W1 Metodyka edukacji wczesnoszkolnej - prof. dr hab. M. Cywińska 13.02.12 r.
Teorie zabaw
Zabawa była traktowana jako zjawisko fizjologiczne i biologiczne.
TEORIA nadmiaru energii (F. Schiller - zapoczątkował tę teorię Spencer) - uważają oni, że zabawa jest pospolitym zjawiskiem w życiu zwierząt i ludzi, ale zwierzęta wyżej zorganizowane i ludzie łatwiej zaspokajają swoje potrzeby niż te stojące niżej w hierarchii i dzięki temu mają nadmiar energii życiowej, która kumuluje się w komórkach organizmu. Ten nadmiar energii ludzie i zwierzęta oddają w formie zabawy. Twórcom zarzucono to dlaczego ta energia jest wykorzystywana w zabawie. Osobniki młode mają szczególnie dużo tej energii.
TEORIA ćwiczenia przygotowawczego C. Groosa - nie traktuje on zabawy jako nadmiaru energii, ale jako instynkt zmuszający zwierzęta i dzieci do podejmowania określonych ćwiczeń, których celem jest rozwój fizyczny i psychiczny. Przygotowująca do zadań w przyszłości.
TEORIA rekapitulacji (G. Stanley Hall) - zabawa jako proces uzewnętrznianie się instynktów niższych, które człowiek odziedziczył w spadku po odległych filogenetycznie? Przodkach. Jego zdaniem w zabawach dzieci pojawiają się czynności analogiczne do tych, które były w toku historycznego rozwoju. Hall uważa, że dziecko powtarza w zabawie te czynności, które umożliwiały życie jego przodkom.
TEORIA katarktyczna, Carr - zabawa ma charakter oczyszczający (katharsis) sublimującą , uszlachetniającą instynkty ludzkie. Zabawy oczyszczają nas od aspołecznych skłonności, które są sublimowane w zabawie np. taniec, zawody, podróże.
TEORIA funkcji zastępczej Claparéd'a - zabawa jako wyrównywanie braków życia, kompensacja tego czego nie mamy, pozwala przenieść się w lepszy świat, rozwija wyobraźnię, pozwala dziecku realizować te cele, które w życiu są dla niego nieosiągalne. W tym wymiarze zabawa zaspokaja podstawowe potrzeby i przygotowuje do zadań w późniejszym życiu.
TEORIA rekreacji i relaksacji Lazarusa - zabawa jako forma aktywnego wypoczynku po pracy, regeneracji sił, aktywność fizyczna, aktywność ruchowa.
Inteligencja emocjonalna - ogólną teorię wprowadzili w 1990 r. Salovoy i Vlayer. Zdefiniowali ją jako zdolność rozpoznawania i regulowania swoich emocji oraz innych osób oraz umiejętność wykorzystywania uczuć do kierowania myśleniem i działaniem. Teorię tę rozpowszechnił Golleman. Wyodrębnił on określone kompetencje emocjonalne, które świadczą o poziomie inteligencji emocjonalnej. Samoświadomość, samoregulacja, motywacja, empatia, umiejętności społeczne.
Samoświadomość jest potrzebna Inteligencji emocjonalnej - odzwierciedla znajomość własnych emocji, umiejętność nazywania własnych emocji, rozpoznawanie i wskazywanie źródeł. Pierwszym krokiem jest rozwijanie słownictwa związanego z emocjami - radość, złość (gniew), smutek i strach. Dzieci powinny mieć świadomość przeżywanych emocji oraz świadomość tego, skąd ta emocja się wzięła. Ogromną rolę odgrywa wzbogacenie wiedzy dzieci na temat ekspresji emocjonalnej, wyrazu mimicznego. Ważną rolę w zakresie ekspresji emocjonalnej będą próby odczytywania wyrazu mimicznego różnych osób na obrazach, odgrywanie emocji za pomocą mimiki przez n-la lub dzieci, których zadaniem będzie odgadnięcie o jaki to rodzaj emocji chodzi.
Poniższe myślniki dotyczą mimiki:
- gesty wokół twarzy i emocje odczytujemy z oczu, nosa, warg i brwi,
- kinezjetyka - pantomimika, układy ciała, gesty,
- proksemika - przestrzenna odległość między ludźmi (intymna 15-45cm, osobista 46-122 cm, społeczna 123-360 cm, publiczna powyżej 360 cm),
- para język - wysokość, natężenie, tempo, śmiech, ziewanie, westchnięcie, chrząkanie, cisza, milczenie.
