraz empiriokrytycyzmem (E. Mach, R. Avenarius). Wyróżniamy empiryzm genetyczny i empiryzm metodologiczny. Empiryzm genetyczny dotyczący pochodzenia wiedzy a empiryzm metodologiczny dotyczący sposobów jej osiągania. Empiryzm genetyczny głosi pogląd, iż treści poznawcze dostarczane są umysłowi (na drodze bezpośredniej lub pośredniej) poprzez doświadczenia. Przedstawicielami tego kierunku byli m.in. J. Locke oraz uczeni orientacji przyrodoznawczej. J. Locke głosił tezę, iż umysł ludzki jest to pierwotnie tabula rasa (nie zapisana tablica), kształtuje więc go wyłącznie doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne. Na stanowisku empiryzmu genetycznego stoi również filozofia marksistowska. Empiryzm metodologiczny, zwany też aposterioryzmem, jest filozoficznym poglądem przeciwstawnym aprioryzmowi. Według tego poglądu poznanie umysłowe jest uzależnione od poprzedzającego je doświadczenia i w nim znajduje uzasadnienie. Przedstawicielami tego kierunku byli F. Bacon, J. St,. Mill.

---