W2 Metodyka edukacji wczesnoszkolnej - prof. dr hab. M. Cywińska 20.02.12 r.
Ćwiczenie na emocje:
- rozpoznawanie uczuć na podstawie wyrazu twarzy,
- układanie z poszczególnych elementów odpowiednich wyrazów twarzy,
- ćwiczenia pantomimiczne,
- ćwiczenia z lusterkiem,
- ćwiczenia z muzyką - dzieci w sposób swobodny pokazują uczucie, które wywołuje w nich muzyka („Kształtowanie twórczych postaw dzieci 5-6 letnich” E. Dzinionek, Gmosińska)
- dzieci odtwarzają uczucia za pomocą melodii,
- odzwierciedlanie emocji w sferze plastycznej,
- odzwierciedlanie werbalne emocji, opisywanie, porównania, metafory, analogie,
- kostka emocji.
Samoregulacja - panowanie nad emocjami, uspokajanie się, umiejętność radzenia sobie z emocjami. Powinniśmy unikać luminacji, czyli przeczuwanie? myśli wywołującej dane uczucie, bo przedłuza stan napięcia emocjonalnego. W przypadku gniewu, złości można odesłać dzieci do „kątów” ochładzających np. liczenie do 10, rysowanie danej emocji.
Mechanizmy obronne:
Tłumienie - świadome podejmowany wysiłek, unikanie myśli o traumatycznych, stresujących sytuacjach. Wg Freuda umotywowane usuwane, naumyślne usuwanie emocji o ujemnym znaku. Dzieci stosują tłumienie poprzez wykonywanie przyjemnych czynności, tłumienie poprzez myślenie o czymś miłym (głębokie oddechy, liczenie, wierszyki, rymowanki, kąty ochładzające - mające na celu uspokojenie, wyrzucenie złych emocji).
(G. Witkin „Stres dziecięcy”) pod red. I. Obuchowskiej „Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami (do egzaminu)
W3 Metodyka edukacji wczesnoszkolnej - prof. dr hab. M. Cywińska 27.02.12 r.
Teoria Frustracja - Agresja
Zależność występowania agresywnego zachowania się od występującego spec. negatywnego napięcia emocjonalnego w wyniku natrafiania w przeszkodę w realizacji ważnego celu prowadzącego zaspokojenia ważnej dla jednostki potrzeby. Głównym czynnikiem powstawania agresji jest doświadczenie nieskuteczności pokonania przeszkody, z drugiej strony nieumiejętność poradzenia sobie z emocjami (silne napięcie emocjonalne to złość i gniew). Są to dzieci zaniedbane edukacyjnie, wychowawczo.
Rodzaje agresji:
- agresja frustracyjna (patrz wyżej)
- agresja naśladowcza - wynik występowania w otoczeniu jednostki modeli przejawiających zachowania agresywne.
- agresja instrumentalna - agresja jest środkiem (sposobem) dla zaspokojenia potrzeby (haracze w szkołach, rzucanie się na podłogę, szantaż rodziców przez dziecko)
ZŁÓŚĆ I GNIEW
Gniew jest traktowany jako silniejszy od złości i zawsze jest skierowany na innych, jest bardziej intensywny; złość może być skierowana na siebie, innych lub przedmioty.
Gniew bywa określany jako gwałtowna przykra reakcja na nieprzyjemny. przykry bodziec zewnętrzny. Niebezpieczeństwo gniewu bo dodaje nam pewności siebie, własnej mocy, energii, animuszu. Ale wyładowanie go (eskalacja) nie zmniejsza gniewu, tylko potęguje go, występuje jeszcze większe napięcie i utrzymywanie się gniewu. Najpierw trzeba się uspokoić. Mamy prawo do tych uczuć, mogą się one pojawiać.
Smutek jest związany ze stratą kogoś lub czegoś, posiadającą wartość dla jednostki - zaliczamy go do nastrojów - stanów emocjonalnych o niewielkim natężeniu i dłuższym czasie trwania.
Zdolność do motywowani się - umiejętność podporządkowywania emocji określonym celem; umiejętność odkładania w czasie zaspokajania pragnień. Ta kompetencja ma znaczenie do pokonywania trudności przez jednostkę, konsekwentnego dążenia do wybranego celu. Tą umiejętność można kształcić, rozwijać.
W4 Metodyka edukacji wczesnoszkolnej - prof. dr hab. M. Cywińska 05.03.12 r.
Empatia - może występować w dwóch formach: empatia poznawcza i empatia emocjonalna.
Empatia emocjonalna - forma emocjonalnej reakcji na percepcję emocji drugiego człowieka.
Empatia poznawcza - przyjmowania punktu widzenia innej osoby poprzez podejmowanie próby zrozumienia, wchodzenie w położenie innej osoby.
Mechanizm decentracji poznawczej (interpersonalnej) odzwierciedla umiejętność postrzegania sytuacji społecznej z perspektywy różnych osób przy jednoznacznej umiejętności koordynowania tych perspektyw. Mechanizm ten pozwala przezwyciężyć egocentryzm.
Mechanizm ten możemy rozwijać poprzez:
I Zabiegi indukcyjne - ukazywanie pozytywnych i negatywnych konsekwencji jednostki ze względu na dobro drugiego człowieka.
Wykorzystywanie naturalnych sytuacji (np. nieakceptowanie określonego zachowania i ukazanie konsekwencji tego zachowania).
II Ćwiczenia specjalne opracowane pod kątem zabiegów indukcyjnych, np. karty konsekwencji. Dopowiadanie wiele różnych rozwiązań danego problemu - myślenie dywergencyjne.
III Ćwiczenia realizowane na zasadzie treningu polegającego na przyjmowaniu różnych perspektyw, osób uczestniczących w danej sytuacji.
Technika zamiany ról (odciski stóp - dwie pary, stawanie na nich).
Technika: wywiad z osobistością - pomaga przełamać negatywną perspektywę percepcyjną przeciwnej strony, pomaga analizować konflikt, trudną sytuację, sprzyja deskalacji konfliktów.
Polega ono: wybieramy osobę, która będzie osobistością (na początek może to być dziecko nieakceptowane, odpychane, z niską samooceną i umawiamy się od tego momentu, mówimy tylko pozytywne informacje o tej osobie, zapisujemy te informacje .
DO EGZAMINU: z książki - czym są uczucia, właściwości uczuć, gniew i złość, smutek, strach, lęk, niepokój, rozczarowanie, zazdrość - jedno do wyboru.
W5 Metodyka edukacji wczesnoszkolnej - prof. dr hab. M. Cywińska 12.03.12 r.
Umiejętności społeczne
Naturalność nieuchronność konfliktów interpersonalnych w życiu człowieka. Są skutkiem występowania różnic między ludźmi, są efektem indywidualności, autentyczności. Brak konfliktów może być objawem stagnacji. Konflikty mogą przyczynić się do rozwoju …?
Rozumienie pojęcia „konflikt” (1. confliktus - zderzenie, które w relacjach interpersonalnych może dot. np. dążeń czynności, celów, poglądów, przekonań, postaw interpersonalnych, wartości, tendencji oczekiwań; 2. W precyzowaniu pojęcia konflikt podkreśla się znaczenie przeszkód, które napotkają uczestnicy konfliktu; 3. Rywalizacja, konkurencja, napiecie, agresja, walka, antagonizm; 4. confligera - wpadnięcie na siebie w spór, dyskusję, walkę.
Destruktywne i konstruktywne oddziaływanie konfliktów w życiu jednostki.
Sposoby rozwiązywania konfliktów grupowych:
- ja zyskuję - inny traci: (w którym lekceważone są prawa, potrzeby, pragnienia drugiego człowieka, a eksponowane swoje własne).
- ja tracę - inny zyskuje: (w tej sytuacji człowiek lekceważy samego siebie, pozwalając na uszczuplenie swoich praw, nierespektowanie przez innych własnych potrzeb, dążeń).
Destrukcja: walka, bójka, rzucanie, kopanie
Pośrednie: skarżenie, nastawianie przeciwko komuś, niszczenie przedmiotów należących do danej osoby.
Szykana - pomniejszanie znaczenia przeciwnika, jego wartości, zmniejszanie szans na uzyskanie profitów przez daną osobę.
Sabotaż - świadome działanie dywersyjne mające na celu szkodzenie interesom przeciwnika, podważanie jego autorytetu, wadliwe wykonywanie obowiązków, dezinformowanie.
Bojkot - np. strajk; polega na całkowitym lub częściowym zaniechaniem czynności, które miałyby służyć interesom innych grup uznanych za wrogie.
Bardzo silne negatywne napięcie emocjonalne przeżywane przez uczestników, świadków konfliktów powodujące niejednokrotnie do koncentracji uwagi, jasnego myślenia.
Transmisje nieprawidłowych form zachowania, a w związku z tym przejmowanie niewłaściwych a nawet patologicznych form zachowania.
Negatywne rzutowanie na pojęcie „ja jednostki”, na jej samooceną poczucia wartości.
Utrata wzajemnego zaufania partnerów do siebie prowadzącego do rozluźnienia czy zerwania więzi łączących, wycofanie się relacji interpersonalnych, które niejednokrotnie pojmowane są jako trudne.
Dystres - zły stres - wywołany przez negatywne uczucia, rodzi silne napięcie emocjonalne.
Konflikty o takim charakterze są często źródłem kolejnych konfliktów, potęgują postawę wrogości, antagonizmów.
Konstruktywny konflikt
Wiążę się z wypracowaniem rozwiązania z partnerem typu: ja zyskuję - ty zyskujesz. Rozwiązanie to uwzględnia potrzeby pragnienia interesy obu stron, wspólne dążenie do rozwiązania konfliktu. Konflikt powstaje, bo nie umiemy się różnić, mamy przekonanie, że wszyscy muszą być tacy sami.
Pokonanie konfliktu sprzyja umocnieniu więzi, zaufania, wzajemne poznanie uczuć, potrzeb.
Transmisja pozytywnych wzorców zachowań, satysfakcja płynąca z pokonania konfliktu jest źródłem eustresu (pozytywnego) motywującego jednostkę do wzrostu i osiągnięć, rzutują pozytywnie na „ja” jednostki, powodują wzrost samooceny, prowokują do zrewidowania własnych poglądów ocen w wyniku blokady częściowej swoich dążeń skłaniają niejednokrotnie partnerów do retrospekcji swoich zachowań i do dokonania zmian w poglądach i ocenach, do przebudowania swojego dotychczasowego obrazu świata.
Taki sposób rozwiązania zachowania nonkonformistyczne pobudzający do poszukiwania nowych sposobów do rozwiązywania problemów, różnych dróg porozumienia się, kontaktu z drugą osobą, Takie konflikty obniżają napięcie emocjonalne nie rodzą wrogości, antagonizmów.
Konflikty w środowisku dziecięcym nabierają szczególnie rozwojowego wymiaru stanowiąc jeden z najważniejszy pokazywanie egocentryzmu, zdobywanie wiedzy o sobie i o innych, o swoich możliwościach, poznajemy potrzeby innych. Rozwój społecznych emocjonalnych, intelektualnych umiejętności dzieci,
Stymulowanie umiejętności emocjonalnych - rozwija umiejętność panowania nad emocjami, opanowanie złości, gniewu. Stymulowanie umiejętności społecznych - prowokują do kontaktu z drugą osobą, uczenie się strategii życiowych : zachowań zadosćczyniących, gratyfikacyjnych, nasilanie kontaktów z partnerem. Dzieci zrobią wszystko, by jak najszybciej się pogodzić i mieć przyjaciela.
Stymulowanie umiejętności intelektualnych -sprzeciw daje możliwość. Stykanie się z innym pkt widzenia, spostrzeganie sytuacji społecznej z perspektywy innej osoby.
Sprzeciw i pokonywanie konfliktu stanowi istotny krok z rozwoju dziecka.
Sposoby rozwiązywania konfliktów c.d.
Ja tracę - inny traci (w tym przypadku osoba nie mogąca zrealizować własnych pragnień, działa na zasadzie: jeśli ja poniosę stratę, to inny również - innemu zaszkodzę, ja zyskuję - ty zyskujesz (respektuje prawa, potrzeby dążenia, uczucia jednej i drugiej strony), tylko ostatni z nich ma charakter konstruktywny, dający korzyści.
Rozwiązywanie konfliktów
1 krok - poradzenie sobie z własnymi negatywnymi emocjami, uspokojenie się (techniki relaksacyjne, kąty ochładzające, wypieranie negatywnych myśli).
2 krok - akt zgody i akt pojednania.
Akt zgody - prowadzi do redukcji negatywnych odczuć, wprowadzenie przyjaznego klimatu, przypisanie sobie części odpowiedzialności za konflikt i nie obciążanie innych.
Akt pojednania - intensywna ekspresja pozytywnych odczuć i dążenie do zaciśnienia więzi z partnerem.
3 krok negocjacje kooperacyjne
U podstaw tego rodzaju negocjacji i dochodzenie do konsensu leży właściwa komunikacja między stronami.
Akt pojednania oddaje intensywna ekspresja pozytywnych odczuć i dążeń do zacieśnienia więzi łączących partnerów.
- należy mówić o konkretnym zachowaniu - nie obrażać, nie obwiniać, nie przerywać wypowiedzi, nie lekceważyć, nie ośmieszać, nie pouczać i nie dawać rad.
- aktywnie słuchać stosując parafrazę oddającą, powtarzanie, streszczanie wypowiedzi nadawcy, umożliwiać rozumienie intencji. (Ćwiczenie „efekt lustra” - członkowie w parach przedstawiają problem, jeden przedstawia - drugi słucha i potem zamiana ról) zidentyfikować fakty uczucia włączając do parafrazy możemy zadawać dodatkowe pytania. Dzięki uważnemu słuchaniu, poznajemy pragnienia, potrzeby partnera, jego racje, co umożliwia nam spojrzeć na sytuację z danego pkt widzenia.
- zachować szacunek dla racji i uczuć drugiej strony dając jej do zrozumienia, że podejmujemy próbę zrozumienia jej pkt widzenia.
- wyrazić przeproszenie, jeśli popełniło się błąd.
- wyznaczyć miejsce do przeprowadzenia rozmowy na temat kwestii spornych. W przedszkolu może to być „kącik konfliktów” (sala klasowa czy inne wyznaczone miejsce), w którym przeprowadzimy analizę sytuacji problemowej, omawiamy jej przebieg, sposoby rozwiązań. Ważne jest też wyznaczenie odpowiedniego czasu na rozpatrywanie problemu, gdyż zazwyczaj rozważanie konfliktu nie jest procesem szybkim.
Negocjacje toczące się wokół kwestii spornych - jak zauważa T. Gordon nastawione na konstruktywne ich rozstrzygnięcie, powinny uwzględnić 6 faz:
Faza 1: Zbadanie powodów zaistnienia zdarzenia - rozpoznanie i zdefiniowanie konfliktu
Faza 2: Poszukiwanie różnych możliwych rozwiązań konfliktu (myślenie dywregencyjne - zdolność do wymyślania różnych rozwiązań jednego problemu)
Faza 3: Poddanie krytycznej ocenie projektów rozwiązań
Faza 4: Odzwierciedla wyłonione rozwiązanie, które byłoby najkorzystniejsze dla obu stron ( myślenie konwergencyjne - poszukiwanie, analizowanie najlepszego rozwiązania problemu)
Faza 5: Opracowanie sposobów realizacji wyłonionego rozwiązania
Faza 6: Ukazanie sprawdzenia jego skuteczności w praktyce
Ważne jest, żeby nie narzucać dzieciom sposobów rozwiązania konfliktów:
Motywy wchodzenia w konflikt (u 7-10-latków)
- motyw posiadania (chłopcy, dziewczynki)
- motyw uznania (chłopcy)
- motyw atrakcyjności (dziewczynki)
- motyw utrzymania więzi z partnerem (dziewczynki)
- motyw lojalności (dziewczynki)
Dzieci z klas I, II, III dostrzegają także strategię zachowań zadośćuczyniających, zachowań gratyfikacyjnych, zachowań partnerskich, a niewiele tylko (1%) strategię zachowań wycofujących.
Programy rozwiązywania konfliktów:
- Peacefull KidsECSEL
- L .Lantreri - dla dzieci i młodzieży
- program opracowany przez organizację CRC dla dzieci w młodszym wieku szkolnym
Nacisk kładzie się najpierw na zapoznanie dzieci z podstawowymi a potem bardziej złożonymi emocjami, radzenie sobie z trudnymi, niechcianymi uczuciami, opanowywanie złości, żalu, zazdrości, okazywanie i odczuwanie empatii, zapoznawanie dzieci z konstruktywnymi zachowaniami w sytuacjach konfliktowych (w przedszkolu sceny - teatrzyk, gdzie przedstawione są trudne sytuacje, w szkole uczniowie odgrywają sytuacje konfliktowe).
Współpraca rówieśnicza:
- Tutoring rówieśniczy - jedno uczy się od drugiego…
- Uczenie się poprzez współpracę - każdy ma swoje zadanie, które składa się na wspólny cel
- Współpraca rówieśnicza - dot. rozwiązywania problemów, dzieci same dochodzą do rozwiązania w wyniku analizy pomysłów wszystkich członków.
Techniki relaksacyjne - doczytać…